BIAE PLAMY
     ZSRR-NIEMCY 1939-1941
     DOKUMENTY  I  MATERIAY  DOTYCZCE  STOSUNKaW  RADZIECKO-NIEMIECKICH  W
OKRESIE OD KWIETNIA 1939 r. DO LIPCA 1941 r.
     0x01 graphic

     VILNIUS
     „MOKSLAS"
     1990
     Zamieszczane  dokumenty   dyplomatyczne   wybrane  zostay   z  ksiki
„Niemcy  Narodowosocjalistyczne a Zwizek Radziecki,  1939-1941", wyd.
Departamentu   Stanu  USA,  1948   r.   („Das   nationalsozialistische
Deutschland  und  de  Sowjetunion, 1939-1941".  Akten  aus  dem Archv  des
Deutschen Auswartigen Amts. Department of State, 1948).


     Printed in Lithuanian
     „ARS-HIT"
     Wydawnictwo i Galeria
     I Wydanie polskie
     Druk i oprawa - „Mokslas", Wilno, Litwa
     Nakad 30 000 egz.
     Druk ukoczono w marcu 1990 r.
     Telex, 1983
     Design and translation,
     „Mokslas" and Centrum Wytwarczo-Handlowe „ARS-HIT"
     Spaflca z. O. O„ 1990


     0x01 graphic

     CZUEM SI NA KREMLU JAK WSROD STARYCH
     TOWARZYSZY PARTYJNYCH
     (J. von Ribbentrop w  rozmowie z woskim  ministrem spraw zagranicznych
Ciano 10 marca 1940 r.)
     5


     0x01 graphic

     „Starzy towarzysze partyjni". Karykatura radziecka z 1942 r.


     J. STALIN:
     Z REFERATU SPRAWOZDAWCZEGO 10 MARCA 1939 ROKU NA XVIII ZJEDZIE WKP(b)
     ...W naszych  czasach nie tak atwo jest zerwa si z acucha i rzuci
si prosto w wojn,  nie liczc si z ranego  rodzaju  ukadami, nie liczc
si z  opini publiczn. Politycy  buruazyj-ni wiedz o  tym  wystarczajc
dobrze. Wiedz  o  tym  rawnie prowodyrzy  faszystowscy. Dlatego  przywadcy
faszystowscy  -- zanim  rozpocz wojn  -  postanowili  odpowiednio  urobi
opini publiczn, tj. wprowadzi j w bd, zmyli.
     Blok militarny Niemiec  i Woch przeciwko interesom  Anglii i Francji w
Europie?  Zlitujcie si, jaki to  blok! Nie ma  „u nas" adnego bloku
wojskowego. Jest „u nas"  tylko  nieszkodliwa „os' Berlin-Rzym",
tj. pewien wzar geometryczny, dotyczcy osi. (miech).
     Blok militarny Niemiec, Woch i Japonii przeciwko interesom USA, Anglii
i Francji na Dalekim  Wschodzie? Nic podobnego! Nie ma „u nas" adnego
bloku  wojskowego.  Jest  „u nas"  tylko  nieszkodliwy  „trajkt
Berlih-Rzym-Tokio",   tj.  niewielkie  zainteresowanie  geometri.   (Ogalny
miech).
     Wojna przeciwko interesom  Anglii,  Francji, USA? Bagatela!  „My"
toczymy wojn przeciwko Kominternowi,  a nie przeciwko tym  pastwom. Jeeli
nie wierzycie,  to przestudiujcie „pakt  antykominternowski",  zawarty
midzy Wochami, Niemcami i Japoni.
     W  ten  sposab zamierzali panowie agresorowie  urobi opini publiczn,
chocia nietrudno byo poj, e  ta  caa niezgrabna gra w maskowanie szyta
jest  grubymi  niemi,  miesznie bowiem szuka „ognisk"  Kominternu  w
pustyniach Mongolii, w garach Abjsynii, w pustkowiach Maroka. (miech).
     Ale  wojna jest nieubagana. Nie mona jej ukry pod adnymi zasonami.
adnymi   bowiem   „osiami",   „trajktami"   i   „paktami
antykominternowskimi" nie mona ukry  tego  faktu,  e w tym czasie Japonia
zagarna ogromne  terytorium  Chin,  Wochy - Abisyni, Niemcy -  Austri i
Sudety,  a wspalnie  Niemcy  i  Wochy -  Hiszpani,  i  wszystko  to  wbrew
interesom nieagresywnych pastw. Wojna tak i pozostaa wojn, blok militarny
agresoraw - blokiem militarnym, a agresorzy -agresorami.


     Jak  mogo si  sta,  e  nieagresywne  kraje,  dysponujce  ogromnymi
moliwociami, tak  atwo  i bez oporu wyrzeky  si  swych  pozycji i swych
zobowiza wobec agresoraw?
     Czy nie tumaczy si to saboci nieagresywnych pastw? Naturalnie, e
nie!  Pastwa nieagresywne,  demokratyczne -wzite  razem - bez wtpienia s
silniejsze od pastw faszystowskich i gospodarczo, i militarnie.
     Wic  w  takim razie,  czym wytumaczy  systematyczne  ustpstwa  tych
pastw wobec agresoraw?
     Mona byoby to, na przykad, wytumaczy  obaw przed rewolucj, ktara
moe nastpi, jeeli pastwa nieagresywne  podejm wojn i wojna stanie si
wiatow.  Naturalnie,   e  politycy   buruazyjni   wiedz,   i  pierwsza
imperialistyczna  wojna  wiatowa  daa  zwycistwo  rewolucji  w  jednym  z
najwikszych  krajaw.  Obawiaj  si  oni,  e druga  imperialistyczna wojna
wiatowa moe te doprowadzi  do zwycistwa rewolucji w jednym lub w  kilku
krajach.
     Ale  to  teraz jest  nie  jedyn, nawet  nie gawn  przyczyn.  Giowna
przyczyna   polega  na  tym,  e  wikszo  krajaw  nieagresywnych,  przede
wszystkim  Anglia i  Francja, odrzuca  polityk  bezpieczestwa  zbiorowego,
polityk  zbiorowego oporu  wobec agresoro'w,  przestawiajc  si na pozycje
nieingerencji, na pozycje „neutralnoci".
     Formalnie   polityk   nieingerencji   mona  byoby   scharakteryzowa
nastpujco: „Niech kady kraj broni  si przed agresorami, jak chce i
jak  potrafi; to nas nie obchodzi, bdziemy handlowali i z  agresorami,  i z
ich  ofiarami".  W  rzeczywistoci,  jednak, polityka nieingerencji  oznacza
pobaliwo wobec agresji, rozptywania wojny, a wic przeksztacenie jej w
wojn  wiatow.  W polityce  nieingerencji  tkwi denie,  pragnienie  -nie
przeszkadza agresorom  w  robieniu  swej brudnej roboty,  nie przeszkadza,
powiedzmy, by Japonia  uwikaa si w wojn  z Chinami,  a jeszcze lepiej ze
Zwizkiem  Radzieckim,  nie  przeszkadza,  powiedzmy,  by Niemcy ugrzzy w
sprawach  europejskich,  uwikay  si  w  wojn  ze  Zwizkiem  Radzieckim,
pozwoli  wszystkim uczestnikom wojny, by gboko ugrzli w odmtach wojny,
zachca  ich  do  tego  cichaczem,  pozwoli im  osabi i wykrwawi  jeden
drugiego, a  potem, gdy dostatecznie osabn - wkroczy na scen ze wieymi
siami,  wkroczy, naturalnie,  „w  interesach  pokoju"  i  podyktowa
wasne warunki osabionym uczestnikom wojny.
     I tanio, i przyjemnie!
     Charakterystyczna jest  wrzawa, jak  wszczta prasa anglo-francuska  i
panocnoamerykaska w sprawie Ukrainy Radzieckiej. Dziaacze tej prasy a do
schrypnicia krzyczeli, e


     Niemcy  id  na Ukrain  Radzieck, e maj  teraz  w  rkach tak zwan
Ukrain  Karpack,  liczc blisko  700  tysicy mieszkacaw, e Niemcy  nie
paniej  ni wiosn tego  roku przycz Ukrain Radzieck, majc ponad  30
milionaw ludnoci,  do tak zwanej  Ukrainy  Karpackiej. Wyglda na to, e ta
podejrzana  wrzawa  miaa na celu  wzniecenie  gniewu  Zwizku  Radzieckiego
przeciwko  Niemcom,  zatrucie atmosfery i sprowokowanie konfliktu z Niemcami
bez widocznych do tego podstaw.
     Jeszcze  bardziej charakterystyczne  jest  to, e  niektarzy politycy i
dziaacze  prasy   Europy  i   USA,  ktarym  wyczerpaa  si  cierpliwo  w
oczekiwaniu „wyprawy  przeciwko Ukrainie Radzieckiej", sami zaczynaj,
demaskowa rzeczywiste podoe  nieingerencji. Otwarcie mawi i pisz czarno
na biaym, e  Niemcy okrutnie ich  „rozczaroway", gdy zamiast tego,
aby ruszy dalej  na wschad, przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu, one, patrzcie
tylko, skieroway si na zachad i domagaj  si kolonii.  Mona pomyle, e
Niemcom  oddano rejony Czechosowacji  jako  cen  za zobowizanie  podjcia
wojny ze  Zwizkiem Radzieckim, natomiast Niemcy  odmawiaj teraz  spacenia
weksla, posyajc ich gdzie dalej.
     Jestem daleki od tego, aby moralizowa z powodu polityki nieingerencji,
mawi o  zdradzie, sprzeniewierzeniu si  itp.  Naiwn  rzecz  jest  prawi
moray ludziom, nie  uznajcym moralnoci ludzkiej. Polityka jest  polityk,
jak mawi starzy, wytrawni dyplomaci buruazyjni. Trzeba jednak, powiedzie,
e   wielka   i  niebezpieczna   gra,  jak   podjli  zwolennicy   polityki
nieingerencji, moe zakoczy si ich powanym fiaskiem.
     Takie   jest   rzeczywiste   oblicze   dominujcej   obecnie   polityki
nieingerencji...1
     0x08 graphic
     1 Cyt.  z ks. J. Stalina „Zagadnienia leninizmu", wyd.
ll.OGIZ, 1946,  str.  569,  570--571,  572. Wanie to  przemawienie, midzy
innymi,   te   jego   miejsca,  gdzie   Stalin   wskaza,   e   „pakt
antykominternowski"  wymierzono  nie  przeciwko  ZSRR,  a przeciwko  Anglii,
Francji i Stanom Zjednoczonym,  wedug koncepcji Stalina Hitler musia uzna
za  zaproszenie   do  podjcia  radziecko-nie-mieckich  rokowa   w  sprawie
normalizacji stosunkaw midzy dwoma krajami. - Uw. aut.


     1. MEMORANDUM SEKRETARZA STANU MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Sekretarz stanu. Nr 339
     Berlin, 17 kwietnia 1939 r.
     Pose  rosyjski  -  po  raz  pierwszy   od  czasu,  gdy  obj  tu  swe
stanowisko1  -  zoy  mi  wizyt,  aby  przeprowadzi"  rozmow
dotyczc szeregu zagadnie praktycznych. Obszernie poruszy kwesti, ktara,
jak  on  powiedzia,  wydaje  si  mu  szczegalnie  wan,  a mianowicie - o
wykonaniu przez  zakady  „koda"  okrelonych kontraktaw  na  dostawy
materiaaw wojskowych2.  Chocia same towary, o ktarych mowa, nie
stanowi istotnie szczegalnej  wartoci, to  jednak  pose  uwaa  wykonanie
zobowiza jako  sprawdzian  tego,  czy  rzeczywicie  pragniemy, zgodnie  z
niedawnymi  owiadczeniami, jakie zoy  mu [Mierie-kaiowowi] szef wydziau
ministerstwa  Wiehl, popiera  i  rozszerza  nasze stosunki  ekonomiczne  z
Rosj.  Sprawa  tych  dostaw kontraktowych zostanie nastpnie  rozpatrzona w
innej instancji.
     Na zakoczenie  rozmowy napomknem posowi penomocnemu, e wiadomoci
o  rosyjsko-anglo-francuskim pakcie powietrznym w  chwili  obecnej stanowczo
nie  sprzyjaj przejawianiu  naszej  dobrej woli i  stworzeniu  atmosfery do
dostawy  materiaaw  wojskowych  dla  Rosji  Radzieckiej.   Pan  Mieriekaow
wykorzysta te  sowa, aby poruszy szereg zagadnie politycznych. Wypytywa
on,  jak  opini  maj  tu  co  do  sytuacji  w  Europie  rodkowej.  Kiedy
powiedziaem  mu,  e,  o  ile  mi wiadomo, Niemcy  s jedynym krajem, ktary
obecnie nie pobrzkuj broni w Europie, zapyta o nasze stosunki z Polsk i
o odbywajce  si rzekomo starcia zbrojne na granicy niemiec-ko-polskiej. Po
tym, gdy zdementowaem  ostatnie twierdzenie i pows'ci|gliwie  skomentowaem
stosunki niemiecko-polskie, pose  rosyjski zapyta, co myl rzeczywicie o
stosunkach niemiecko-rosyjskich.
     Odpowiedziaem panu  Mieriekaowowi,  e, jak  wszyscy  wiedz,  zawsze
chcielimy mie z Rosj stosunki handlowe,
     10


     zaspokajajce wzajemne interesy.  Wydaje  mi si, e w ostatnim okresie
prasa  rosyjska nie przycza si do antyniemieckiego  tonu amerykaskich  i
niektarych  brytyjskich  gazet.  Co  dotyczy  prasy  niemieckiej,   to   pan
Mieriekaow  zdoa  wyrobi wasny punkt widzenia, gdy, naturalnie, ledzi
j bardzo uwanie.
     W nawizaniu do tego owiadczy on w przyblieniu co nastpuje:
     Pplityka  Rosji jest zawsze prostolinijna.  Wtpliwe, czy  rozbienoci
ideologiczne  rzutoway  na stosunki rosyjsko-wfos-kie. Nie powinny  one te
sta  si  kamieniem obrazy  w  stosunku  do Niemiec.  Rosja  Radziecka  nie
wykorzystaa przeciwko nam tar, istniejcych midzy  Niemcami a mocarstwami
zachodnimi i  nie zamierza ich wykorzystywa. Z punktu widzenia Rosji nie ma
przyczyn, ktare mogyby przeszkodzie normalnym stosunkom wzajemnym z nami. A
poczynajc od normalnych stosunki mog stawa si coraz lepsze i lepsze.
     T uwag,  do  ktarej  Mieriekaow  doprowadzi  rozmow,  zakoczy on
spotkanie. Za kilka dni zamierza uda si do Moskwy.
     Weizsecker
     0x08 graphic
     1   Pose   penomocny   Mieriekaow   wrczy   swe   listy
uwierzytelniajce 5
     czerwca 1938 roku. -- Uw. red. niem. wyd.
     2 Umow w sprawie dostaw do ZSRR czechosowackich materiaaw
wojsko
     wych  zawary  dyrekcja  generalna  zakado'w  „koda" i  wydzia
zamawie
     zagranicznych Ludowego Komisariatu Handlu Zagranicznego ZSRR w Pradze 6
     kwietnia 1938 r. - Uw. aut.
     2. NIEMIECKI CHARGE  D'AFFAIRES  AD INTERIM W  MOSKWIE DO  MINISTERSTWA
SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 4 maja 1939 - godz. 20 min. 45. Otrzymany 4 maja  1939 -  godz.
22.00. -
     Telegram nr 61 z 4 maja
     W prasie  radzieckiej z fanfarami publikuje si  dekret Prezydium  Rady
Najwyszej  ZSRR z 3 maja w sprawie nominacji Mofotowa na komisarza ludowego
spraw zagranicznych,
     11


     jednoczenie  pozostawiajc  mu  urzd  przewodniczcego Rady Komisarzy
Ludowych.  O usuniciu Litwinowa informuje maleka wzmianka, opublikowana na
ostatniej  stronie   /w   rubryce  „Kronika".  Niespodziewana  zamiana
wzbudzia /tu due zdziwienie, gdy Litwinaw znajdowa si w centrbm rokowa
z delegacj angielsk, na defiladzie pierwszomajowej pojawi si  jeszcze na
trybunie koo Stalina1 i nic  nie  wskazywao na chwiejno  jego
pozycji. W prasie  radzieckiej  nie(  ma komentarzy. Ludowy Komisariat Spraw
Zagranicznych nie udziela przedstawicielom prasy adnych wyjanie.
     Poniewa  jeszcze 2  maja  Litwinaw  przyjmowa  posa  brytyjskiego, a
wczoraj  jego  nazwisko prasa  podaa wrad  goci honorowych,  obecnych  na
defiladzie,  jego  usunicie  wydaje si  wynikiem  niespodziewanej  decyzji
Stalina. Decyzja ta, zapewne, zwizana jest z tym, e na Kremlu pojawiy si
rozdz'wiki  co  do rozmaw, jakie prowadzi Litwinaw. Przyczyna rozbienoci
prawdopodobnie  tkwi w gbokiej podejrzliwoci Stalina, ywicego nieufno
i zo  do  caego  otaczajcego go  wiata kapitalistycznego.  Na ostatnim
zjedzie partyjnym Stalin domaga si ostronoci, aby Zwizek Radziecki nie
zosta   wcignity  do   konfliktu.   Mootow  (nie-yd)  uwaany  jest  za
„najbliszego przyjaciela  i wspabojownika" Stalina.  Jego  nominacja
gwarantuje niewtpliwie, e polityka zagraniczna bdzie prowadzona w cisej
zgodnoci z ideami Stalina.
     Tippelskirch
     0x08 graphic
     1   Tippelskirch   omyli}   si.    Sdzc   z   fotografii,
opublikowanej 2 maja w „Prawdzie",  Litwinaw w ogale  by nieobecny na
trybunie. -- Uw. au.
     3. MEMORANDUM MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Dzisiaj w poudnie  prosiem radzieckiego charge d'affaires ad interim,
radc ambasady Astachowa, by zgosi si  do mnie, i zakomunikowaem  mu, e
zgadzamy si, zgodnie z zapytaniem jego posa penomocnego z 17 kwietnia, na
przestrzeganie  kontraktaw radzieckich z  zakadami „Skoda" w  sprawie
dostaw. Wydano ju odpowiednie instrukcje.  Prosiem go, aby  poinformowa o
tym swaj rzd.
     Radca   ambasady   Astachow   by   wyranie   usatysfakcjonowany   tym
owiadczeniem i podkreli ten fakt, e dla rzdu radziec-
     12


     \
     kiego aspekt  materialny zagadnienia  nie ma  takiej  wagi,  jak aspekt
zasadniczy. Wypytywa  on,  czy nie  zostan niebawem  wznowione negocjacje,
przerwane  w lutym.  Na to  odrzekem, e jezcze  nie  mog udzieli adnej
odpowiedzi,  gdy jeszcze nie  zakoczono rozpatrywania licznych  problemaw,
zawartych w ostatniej rosyjskiej odpowiedzi1.
     Nastpnie Astachow poruszy spraw usunicia Litwinowa i sprqbowa, nie
zadajc bezporednich pyta,  dowiedzie si,  czy1 to wydarzenie
spowoduje  zmian   naszego  stanowiska   wzgldem   Zwizku   Radzieckiego.
Szczegalnie podkrela wielkie znaczenie osobowoci Mootowa, ktdry w adnym
wypadku  nie  jest specjalist w polityce zagranicznej, ale  ktary jednake,
bdzie wywiera wielki wpyw na przysz radzieck polityk zagraniczn.
     Schnurre Berlin, 5 maja 1939 r.
     0x08 graphic
     1 Nie publikuje si. -- Uw. aut.
     4. AIDE MEMOIRE MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Radziecki charge d'affaires ad interim, radca  ambasady Astachow wezwa
mnie   po    to,   aby   porozmawia   o   statusie   prawnym   radzieckiego
przedstawicielstwa    handlowego    w    Pradze,    utworzonego    w    myl
radziecko-czechosowackiego ukadu handlowego 1935 roku1. Zwizek
Radziecki chce pozostawi przedstawicielstwo  handlowe w  Pradze  jako fili
radzieckiego przedstawicielstwa handlowego w  Berlinie i prosi, aby  czasowo
przyznano   mu   ten  sam   oficjalny   status,  jaki  istnia   zgodnie   z
radziecko-czechosowackim  ukadem handlowym. Pan  Astachow  powoa  si na
owiadczenie  niemieckie, w  myl  ktarego niniejsze  czechosowackie  umowy
handlowe  bd  dziaay wzgldem protektorataw Bohemii i  Moraw2
dopaty, dopaki nie zostan zastpione przez nowe.
     Przyjem do wiadomoci  to os'wiadczenie i obiecaem rychy odpowied.
Wyraziem   mu  swaj  osobisty   pogld,  e  wtpi,  czy   przewiduje  si
jakiekolwiek sprzeciwy w stosunku do radzieckiej proby.
     13


     Podczas  nastpnej rozmowy Astachow, podobnie, jak  dwa  tygodnie temu,
mawi obszernie o rozwoju stosunkaw  niemiec-ko-radzieckich. Stwierdzi  on,
e w ostatnich tygodniach tjon  prasy niemieckiej zupenie si zmieni.  Nie
ma  wypadaw,  wymierzonych przeciwko  Zwizkowi Radzieckiemu,  informacje s
obiektywne; w  pewnej  przemysowej gazecie  okrgu reskiego  widzia nawet
fotografie kilku obiektaw radzieckich. Naturalnie, Sowieci nie maga sdzi o
tym,   czy   jest  to  tylko   tymczasow  zmian,   spowodowan   wzgldami
taktycznymi,) czy te nie. Ale istnieje nadzieja, e taki stan rzeczy bdzie
zjawiskiem  staym.  Astachow obszernie wyjani,  e  w kwestiach  polityki
midzynarodowej Niemcy i Rosja  Radziecka nie  maj rozbienos'ci i  dlatego
nie istniej adne przyczyny  do tar midzy dwoma krajami. Prawd jest  to,
e  Zwizek Radziecki  jasno wyczu zagroenie  ze  strony  Niemiec.  Nie ma
jednak adnych  wtpliwoci, e uda  si  zatrze  to odczucie zagroenia  i
nieufnoci  Moskwy.  Podczas  tej  rozmowy  znowu  napomkn  o  ukadzie  z
Rapallo3.  W odpowiedzi na moje  przypadkowe  pytanie poruszy on
kwesti  rozmaw  anglo-francuskich w  tym sensie,  e wtpliwe  jest  czy  w
obecnych warunkach zostan osignite podane dla Anglii wyniki.
     Na  potwierdzenie  swej  opinii,  co  do  moliwoci  zmiany  stosunkaw
radziecko-niemieckich  Astachow  wielokrotnie  powoywa  si  na  Wochy  i
podkrela, e Duce ju  po  utworzeniu Osi4 wyrazi myl, e nie
istniej  przeszkody   do   normalnego   rozwoju  stosunkaw  politycznych  i
gospodarczych midzy Zwizkiem Radzieckim i Wochami.
     W moich odpowiedziach  byem powcigliwy  i prowokowaem Astachowa  do
rozmowy tylko  poprzez przypadkowe  uwagi, bez nastpnego sprecyzowania jego
punktu widzenia.
     Schnurre
     Berlin, 17 maja 1939 r.
     0x08 graphic
     1 Ukad o handlu  i egludze migdzy ZSRR i Czechosowacj, i
porozumienie o
     wzajemnej ochronie praw do wasnoci przemysowej zostay podpisane w
     Pradze 25 marca 1935 r. -- Uw. aut.
     2 Protektoratami  Bohemii i Moraw rzd  hitlerowski  nazywa
ziemie czechos
     owackie, okupowane w marcu 1939 r. -- Uw. aut.
     3 Ukad z Rapallo  zosta zawarty  midzy RFSRR i Niemcami w
Rapallo 16
     kwietnia 1922 r. - Uw. aut.
     4  Os  --  sojusz   wojskowo-polityczny  midzy  Niemcami  i
Wochami,' udoku
     mentowany porozumieniem berliskim z 25  padziernika  1939  r.  -- Uw.
aut.
     14


     LIST AMBASADORA NIEMIECKIEGO W MOSKWIE DO SEKRETARZA STANU MINISTERSTWA
SPRAW ZAGRANICZYCH
     Moskwa, 5 czerwca 1939 r.
     Drogi panie von Weizsecker!
     Niech mi  wolno  bdzie podzikowa Panu za  Paski  uprzejmy  i bardzo
interesujcy list z 27 tego miesica1.
     Jest  jasne,  e  Japonia  nie  chciaaby  widzie  nawet najmniejszego
porozumienia midzy nami a Zwizkiem Radzieckim. Im mniejszy  staje si nasz
nacisk  na zachodnie granice  Rosji,  tym  pewniej bdzie  si  czu Zwizek
Radziecki   w  Azji   Wschodniej.   Wosi,   rzeczywicie,  powinni  powita
porozumienie niemiecko-rosyjskie, gdy  sami  zawsze unikali star z Moskw,
pastwo niemieckie moe  zaj  bardziej  twarde stanowisko, jeeli  Zwizek
Radziecki  bdzie mia na  oku Polsk,  obniajc nacisk na nasz  wschodni
granic.  Jeeli  jednak  Wosi   s  „czarujco   powcigliwi",   to
przyczyna,  ewentulnie, tkwi w tym, e w ramach Osi s  oni niezadowoleni ze
wzmoenia  wpywaw  Niemiec poprzez popraw stosunkaw niemiecko-radzieckich,
czego wynikiem jest automatyczne umocnienie naszej wadzy.
     Wydao mi si, e  w Berlinie wytworzyo si wraenie, i pan Mootow w
rozmowie  ze mn  odrzuci uregulowania  niemiecko-radzieckie.  Jeszcze  raz
przewertowaem  wszystkie moje telegramy  i porawnaem je z moim  listem  do
Pana  i z moim memorandum. Nie mog poj, co doprowadzio Berlin do takiego
wniosku. W  rzeczy samej faktem jest to, e pan Mootow wzywa nas prawie do
dialogu  politycznego.  Nie   zadowolia   go  nasza  propozycja  w  sprawie
przeprowadzenia  rozmaw  tylko  ekonomicznych.  Naturalnie,  e  istniao  i
istnieje   niebezpieczestwo,  i   rzd  radziecki  wykorzysta   propozycje
niemieckie do wywierania nacisku na Angliko'w i Francuzaw. Pan Molotow jako
w  swym  przemawieniu  wykorzysta  taktownie  nasz  propozycj  w  sprawie
rozpoczcia rozmaw ekonomicznych. Dlatego ostronos' z naszej strony bya i
jest  nieodzowna,  ale  wydaje  mi  si  oczywiste,  e  drzwi  nie  zostay
zatrzanite i e otwarta jest droga do dalszych negocjacji.
     Syszelimy i  czytalimy z  bardzo duym  zainteresowaniem  o Paskiej
rozmowie  z  panem  Astachowem.  Zupenie  przypadkowo  po  kilku dniach  od
wysania do Pana mego  ostatniego listu, miaem  znowu okazj  porozmawia z
panem Potiomkinem na temat stosunkaw radziecko-niemieckich. Powiedziaem mu,
e cigle myl  o poszukiwaniu  pozytywnych  krokaw, jakie naley podj  w
celu realizacji propozycji Mootowa. Midzy Niemcami i  Zwizkiem Radzieckim
nie ma tar i spornych
     15


     kwestii. Nie powinnimy rozstrzyga problemaw dotyczcych
     star lub sporaw pogranicznych. O nic nie prosimy Zwizku
     Radzieckiego, a Zwizek Radziecki - od nas. Zapytaem pana
     Potiomkina, z ktarym - prywatnie - mog mawi bardziej
     otwarcie, czy moe powiedzie mi co o ideach, jakie mia
     Mootow. Pan Potiomkin odpowiedzia przeczco; niestety, nie
     mag nic doda do owiadczenia Mototowa, ktary mawili w
     imieniu rzdu radzieckiego. I
     Interesuje mnie, czy w tej sprawie  pomoe Paska rozmowa z Astachowem.
Moim zdaniem, pan Tippelskirch mia racj, gdy zwraci uwag na ten fakt, e
dziki naszym paktom o nieagresji  z pastwami batyckimi, Rosja uzyskaa od
nas bezpatnie  wiksze bezpieczestwo, stanowice  jak gdyby pierwszy wkad
polityczny Niemiec.
     Chciabym zwro'ci uwag^ na  ten fakt, e pan Mootow  wyszczegalni w
swym przemawieniu trzy  warunki, ktare maj  by zrealizowane dla utworzenia
bloku  anglo-francusko-rosyjs-kiego.  W  adnym  z tych trzech  punktaw  nie
wskazano, e dania Zwizku Radzieckiego dotycz  tylko  Europy.  Dalekiego
Wschodu  nie  wymieniono,  ale,  mona  by  pewnym,  e on  te nie  zosta
pominity.  O  ile  mi wiadomo, Wielka  Brytania,  jednak  chce podj  nowe
zobowizania,  wycznie  w  Europie.  Jeeli  pastwom   batyckim  zostan
udzielone gwarancje, moe to doprowadzi  do nowych rozdwikaw. Sowieci nam
nie  ufaj,  ale  te niezbyt  ufaj  mocarstwom  demokratycznym.  Nieufno
powstaje tu bardzo atwo, a gdy  tylko ona zaistnieje, to  przezwyciy  j
mona tylko z bardzo wielkim trudem.
     Zasuguje  na  uwag, e  Mootow, mawic  o  stosunkach z  Angli, nie
wspomnia  o  zaproszeniach,  jakie  rzd  brytyjski  zoy  Mikojanowi,  a
niedawno  rawnie  jeszcze Woroszyowowi,  w lad za  wizyt pana  Hudsona w
Moskwie.
     Dowiedziaem  si z  w ogale  wiarygodnego  z'ro'da, e pan  Potiomkin
zosta pilnie wysany do Ankary, aby zapobiec podpisaniu przez Turcj ukadu
z   Anglikami.   Pan  Potiomkin  zapobieg   podpisaniu   ukadu,  ale   nie
„deklaracji". Rzd radziecki  owiadczy,  e w  zasadzie nie  ma  nic
przeciwko porozumieniu anglo-tureckiemu, ale przy  tym odnotowa, e  uznaje
za wane, aby Turcja nie zabiegaa do przodu, a  dziaaa jednoczenie i  t
sam drog, co Zwizek Radziecki.
     Ostatnie starcia graniczne na granicy mongolsko-mandurs-kiej, jak  si
zdaje,    s    dosy     powane.    Wedug     komunikataw     japoskich,
„Mongoowie"2    uyli    28    maja   stu   samolotaw,   z
ktarychczterdzieci dwa zostay zestrzelone. Os'wiadczaj oni,  e wczeniej
zestrzelili  siedemnacie samolotaw.  Myl,  e  za  te  powane  incydenty
odpowiedzialny   jest   Zwizek  Radziecki.   Udziela  on   pomocy   Chinom,
powstrzymuje   Japoczykaw   od  przerzucania  bardzo  silnych  kontyngentaw
wojskowych z Mandurii do Chin.
     16


     0x01 graphic

     Ambasador niemiecki w Moskwie hrabia von Schulenburg


     Z najserdeczniejszymi yczeniami, maj drogi panie vc Weizsecker,
     pozostaj z najgbszym szacunkiem
     Schulenburg
     Heil Hitler!
     0x08 graphic
     1 Nie publikuje si. -- t/w. aut.
     2 Tak (w cudzysowie) w tekcie. -- Uw. aut.
     6. MEMORANDUM MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Do Kancelarii Ministra Tajne
     W zwizku z telegramem hrabiego Schulenburga, dotyczcym rozmowy midzy
Hilgerem i Mikojanem1, Fuhrer zadecydowa co nastpuje:
     Rosjanie powinni by poinformowani o tym, e z ich stano
     wiska wycignlimy wniosek, i uzaleniaj oni kwesti
     kontynuowania przyszych rozmaw od przyjcia przez nas
     paszczyzn wspalnych z nimi dyskusji ekonomicznych, w takiej
     ich postaci, jakie zostay sformuowane w styczniu. Poniewa
     tych paszczyzn nie moemy zaakceptowa, wic obecnie nie
     jestemy zainteresowani wznowieniem negocjacji ekonomicz
     nych z Rosj. f
     Fuhrer zgadza si z tym, aby odpowiedz zostaa wstrzymana na kilka dni.
     Powiadomiem o  tym Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy telefonicznie i
przekazuj to memorandum jako instrukcj przed spotkaniem kompetentnych osab
oficjalnych z ministrem.
     Hewel
     Berchtesgaden, 29 czerwca 1939 r.
     0x08 graphic
     1 Tu nie publikuje si. -- Uw. aut.
     18


     SEKRETARZ STANU MINISTERSTWA SPRAW  ZAGRANICZNYCH NIEMIEC DO AMBASADORA
NIEMIECKIEGO W MOSKWIE
     Telegram
     Moskwa
     Telegram nr. 134 Berlin, 30 czerwca 1939 r.
     Na Paski telegram 1151
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy wzi  pod uwag  Pask informacj
telegraficzn  o  rozmowie z  Mootowem.  Jest on  zdania, e  w  dziedzinie
politycznej przed otrzymaniem dalszych instrukcji, mona uwaa, powiedziano
wystarczajco  duo  i  e w danym  momencie  nie powinnimy  porusza  tych
problemaw.
     Jeeli chodzi o  ewentualne negocjacje ekonomiczne z  rzdem rosyjskim,
to nie zakoczono jeszcze uzgodnie.  W zwizku  z tym prosimy  rawnie, aby
nie wykazywa dalszej inicjatywy i oczekiwa instrukcji.
     Weizsecker
     0x08 graphic
     1 Nie publikuje si. -- Uw. aut.
     8. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE DO
     MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 22 lipca 1939 - 13  godz. 07 min.  Otrzymano 22 lipca 1939 - 13
godz. 35 min.
     Pilne!
     Telegram nr. 136 z 22 lipca
     Caa  prasa  radziecka   opublikowaa   dzi  nastpujc   informacj:
zatytuowan „W Ludowym Komisariacie Handlu Zagranicznego":
     „Ostatnio zostay wznowione  rozmowy w  sprawie  handlu i kredytu
midzy stronami niemieck i radzieck. Z ramienia
     19


     Ludowego  Komisariatu  Handlu  Zagranicznego  rozmowy  prowadzi   zast.
przedstawiciela handlowego w Berlinie tow/. Babarin, ze strony niemieckiej -
p. Schnurre".1
     Schulenburg
     1 Przekad informacji,  na ktar,  powouje si Schulenburg,
skorygowano   z   oryginaem   rosyjskim   i  cytuje  si   wedug   tekstu,
opublikowanego w „Prawdzie" 22 lipca 1939 r. - Uw. aut.
     9. MEMORANDUM MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Tajne Berlin, 27 lipca 1939 r.
     Memorandum
     Zgodnie z  udzielonymi  mi instrukcjami  ubiegego  wieczoru zaprosiem
charge  d'affaires  ad  interim  Astachowa i szefa  tutejszego  radzieckiego
przedstawicielstwa handlowego Babarina na obiad do Ewestu. Rosjanie zabawili
do  okoo  w pa  do pierwszej  w  nocy. Zaczli mawi o  interesujcych nas
problemach  ekonomicznych i politycznych  w  bardzo  ywej  i  interesujcej
formie,  dlatego stao  si moliwe nieoficjalne  i wszechstronne  omawienie
poszczegalnych  problemaw,  o ktarych wspomina Minister Spraw Zagranicznych
Rzeszy.
     1.  Na  uwag  Astachowa,  dotyczc  cisej  wspapracy  i  wspalnoty
interesaw polityki zagranicznej, jakie istniay poprzednio midzy Niemcami i
Rosj,  odpowiedziaem,  e wznowienie takiej wspapracy jest teraz zupenie
moliwe,  jeeli  rza^d radziecki uzna to za  podane. Magbym  okres  trzy
etapy:
     Etap pierwszy:  Wznowienie  wspapracy  w  dziedzinie gospodarczej przy
pomocy ukadu kredytowego i handlowego, ktary zostanie zawarty.
     Etap  drugi: Normalizacja  i poprawa stosunkaw politycznych. Skada si
na to midzy innymi, poszanowanie interesaw drugiej strony w prasie i opinii
publicznej, poszanowanie wzgldem  przedsiwzi  naukowych  i  kulturalnych
drugiej strony. Moe tu by wczony oficjalny udzia Astachowa w niemieckim
Dniu Sztuki  w Monachium  lub  zaproszenie delegacji niemieckiej na  Wystaw
Rolnicz w Moskwie, jak to zaproponowa mi sekretarz stanu.
     20
     I


     Etapem trzecim bdzie przywracenie dobrych stosunkaw politycznych: albo
powrat do  tego,  co byo wczeniej (ukad berliski1)  albo nowe
porozumienie,  ktare  uwzgldni polityczne  ywotne  interesy obu stron. Ten
etap  trzeci,  jak  wydaje  mi sig, jest zupenie osigalny,  gdy  w  caym
regione od Morza Batyckiego do Morza  Czarnego i  Dalekiego Wschodu nie ma,
moim zdaniem,  niemoliwych do  rozwizania problemaw polityki  zagranicznej
midzy naszymi krajami. Jako  uzupenienie do tego, mimo  wszelkich ranic w
s'wiatopogldzie, istnieje  jeden  wspalny pierwiastek w  ideologii Niemiec,
Woch,   i   Zwizku   Radzieckiego:   przeciwstawianie   si    demokracjom
kapitalistycznym. Ani  my,  ani Wochy nie  mamy nic  wspalnego  z  Zachodem
kapitalistycznym. Dlatego wydaje  si nam  dosy nienaturalne,  aby  pastwo
socjalistyczne stawao po stronie demokracji zachodnich.
     W cakowitej zgodzie z Babarinem Astachow okreli drog
     zblienia z Niemcami jako odpowiadajc interesom obu
     krajaw. Stwierdzi on jednak, e, zapewne, tempo powinno by
     powolne i stopniowe. Zwizek Radziecki dostrzega w polityce
     zagranicznej narodowego socjalizmu powane zagroenie dla
     siebie. Z cakowitym uzasadnieniem mawilimy o naszej
     obecnej sytuacji politycznej jak i otoczeniu. Oto jak Zwizek
     Radziecki charakteryzuje swoj sytuacj polityczn po
     znanych wydarzeniach wrzeniowych roku ubiegego2.
     Astachow mia na myli pakt antykominternowski, nasze
     stosunki z Japoni, Monachium, swobod,jak| uzyskalimy w
     Europie Wschodniej, i konsekwencje polityczne tego wszyst
     kiego dla Zwizku Radzieckiego. Nasza teoria, e pastwa
     batyckie, Finlandia, a take Rumunia nale do naszej sfery
     wpywaw, ostatecznie przekonaa rzd radziecki, e mu nie-
     zagraaj. Moskwa niezbyt wierzy w zmian polityki niemiec
     kiej wzgldem Zwizku Radzieckiego. Oczekiwa mona tylko
     stopniowej zmiany.
     W swojej odpowiedzi podkreliem, e obecnie polityka
     niemiecka na Wschodzie przybiera absolutnie odmienny kurs.
     Z naszej strony nie moe byc nawet mowy o zagroeniu dla
     Zwizku Radzieckiego. Naszym celem jest zupenie inny
     kierunek. Mootow sam w swoim ostatnim przemawieniu3
     okreli pakt antykominternowski jako maskowanie sojuszu,
     wymierzonego przeciwko demokracjom zachodnim. Jest on
     poinformowany o problemie gdaskim i zwizan z nim kwesti
     polsk. Dostrzegam w tym wszystko, pracz starcia interesaw
     Niemiec i Zwizku Radzieckiego. To, e zamierzamy respekto
     wa integralno pastw batyckich i Finlandii, stao si
     zupenie jasne dziki naszym paktom o nieagresji i naszym
     nieagresywnym propozycjom. Nasze stosunki z Japoni kszta
     tuj si na zasadach trwaej przyjani, ktara, jednake, nie jest
     wymierzona przeciwko Rosji. Polityka niemiecka jest nastawio-
     21


     na  przeciwko  Anglii.  To czynnik  decydujcy.  Jak  ju  owiadczyem
wczeniej,  mog  w  peni   wyobrazi  sobie  dalekosine  porozumienie  o
przestrzeganiu wzajemnych interesaw jednoczenie z rozpatrywaniem problemaw,
ktare s ywotnie wane  dla Rosji.  W danej chwili jednake na przeszkodzie
temu  stoi  Zwizek  Radziecki,  podpisujcy  z  Angli  ukad,   wymierzony
przeciwko Niemcom.  W tym wypadku Zwizek  Radziecki dokona swego  wyboru  i
razem z  Angli stanie  w obozie,  opozycyjnym wobec  Niemiec.  Tylko  z tej
przyczyny  sprzeciwiam  si  powolnemu  poszukiwaniu  drogi  do  osignicia
ewentualnego  zrozumienia wzajemnego midzy Niemcami i Zwizkiem Radzieckim.
Teraz czas daje nam jeszcze moliwo, jakiej nie bdzie po  zawarciu ukadu
z Londynem.  W Moskwie  musi  to  by  wzite  pod  uwag.  Co  Anglia  moe
zaoferowa  Rosji?  Najwyej  -  udzia  w  wojnie  europejskiej, wrogo  z
Niemcami, ale adnego celu, ktary odpowiadaby Rosji. Z  drugiej  strony, co
my  moemy  zaoferowa?  Neutralno   i  niezaangaowanie  do  ewentualnego
konfliktu  europejskiego i, jeeli  Moskwa zechce tego,  niemiecko-rosyjskie
zrozumienie  co  do wzajemnych interesaw, dziki ktaremu obydwie strony bd
miay korzy, jak w dawnych czasach.
     Podczas nastpnej rozmowy Astachow ponownie wraci do
     kwestii pastw batyckich i zapyta, czy, pracz planaw infilt
     racji gospodarczej, mamy dalekosine zamiary polityczne.
     Bardzo powanie odnias si te do kwestii rumuskiej. Co
     dotyczy Polski, to owiadczy, e tak czy inaczej Gdask
     zostanie zwracony Pastwu Niemieckiemu, a sprawa Korytarza4
     musi by jakim sposobem zaatwiona na korzy Pastwa
     Niemieckiego. Zapyta on, czy na stron Niemiec nie skania
     si take ludno terytoriaw, nalecych ongi' do Austrii,
     midzy innymi Galicji i terytoriaw ukraiskich. Po opisaniu
     naszych stosunkaw handlowych z pastwami batyckimi
     poprzestaem na owiadczeniu, e interesy Niemiec i Rosji w
     tych sprawach nie bd przeciwstawne. Co wicej,uregulowa
     nie kwestii ukraiskiej5 wykazao, e nie  stawiamy sobie za
cel
     czego, co moe zagraa interesom radzieckim.
     Dosy obszern dyskusj prowadzono w kwestii tego,
     dlaczego narodowy socjalizm uwaa za wrog polityk zagra
     niczn Zwizku Radzieckiego. W Moskwie nigdy nie mogli tego
     zrozumie, chocia zawsze rozumiano tam konfrontacj
     narodowego socjalizmu z komunizmem wewntrz [Niemiec].
     Skorzystaem z tej dogodnej okazji, aby obszernie przedstawi
     nasz opini co do zmian, jakie w latach ostatnich zaszy w
     bolszewizmie rosyjskim. Antagonizm wobec narodowego
     socjalizmu by naturalnym wynikiem jego (narodowego
     socjalizmu] walki z komunistyczn parti Niemiec, zalenej od
     Moskwy i stanowicej jedynie narzdzie Kominternu. Walka
     przeciwko niemieckiej partii komunistycznej zakoczyfa si
     22


     ju  dawno. Komunizm w Niemczech zosta  wykorzeniony. Komintern zosta
zastpiony  przez  Biuro  Polityczne,   ktare  realizuje  zupenie  odmienn
polityk  od  tej,  jak  prowadzono,  gdy  dominowa Komintern.  Poczenie
bolszewizmu z histori narodow Rosji, wyraajce si w wysawianiu wielkich
rosyjskich  ludzi  i czynaw  (obchody  rocznicy  bitwy  pod  Potaw, Piotra
Pierwszego, bitwy  nad jeziorem  Czudzkim,  Aleksandra  Newskiego), zmienio
charakter internacjonalistyczny bolszewizmu, jak wydaje si nam, szczegalnie
od  tego  czasu,  gdy  Stalin  na  termin  nieokrelony  odroczy  rewolucj
wiatow.  W  takiej  sytuacji  dostrzegamy  dzi  moliwoci,  ktarych  nie
widzielimy poprzednio, gdy przekonalimy  si,  e nie  podejmuje si prab
upowszechniania   w   jakiejkolwiek   formie  propagandy   komunistycznej  w
Niemczech.
     Pod koniec Astachow podkreli, e rozmowa ta bya dla
     niego bardzo wana. Zakomunikuje o niej Moskwie i spodzie
     wa si, e wszystko to wpynie dostrzegalnie na rozwaj przysz
     ych wydarze. Kwesti handlu i porozumienia kredytowego
     omawiano w szczegaach.
     Po owiadczeniach Rosjan odniosem wraenie, e Moskwa
     jeszcze nie zadecydowaa, co chce robi. Rosjanie nic nie
     mawili o stanie negocjacji w sprawie paktu z Wielk Brytani i o
     szansach na jego zawarcie. Biorc to wszystko pod uwag,
     mona doj do konkluzji, e Moskwa postanowia w cigu
     okrelonego czasu stosowa zarawno wzgldem nas, jak te
     wzgldem Anglikaw polityk zwoki i odkadania, aby odroczy
     podjcie decyzji, ktarych donioso rozumie doskonale. Std
     elastyczne stanowisko Rosjan w czasie licznych rozmaw, takie
     jest, midzy innymi, stanowisko Mootowa; std te opanianie
     rozmaw ekonomicznych, podczas ktarych Rosjanie s bardzo
     powcigliwi, jeeli chodzi o tempo; std te, najprdzej,
     zatrzymanie w Moskwie posa Mieriekaowa6. W ogale za jest
     wielka nieufno nie tylko do nas, ale te do Anglii. Z naszego
     punktu widzenia jako dostrzegalny sukces mona zakwalifiko
     wa to, e Moskwa po miesicach rokowa z Anglikami cigle
     jeszcze nie wyobraa sobie jasno tego, co ma ostatecznie robi.
     Schnurre
     0x08 graphic
     1  Ukad  o  przyjani  i  neutralnoci  midzy  Niemcami  i
Zwizkiem Radziec
     kim, podpisany w Berlinie 24 kwietnia 1926. - Uw. red. am. wyd.
     2  Ma si na myli ukad monachijski, zawarty  30  wrzes'nia
1938 r. midzy
     Angli,  Francj, Niemcami  i Wochami,  o oderwaniu  od Czechosowacji
okrgu
     Sudeto'w i przekazaniu go Niemcom. -- Uw. aut.
     3 Nie publikuje si. -- Uw. aut.
     4  Korytarz gdaski --  polskie terytorium,  przylegajce do
Wolnego Miasta
     Gdask. Przez Korytarz odbywaa si komunikacja ldowa midzy  Niemcami
a
     Prusami Wschodnimi, w tym rawnie z Gdaskiem. -- Uw. aut.
     23


     5 Ma si na  myli  owiadczenie Niemiec, e nie  maj,  one
adnych roszcze
     terytorialnych wzgldem Ukrainy Radzieckiej; patrz rawnie zacytowany
     powyej fragment z referatu sprawozdawczego Stalina. -- Uw. aut.
     6  Radziecki  pose-  penomocny w  Berlinie A.  Mieriekarow
zosta niespodzie
     wanie odwoany do Moskwy na „urlop". -- Uw. aut.
     10.  SEKRETARZ  STANU  MINISTERSTWA  SPRAW  ZAGRANICZNYCH   NIEMIEC  DO
AMBASADORA NIEMIECKIEGO W MOSKWIE
     Instrukcja
     Berlin, 29 lipca 1939 r. Tajne!
     Wieczorem  26.  tego miesica  Schnurre  mia z Astachowem i  Babarinem
obszern  rozmow, ktarej tre podano  w zaczonym memorandum2.
Odpowied  Astachowa  dowodzi,  e  jego  szczegaowa  relacja  jest  ju  w
dyspozycji Moskwy.  W  kocu  Astachow zapyta,  czy bdziemy  przestrzegali
analogicznej  opinii,  jeeli przedstawiciel radziecki wysokiej rangi bdzie
omowia te sprawy z przedstawicielem wysokiej rangi Niemiec. Schnurre na  to
pytanie odpowiedzia w istocie twierdzco.
     Byoby  wane,  ebymy  wiedzieli, czy w Moskwie istnieje  jakakolwiek
reakcja na  owiadczenia,  jakie zoyli Astachow i  Babarin.  Jeeli bdzie
mia Pan  moliwo  wyznaczenia nowego spotkania  z Mootowem,  to  zalecam
Panu,  wypowiedzenie  si w  tym duchujeeli bdzie okazja, i  trzymania si
kierunku  myli  memorandum.  Jeeli  wszystko potoczy  si tak,  e Mootow
pozbdzie si swej powcigliwoci,  moe Pan  zrobi  jeszcze jeden  krok w
paskim owiadczeniu i  powiedzie co bardziej konkretnego,  ni  to,  co w
ogalnych zarysach zostao  ne wyraone  w memorandum. Dotyczy to szczegalnie
sprawy polskiej. W razie jakiegokolwiek rozwoju kwestii polskiej - czy drog
pokojow, jak tego  chcemy, czy  kad inn drog, tj.  z uyciem przez  nas
siy  -  bdziemy  gotowi  zagwarantowa  wszystkie  interesy  radzieckie  i
osign zrozumienie z rzdem moskiewskim. Jeeli rozmowa bdzie si toczya
w pozytywnej atmosferze rawnie odnonie kwestii batyckiej,  to powinna by
wyraona  myl,  e nasze  stanowisko  wzgldem pastw  batyckich  zostanie
skorygowane  w ten sposab,  aby uwzgldnia  ywotne interesy  Sowietaw  nad
Batykiem.
     Brulion podpisa von Weizsecker
     24


     1 Otrzymana w Moskwie 31 lipca. - Uw. red. niem. wyd.
     2 Patrz dokument poprzedni. - J/w. aut.
     11.  SEKRETARZ   STANU  MINISTERSTWA  SPRAW  ZAGRANICZNYCH  NIEMIEC  DO
AMBASADORA NIEMIECKIEGO W MOSKWIE
     Telegram
     Nadany z Berlina 3 sierpnia 1939 - 13 godz. 47 min. Otrzymany w Moskwie
3 sierpnia 1939 - 18 godz. 00 min.
     Moskwa
     Telegram nr. 164 z 3 sierpnia
     Bardzo pilne
     Tajne. Informacja dla pana ambasadora
     Do   dzisiejszej  instrukcji  telegraficznej1.   Zgodnie   z
sytuacj  polityczn  i  dla  popiechu  zatroszczymy  si,  niezalenie  od
wyznaczonej  na dzi'  paskiej  rozmowy  z  Mootowem,  o  kontynuowanie  w
Berlinie wyjaniania warunkaw uzgodnienia interesaw niemiecko-radzieckich. W
zwizku z tym  Schnurre przyjmie Astachowa  dzi  i  powie mu,  e  bdziemy
gotowi do konkretniejszego dialogu, jeeli  rzd radziecki  rawnie  pragnie
tego.  Zaproponujemy w tym  wypadku  Astachowowi,  by  otrzyma instrukcje z
Moskwy. Bdziemy  nastpnie gotowi do  tego,  aby  mawi dosy  konkretnie o
problemach,  stanowicych  dla  Zwizku  Radzieckiego  ewentualny  przedmiot
zainteresowania.
     Weizsecker
     0x08 graphic
     1 Patrz nastpny dokument. -- Uw. aut.
     25


     12. MINISTER  SPRAW ZAGRANICZNYCH  RZESZY  DO AMBASADORA NIEMIECKIEGO W
MOSKWIE
     Telegram
     . min. 4 godz. 30 min.
     Nadany z Berlina 3 sierpnia 1939  - \5 godz. 47 m Otrzymany w Moskwie 4
sierpnia 1939 - 4 godz. 1


     Moskwa
     Telegram nr. 166 z 3 sierpnia
     Bardzo pilne!
     Do pana ambasadora osobis'cie.
     W ubiegy  wieczarprzyjem  rosyjskiego  charge d'affaires ad interim,
ktary  wczes'niej dzwoni do mojej kancelarii  w  innej sprawie. Zamierzaem
kontynuowa rozmowy, ktarych  tre ju Pan zna  i ktare  poprzednio za moim
zezwoleniem byy prowadzone midzy Astachowem i czonkami Ministerstwa Spraw
Zagranicznych.  Wspomniaem  o  rozmowach  w  sprawie  ukadu handlowego,  w
ktarych  obecnie  robi  si  zadowalajce postpy  i  okreliem  taki ukad
handlowy   jako   wany   krok   na   drodze   do   noimalizacji   stosunkaw
niemiecko-rosyjskich, jeeli jest ona podana. Dobrze jest wiadome, e  oto
ju od  pa roku ton naszej prasy wzgldem Rosji jest  zupenie inny. Wydaje
mi si, e jednoczenie strona rosyjska chce zbudowa nasze stosunki w miar
moliwoci na dwach warunkach:
     nieingerencja w sprawy wewntrzne drugiego kraju (pan
     Astachow jest przekonany, e moe to mi obieca bezzwocz
     nie);
     zaprzestanie polityki, wymierzonej przeciwko ywotnym
     wzajemnym interesom. Na to Astachow nie potrafi udzieli
     jakiejkolwiek wyranej odpowiedzi, ale uwaa on, e rzd jego
     w stosunkach z Niemcami zamierza przestrzega polityki
     zrozumienia wzajemnego.
     Mawiem dalej, e nasza polityka  jest prostolinijna  i dugoterminowa;
nie  spieszymy  si.  Jestemy  yczliwie ustosunkowani  do Moskwy.  Dlatego
sprawa polega na tym, jaki kierunek zechc obra [radzieccy] liderzy. Jeeli
Moskwa zajmie  stanowisko negatywne,  to bdziemy wiedzieli, co si dzieje i
jak mamy dziaa. Jeeli zdarzy si odwrotnie,  to  od Morza Batyckiego  do
Czarnego   nie   bdzie   problemaw,  ktarych   wspalnie   nie  zdoalibymy
rozstrzygn  midzy sob. Powiedziaem, e nad Batykiem wystarczy  miejsca
dla nas  dwo'ch,  e  interesy  rosyjskie  tam  w adnym  wypadku  nie  bd
kolidoway z naszymi. Co dotyczy Polski, to ledzimy uwanie i z zimn krwi
rozwijajce si  wydarzenia. W razie prowokacji ze strony Polski uregulujemy
spraw z Polsk w cigu tygodnia. Na wypadek tego zrobiem  delikatn aluzj
co do ewentualnoci zawarcia z Rosj
     26


     porozumienia   w    sprawie    losaw    Polski.    Opisaem    stosunki
niemiecko-japoskie  jako dobre i  przyjacielskie.  Te  stosunki s  trwae.
Jednake,  co  dotyczy stosunkaw  rosyjsko-japoskich, to mam wasne  zdanie
(mam tu  na  mys'li  dugoterminowy modus yiyendi1  midzy  dwoma
krajami).
     Ca  rozmow  przeprowadziem  tonem  beznamitnym,  a na  zakoczenie
ponownie  daem  do zrozumienia charge d'affaires ad  interim, e w polityce
midzynarodowej  nie stosujemy taktyki mocarstw  demokratycznych.  Jestes'my
przyzwyczajeni  budowa  na  solidnym fundamencie,  nie  powinnimy  skada
daniny  chwiejnej  opinii publicznej  i nie  chcemy adnych sensacji. Jeeli
rozmowy, takie jak nasza,  nie bd prowadzone z  tym stopniem tajemnicy, na
jaki one zasuguj, zostan one przerwane. Nie staramy si, aby  zwracano na
nie  uwag.  Jak  ju mo'wilis'my, Moskwa  ma wybo'r.  Jeeli w  Moskwie  s
zainteresowani  naszymi ideami,  dlaczego  wic wtedy  pan Mootow nie  moe
podchwyci tej samej nici w rozmowach ze Schulenbur-giem (o tym w telegramie
nr. 1642). Zakoczenie rozmowy.
     Dopisek dla hrabiego Schulenburga:
     Prowadziem rozmow, nie pokazujc, e si spieszymy. Charge d'affaires
ad  interim,  ktary,  jak  si  zdawao,  by  zainteresowany,  kilkakrotnie
prabowa skierowa rozmow na bardziej konkretne zagadnienia, w wyniku czego
daem  mu do zrozumienia, e bd gotowy do sprecyzowan od razu po tym,  gdy
rzd  radziecki oficjalnie  powiadomi  nas,  e  w zasadzie  pragnie  nowych
stosunkaw. Jeeli  Astachow zostanie  poinstruowany  w tym  duchu,  to  my z
naszej strony, bdziemy  zainteresowani najszybszym jasnym  ^ uregulowaniem.
To wycznie do Paskiej osobistej wiadomos'ci.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 W jgzyku dyplomatycznym -- stosunki, jakie ukadaj, si w
praktyce,
     bez specjalnego ukadu.. -- Uw. aut. *
     2 Patrz poprzedni dokument. -- Uvi. aut.
     27


     13. MINISTERSTWO SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC DO AMBASADORA NIEMIECKIEGO
W MOSKWIE
     Telegram
     Nadany  z Berlina  14 sierpnia 1939 - 13 godz. 52 min.  m  Otrzymany  w
Moskwie 14 sierpnia 1939 - 17 godz. 00 min.
     Moskwa
     Nr. 171 z 14 sierpnia
     Do wiadomoci pana ambasadora. Informacja.
     Astachow wezwa mnie w sobot, aby przekaza mi, co nastpuje:
     Otrzyma on od  Mootowa  instrukcje,  aby owiadczy,  e  Sowieci  s
zainteresowani omawieniem poszczegalnych grup problemaw sporad tych,  ktare
zostay  ju  poruszone.  Midzy  innymi,   pracz  rozpatrywanych  zagadnie
negocjacji ekonomicznych,  Astachow zaliczy do tych  spraw  kwestie  prasy,
wspapracy    kulturalnej,    kwesti    polsk,    problemy     poprzednich
niemiecko-radzieckich porozumie politycznych. Taka dyskusja, jednake, moe
odbywa si tylko stopniowo albo, jak okrelilimy,  etapami. Rzd radziecki
jako miejce tych negocjacji zaproponowa Moskw, gdy rzdowi radzieckiemu o
wiele atwiej  byoby tam  kontynuowa rokowania. W swej  rozmowie  Astachow
pozostawi  otwarty kwesti  tego,  komu  proponujemy  powierzy prowadzenie
negocjacji, posowi czy innej osobie, ktara ma by przysana.
     Na  moje  pytanie, jak  uwag z  kolei  Sowieci przykadaj do  sprawy
polskiej,  Astachow odrzek,  e  nie otrzyma  adnych instrukcji  odnonie
kolejnoci,   ale   w   jego  instrukcjach   gawnie   zaakcentowano   sowo
„stopniowo".
     Ta informacja  Astachowa  bya, zapewne, rozszerzony  instrukcj charge
d'affaires, o ktarej Pan nas powiadomi1.
     Jest to przedmiot dalszych instrukcji.
     Schnurre
     0x08 graphic
     1 Nie publikuje si. -Uw. aut.
     28


     14.  MINISTER  SPRAW ZAGRANICZNYCH  RZESZY DO AMBASADORA NIEMIECKIEGO W
MOSKWIE


     Telegram
     zo pilne
     Nadany  z Berlina  14 sierpnia  1939 -  22  godz. 53  min. Otrzymany  w
Moskwie 15 sierpnia 1939 - 4 godz. 40 n
     Bardzo pilne
     I min.
     Moskwa
     Telegram nr. 175 z 14 sierpnia
     Ambasadorowi osobicie
     Prosz,  aby  Pan  skontaktowa  si  osobicie  z  panem  Mototo-wem i
przekaza mu, co nastpuje:
     1. Rozbienoci ideologiczne midzy Niemcami Narodowo-
     Socjalistycznymi i Zwizkiem Radzieckim stanowiy jedyn
     przyczyn, z ktarej powodu w latach poprzednich Niemcy i
     ZSRR podzieliy si na dwa wrogie, przeciwstawiajce si sobie
     obozy. Wydarzenia z ostatniego okresu, jak si wydaje, wyka
     zay, e ranica w s'wiatopogldach nie przeszkadza rzeczowym
     stosunkom dwach pastw i nawizaniu nowej, przyjacielskiej
     wspapracy. Okres konfrontacji w polityce zagranicznej moe
     zakoczy si raz na zawsze; droga do nowej przyszos'ci stoi
     otworem przed obu pastwami.
     2. W rzeczywistoci, interesy Niemiec i ZSRR nigdzie nie
     , cieraj si. Przestrzenie yciowe Niemiec i ZSRR przylegaj do
     •siebie, ale nie ma naturalnej potrzeby s'cierania si. W ten
     sposab,  nie ma  przyczyn do  agresywnego  postpowania  jednego  kraju
wzgldem  drugiego.  Niemcy nie ywi agresywnych  zamiaraw wobec ZSRR. Rzd
Rzeszy  jest tego zdania,  e \  midzy  morzami  Batyckim  a  Czarnym  nie
istniej  kwestie,  •ktare  nie  mogyby  byc  uregulowane  ku  penemu
zadowoleniu obu  pastw.  Wrad tych problemaw s takie, ktare  cz, si z
Morzem Batyckim, krajami batyckimi, Polsk,  regionem poudniowo-wschodnim
itd. W takich sprawach  wspapraca polityczna midzy dwoma krajami moe mie
tylko   pozytywne  wyniki.  To   samo   dotyczy  gospodarki   niemieckiej  i
radzieckiej, ktarych wspapraca moe si rozszerzy w dowolnym kierunku.
     3. Nie ma adnych wtpliwoci, e dzi stosunki niemiecko-
     radzieckie znalazy si w punkcie zwrotnym swej historii.
     Decyzje, jakie w najbliszej przyszoci zostan podjte w
     Berlinie i Moskwie w sprawie tych stosunkaw, bd miay w
     cigu pokole decydujce znaczenie dla narodaw niemieckiego
     i radzieckiego. Od tych decyzji bdzie zaleao, czy obydwa
     narody kiedykolwiek znowu, bez zaistnienia jakichkolwiek
     rzeczywis'cie nieprzezwycionych okolicznoci, bd musiay
     29


     wystpi  przeciwko  sobie  z  broni  w  rkach, albo,  znowu nastpi
przyjacielskie stosunki.  Poprzednio,  gdy  byy one  przyjaciami, byo  to
korzystne obu krajom, wszystko stao si ze, gdy zostay one wrogami.
     Susznie, e Niemcy i Zwizek Radziecki w wyniku
     wieloletniej wrogos'ci ich wiatopogldaw odnosz si do siebie z
     nieufnos'ci. Musi by usunite wiele nagromadzonych mieci.
     Trzeba jednak powiedzie, e nawet w tym okresie nigdy nie
     ustaway naturalne sympatie Niemcaw i Rosjan do siebie. Na
     tej podstawie mona od nowa zbudowa polityk dwach pastw.
     Rzd Rzeszy i Rzd Radziecki powinny na podstawie
     caego swego dowiadczenia liczy si z tym faktem, e demok
     racje kapitalistyczne Zachodu s nieubaganymi wrogami
     zarawno Niemiec Narodowo-Socjalistycznych, jak i Zwizku
     Radzieckiego. Dzi, po zawarciu sojuszu wojskowego, ponownie
     usiuj one wcign ZSRR do wojny przeciwko Niemcom. W
     1914 roku polityka ta miaa dla Rosji katastrofalne skutki. We
     wspalnych interesach obu krajo'w jest uniknicie w przyszos'ci
     zniszczenia Niemiec i ZSRR, co byoby korzystne jedynie
     demokracjom zachodnim.
     Kryzys w stosunkach niemiecko-polskich, sprowokowany
     polityk Anglii, a take brytyjska propaganda militarna i
     zwizane z tym praby utworzenia [antyniemieckiego] bloku
     czyni podanym jak najszybsze wyjas'nienie stosunkaw
     niemiecko-rosyjskich. W przeciwnym wypadku, niezalenie od
     dziaa Niemiec, sprawy mog przybra taki obrat, e obydwa
     rzdy utrac moliwos' przywracenia przyjani niemiecko-rad-
     zieckiej i wspalnego rozstrzygnicia problemaw terytorialnych,
     zwizanych z Europ Wschodni. Dlatego przywadcy obu
     pastw nie powinni oddawa na pastw losu wydarze, dziaa
     natomiast w odpowiednim czasie. Bdzie rzecz zgubn, gdy z
     powodu braku zrozumienia wzajemnego co do pogldaw i
     zamiaraw wzgldem siebie nasze narody ostatecznie rozejd si
     w rane strony.
     O  ile  nam wiadomo, rzd radziecki rawnie pragnie  wnie jasnos' do
stosunkaw niemiecko-radzieckich. Poniewa  jednak,  wnioskujc z poprzednich
dos'wiadcze, takie  wyjanienie stosunkaw moe przebiega tylko stopniowo i
poprzez  konwencjonalne kanay  dyplomatyczne.  Minister spraw zagranicznych
Rzeszy von Ribbentrop gotowy jest przyby  do Moskwy z kratk wizyt, aby  w
imieniu Fiihrera  przedstawi  pogldy Fiihrera panu Stalinowi.  Tylko takie
bezporednie  rozmowy  mog,  zdaniem  pana von  Ribbentropa, doprowadzi do
zmian; i  w  ten  sposab  nie  bdzie wydawao  si  niemoliwym  zakadanie
podwalin pod pewn popraw stosunkaw niemiecko-rosyjskich.
     Zacznik: Prosz, aby Pan nie wrcza tych  instrukcji panu Mootowowi
na pimie, a odczyta je. Uwaam za rzecz wan,
     30


     aby  dotary  one do pana  Stalina w jak  najdokadniejszej  postaci, i
upowaniani  Pana, aby jednoczenie prosi w moim  imieniu  pana Mootowa  o
audiencj u pana Stalina, aby mag Pan jeszcze bezporednio przekaza mu ten
wany  dokument.  Jako uzupenienie  do  rozmaw z Mootowem warunkiem  mojej
wizyty s zakrojone szeroko rozmowy ze Stalinem.
     Ribbentrop
     15. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE DO
     MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Nadany z Moskwy 15 sierpnia 1939
     Otrzymany w Berlinie 16 sierpnia 1939 - 2 godz. 30 min.
     Berlin
     Popieszne
     Telegram nr. 175 z 15 sierpnia
     Na Paski telegram nr. 175 z 14 sierpnia
     Tajne!
     Mootow  z  najwikszym  zainteresowaniem  wysucha informacji,  ktar
polecono mi przekaza, okreli j jako nader wan i owiadczy, e od razu
przekae j swemu  rzdowi i  w  kratkim czasie  udzieli mi odpowiedzi. Moe
owiadczy ju  teraz, e Rzd  Radziecki ciepo wita niemieckie  zamiary  w
zakresie poprawy stosunkaw ze Zwizkiem Radzieckim i teraz, biorc pod uwag
moje dzisiejsze owiadczenie, wierzy w szczero tych zamiaraw.
     W zwizku  z ide przybycia tu Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy chce
on wyrazi swaj  osobisty pogld  na to,  e taka podra wymaga odpowiednich
przygotowa, aby wymiana pogldaw daa jakiekolwiek wyniki.
     W  nawizaniu  do  tego  interesuje  go  kwestia,  jak  rzd  niemiecki
ustosunkowuje  si  do  idei   zawarcia  paktu  o  nieagresji  ze  Zwizkiem
Radzieckim,  a take, czy  rzd  niemiecki gotowy jest wpyn  na Japonig w
celu  poprawy  stosunkaw  radziecko-japoriskich  i  uregulowania  konfliktaw
granicznych,  i  czy  Niemcy   zamierzaj  udzieli  ewentualnych  wspalnych
gwarancji pastwom batyckim.
     Co  dotyczy poszukiwania drag  rozszerzania wizi ekonomicznych Mootow
przyzna, e  rozmowy w  Berlinie rozwijaj si pomylnie i zbliaj si  do
pomylnego finau.
     31


     Mootow powtarzy, e  jeeli moje dzisiejsze owiadczenie zawiera ide
paktu o nieagresji, czy co podobnego, to sprawa musi by  omawiona bardziej
konkretnie,  aby  w  razie przybycia  tu Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy
kwestie nie  sprowadziy  si do  wymiany  pogldaw,  lecz  zostay  podjte
konkretne decyzje.
     Mootow  przyzna,  e  szybko  potrzebna  jest  po  to,  aby nie by
postawionym  wobec  faktaw  dokonanych,  ale stwierdzi, e nieodzowne  jest
odpowiednie przygotowanie problemaw, ktare wspomnia.
     Obszerne  memorandum1  o  przebiegu rozmowy zostanie wysane
specjalnym kurierem, samolotem we czwartek.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Patrz nastpny dokument. - Uw. aut.
     16. MEMORANDUM AMBASADORA NIEMIECKIEGO W MOSKWIE
     Tajne Memorandum
     Rozpoczem rozmow z Mootowem okoo godziny 20 w dniu 15 sierpnia  od
owiadczenia, e zgodnie  z informacj radzieck, ktara dotara do nas, rzd
radziecki zainteresowany jest  kontynuowanim  rozmaw  politycznych, ale,  e
woli on, by odbyway si one w Moskwie.
     Mototow to zaakceptowa".
     Wtedy odczytaem panu Mootowowi tre  instrukcji, ktar mi przysano,
przy  czym  tekst  niemiecki tumaczono  od  razu na  rosyjski, paragraf  po
paragrafie.   Poinformowaem  rawnie  Mootowa  o   treci  zacznika   do
instrukcji,   ktar   otrzymaem.  Mootow  przyj  do   wiadomos'ci   moje
owiadczenie,  e  wedug  instrukcji  Ministra Spraw  Zagranicznych  Rzeszy
prosz o audiencj u pana Stalina, a take moje sowa, e pracz negocjacji z
Mootowem  jako  warunek przewidywanej wizyty  Ministra  Spraw Zagranicznych
Rzeszy   stawia  si   zakrojone  szeroko   rozmowy  ze   Stalinem.  Mootow
odpowiedzia  aprobujcym gestem na  yczenie Ministra  Spraw  Zagranicznych
Rzeszy,   aby  tre  instrukcji   zostaa  przekazana   Stalinowi  moliwie
najdokadniej.
     32


     Mootow  wysucha odczytywanej instrukcji z  napit  uwag  i poleci
swemu sekretarzowi, aby zapisywa jak najpeniej i dokadniej.
     Mootow powiedzia  nastpnie, e z powodu wanos'ci mego owiadczenia,
nie  moe od  razu  udzieli  mi  odpowiedzi,  e najpierw  powinien  zoy
sprawozdanie swemu rzdowi. Moe  jednak  zakomunikowa ju teraz,  e  rzd
radziecki z  uznaniem  wita  wyraony  przez stron niemieck zamiar poprawy
stosunkaw ze Zwizkiem Radzieckim. Teraz, zanim  wypowie dalsze racje, - tu
po otrzymaniu instrukcji swego rzdu - chce on wyrazi wasny punkt widzenia
na propozycje rzdu niemieckiego.
     Podra  Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy do  Moskwy  bdzie wymagaa
rozlegych  przygotowa,  aby  przewidywana  wymiana  pogldaw  daa  jakie
wyniki. W  zwizku z  tym prosi o zakomunikowanie mu, czy odpowiadaj faktom
nastpujce informacje.
     W  kancu czerwca  tego roku rzd radziecki  otrzyma  od  swego  charge
d'affaires ad  interim  w Rzymie  telegraficzne  doniesienie o rozmowie tego
ostatniego z ministrem spraw zagranicznych Woch Ciano. W rozmowie tej Ciano
os'wiadczy, e  Niemcy opracowuj plan, ktarego  celem jest istotna poprawa
stosunkaw  niemiecko-radzieckich.   W  zwizku  z  tym   Ciano   wskaza  na
nastpujce punkty planu:
     Niemcy nie odnosz si nieprzyjanie do idei wykorzys
     tania swego wpywu na Japoni w celu poprawy jej stosunkaw
     ze Zwizkiem Radzieckim i zaprzestania sporaw granicznych.
     Nastpnie przewiduje si moliwo zawarcia ze Zwiz
     kiem Radzieckim paktu o nieagresji i wspalne zagwarantowanie
     bezpieczestwa pastw batyckich.
     Niemcy gotowe s zawrze ze Zwizkiem Radzieckim
     ukad handlowy na szerokiej podstawie.
     Tre  wyej wyszczegalnionych punktaw wzbudzia  due  zainteresowania
rzdu  radzieckiego, i on, Mootow bardzo  chciaby wiedzie w jakim stopniu
odpowiada rzeczywistoci  plan, ktary sformuowa  Ciano radzieckiemu charge
d'affaires w powyei wspomnianej formie.
     Odpowiedziaem,  e   owiadczenie   Ciano  oparte   jest   zapewne  na
doniesieniu tutejszego woskiego ambasadora Rosso. Tre doniesienia Rosso w
ogale oparta jest na jego wasnych wnioskach.
     Na pytanie Mootowa, czy t  informacj wymyli Rosso, odpowiedziaem,
e jest  ona prawidowa  tylko czciowo. Jak Mootow wie,  chcemy  poprawi
stosunki niemiecko-radzieckie  i,  naturalnie,  omawiamy kwesti,  czy  moe
nastpi  ich poprawa i  w jakim stopniu. Wynik tych  rozmaw zawarty  jest w
moich doniesieniach, kto're s znane Mootowowi, i w owiad-
     33


     czeniach  Ministra  Spraw Zagranicznych Rzeszy i  pana  Schnur-re  panu
Astachowowi.
     Mootow odpowiedzia, e wicej go nie interesuje czy Ros-so prawidowo
poinformowa swaj rzd. Rzd radziecki w chwili obecnej zainteresowany jest,
midzy innymi, uzyskaniem informacji, czy istniej w praktyce  plany podobne
do  tych, jakie  zawierao doniesienie Rosso, lub cos' podobnego, i czy rzd
niemiecki cigle jeszcze trzyma  si tej linii.  On, Mootow, w informacji z
Rzymu nie dostrzeg niczego nieprawdopodobnego. W cigu wszystkich ostatnich
lat rzd radziecki mia wraenie, e rzd Niemiec nie chce  decydowa si na
popraw  stosunkaw ze Zwizkiem Radzieckim. Teraz sytuacja si zmienia.  Na
podstawie  rozmaw,  ktare prowadzono w cigu kilku ostatnich  tygodni,  rzd
radziecki odnias wraenie,  e rzd niemiecki rzeczywis'cie szczery  jest w
swych  zamiarach, aby wnie  zmiany do stosunkaw  ze Zwizkiem  Radzieckim.
Uwaa  on  zoone dzi'  os'wiadczenie  za  decydujce w tym sensie, e  te
zamiary  zostay  w  nim  wyraone  w  peni  i  .jasno.  Co  dotyczy  rzdu
radzieckiego, to on zawsze zajmowa yczliwe stanowisko w kwestii nawizania
stosunkaw z Niemcami  i cieszy si  on,  e rawnie strona niemiecka zajmuje
teraz  takie  same  stanowisko.  Nie  ma  tak  ogromnej  wagi  kwestia,  czy
rzeczywicie  punkty, zawarte  w  doniesieniu  Rosso,  odpowiadaj  zamiarom
niemieckim.  On,  Motoraw, odnias  wraenie, e zawieray one duo  prawdy,
gdy myli te odpowiaday tym,  ktare  strona  niemiecka  zgaszaa  w cigu
ostatnich kilku miesicy. W zwizku z tym wyrazi on zadowolenie, e rozmowy
ekonomiczne w Berlinie trwaj i niewtpliwie rokuj dobre wyniki.
     (Zauwayem, e przebieg  rozmaw ekonomicznych zadowala rawnie nas,  i
zapytaem,  jak  wyobraa   sobie   modus  procendi1  w  dalszych
negocjacjach politycznych.
     Mootow  powtarzy, e, midzy innymi, zainteresowany jest  otrzymaniem
odpowiedzi  na  pytanie, czy  Niemcy pragn sprecyzowa konkretniej  punkty,
wyodrbnione w  doniesieniu Rosso.  Na  przykad,  rzd  radziecki pragnby
wiedzie,  czy  Niemcy  widz jakkolwiek  realn  moliwo  wpynicia  na
Japonie,  w  celu   poprawy   jej   stosunkaw   ze   Zwizkiem   Radzieckim.
„Jeszcze  za, jak wyglda idea w sprawie zawarcia paktu o nieagresji?
Czy rzd niemiecki odnosi si  do tej myli  z sympati bd czy kwestii tej
nie rozpatrywano jeszcze obszernie?" -takie dokadnie s sowa Mootowa.
     Odpowiedziaem,  e co dotyczy stosunkaw z  Japoni,  to Minister Spraw
Zagranicznych Rzeszy ju mawi panu Astachowowi, i  w tej sprawie ma wasny
pogld.  W  ten  sposab, mona  przypuci, e Ministra Spraw  Zagranicznych
Rzeszy moe zainteresowa rawnie ta kwestia, tym bardziej, e jego wpyw na
rzd japoski definitywnie jest spory.
     34


     Mootow  owiadczy, e wszystko to  bardzo go interesuje i w zwizku z
tym zauway, e Ciano powiedzia radzieckiemu charge d'affaires ad interim,
i  w peni popiera  idee, zawarte  w doniesieniu Rosso.  On [Mootow] mawi
dalej,  e w  zwizku  z zapowiedzian  podra Ministra Spraw Zagranicznych
Rzeszy  do Moskwy, rzdowi radzieckiemu byoby wane, aby otrzyma odpowied
na  pytanie, czy rzd niemiecki gotowy jest  zawrze ze Zwizkiem Radzieckim
pakt o  nieagresji, lub co/ w tym rodzaju.  Wczeniej mawiono o moliwos'ci
„przywracenia i odnowienia poprzednich ukado'w".
     Potwierdziem  panu Mofotowowi,  e rzeczywicie omawiamy nowy porzdek
rzeczy,  oparty  zostanie  albo  na tym, co  byo, albo na zasadniczo nowych
stosunkach. Nastpnie zapytaem go, czy mog wycign wniosek, e poruszone
wobec mnie  kwestie, bd  stanowiy  tre  ewentualnej rozmowy z Ministrem
Spraw Zagranicznych Rzeszy w Moskwie, e on [Mootow] powiadomi o nich mnie
tylko   po  to,  abym  mag"  przygotowa  do  tych  spraw  Ministra   Spraw
Zagranicznych Rzeszy.
     Mootow odpowiedzia, e cigle jeszcze nie jest gotowy, aby skada mi
dalsze owiadczenia  w sprawie wizyty Ministra  Spraw Zagranicznych  Rzeszy.
Wydaje si mu  jednak,  e  przed tak podra  trzeba  uprzednio wyjani i
uzgodni szereg problemaw, aby wszystko nie ograniczyo si tylko do rozmaw,
przeprowadzonych  w Moskwie, i zostayby podjte konkretne decyzje. Szczerze
przycz.a  si  do  mojego  owiadczenia,  e podane jest jak  najszybsze
uregulowanie stosunkaw. Jest on rawnie zdania,  e podany jest pos'piech,
aby  rozwaj wydarze nie postawi nas przed  faktami dokonanymi. Powinien on
dlatego powtarzy, e, jeeli rzd  niemiecki nastawiony jest przychylnie do
idei zawarcia  paktu  o  nieagresji,  jeeli  moje  dzisiejsze  owiadczenie
zawiera t lub podobn ide, to obszerniejsze omawienie tych kwestii nastpi
bezzwocznie.  Poprosi on,  abym  przedstawi memu rzdowi informacj w tym
duchu.
     Hrabia von Schulenburg Moskwa, 16 sierpnia 1939 r.
     0x08 graphic
     Sposab, maniera dziaania, zapewniajca osignicie celu. - Uw. aut.
     35


     17.  AMBASADOR NIEMIECKI  W  MOSKWIE  DO  SEKRETARZA STANU MINISTERSTWA
SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     List
     Moskwa, 16 sierpnia 1939 r.
     Wielce szanowny  panie Sekretarzu  Stanu! W zwizku  z moj  wczorajsz
rozmow  z panem  Mootowem pragnbym  bezzwocznie zwraci pask uwag na
nastpujce sprawy:
     Dosy  niespodziewanie  pan  Mootow  sta  si  ustpliwy  i  otwarty.
Odniosem wraenie, e  propozycja w sprawie wizyty  Ministra  Rzeszy bardzo
pochlebia osobicie  panu  Mootowowi,  e  uwaa  to za  rzeczywisty dowad
naszych  dobrych  zamiaraw.  (Przypominam,  e, zgodnie  z  doniesieniami  w
prasie,  Moskwa  prosia, aby Anglia i  Francja  przysay  tu  ministra, e
zamiast  niego  przyby  tylko  pan  Strang,  gdy  Londyn  i   Pary  "byy
rozgniewane tym, e panu Woroszyowowi nie  pozwolono przyj zaproszenia na
manewry brytyjskie,  co, w rzeczy samej, jest zupenie inn spraw, poniewa
radzieccy Rosjanie wysokiej rangi nigdy nie jed, za granic.)
     We  wczorajszym  owiadczeniu  pana  Moiotowa,  a   trzeba  to  rawnie
naleycie  odnotowa, wyraone  zostao  umiarkowanie jego  postulataw wobec
nas. Ani razu nie uy on so'w „pakt antykominternowski" i nie  da
od  nas,   jak  czyni  w  poprzedniej   rozmowie,  „wyrzeczenia  si"
popierania agresji  japoskiej. Ograniczy  si  do wypowiedzenia mys'li, e
moglibys'my przyczyni si do uregulowania stosunkaw radziecko-japons-kich.
     Bardziej  istotnym  jest  wyraone  cakowicie  jasno  jego  pragnienie
zawarcia paktu o nieagresji.
     Mimo  wszelkich  usiowa  nie zdoalimy  jednak  wyjani  absolutnie
dokadnie, jakie s postulaty Mootowa, jeeli  chodzi o pastwa  batyckie.
Wyglda, e napomkn on o  wspalnych gwarancjach pastwom  batyckim jak  o
jednym z punktaw doniesienia pana Rosso, ale nie zada od nas definitywnie
udzielenia takich gwarancji. Wydaje mi  si, e takie wspalne gwarancje  s,
sprzeczne   z   lini   postpowania   rzdu   radzieckiego   na   rozmowach
anglo-francuskich.
     Wszystko  jednak  wskazuje  na  to,  e w obecnych rozmowach  jak gdyby
osignlimy podane wyniki.
     Pozostaj  z serdecznym  pozdrowieniem, panie Sekretarzu  Stanu, zawsze
oddany Panu,
     hrabia von Schulenburg Heil Hitler!
     36


     18. MINISTER  SPRAW  ZAGRANICZNYCH RZESZY DO AMBASADORA NIEMIECKIEGO  W
MOSKWIE
     Telegram
     Nadany z  Berlina  16 sierpnia  1939  - 16  godz.  15 min. Otrzymany  w
Moskwie 17 sierpnia 1939 - 1 godz. 00 min.
     Moskwa
     Telegram nr. 179 z 16 sierpnia
     Pilne
     Osobis'cie panu Ambasadorowi
     Prosz  Pana  o   ponowne  skontaktowanie  si  z  panem  Mooto-wem  i
owiadczenie  mu,  e  jako  uzupenienie   do  wczorajszego  posania  panu
Stalinowi powiniem Pan przekaza mu ponisz, dopiero co otrzyman z Berlina
instrukcj,  ktara  dotyczy spraw,  jakie  poruszy  pan Mootow.  Nastpnie
prosz zakomunikowa panu Mootowowi co nastpuje:
     Problemy, ktare poruszy pan Morotow, odpowiadaj
     yczeniom niemieckim, a mianowicie: Niemcy s gotowe
     zawrze ze Zwizkiem Radzieckim pakt o nieagresji, jeeli
     yczy Zwizek Radziecki, nie podlegajcy zmianom w cigu 25
     lat. Nastpnie, Niemcy gotowe s wspalnie ^ ze Zwizkiem
     Radzieckim zagwarantowa bezpieczestwo pastw batyckich.
     Wreszcie, Niemcy s gotowe, i w peni odpowiada to stanowisku
     Niemiec, podj prab wpynicia na popraw i zacienianie
     stosunko'w rosyjsko-japoskich.
     Fuhrer uwaa, e zwaywszy niniejsz sytuacj oraz
     moliwo zaistnienia powanych incydentaw (w tym miejs
     cu, prosz objani panu Mootowowi^ e Niemcy zdecydowa
     ne s nie tolerowa w nieskoczono polskich prowokacji),
     podane jest wspalne i szybkie wyjanienie stosunkaw nie-
     miecko-radzieckich i wzajemne uregulowanie aktualnych
     problemaw. Z tych przyczyn Minister Spraw Zagranicznych
     Rzeszy os'wiadcza, e, poczynajc od pitku 18 sierpnia, gotowy
     jest on w dowolnym czasie przyby samolotem do Moskwy,
     majc od Fuhrera penomocnictwa do zaatwienia caego
     kompleksu zagadnie niemiecko-rosyjskich, a jeeli nadarzy
     si moliwo, to rawnie do podpisania odpowiedniego ukadu.
     Zacznik: Prosibym Pana o odczytanie tych instrukcji panu Mootowowi,
prosz te zapyta  o  opini rzdu radzieckiego i  pana Stalina. Absolutnie
poufnie  do  Paskiej  wiadomoci   podaje  siej  e   jestemy  szczegalnie
zainteresowani tym, aby  moja  podra do  Moskwy moga nastpi w kocu tego
lub na pocztku przyszego tygodnia.
     Ribbentrop
     37


     19. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 18 sierpnia 1939 - 5 godz. 30 min.
     Poza kolej
     Berlin
     Tajne!
     Telegram nr. 182 z 17 sierpnia
     Na Paski telegram nr. 179 z 16 sierpnia
     Pilne
     Po  tym, gdy odczytaem Mootowowi dodatkowe  instrukcje, Mootow,  nie
wdajc si  szczegaowo w ich  tre, powiedzia,  e dzi moe  udzieli mi
odpowiedzi rzdu radzieckiego  na moje  owiadczenie z 15 sierpnia. Stalin z
wielkim  zainteresowaniem  obserwuje  rozmowy,  informuje si  o  wszystkich
szczegaach i cakowicie zgadza si z Mootowem.
     Pan Mootow  odczyta- odpowiedz' rzdu radzieckiego, w ktarej, zgodnie
z przekazanym mi tekstem, mawi si co nastpuje:
     „Rzd  radziecki  przyjmuje  do(  wiadomoci  owiadczenie  rzdu
niemieckiego, e rzeczywicie pragnie on poprawi stosunki polityczne midzy
Niemcami i ZSRR. Hrabia Schulen-burg przekaza to owiadczenie 15 sierpnia.
     Z przyczyny owiadcze poszczegalnych oficjalnych przedstawicieli rzdu
niemieckiego,  ktare  nierzadko miafy nieprzyjazny i  nawet wrogi  charakter
wobec  ZSRR,  jeszcze  zupenie niedawno rzd radziecki odnosi wraenie, e
rzd  niemiecki szykuje grunt do usprawiedliwienia  ewentualnego konfliktu z
ZSRR,  szykuje  si  do niego i uzasadnia  potrzeb cigej  rozbudowy swego
uzbrojenia  z   powodu   nieuchronnoci  takiego   starcia.   Nie   bdziemy
przypominali,  e  rzd  niemiecki  usiowa  za  porednictwem  tak zwanego
„paktu  antykominternowskiego" utworzy przeciw  ZSRR  poczony front
szeregu pastw i ze szczegaln uporczywoci stara  si  wcign do  niego
Japoni.
     Naturalnie,  e  taka  polityka  rzdu  niemieckiego  zmusia  ZSRR  do
zrealizowania  powanych przedsiwzi w zakresie umocnienia swej obronnoci
na   wypadek   ewentualnej  agresji   Niemiec   przeciwko   ZSRR,   a  take
uczestniczenia  w organizacji obronnego  frontu grupy  pastw,  skierowanego
przeciwko takiej agresji.
     38


     Jednake,  gdy teraz  rzd niemiecki  zmienia  sw poprzedni  polityk
wzgldem  ZSRR  w  kierunku  szczerej poprawy  stosun-ko'w  politycznych  ze
Zwizkiem Radzieckim, rzd radziecki na takie zmiany patrzy z zadowoleniem i
ze swej strony  jest gotowy ukierunkowa  swoj polityk  na drog  znacznej
poprawy stosunkaw z Niemcami.
     Jeeli doda do. tego, e rzd radziecki nigdy nie mia i nie chce mie
adnych agresywnych zamiaraw wobec Niemiec, e teraz, jak i poprzednio, rzd
radziecki za absolutnie moliw  rzecz uwaa pokojowe rozwizanie zagadnie,
dotyczcych   stosunkaw   niemiecko-radzieckich,   e   zasada    pokojowego
wspaistnienia ranych systemaw politycznych jest ustalona,, od dawna zasad
radzieckiej polityki  zagranicznej, mona  doj do wniosku,  e obecnie  do
ustanowienia nowych i  lepszych stosunkaw politycznych midzy  dwoma krajami
istnieje nie tylko realna podstawa, ale te rzeczywiste przesanki  podjcia
powanych i praktycznych krokaw w tym kierunku.
     Rzd  ZSRR  uwaa, ze  pierwszym  krokiem do  takiej poprawy  stosunkaw
miedzy   ZSRR  i  Niemcami  moe  by  zawarcie  porozumienia  handlowego  i
kredytowego.
     Rzd  ZSRR  uwaa, e  drugim  krokiem, ktary  naley zrobi w  lad za
pierwszym, moe by zawarcie paktu o nieagresji  albo potwierdzenie ukadu o
neutralnoci z 1926 roku, z jednoczesnym  podpisaniem specjalnego protokou,
ktary okreli interesy podpisujcych  stron w tej lub innej kwestii polityki
zagranicznej i ktary bdzie integraln czs'ci paktu".
     Nastpnie Mootow poda nastpujc dodatkow informacj:
     .  Najpierw  musi  by  zawarte   porozumienie  gospodarcze.   To,  co
rozpoczto, powinno by doprowadzone do koca.
     Potem, po kratkim okresie czasu, wedug uznania Nie
     miec, nastpi albo zawarcie paktu o nieagresji, albo potwierdze
     nie ukadu o neutralnoci 1926 roku. W kadym wypadku
     powinno temu towarzyszy podpisanie protokou, do ktarego,
     pracz innych kwestii, zostan wczone owiadczenia niemiec
     kie z 15 sierpnia.
     W sprawie przewidywanej wizyty Ministra Spraw Zagra
     nicznych Rzeszy w Moskwie Mootow owiadczy, e rzd
     radziecki jest bardzo usatysfakcjonowany t propozycj, gdy
     wydelegowanie takiego wybitnego dziaacza spoecznego i
     pastwowego podkrela szczero zamiaraw rzdu niemieckie
     go. Wypada to szczegalnie kontrastowo w porawnaniu z Angli,
     ktara w osobie Stranga posaa do Moskwy urzdnika niskiej
     rangi. Jednake podra Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy
     wymaga starannego przygotowania.^ Rzdowi radzieckiemu nie
     podoba si rozgos, jaki towarzyszy moe tej wizycie. Woli on,
     aby prace odbyy si bez takiego ceremoniau. Moj uwag, e
     cele praktyczne mog by osignite prdko wanie dziki
     39


     podray Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy, Mototow skwitowa tym,  e
rzd  radziecki  preferuje jednak inn drog, ktarej pierwszy stopie zosta
ju przebyty.
     Na   pytanie,  jak  rzd   radziecki  zareagowa   na  moje  dzisiejsze
owiadczenie, Mootow powiedzia, e wtedy, gdy  rzd radziecki szykowa sw
odpowied,   nie   wiedzia  on,   naturalnie,  o   dzisiejszym  przychylnym
owiadczeniu  Niemiec,  e  musi  by ono  rozpatrzone,  ale  ju dzisiejsza
odpowied  radziecka  zawiera  wszystkie  najbardziej  zasadnicze  elementy.
Zaproponowa  on, abys'my ze strony niemieckiej ju  od  razu przystpili do
przygotowania  projekto'w  paktu o nieagresji  lub  potwierdzenia  ukadu  o
neutralnoci, a take protokou. To samo uczyni strona radziecka.
     Owiadczyem, e  zakomunikuj  memu  rzdowi  o tych  propozycjach. Co
dotyczy   protokou,  to  chcielibys'my   mie  dokadniejsz  informacj  o
yczeniach rzdu radzieckiego.
     Mootow zakoczy!" rozmow yczeniem, aby jak najprdzej otrzyma nasze
projekty.
     Schulenburg
     20. MINISTER  SPRAW ZAGRANICZNYCH RZESZY  DO AMBASADORA  NIEMIECKIEGO W
MOSKWIE
     Telegram
     Nadany  z  Berlina  18 sierpnia 1939  - 22  godz.  48 min.  Otrzymany w
Moskwie 19 sierpnia 1939 - 5 godz. 45 min.
     Moskwa
     Nr. 185 z 18 sierpnia
     Pilne
     Osobicie panu ambasadorowi
     Na Paski telegram nr. 182
     Prosz, by Pan bezzwocznie umawi si o now rozmow z panem Mootowem
i  uczyni  wszystko, co  jest  moliwe,  aby  ta  rozmowa  odbya  si  bez
opanienia. Prosibym, aby Pan podczas  tego spotkania mawi w  nastpujcym
duchu:
     Ku swemu gbokiemu zadowoleniu rzd Rzeszy dowiedzia si z ostatniego
[radzieckiego]  owiadczenia  o przychylnym  stosunku rzdu  radzieckiego do
idei przebudowy  stosunkaw  niemiecko-rosyjskich.  W  warunkach  normalnych,
naturalnie, rawnie bylibys'my gotowi do realizowania dalszej przebudowy
     40


     stosunkaw   niemiecko-rosyjskich   poprzez   kanay   dyplomatyczne   i
doprowadzenia  jej  do  koca  w trybie  zwyczajnym. Ale,  zdaniem  Fuhrera,
istniejca  niezwyczajna  sytuacja  sprawie,   e   nieodzowne   staje   si
wykorzystanie jakiej' innej metody, ktara da prdkie wyniki. Z kadym dniem
coraz  bardziej zaostrzaj si stosunki niemiecko-polskie. Musimy  wzi pod
uwag, e lada dzie moe dojs' do stare,  ktare nieuchronnie doprowadz do
dziaa  wojennych.  W  ogale,  uwzgldniajc postpowanie  rzdu polskiego,
wydarzenia  w  adnym wypadku  nie zale  od  nas. Fuhrer  jest zdania,  e
trzeba,    abymy    w    trakcie    stara    o    wyjanienie    stosunkaw
niemiecko-rosyjskich,    nie   zostali   zaskoczeni   pocztkiem   konfliktu
niemiecko-polskiego.  Dlatego  uwaa  on,  e  wstpne wyjanienie stosunkaw
potrzebne  jest  tylko  do uwzgldnienia intereso'w  Rosji  w razie  takiego
konfliktu, e bez tego, oczywicie, bdzie trudno.
     Owiadczenie, jakie zoy pan Mootow w odpowiedzi na Paskie pierwsze
doniesienie  z  15  sierpnia.  Moje  dodatkowe  instrukcje  uprzedziy  jego
owiadczenie i wykazay jasno, e w peni zgadzamy si z ide zawarcia paktu
o nieagresji, z ide  gwarancji pastwom  batyckim i  wywarcia przez Niemcy
nacisku na Japoni. W ten sposab, istniej wszystkie faktyczne elementy, aby
bezzwocznie  rozpocz  bezporednie  ustne  rokowania  i  zawrze  kocowe
porozumienie.
     Jako uzupenienie moe  Pan napomkn,  e  pierwsze  stadium, o ktarym
wspomina  pan  Mootow, a mianowicie, zakoczenie rokowa w  sprawie nowego
niemiecko-rosyjskiego  porozumienia gospodarczego, zostao zamknite dzi  i
dlatego moemy teraz przystpi do drugiego stadium.
     Dlatego teraz prosimy o bezzwoczn odpowied  na propozycj, zawart w
dodatkowej  instrukcji,  w  sprawie mojego  bezzwocznego wyjazdu do Moskwy.
Prosz doda w zwizku z tym, e przyjad, majc cakowite penomocnictwa od
Fuhrera  w zakresie penego  j ostatecznego uregulowania wspalnego wachlarza
zagadnie.
     Poniewa najwiksze zatroskanie budzi pakt  o nieagresji,  wydaje  si
nam,  e  po  prostu  nie  s  ju  wicej  potrzebne  adne  przygotowania.
Nakrelilimy nastpujce trzy punkty1, ktare prosibym  odczyta
panu Mootowowi, ale nie wrcza mu.
     Artyku  1.  Pastwo niemieckie  i  ZSRR zobowizuj si,  e w adnych
okolicznociach nie bd ucieka si do wojny, i bd  powstrzymyway si od
wszelkiej przemocy wzgldem siebie.
     Artyku 2.  Porozumienie wchodzi  w ycie bezzwocznie po podpisaniu  i
bdzie wane i nierozerwalne w cigu 25 lat.
     Prosz owiadczy  w zwizku z tym, e co dotyczy tej propozycji jestem
wyposaony  w penomocnictwa  w  zakresie  omawiania  szczegaaw  w  ustnych
dyskusjach,  i, jeeli  bdzie  moliwo,  spenienia  ycze  Rosjan.  Mam
rawnie prawo podpisa specjalny protoka, regulujcy interesy obu stron w
     41


     tych lub  innych  zagadnieniach polityki zagranicznej,  na  przykad  w
uzgadnianiu  sfer  interesaw nad Batykiem, problemy  pastw batyckich itd.
Takie uregulowanie,  jednak, ktare uznajemy za niezwykle wane, moliwe jest
tylko podczas ustnej rozmowy.
     Prosz, w zwizku z tym podkreli, e  dzisiejsza polityka zagraniczna
Niemiec osigna historyczny punkt zwrotny.  Tym razem, prosz,  niech  Pan
prowadzi  rozmow,   z   wyjtkiem   wyszczegalnionych   powyej   artykuaw
porozumienia, nie w formie  odczytywania  tych instrukcji, a domaga  si,  w
duchu poprzednich  owiadcze,  szybkiego  zrealizowania mojej podray, oraz
stosownie przeciwstawia si ewentualnym  sprzeciwom radzieckim. W  zwizku z
tym Pan powinien mie na wzgldzie ten dominujcy  fakt,  e  prawdopodobnie
nastpi prdko  otwarte starcie  niemiecko-polskie, wic  dlatego  jeste-my
bardzo  zainteresowani   tym,  aby  moja  wizyta   w   Moskwie   odbya  si
bezzwocznie.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 W  telegramie  ni. 185 z  19 sierpnia (nie publikuje  si)
ambasador Schulen-burg wskaza na to,  e projekt paktu o nieagresji zawiera
tylko dwa artykuy. -- t/w. aut.
     21. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE DO
     MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 19 sierpnia 1939 - 17 godz. 30 min.
     Poza kolej. Berlin
     Tajne
     Telegram nr. 187 z 19 sierpnia
     Na Paski telegram nr. 185 z 18 sierpnia
     Pilne
     Rzd  radziecki  zgodzi  si  na  to,   aby  przyjazd  Ministra  Spraw
Zagranicznych Rzeszy do Moskwy nastpi po tygodniu od ogoszenia podpisania
porozumienia   gospodarczego.  Mootow   owiadczy,  -   jeeli  ogoszenie
podpisania  porozumienia  gospodarczego  nastpi  jutro,  to Minister  Spraw
Zagranicznych Rzeszy moe przyby do Moskwy 26 lub 27 sierpnia.
     42


     Mootow wrczy mi projekt paktu o nieagresji.
     Obszerne sprawozdanie z dwach rozmaw, ktare przeprowadziem z Mootowem
dzi, a take tekst projektu  radzieckiego,  zostan bezzwocznie przekazane
drog telegraficzn.
     Schulenburg
     t
     
     22. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE DO
     MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 19 sierpnia 1939

     Poza kolej. Berlin.
     Tajne
     Telegram nr. 189 z 19 sierpnia
     Uzupenienie do mojego telegramu nr. 187 z 19 sierpnia
     Pilne
     W mojej pierwszej rozmowie z Mootowem (ktara rozpocza si o godzinie
drugiej  po   poudniu  i   trwaa  godzin)  po  przekazaniu  zleconego  mi
owiadczenia, powtarnie  prabowaem  przekona Mootowa,  e wizyta Ministra
Spraw  Zagranicznych  Rzeszy  w  Moskwie  jest jedyn  drog  do osignicia
sukcesu,  ktarego  stanowczo  wymaga   sytuacja  polityczna.  Mootow  uzna
niewtpliw  doniosos'   przewidywanej  podray,  podkrelajc,  e   rzd
radziecki rozumie i respektuje znajdujc si u  podstaw tego koncepcj, ale
obstaje przy swej opinii, e w danej chwili niemoliwe jest okrelenie nawet
w  przyblieniu  terminu podray,  gdy wymaga  ona starannych  przygotowa.
Dotyczy  to  zarawno  paktu  o  nieagresji,   jak  i  tres'ci  podpisywanego
jednoczes'nie  protokou.  Niemiecki  projekt paktu  o nieagresji  w  adnym
wypadku nie jest wyczerpujcy. Rzd radziecki chce, aby jeden z kilku paktaw
o  nieagresji, jakie zawar rzd radziecki z innymi krajami (na  przykad, z
Polsk,  otw,  Estoni itd.) posuy  jako  model  paktu  o  nieagresji z
Niemcami.  On [Mootow]  daje  rzdowi niemieckiemu moliwo wybrania wrad
nich  tego,  ktary Niemcom  wydaje si  najstosowniejszy.  Nastpnie,  tre
protokou jest bardzo wan spraw, wic  rzd  radziecki spodziewa  si, e
rzd  niemiecki owiadczy  bardziej  definitywnie, jakie artykuy przewiduje
protoka. Rzd radziecki ustosunkowuje si bardzo powanie do ukadaw, ktare
on  zawiera. Respektuje on  podjte  zobowizania i  oczekuje tego samego od
swych partneraw z ukadaw.
     43


     Na argumenty, ktare wielokrotnie i dobitnie przytaczaem,  dowodzc, e
trzeba  si spieszy, Mootow zaoponowa, e dotychczas  nie  pokonano nawet
pierwszego  stopnia -  zakoczenia rozmo'w gospodarczych.  Przede  wszystkim
musi byc podpisane, ogoszone  i  uprawomocnione  porozumienie  gospodarcze.
Potem nastpi kolej na pakt o nieagresji i protoka.
     Mootowa,  zapewne,  nie  wzruszay  moje sprzeciwy;  pierwsza  rozmowa
zakoczya  si  owiadczeniem  Mootowa,  e  przedstawi mi  pogldy rzdu
radzieckiego i nie zdoa niczego do nich doda.
     Niemal po pa godzinie od zakoczenia rozmowy Mootow  przekaza mi, e
prosi mnie, abym odszuka go ponownie na Kremlu o 16.30.
     Przeprosi  on, e postawi mnie w  kopotliwej sytuacji i wyjani, e
zoy sprawozdanie rzdowi radzieckiemu i  zosta upowaniony  do wrczenia
mi  projektu  paktu  o  nieagresji.  Co   dotyczy  podray  Ministra   Spraw
Zagranicznych  Rzeszy, to  rzd  radziecki  zgadza  si  na  przybycie  pana
Ribbentropa do Moskwy  w  przyblieniu  po upywie tygodnia od opublikowania
podpisanego  porozumienia  gospodarczego.  W  ten  sposab,  jeeli fakt  ten
nastpi jutro,  to pan  von  Ribbentrop  moe przyby do Moskwy  26  lub  27
sierpnia. Mootow  nie  wyjani mi przyczyn nagej zmiany swego stanowiska.
Uwaam,  e  interweniowa Stalin. Niestety,  nie  powioda  si  moja praba
przekonania  Mootowa,  eby  zgodzi si  na wczes'niejsz  dat  przyjazdu
Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy.
     Tekst projektu paktu o nieagresji zostanie przekazany telegraficznie.
     Schulenburg
     23. AMBASADOR  NIEMIECKI W MOSKWIE  DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH
NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 19 sierpnia 1939 - 23 godz. 30 min.
     Poza kolej
     Pilne
     Tajne
     Telegram nr. 190 z 19 sierpnia
     Uzupenienie do mojego telegramu nr. 189 z 19 sierpnia
     44


     Radziecki projekt paktu o nieagresji dosownie brzmi nastpujco:
     „Rzd ZSRR  i Rzd  Niemiec, powodujc si pragnieniem umacniania
sprawy pokoju  midzy  narodami i opierajc  si na podstawowych ustaleniach
ukadu o neutralnoci, zawartego  midzy  ZSRR  i Niemcami  w  kwietniu 1926
roku, osigny nastpujce porozumienie:
     Artyku  1.  Obydwie  Wysokie Umawiajce  si  Strony  zobowizuj  si
wzajemnie powstrzymywa od  wszelkiego aktu przemocy i agresywnego dziaania
wzgldem siebie, zaro'wno osobno, jak te wspalnie z innymi mocarstwami.
     Artyku 2. W wypadku, jeeli jedna  z Wysokich  Umawiajcych si  Stron
stanie si obiektem aktu przemocy lub napaci ze strony trzeciego mocarstwa,
druga Wysoka Umawiajca  si  Strona nie  bdzie  popieraa w adnej postaci
takiego aktu tego mocarstwa.
     Artyku  3.  W razie zaistnienia sporaw  lub konfliktaw midzy Wysokimi
Umawiajcymi  si  Stronami  w  tego lub innego rodzaju  kwestiach,  obydwie
strony zobowizuj si rozstrzyga te spory lub konflikty wycznie w drodze
pokojowej  w  trybie  wzajemnych konsultacji  albo, jeli  trzeba,  w drodze
utworzenia stosownych komisji arbitraowych.
     Artyku 4. Niniejszy  ukad zawiera si na okres piciu lat, przy czym,
jeeli jedna z Wysokich Umawiajcych  si  Stron nie wypowie go na rok przed
upywom terminu,  to  okres  dziaania ukadu  uwaany  jest  za przeduony
automatycznie na nastpne pi lat.
     Artyku  5. Niniejszy ukad podlega  ratyfikacji w moliwie najkratszym
czasie, po czym ukad stanie si prawomocny.
     Post scriptum
     Niniejszy   ukad   wchodzi  w  ycie  tylko  w  wypadku  jednoczesnego
podpisania   specjalnego  protokou  o  problemach  polityki   zagranicznej,
stanowicych przedmiot zainteresowania dla Wysokich Umawiajcych si  Stron.
Protoka jest czs'ci skadow Paktu".


     0x01 graphic

     POROZUMIENIE HANDLOWO-KREDYTOWE MIDZY ZSRR I NIEMCAMI


     21 sierpnia 1939 r.
     (TASS)  19 sierpnia po dugotrwaych, zakoczonych pomylnie rozmowach,
w Berlinie podpisano Porozumienie Handlowo-Kredytowe midzy ZSRR i Niemcami.
     Porozumienie   podpisali  ze  strony   ZSRR  --  zast.  przedstawiciela
handlowego J. Babarin, a ze strony niemieckiej -- p. Schnurre.
     Porozumienie  Handlowo-Kredytowe  przewiduje  udzielenie  przez  Niemcy
kredytaw dla ZSRR w wysokoci 200 milionaw marek niemieckich na okres 7 lat,
liczc po 5 proc. na  zakup niemieckich  towaraw w cigu  dwach lat od  dnia
podpisania Porozumienia.
     Porozumienie przewiduje  rawnie dostawy towaraw  z ZSRR do  Niemiec na
ten sam okres, tj. w cigu dwach lat na sum 180 milionaw marek niemieckich.


     0x01 graphic

     W ZWIZKU Z RADZIECKO-
     NIEMIECKIM POROZUMIENIEM
     HANDLOWO-KREDYTOWYM


     21 sierpnia 1939 r.
     Jeszcze kilka  lat temu Niemcy zajmoway najbardziej znaczce miejsce w
obrocie    handlowym   ZSRR.    Szczegalnie    wielkie    rozmiary    handel
niemiecko-radziecki osign w 1931 roku, wynoszc sum okoo 1.100 milionaw
marek.
     Jednake  w   latach   ostatnich  w  zwizku  z   napiciem   stosunkaw
politycznych midzy ZSRR i  Niemcami handel  radziecko-niemiec-ki  spad  na
skrajnie niski poziom. Niemcy, ktare do 1935 roku zajmoway pierwsze miejsce
w handlu  zagranicznym ZSRR przesuny si w  1938  roku na pite miejsce po
USA, Anglii, Belgii i Holandii.
     Naturalnie,  e  taki spadek obrotu midzy ZSRR i  Niemcami i faktyczna
utrata  dla Niemiec rynku radzieckiego  musiay sta si przedmiotem  troski
ka handlowo-przemysowych Niemiec i rzdu niemieckiego.
     Tym wanie tumaczy  si,  e,  poczynajc jeszcze od roku  ubiegego,
prowadzono -- z pewnymi przerwami - rozmowy
     46


     midzy ZSRR i Niemcami w kwestiach handlowo-kredytowych, zmierzajc  do
rozszerzenia handlu midzy ZSRR i Niemcami.
     Mimo trudnoci,  jakie  powstaway  podczas  rozmaw z  powodu  napitej
sytuacji w stosunkach wzajemnych midzy ZSRR i Niemcami, w ostatnim okresie,
dziki   pragnieniu   obu  rzdaw  poprawy  radziecko-niemieckich  stosunkaw
komercyjnych,  wszystkie  sporne  kwestie  zostay  uregulowane  i   rozmowy
zakoczone pomylnie.
     19 sierpnia w  Berlinie zawarto porozumienie handlowo-kredy-towe midzy
ZSRR  i  Niemcami, ktare  podpisali  ze  strony ZSRR  zast.  przedstawiciela
handlowego  tow.  Babarin  i   ze  strony   Niemiec  --   penomocnik  rzdu
niemieckiego p. Schnurre.
     Na  podstawie  tego  porozumienia   Niemcy  udzielaj  ZSRR  kredytu  w
wysokos'ci  200  milionaw  marek niemieckich na zakup w  cigu dwo'ch lat od
podpisania porozumienia  towaraw  niemieckich, gawnie  obrabiarek  i innych
urzdze.^
     Ze swej  strony  ZSRR  dostarczy  Niemcom w  cigu  tego samego  okresu
ranych towaraw na sum 180 milionaw marek niemieckich.
     Porozumienie przewiduje  rawnie zobowizanie rzdu  niemieckiego,  aby
dopomaga Przedstawicielstwu  Handlowemu ZSRR  w  Niemczech w rozmieszczaniu
zamawie, w uzyskiwaniu  sprzyjajcych terminaw  wykonywania  tych  zamawie
przez  firmy i  wysokiej  jakoci  dostarczanych  maszyn  i  urzdze.  ZSRR
zobowizaf  si do zapewnienia dostaw Niemcom  uwarunkowanych w porozumieniu
iloci towaraw radzieckich*.
     Nowy kredyt niemiecki, w  odranieniu od analogicznych kredytaw, jakich
Niemcy  udzielay  ZSRR  w  przeszoci,  ma  faktycznie  charakter  kredytu
finansowego,  gdy   rzd   niemiecki   bierze   na   siebie   stuprocentowe
zagwarantowanie   kredytu    i   umoliwia   Przedstawicielstwu   Handlowemu
regulowanie rachunkaw w gotawce z firmami za dostarczone towary.
     Oprocentowanie nowego kredytu niemieckiego  w ZSRR wynosi 5%  rocznie^,
czyli znacznie niej od oprocentowania poprzednich kredytaw.
     Wreszcie  nowe kredyty niemieckie zostay udzielone na  termin  dfuszy
ni analogiczne kredyty w przeszoci, a mianowicie na s'redni okres 7 lat z
pfatnociami: 30% kredytu po 6,5 latach, 40% kredytu po 7 latach i pozostae
30% kredytu po 7,5 latach.
     Radziecko-niemieckie porozumienie  handlowo-kredytowe z 19 sierpnia br.
znacznie  poprawia warunki  nie  tylko  samego kredytu,  ale rawnie  caego
handlu  radziecko-niemieckiego.  Warunki  kredytu  s  zupenie  normalne  i
korzystne  dla  obu stron.  Bez  takiej  poprawy warunkaw ZSRR  nie mag si
zdecydowa  na rozmieszczenie  na wielk  skal  zamawie w  Niemczech  i na
uzyskanie kredytaw, ZSRR bowiem teraz znajduje si w zupenie innej sytuacji
ni poprzednio.
     47


     Zrealizowanie  radziecko-niemieckiego porozumienia handlowo-kredytowego
powinno  spowodowa  powane  oywienie  wymiany  towarowej  midzy  ZSRR  i
Niemcami i powinno stanowi zwrot w stosunkach midzy nimi.
     Nowe  porozumienie  handlowo-kredytowe  midzy  ZSRR  i Niemcami, ktare
zostato   zawarte  w  napitej   sytuacji  stosunkaw  politycznych,  powinno
zneutralizowa t atmosfer. Moe  ono  sta sie powanym krokiem w kierunkru
dalszej poprawy stosunkaw nie tylko gospodarczych,  ale rawnie politycznych
migdzy ZSRR i Niemcami.
     0x08 graphic
     'W  cile  poufnym memorandum  Schnurre  z  29 sierpnia wyjania  si:
„Uzbrojenie w  szerokim sensie sowa  (takie  jak  przyrzdy optyczne,
blacha pancerna itp.) bada, przedmiotem szczegalnego rozpatrywania w  kadym
konkretnym przypadku i bdzie  dostarczane w niewielkich  ilociach". -- Uw.
aut.
     ^Schnurre precyzuje:  „Chodzi,  midzy  innymi,  o oaw, bawen,
pasz,  wytoki, fosforany,  platyn, surowe  futra, rop,  naftow, i  inne
towary, ktare  w wikszym lub mniejszym stopniu cenimy na wag zota".-- Uw.
aut.
     3W memorandum Schnurre wskazywano,  e w myl „tajnego
kocowego protokou pa procentu  rocznego zwraca si na specjalne rosyjskie
konta w Berlinie; i  w ten sposab  faktyczna roczna  stopa procentowa obnia
si do 4,5%". - Uw. aut
     24.  MINISTER SPRAW  ZAGRANICZNYCH RZESZY  DO AMBASADORA NIEMIECKIEGO W
MOSKWIE
     Telegram
     Nadany  z Berlina  20  sierpnia 1939 - 16  godz.  35 min.  Otrzymany  w
Moskwie 21 sierpnia 1939 - 00 godz. 45 min.
     Moskwa
     Telegram nr. 189 z 20 sierpnia
     Pilne
     Osobicie panu ambasadorowi
     Fuhrer  upowania Pana, aby Pan bezzwocznie stawi  si u  Mootowa  i
wrczy mu nastpujcy telegram do pana Stalina:
     „Panu Stalinowi, Moskwa
     1.   Szczerze  witam  podpisanie  niemiecko-radzieckiego   porozumienia
handlowego     jako     pierwszy      szczebel     przebudowy      stosunkaw
niemiecko-radzieckich.
     48


     Zawarcie paktu o nieagresji ze Zwizkiem Radzieckim
     oznacza dla mnie okrelenie dugoterminowej polityki Nie
     miec. Dlatego Niemcy wznawiaj lini polityczn, ktdra bya
     korzystna obu pastwom w cigu minionych stuleci. W tej
     sytuacji rzd Rzeszy postanowi dziaa zgodnie z takimi
     dalekosinymi zmianami.
     Akceptuj projekt paktu o nieagresji, ktary przekaza mi
     paski Minister Spraw Zagranicznych1 pan Mootow, i uwaam
     za skrajnie nieodzowne, aby jak najprdzej wyjani zwizane
     z tym problemy.
     Jestem przekonany, e dodatkowy protoka, jakiego
     pragnie rzd radziecki, moe by wypracowany w moliwie
     kratkim czasie, Jeeli odpowiedzialny dziaacz pastwowy
     Niemiec bdzie mo'g osobis'cie przyby do Moskwy na rozmowy.
     W przeciwnym wypadku rzd Rzeszy nie wyobraa, jak
     dodatkowy protoka moe by wypracowany i uzgodniony w
     kro'tkim czasie.
     Napicie midzy Niemcami i Polsk stao si nie do
     zniesienia. Postpowanie Polski wobec wielkiego mocarstwa jest
     takie, e kryzys moe wybuchn w kadym dniu. W obliczu
     takiego prawdopodobiestwa Niemcy w kadym wypadku
     zamierzaj broni interesaw pastwa wszystkimi rodkami,
     jakie maj do-dyspozycji.
     Moim zdaniem jest podane, z przyczyny zamiaraw obu
     krajaw, aby nie tracc czasu wkroczy na now faz wzajem
     nych stosunkaw. Dlatego jeszcze raz proponuj, aby przyj
     mojego Ministra Spraw Zagranicznych we wtorek, 22 sierpnia,
     najpdz'niej, 23 sierpnia. Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy
     ma cakowite penomocnictwa w zakresie sporzdzenia i
     podpisania zarawno paktu o nieagresji, jak i protokou. Zwa
     ywszy sytuacj midzynarodow, Minister Spraw Zagranicz
     nych Rzeszy nie moe pozosta w Moskwie duej ni jeden lub
     dwa dni. Bd rad, gdy otrzymam prdko Pask odpowied.
     Adolf Hitler".
     Prosz przekaza  panu  Mootowowi powyszy telegram Fiihrera Stalinowi
na pimie na arkuszu papieru bez tytuu.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1  W odszyfrowanym  w Moskwie  posaniu  do Stalina zrobiono
rcznie  zmian  w  teks'cie:  „Paski Minister  Spraw  Zagranicznych"
zastpiono  stawami  „Przewodniczcy  Rady  Komisarzy Ludowych  ZSRR i
Ludowy Komisarz Spraw, Zagranicznych". -- Uw. red. nietn. wyd.
     49


     25. MINISTER SPRAW  ZAGRANICZNYCH RZESZY DO  AMBASADORA NIEMIECKIEGO  W
MOSKWIE
     Telegram
     Nadany  z  Berlina  21  sierpnia  1939 - 10  godz. 15  min. Otrzymany w
Moskwie 21 sierpnia 1939 - 14 godz. 30 min.
     Moskwa
     Telegram nr. 191 z 20 sierpnia
     Panu ambasadorowi
     Prosz,  niech  Pan  uczyni  wszystko,  co  moe,  aby  podra  zostaa
zrealizowana. Termin, jak w telegramie.
     Ribbentrop
     26. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 21 sierpnia 1939 - 17 godz. 30 min.
     Poza kolej
     Berlin
     Tajne
     Pilne
     Telegram nr. 197 z 21 sierpnia, na Paskie telegramy nr. 189 z
     20 sierpnia i nr. 191 z 21 sierpnia.
     Podkrelajc usilnie niezwyk wag  i wyjtkow potrzeb pos'piechu, o
godzinie  15  wrczyem  panu  Mootowowi  posanie  Fuhrera  do  Stalina  i
tumaczenie.  Morotow  przeczyta  dokument, ktary wyraz'nie  wywar! na  nim
gbokie wraenie. Owiadczy on, e przekae posanie i, gdy tylko zostanie
podjta decyzja, bezzwocznie mnie powiadomi.
     Usifowafem wszelkimi sposobami,  jakie miafem do dyspozy-cji,da  jasno
do  zrozumienia  panu  Mototowowi,  e  bezzwoczna  wizyta  Ministra  Spraw
Zagranicznych Rzeszy jest  nieodzowna w  interesie obu  krajaw.  Zakoczyem
prob, abym, niezalenie od okolicznos'ci, odpowied otrzyma dzisiaj.
     50


     Dopiero  co dowiedziaem sig, e Morotow ponownie  chce mnie  widzie o
godzinie 17.
     Schulenburg
     27. AMBASADOR NIEMIECKI  W MOSKWIE DO MINISTERSTWA  SPRAW ZAGRANICZNYCH
NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 21 sierpnia 1939
     Poza kolej
     Berlin
     Pilne
     Tajne
     Telegram nr. 199 z 21 sierpnia
     Uzupenienie do telegramu nr. 197 z 21 marca
     O  godzinie  17  Mootow  wrczy  mi  odpowied  Stalina  na  posanie
Fiihrera, wyraon w formie  bardzo pojednawczej. Stalin komunikuje, e rzd
radziecki  zgadza si na  przyjazd Ministra  Spraw Zagranicznych  Rzeszy  do
Moskwy w dniu 23 sierpnia.
     Mootow owiadczy,  e rzd radziecki  pragnie, aby  najpaniej  jutro
rano w Moskwie zosta opublikowany kratki rzeczowy komunikat o przewidywanym
zawarciu  paktu o  nieagresji  i  „oczekiwanym"1  przybyciu
Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy, Mootow prosi o wyraenie przed panoc
zgody  Niemiec  na  to.  Radz,  by  si  zgodzie,  gdy rzd  radziecki ju
zarezerwowa pubfikacj.
     Dosowny  tekst  listu   Stalina  bezzwocznie   przekazuje  si  drog
telegraficzn.
     Schulenburg

     1 Tak (cudzysaw) w tekcie. - Uw. aut.
     51


     28.  AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE  DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH
NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 21 sierpnia 1939 - 19 godz. 30 min.
     Poza kolej,
     Berlin
     Pilne
     Tajne
     Telegram nr. 200 z 21 sierpnia
     Uzupenienie do mojego telegramu nr. 199 z 21 sierpnia
     Dosowny tekst odpowiedzi Stalina:
     „21 sierpnia 1939 r.
     Do kanclerza^Pastwa Niemieckiego pana A. Hitlera
     Dzikuj Panu za list.
     Spodziewam  si,  e niemiecko-radziecki  pakt o  nieagresji stanie si
decydujcym  punktem  zwrotnym  w poprawie  stosun-ko'w politycznych  midzy
naszymi krajami.
     Narody naszych  krajaw potrzebuj  pokojowych  stosunkaw ze sob. Zgoda
rzdu  niemieckiego  na  zawarcie  paktu  o  nieagresji  zakada podstawy do
likwidacji  napicia  politycznego  i  do  ustanowienia  pokoju i wspapracy
midzy naszymi krajami.
     Rzd radziecki upowani mnie  do poinformowania Pana, e zgadza si na
przybycie do Moskwy pana Ribbentropa 23 sierpnia. J. Stalin".
     Schulenburg
     29.  MEMORANDUM  SEKRETARZA  STANU  MINISTERSTWA   SPRAW  ZAGRANICZNYCH
NIEMIEC
     Berlin, 2 sierpnia 1939 r. Sekretarz stanu nr. 644
     Po  tym,  gdy  Minister  Spraw  Zagranicznych  Rzeszy  wczoraj  po'nym
wieczorem kratko telefonicznie z Berghofu poinformo-
     52


     wa  ambasadora japoskiego  o najnowszym  zwrocie  w stosunkach midzy
Berlinem i Moskw, okoo panocy  przyjem  pana Oszim  na  rozmow, ktara
trwaa blisko godzin.  Ambasador  japoski, jak zawsze, trzyma si dobrze.
Jednoczes'nie  dostrzegem u  niego pewne  zaniepokojenie, kto're  wzroso w
trakcie rozmowy.
     Pocztkowo  zrelacjonowaem Oszimie  naturalny  bieg  wydarze,  kto'ry
doprowadzi nas  do dzisiejszego zawarcia paktu  o nieagresji. Po  tym,  gdy
Oszima wyrazi! swe  zaniepokojenie, ostatecznie doszlis'my do porozumienia w
sprawie tego, jak Oszima moe przekona swaj rzd o koniecznoci i korzys'ci
biecych wydarze.
     Jak si spodziewano, Oszima poruszy nastpne dwa momenty:
     Jeeli Rosja uwolni si od kopotaw w Europie, to umocni
     swaj front w Azji Wschodniej i oywi wojn chisk.
     Prawnicy w Tokio - a ich tam jest wielu - przedyskutuj
     zgodno naszego dzisiejszego postpowania ze znanymi
     poprzednimi rozmowami niemiecko-japoriskimi.
     Oszima doda, e nie  ma adnego poytku z  protestaw przeciwko  faktom
dokonanym. Jednake, spodziewa si on w Japonii pewnego szoku i  chciaby go
zagodzi, nadajc dzi' w nocy doniesienie telegraficzne.
     Moje argumenty dotyczyy w przyblieniu rzeczy nastpujcej:
     Nie czynimy nic takiego, co mogoby postawie pod
     znakiem zapytania nasze przyjacielskie stosunki z Japoni.
     Odwrotnie, nadal ich przestrzegamy i cenimy dziaaczy, takich
     jak Oszima, kto'rzy dziaali i bd dziaa najbardziej energicz
     ne w tym kierunku.
     Niniejsze wydarzenia nie byy zaskoczeniem w takim
     stopniu, gdy Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy kilka
     miesicy temu poinformowa ambasadora japoskiego, e
     normalizacja stosunkaw niemiecko-rosyjskich warta jest tego,
     aby o ni zabiega.
     Takie porozumienie zmusza nas do poczynienia krokaw
     na drodze do unormowania stosunkaw japosko-rosyjskich i do
     zapewnienia stabilnoci takiej sytuacji w cigu dosy dugiego
     czasu. Jest oczywiste to, e Japonia w danej chwili nie dy do
     konfliktu japosko-rosyjskiego. Odniosem nawet wraenie, e
     strona rosyjska z aprobat powita porozumienie midzy Moskw
     i Tokio.
     Od czasu powstania Paktu Antykominternowskiego (o
     ktarym wspomina Oszima) front naszych przeciwnikaw zosta
     osabiony zarawno przez Japoni, jak i Niemcy. Jest jasne, e
     Anglia staa si dla Japonii wrogiem nr 1, a Niemcom zagraa
     nie tyle polityka rosyjska, ile brytyjska. Porozumieniem,
     osignitym z Moskw, zainteresowane s obydwie strony.
     53


     Skoro ju Oszima przypomina o niektarych poprzednich
     rozmowach niemiecko-japoriskich, powinnimy wskaza na to,
     e z niekoczc si cierpliwoci pogbialimy stosunki
     niemiecko-japoriskie. W cigu par roku czekalimy, e usyszy
     my od Japonii chocia jaki' oddwik. Jednake rzd japoski
     zwleka, a zasug Oszimy jest to, e szczerze przyzna to i
     przypomnia o koniecznoci popiechu.
     Nasze rozmowy gospodarcze i polityczne z Moskw,trway
     od pewnego czasu. Ale rokowania w sprawie paktu o nieagresji
     s zupenie nowe. Moliwo ich zaistniaa dopiero dwa-trzy dni
     temu. Pycha polska moe nas wcign do wojny ju w cigu
     tygodnia. Bezwarunkowo, tylko taki brak czasu zmusi nas do
     zdecydowanego dziaania.
     Ambasador Japonii zanotowa te uwagi i na zakoczenie zapewni mnie, e
ma   niezmienne   pragnienie,  aby  nadal  pracowa  na   poytek  przyjani
niemiecko-japoriskiej.  Ponadto  spodziewa si on, e  dzi  jeszcze  bdzie
mo'g si zobaczy na kratko  z Ministrem Spraw Zagranicznych Rzeszy, jeeli
ten ostatni  bdzie przejeda przez Berlin, po to, aby jego doniesienie  w
Tokio  miaoby  wiksz  wag. Jeeli  bdzie  trzeba, Oszima  przyjedzie na
lotnisko.
     Weizsecker


     0x01 graphic

     O STOSUNKACH RADZIECKO-NIEMIECKICH


     22 sierpnia 1939 r.
     (TASS)  Po  zawarciu  radziecko-niemieckiego  porozumienia   zaistniaa
kwestia  poprawy  stosunkaw  politycznych.  Wymiana  pogldaw w  tej kwestii
midzy rzdami Niemiec  i ZSRR ustalifa, e obydwie strony pragn odprenia
w  stosunkach  politycznych midzy nimi, usunicia  groby wojny i  zawarcia
paktu  o nieagresji.  W zwizku  z tym  oczekiwany jest w najbliszym czasie
przyjazd  niemieckiego ministra  spraw zagranicznych p.  von Ribbentropa  do
Moskwy w celu przeprowadzenia odpowiednich rozmaw.
     54


     30. PENOMOCNICTWA DLA MINISTRA SPRAW
     ZAGRANICZNYCH RZESZY W SPRAWIE ZAWARCIA UKADU ZE ZWIZKIEM RADZIECKIM
     Penomocnictwa
     Udzielam Ministrowi  Spraw  Zagranicznych Rzeszy  panu  Joachimowi  von
Ribbentropowi  wszystkich  penomocnictw   na  rozmowy  w   imieniu  Pastwa
Niemieckiego  z  penomocnymi  przedstawicielami   Zwizku  Socjalistycznych
Republik  Radzieckich w sprawie  zawarcia  paktu  o  nieagresji, a  take  o
wszystkich  zblionych kwestiach,  jeeli  zaistnieje  moliwo  podpisania
zarawno paktu o nieagresji,  jak te innych  porozumie,  stanowicych wynik
tych rozmaw w tym  celu, aby  ten  pakt i  te  porozumienia  weszfy  w ycie
bezzwocznie po ich podpisaniu.
     Obersalzberg, 22 sierpnia 1939 r. Adolf Hitler
     Ribbentrop
     31.   MINISTER  SPRAW  ZAGRANICZNYCH  RZESZY  DO   MINISTERSTWA   SPRAW
ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 23 sierpnia 1939 - 20 godz. 05 min.
     Poza kolej
     Berlin
     Telegram nr. 204 z 23 sierpnia
     Pilne
     Prosz bezzwocznie powiadomi  Fuhrera,  e dopiero co zakoczyo  si
pierwsze trzygodzinne  spotkanie ze  Stalinem  i Mootowem. Podczas rozmowy,
ktara toczya si pozytywnie w naszym duchu,  wypyno ponadto  na wierzch,
e ostatni przeszkod na drodze  do  ostatecznego  rozwizania jest danie
Rosjan,  abys'my porty  Libawa (Liepaja)  i Windawa  (Wentspils) uznali jako
nalece do ich sfery wpywaw. Bd wdziczny za potwierdzenie do godziny 20
czasu niemieckiego zgody Fuhrera. Omawia si  podpisanie tajnego protokou w
sprawie wzajemnego rozgraniczenia sfer wpywaw w caej stref) wschodniej, na
kto're wyraziem moj zasadnicz zgod.
     Ribbentrop
     55


     32. KANCELARIA MINISTRA - DO MINISTRA SPRAW ZAGRANICZNYCH RZESZY
     Telefonogram
     Berlin,  23 sierpnia 1939 r. Otrzymany w Moskwie  23 sierpnia 1939 - 23
godz. 00 min.
     Nr. 205
     Na Paski telegram nr. 204
     Odpowied: tak, zgadza si.
     Kordt


     0x01 graphic

     ZAWARCIE
     RADZIECKO-NIEMIECKIEGO UKADU O NIEAGRESJI


     24 sierpnia 1939 r.
     23  sierpnia  o  godzinie  3  min.  30  odbya  si  pierwsza   rozmowa
Przewodniczcego  Rady  Komisarzy  Ludowych   i  Ludowego   Komisarza  Spraw
Zagranicznych ZSRR  tow. Mototowa z ministrem spraw zagranicznych Niemiec p.
von Ribbentropem w kwestii zawarcia paktu o nieagresji.  Rozmowa toczya si
w obecnoci  tow. Stalina i ambasadora niemieckiego p. Schulenburga i trwaa
okoo  3  godzin.  Po  przerwie, o godzinie  10  wieczorem  rozmowa  zostaa
wznowiona  i zakoczya si  podpisaniem ukadu o nieagresji, ktarego  tekst
podaje si, niej.


     0x01 graphic

     UKAD O NIEAGRESJI
     MIDZY NIEMCAMI I
     ZWIZKIEM RADZIECKIM


     24 sierpnia 1939 r.
     Rzd ZSRR i
     Rzd Niemiec
     kierujc  si,  pragnieniem  umocnienia  sprawy pokoju  midzy  ZSRR  i
Niemcami i uwzglgdniajac ustalenia ukadu o  neutralnoci, zawartego  midzy
ZSRR i Niemcami w kwietniu 1926 roku,
     osigny nastpujce porozumienie:
     56


     0x01 graphic

     Fotokopia  telegramu  Ribbentropa   do  Berlina,   nadanego   z  Moskwy
23sierpnia 1939r, (patrz.-dokumentnr. 31)
     ,.


     Artyku I
     Obydwie Ukadajce si. Strony zobowizuj si do powstrzymania  si od
wszelkiej przemocy, od wszelkiego agresywnego dziaania i wszelkiej napas'ci
wzgldem siebie, zarawno osobno, jak i wspalnie z innymi mocarstwami.
     Artykutll
     W razie, gdy jedna z Ukadajcych si Stron stanie si obiektem dziaa
wojennych ze strony trzeciego  mocarstwa, druga  Umawiajca si  Strona  nie
bdzie popieraa w adnej postaci to mocarstwo.
     Artyku III
     Rzdy obu Ukadajcych si Stron pozostan w przyszoci w kontakcie ze
sob  w  celu  konsultacji,   aby  informowa  si  wzajemnie  o  kwestiach,
dotyczcych ich wspalnych interesaw.
     Artyku IV
     adna z Ukadajcych si Stron nie  bdzie uczestniczya w jakimkolwiek
ugrupowaniu  mocarstw, ktare  bezporednio  lub  porednio  jest  wymierzone
przeciwko drugiej stronie.
     Artyku V
     W  razie  zaistnienia sporaw  lub  konfliktaw  midzy Ukadajcymi  si
Stronami  w  kwestiach  tego  lub  innego  rodzaju,  obydwie   strony  bd.
rozstrzygafy  te  spory  i  konflikty  wycznie  drog  pokojow  w  trybie
przyjacielskiej  wymiany  pogldaw  lub, w  niezbdnych wypadkach, w  drodze
tworzenia komisji w sprawie uregulowania konfliktu.
     Artyku VI
     Niniejszy  ukad zawiera si na  okres dziesiciu lat z tym,  e jeeli
jedna z Ukadajcych si Stron  nie  wypowie na rok  przed upywem  terminu,
okres dziaania  ukadu  bdzie  uwaany  za  przeduony  automatycznie  na
nastpne pi lat.
     Artyku VII
     Niniejszy  ukad  podlega  ratyfikacji w moliwie  najkratszym  czasie.
Wymiana  dokumentaw ratyfikacyjnych powinna nastpi w Berlinie. Ukad staje
si prawomocny od chwili jego podpisania.
     58


     Sporzdzono  w dwach  oryginaach  w jzykach  niemieckim  rosyjskim  w
Moskwie, 23 sierpnia 1939 roku.
     Z upowanienia W imieniu Rzdu
     Rzdu ZSRR Niemiec
     W. Mootow J. Ribbentrop
     33. TAJNY DODATKOWY PROTOKa
     Z okazji podpisania  Paktu o  Nieagresji  midzy  Niemcami  i Zwizkiem
Socjalistycznych Republik  Radzieckich podpisani niej przedstawiciele Stron
przedyskutowali w cile poufnych rozmowach kwesti  rozgraniczenia ich sfer
wpywaw  w  Europie  Wschodniej.  Te rozmowy  doprowadziy  do nastpujcego
porozumienia:
     W razie przeobrae terytorialnych i politycznych w
     okrgach, nalecych do pastw batyckich (Finlandii, Estonii,
     otwy, Litwy), panocna granica Litwy bdzie lini dzielc
     sfery wpywaw Niemiec i ZSRR. W zwizku z tym obydwie
     Strony uznay zainteresowanie Litwy rejonem Wilna.
     W razie przeobrae terytorialnych i politycznych w
     okrgach, nalecych do Pastwa Polskiego, sfery wpywaw
     Niemiec i ZSRR zostan rozgraniczone w przyblieniu wzdu
     linii rzek Narew, Wisa i San.
     Kwestia  tego, czy  podane  jest  w interesie  obu  Stron  zachowanie
niepodlegoci  Pastwa  Polskiego,  oraz  kwestia  granic  takiego  pastwa
zostanie  ostatecznie  rozwizana  jedynie przez  bieg  przyszych  wydarze
politycznych.
     W kadym wypadku obydwa Rzdy rozwi spraw w  drodze przyjacielskiej
zgody.
     Co dotyczy Europy Poudniowo-Wschodniej Strona
     Radziecka wskazaa na swe zainteresowanie Besarabi. Strona
     Niemiecka os'wiadczya jasno, e cakowicie nie jest zaintere
     sowana pod wzgldem politycznym tymi terytoriami.
     Dany protoka obydwie Strony uznaj za s'cis'le tajny.
     Moskwa, 23 sierpnia 1939 r.
     W imieniu Rzdu Penomocny
     Niemiec przedstawiciel
     J. Ribbentrop Rzdu ZSRR
     W. Mootow
     59


     0x01 graphic

     RADZIECKO-NIEMIECKI UKAD O NIEAGRESJI1


     24 sierpnia 1939 r.
     Ukad o  nieagresji,  zawarty midzy  Zwizkiem Radzieckim  i Niemcami,
ktarego   tekst  publikujemy   dzi\   jest   dokumentem  niezwykej   wagi,
odzwierciedlajcym pokojow polityk Zwizku Radzieckiego.
     Tre  kadego osobnego  punktu  ukadu, jak i  w ogale  caego ukadu,
wyraa  denie do uniknicia konfliktu,  umacniania stosunkaw pokojowych  i
gospodarczych  midzy obu pastwami. Nie  ma  adnej wtpliwoci, e zawarty
ukad o nieagresji usuwa napicia, jakie istniay w stosunkach midzy ZSRR i
Niemcami.
     Jednake  znaczenie zawartego  ukadu wykracza  poza  ramy uregulowania
stosunkaw midzy ukadajcymi si krajami.. Zosta on zawarty w chwili,  gdy
sytuacja midzynarodowa  staa si niezwykle ostr i napit. Akt  pokojowy,
jakim jest ukad o nieagresji midzy ZSRR i Niemcami, niewtpliwie przyczyni
si  do  zagodzenia  napicia  w  sytuacji  midzynarodowej,  nie-wtpliwie
doprowadzi do odprenia.
     Zawarcia ukadu midzy ZSRR i Niemcami, bez  wtpienia,  jest  faktem o
niezwykle   doniosym  znaczeniu   midzynarodowym,  ukad   stanowi  bowiem
instrument  pokoju,  powoany nie  tylko  do  umacniania  dobrossiedzkich i
pokojowych  stosunkaw  midzy  ZSRR  i Niemcami, ale  rawnie suy  sprawie
powszechnego umacniania pokoju.
     Kadzie si kres wrogoci midzy Niemcami ir ZSRR.  Ranice w ideologii
i  w  systemie politycznym nie  powinny stanowi  przeszkody w  ustanowieniu
dobrossiedzkich  stosunkaw midzy  obu  krajami.  Przyja narodaw  ZSRR  i
Niemcami, zepchnita przez wrogaw  Niemiec  i ZSRR do lepego zauka,  odtd
powinna uzyska niezbdne warunki do swego rozwoju i rozkwitu.
     0x08 graphic
     1 Przytacza si| ze skratami. -- Uw. aut.
     60


     0x01 graphic



     0x08 graphic
     34.  ZAPIS ROZMOWY  MINISTRA  SPRAW ZAGRANICZNYCH RZESZY  ZE STALINEM I
MOOTOWEM
     Tajemnica pastwowa
     Kancelaria Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy, 24 sierpnia 1939 r.
     Zapis rozmowy, ktara  odbya si w  nocy  z 23 na  24  sierpnia  midzy
Ministrem Spraw Zagranicznych Rzeszy, z jednej strony,  i  panami Stalinem i
Przewodniczcym Rady Komisarzy Ludowych Morotowem, ze strony drugiej.
     Omawiano nastpujce problemy:
     1. Japonia
     Minister   Spraw   Zagranicznych   Rzeszy   owiadczy,   e   przyja
niemiecko-japonska w adnym sensie  nie jest  wymierzona przeciwko Zwizkowi
Radzieckiemu. Co wicej, jestes'my w stanie - majc dobre stosunki z Japoni
-  wnie rzeczywisty wkad w spraw uregulowania stosunkaw midzy Zwizkiem
Radzieckim i Japoni. Jeeli pan Stalin  i  Rzd  Radziecki pragn tego,  to
Minister Spraw Zagranicznych  Rzeszy  gotowy jest  dziaa w tym kierunku. W
odpowiedni  sposab  wykorzysta  swo'j  wpyw  na  rzd   japoski  i  bdzie
informowa o biegu wydarze przedstawicieli radzieckich w Berlinie.
     Pan Stalin odpowiedzia, e Rzd Radziecki rzeczywicie pragnie poprawy
swych;stosunkaw  z  Japoni,  ale  te  istnieje  granica jego  cierpliwoci
wzgldem prowokacji  japoskich. Jeeli Japonia chce wojny, to moe j mie.
Zwizek Radziecki nie  boi si jej  (wojny) i gotowy  jest  do  niej. Jeeli
Japonia chce pokoju  -  to  o  wiele lepiej! Pan Stalin  uwaa za poyteczn
pomoc Niemiec w zakresie poprawy  stosunkaw radziecko-ja-poriskich,  ale nie
chce,  aby  Japoczycy  odnieli  wraenie,  e  inicjatywa tego  wypywa od
Zwizku Radzieckiego.
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy zgodzi si  z tym i podkreli, e
jego pomoc  bdzie jedynie kontynuowaniem rozmaw, jakie on  ju prowadzi od
miesicy  z  ambasadorem  japoskim w  Berlinie w zakresie poprawy stosunkaw
radziec-ko-japoskich.  Wic, ze strony  niemieckiej nie bdzie adnej nowej
inicjatywy w tej kwestii.
     62


     2. Wochy
     Pan  Stalin  zapyta Ministra Spraw  Zagranicznych Rzeszy o cele, jakie
maj Wochy. Czy  Wochy  nie maj  de  wykraczajcych  poza ramy aneksji
Albanii,  ewentualnie  -  do  greckiego  terytorium?  Maa, garzysta,  sabo
zaludniona  Albania,   jego  zdaniem,  nie   stanowi  dla  Woch  przedmiotu
szczegalnego zainteresowania.
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy odpowiedzia, e Albania jest wana
dla  Woch ze  wzgldo'w strategicznych.  Pracz tego,  Mussolini -  to mocny
czowiek,  ktarego  nie  da  si  zastraszy. Zademonstrowa on  to  podczas
konfliktu abisyskie-go, gdy Wochy  obroniy swe cele wasn si przeciwko
wrogiej  koalicji. Nawet Niemcy w tym  momencie nie byy  w stanie  udzieli
Wochom wydatniejszej pomocy.
     Mussolini z  uznaniem  powita przywro'cenie przyjacielskich  stosunkaw
midzy  Niemcami i Zwizkiem  Radzieckim. Wyrazi swoje zadowolenie z powodu
Paktu o nieagresji.
     3. Turcja
     Pan Stalin zapyta Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy, co Niemcy myl
o Turcji.
     Minister  Spraw  Zagranicznych  Rzeszy  powiedzia  w  tej  sprawie, co
nastpuje: kilka miesicy temu owiadczy on  rzdowi tureckiemu, e  Niemcy
chc  z  Turcj mie przyjacielskie stosunki.  Minister  Spraw Zagranicznych
Rzeszy ze swej strony uczyni wszystko,  aby  osign ten cel. W odpowiedzi
na  to  Turcja,  jako  jeden  z pierwszych krajaw, wstpia do  wymierzonego
przeciwko  Niemcom  frontu  otoczenia  i  nawet  nie  uznaa  za   potrzebne
powiadomi o tym Rzd Rzeszy.
     Pan Stalin i Mototow zauwayli w lad za tym, e Zwizek Radziecki mia
analogiczne dowiadczenia z przyczyny wahajcej si polityki Turkaw.
     Minister Spraw  Zagranicznych  Rzeszy powiedzia  nastpnie,  e Anglia
wydatkowaa  pi  milionaw  funtaw  szterlingaw  na  prowadzenie  w  Turcji
propagandy antyniemieckiej.
     Pan Stalin powiedzia, e wedug informacji, jak posiada,  sumy, ktare
wydatkowaa   Anglia  na  przekupienie   tureckich  dziaaczy  politycznych,
znacznie przekraczaj pi milionaw funtaw.
     4. Anglia
     Pan Stalin  i  Mootow nieprzyjaznie skomentowali  sposab  postpowania
brytyjskiej misji  wojskowej w Moskwie, ktara  w rzeczywistoci nie wyrazia
rzdowi radzieckiemu, czego ona chce naprawd.
     63


     Minister  Spraw Zagranicznych Rzeszy nawizujc do  tego owiadczy, e
Anglia  zawsze  prabowaa  i  prabuje  dotychczas  podway  rozwaj  dobrych
stosunkaw  midzy Niemcami i Zwizkiem Radzieckim. Anglia jest saba i chce,
aby inni popierali jej pyszakowate rozszczenia do panowania nad s'wiatem.
     Pan  Stalin ywo  si zgodzi  z tym i  powiedzia  co nastpuje: armia
brytyjska jest saba; flota brytyjska nie zasuguje.ju na  swoj poprzedni
reputacj.  Angielska flota powietrzna, mona  by przekonanym,  rozbudowuje
si, ale (Anglii) brakuje  pilotaw. Jeeli, mimo  to wszystko, Anglia panuje
jeszcze na  wiecie,  dzieje  si tak  dlatego, e ten stan rzeczy  istnieje
tylko  dziki  gupocie  innych  krajaw,   kto're  zawsze  pozwalay  siebie
oszukiwa.  Na przykad,  mieszne jest, e  zaledwie kilkuset  Brytyjczykaw
rzdzi Indiami.
     Minister  Spraw  Zagranicznych  Rzeszy  zgodzi  si z  tym  i  poufnie
os'wiadczy panu  Stalinowi,  e ostatnio  Anglia ponownie  badaa  grunt, z
poczuciem  winy  wspominajc 1914 tok. By to typowy angielski gupi manewr.
Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy zaproponowa Fuhrerowi, by zakomunikowa
Anglikom, e  w razie  konfliktu niemiecko-polskiego odwetem na kady  wrogi
akt Wielkiej Brytanii bdzie bombardowanie Londynu.
     Pan Stalin zauway, e badaniem gruntu, zapewne, by list Chamberlaina
do  Fiihrera,  ktary  ambasador  Wielkiej  Brytanii  w  Niemczech  Henderson
przekaza 23 sierpnia w  Obersalzbergu.  Stalin nastpnie wyrazi ppgld, e
Anglia,  nie  zwaajc  na  sabo,  bdzie  prowadzia  wojn  zrcznie  i
uporczywie.
     5. Francja
     Pan Stalin wyrazi pogld, e Francja, jednake, ma armi,  zasugujc
na uwag.
     Minister  Spraw  Zagranicznych  Rzeszy  wskaza  ze  swej  strony  panu
Stalinowi i Mootowowi na liczebn niepenowartocio-wo armii francuskiej.
Podczas  gdy Niemcy w  corocznych  poborach  zwikszaj swe sify  zbrojne  o
300.000  onierzy,  to  Francja co  roku  moe  powoywa tylko po  150.000
rekrutaw. „Wa Zachodni"1 jest  piciokrotnie silniejszy od
„linii  Maginota"2.  Jeeli  Francja   sprabuje  wojowa  z
Niemcami, to ona definitywnie zostanie zwyciona.
     6. Pakt antykominternowski
     Minister    Spraw    Zagranicznych    Rzeszy   powiedzia,   e    Pakt
antykominternowski  w   ogale  by  wymierzony   nie   przeciwko   Zwizkowi
Radzieckiemu, a przeciwko demokracjom zachodnim. Wiedzia on i mag domyle
si z tonu prasy rosyjskiej, e Rzd Radziecki uwiadamia to w zupenos'ci.
     64


     Pan Stalin  doda,  e  Pakt  antykominternowski  przestraszy  gownie
londyskie City i drobnych kupczykaw angielskich.
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy zgodzi si i artobliwie zauway,
e pan Stalin, naturalnie, jest mniej przeraony  Paktem antykominternowskim
ni londyskie City  i drobni  kupczykowie  angielscy. A to, cornys'l o tym
Niemcy,  ilustruje  krcy ju  od  kilku miesicy wrad  znanych ze  swego
dowcipu berlinczykaw art, a mianowicie: „Stalin przyczy si jeszcze
do Paktu antykominternowskiego".
     7.  Stosunek  narodu  niemieckiego  do  niemiecko-rosyjskiego  Paktu  o
nieagresji
     Minister  Spraw  Zagranicznych  Rzeszy  owiadczy,  e,  jak  mag  on
skonstatowa, wszystkie  warstwy narodu  niemieckiego, szczegalnie zwyczajni
ludzie,  bardzo  ciepo  powitali  nawizanie  porozumienia   ze   Zwizkiem
Radzieckim. Narad instynktownie  wyczuwa,  e istniejce w  sposab naturalny
interesy Niemiec  i  Zwizku Radzieckiego  nigdzie  nie cieray  si  i  e
rozwojowi  dobrych  stosunkaw  poprzednio  przeszkadzay  tylko  zagraniczne
intrygi, szczegalnie ze strony Anglii.
     Pan  Stalin  odpowiedzia,  e wierzy  temu  z  ca gotowoci. Niemcy
pragn pokoju i  dlatego  witaj  przyjacielskie  stosunki  midzy  pastwem
niemieckim i Zwizkiem Radzieckim.
     Minister  Spraw  Zagranicznych  Rzeszy  przerwa  mu  w  tym miejscu  i
powiedzia,  e narad  niemiecki bezwarunkowo pragnie pokoju, ale, z drugiej
strony, oburzenie Polsk jest tak silne,  e wszyscy co do jednego gotowi s
walczy. Narad niemiecki nie bdzie duej tolerowa prowokacji polskich.
     8. Toasty
     Podczas rozmowy pan Stalin  niespodziewanie  wznias toast  za Fuhrera:
„Wiem,  jak mocno  naro'd niemiecki kocha swego  Wodza i dlatego  chc
wypi za jego zdrowie".
     Pan Mootow  wypi za zdrowie  Ministra  Spraw  Zagranicznych  Rzeszy i
Ambasadora, hrabiego von Schulenburga.
     Pan Mootow wznias kielich  za Stalina, odnotowujc, e wanie Stalin
swoim  przemawieniem  w  marcu  tego  roku3,  ktare  w  Niemczech
zrozumiano prawidowo, zmieni cakowicie stosunki polityczne.
     Panowie Mototow i  Stalin powto'rnie  wypili  za Pakt o nieagresji,  za
now er w stosunkach niemiecko-rosyjskich i za naro'd niemiecki.
     Minister  Spraw Zagranicznych  Rzeszy  z kolei  wznias  toast za  pana
Stalina, za rzd radziecki i za pomylny rozwaj stosunko'w midzy Niemcami i
Zwizkiem Radzieckim.
     65


     9. Na poegnanie  pan  Stalin powiedzia Ministrowi Spraw Zagranicznych
Rzeszy nastpujce sowa:
     Rzd radziecki odnosi si bardzo powanie  do nowego Paktu. Moe on da
swe sowo honoru, e Zwizek Radziecki nie zdradzi swego partnera.
     Hencke Moskwa, 24 sierpnia 1939 r.
     0x08 graphic
     1 „Wat Zachodni", albo „Linia Zygfryda" -- linia
niemieckich umocnie od
     Luksemburga  do granicy  szwajcarskiej,  zbudowana na  wypadek  napaci
Francji
     na Niemcy. Do wrzes'nia 1939  roku  budowa  tej  linii nie  byfa  wcale
zakoczona.
     Wiksza cz linii istniafa jedynie na papierze. -- Uw. aut.
     2 „Linia Maginota" - francuska ufortyfikowana linia na
granicy francu-
     sko-niemieckiej, zbudowana na wypadek ataku Niemiec na Francj. - Uw.
     aut.
     3 Patrz fragmenty przemawienia J. Stalina na  XVIII Zjedzie
'WKPfb) na
     pocztku ksiki. -- Uw. aut.
     35. LIST HITLERA DO MUSSOLINIEGO, 25 sierpnia 1939 r.
     Duce!
     Od pewnego czasu  Niemcy i  Rosja wymieniay pogldy  w sprawie  nowego
podejcia obu stron do ich stosunkaw politycznych.
     Potrzeb   osignicia  jakiego'   wyniku  w   tej  kwestii  dyktoway
nastpujce przyczyny:
     Ogalna sytuacja w polityce midzynarodowej, dotyczca
     obydwu mocarstw Osi.
     Potrzeba osignicia wyranego os'wiadczenia w sprawie
     stanowiska gabinetu japoskiego. Japonia zgodziaby si,
     zapewne, na sojusz przeciwko Rosji, ktary, moim zdaniem, w
     istniejcych okolicznociach mo'gby dla Niemiec, jak te dla
     Woch, mie znaczenie tylko drugorzdne. Jednake ona
     (Japonia) nie wemie na siebie podobnie okrelonych zobowi
     za przeciwko Anglii; to za z punktu widzenia nie tylko
     Niemiec, ale rawnie Woch, ma znaczenie decydujce. Podjte
     kilka miesicy temu usiowania wojskowych w sprawie zmusze
     nia rzdu japoskiego do zajcia w najkratszym czasie takiego
     samego wyraz'nego stanowiska wobec Anglii dotychczas nie
     zostay zrealizowane w praktyce.
     66


     3. Stosunki Niemiec i Polski, przy tym nie z winy Rzeszy Niemieckiej, a
w  wyniku   dziaalnoci  Anglii,  od  wiosny  stay  si  jeszcze  bardziej
niezadowalajce, a  w ostatnich kilku tygodniach sytuacja staa  si jeszcze
bardziej  nie  do  zniesienia.  Wiadomoci  o przeladowaniach  Niemco'w  na
terenach przygranicznych nie wymys'lia  prasa, stanowi to zaledwie  czstk
straszliwej  prawdy.  Dawica Gdask  polityka  celna Polski  w cigu kilku
ostatnich  tygodni   doprowadzia   do  cakowitej  stagnacji  caego  ycia
gospodarczego  Gdaska  i zrujnuje miasto, jeeli potrwa  w cigu  chociaby
kro'tkiego czasu.
     Przyczyny  te zmusiy  mnie  do  pos'pieszenia  z  zakoczeniem  rozmaw
niemiecko-rosyjskich.  Nie informowaem Pana szczego'-owo, Duce,  gdy  nie
miaem  pojcia, jak dugo potrwaj  rozmowy  i czy s  jakie gwarancje ich
sukcesu.
     Zaistniaa po usuniciu Litwinowa gotowo  Kremla do zmiany orientacji
w  swych  stosunkach  z  Niemcami  pogbia si  w  cigu kilku  tygodni  i
umoliwia mi, po pomylnych przygotowaniach, wysanie mojego ministra spraw
zagranicznych do Moskwy w celu  zawarcia  ukadu, stanowicego^  najbardziej
obszerny  sporad istniejcych pakt  o  nieagresji,  ktarego  tekst zostanie
opublikowany. Pakt nie jest ograniczony  warunkami i  zawiera zobowizanie w
zakresie konsultowania si  we  wszystkich  kwestiach, dotyczcych interesaw
Rosji  i  Niemiec.  Mog  powiedzie  Panu,  Duce,  e  dziki  tym  ukadom
gwarantuje si przychylny stosunek Rosji na wypadek jakiegokolwiek konfliktu
i  to, e  wicej ju  nie  istnieje  ewentualno  udziau Rumunii  w takim
konflikcie!
     Nawet Turcja w  tych  warunkach moe  tylko zrozumie potrzeb  rewizji
swego poprzedniego stanowiska. Ale powtarzam jeszcze raz, e Rumunia ju nie
znajduje si w sytuacji, gdy mogaby wzi udzia  w  wystpieniu  przeciwko
Osi. Jestem przekonany, e mog zakomunikowa Panu, Duce, i dziki rozmowom
z  Rosj Radzieck  w stosunkach  midzynarodowych zaistniaa  zupenie nowa
sytuacja, ktara powinna da Osi najwiksz z ewentualnych wygranych.
     Jeeli chodzi o sytuacj na granicy niemiecko-polskiej, to mog jedynie
zakomunikowa Waszej Ekscelencji, e od tygodni jestemy w stanie gotowoci,
gdy  w  wyniku  polskiej  mobilizacji,  naturalnie,  nasiliy  si  rawnie
przygotowania niemieckie i w razie niemoliwych do zniesienia akcji polskich
podejm  bezzwoczne dziaania.  Twierdzenia  rzdu  polskiego,  e nie jest
odpowiedzialny za takie  nieludzkie postpki, jak liczne incydenty graniczne
(tylko ubiegej nocy zanotowano dwadziecia jeden narusze granicy ze strony
Polakaw),  ostrzeliwanie  samolotaw niemieckich,  ktarym  wydano  ju rozkaz
przelotu do  Prus Wschodnich nad  morzem dla uniknicia incydentaw,  dowodzi
jedynie,  e  rzd  polski  ju  nie   jest  w   stanie  kontrolowa   swych
niesubordynowanych onierzy. Od
     67


     dnia  wczorajszego  Gdask  jest  zablokowany  przez  wojska polskie  -
sytuacja jest nie  do zniesienia.  W tych warunkach  nikt nie jest w  stanie
powiedzie, co moe zdarzy si w nastpnej  godzinie. Mog jedynie zapewni
Pana,  Duce, e  s  granice,  poza  ktare  nie  mog  wykroczy  w  adnych
okolicznociach.
     Na zakoczenie mog zapewni"  Pana,  Duce, e w  analogicznej sytuacji
Wochy  mogyby liczy  na moje zrozumienie i  e moe  Pan by pewny  mojej
niezmiennej przychylnoci do Pana.
     Adolf Hitler
     36. LIST MUSSOLINIEGO DO HITLERA, 25 sierpnia 1939 r.
     Fiihrerze!
     Odpowiadama na  Paski list, ktary dopiero co dorczy mi ambasador von
Mackensen.
     Co dotyczy porozumienia z Rosj, to akceptuj je w caej
     rozcigoci. Jego Ekscelencja marszaek Garing opowie Panu,
     e w rozmowie, jak miaem z nim w kwietniu1, owiadczyem,
     i zblienie midzy Niemcami i Rosj nieodzowne jest dfa
     zapobieenia okrenia ich przez demokracje.
     Uwaam za podane, aby podj prab uniknicia
     zerwania lub pogorszenia si stosunkaw z Japoni, gdy
     skutkiem tego bdzie powrat Japonii na pozycje, zblione do
     pozycji mocarstw demokratycznych. Zwaywszy to, posaem do
     Tokio telegram i, wydaje si, e po pewnym szoku w opinii
     publicznej, teraz tam zapanowaa lepsza atmosfera psycholo
     giczna.
     Ukad moskiewski blokuje Rumuni i moe zmieni
     stanowisko Turcji, ktara od Anglii wzia poyczk, ale jeszcze
     nie podpisaa ukadu o sojuszu. Nowe stanowisko Turcji burzy
     wszystkie strategiczne plany Francuzaw i Anglikaw we wschod
     nim regionie Morza radziemnego.
     Co dotyczy Polski, to w peni rozumiem stanowisko
     Niemiec i ten fakt, e takie napite stosunki nie mog trwa
     wiecznie.
     Co dotyczy praktycznego stanowiska Woch w wypadku
     starcia zbrojnego, maj punkt widzenia jest nastpujcy:
     Jeeli  Niemcy zaatakuj Polsk  i  uda si  zlokalizowa  konflikt, to
Wochy udziel  Niemcom  wszelkiej pomocy  politycznej  i gospodarczej, jaka
tylko bdzie potrzebna.
     Jeeli  Niemcy zaatakuj  i  sojusznicy  Polski  podejm  atak odwetowy
przeciwko Niemcom, to chc zawczasu powiadomi
     68


     Pana, e bdzie lepiej, jeeli nie  podejm  inicjatywy  w  dziaaniach
wojennych  z  powodu  obecnego  stanu  woskich  przygotowa  wojennych,  co
wczeniej owiadczylimy Panu, Fiihrerze, i panu von Ribbentropowi.
     Dlatego wic, nasza ingerencja moe rozpocz si bezzw
     ocznie, tylko wtedy, jeeli Niemcy od razu dostarcz nam
     sprztu wojskowego i surowcaw do odparcia ataku, jaki,
     niewtpliwie, podejm przeciwko nam Francuzi i szczegalnie
     Anglicy. /
     Podczas naszego spotkania  przewidywalimy wojn na okres po 1942 roku,
i do tego bd gotowy na ziemi, na morzu i w powietrzu, wedug planaw, ktdre
zostay uzgodnione.
     Jestem  rawnie  zdania, e  wycznie wojenne przygotowania, jakie ju
przeprowadzono,  i inne,  ktare zostan przeprowadzone  w  Europie i Afryce,
przyczyni si do zwizania znacznych sif francuskich i brytyjskich.
     Uwaam  za moj bezwarunkow, powinno,  jako prawdziwego przyjaciela,
mawi Panu cakowit  prawd i zawczasu informowa Pana o realnej  sytuacji.
Jeeli tego nie bdziemy  robili, bdzie ta miao przykre nastpstwa dla nas
wszystkich. To  maj punkt  widzenia, a poniewa  niebawem  powinienem zwoa
dziaaczy najwyszej rangi Kralestwa, wic prosz Pana ro'wnie poinformowa
mnie o Paskim (punkcie widzenia).
     Mussolini
     0x08 graphic
     1 Spotkanie  migdzy  Mussolinim  i GSringiem  odbyto  si  w
Rzymie 15 i 16 kwietnia 1939 r. - t/w. red. niem. wyd.
     O RATYFIKACJI RADZIECKO-
     NIEMIECKIEGO UKADU O
     NIEAGRESJI
     1 wrzenia 1939 r.
     Z  wystpienia  W.   Mootowa  na  nadzwyczajnej  czwartej  sesji  Rady
Najwyszej ZSRR pierwszej kadencji 31 sierpnia 1939 r.1
     ...  Naszym  obowizkiem  jest  to,  aby  myle  o  interesach  narodu
radzieckiego,  o interesach Zwizku  Socjalistycznych Republik  Radzieckich.
(Dugotrwae oklaski). Tym bardziej, e jestemy
     69


     mocno przekonani, i  interesy  ZSRR s zgodne  z ywotnymi  interesami
narodaw innych krajaw. (Oklaski). To tylko jeden aspekt sprawy.
     Powinna  nastpi jeszcze  jedna  okoliczno, aby radziecko-nie-miecki
ukad o  nieagresji zacz dziaa. Trzeba byo, aby w polityce zagranicznej
Niemiec nastpi  zwrot w kierunku  dobrossiedzkich stosunkaw  ze Zwizkiem
Radzieckim.  Zaistnienie  tego drugiego  warunku  by  moliwe  wtedy, kiedy
zobaczylisYny  wyranie   pragnienie  rzdu  niemieckiego,  by  zmieni  sw
polityk  zagraniczn  w kierunku poprawy  stosunkaw  z ZSRR  --  znaleziona
zostaa podstawa do zawarcia radziecko-niemieckiego ukadu o nieagresji.
     Wszyscy wiedz, e w cigu ostatnich szeciu lat, od dojcia narodowych
socjalistaw do  wadzy,  stosunki  polityczne midzy Niemcami  i  ZSRR  byy
napite. Wiadomo  rawnie,  e  nie  zwaajc na  ranice  wiatopogldaw  i
systemaw politycznych, rzd radziecki stara si, utrzyma normalne stosunki
gospodarcze  i polityczne  z  Niemcami. Teraz  nie ma  potrzeby powraca  do
poszczegalnych  momentaw  tych stosunkaw w  cigu  ostatnich lat, bo i 'tak,
towarzysze  deputowani, dobrze je  znacie. Naley, jednake, przypomnie  to
wyjanienie naszej  polityki zagranicznej,  dokonane kilku miesicy  temu na
XVIII zjedzie partii... Tow.  Stalin przestrzeg przed prowokatorami wojny,
pragncymi we wasnym interesie  wcign nasz kraj  do  konfliktu  z innymi
krajami.
     Demaskujc    wrzaw,   jak    wszczta   prasa   anglo-francuska    i
panocnoamerykaska z powodu niemieckich „planaw"  zagarnigcia Ukrainy
radzieckiej, tow. Stalin mawi wtedy:
     „Wyglda na to, e ta podejrzana  wrzawa miaa na celu wzniecenia
gniewu   Zwizku  Radzieckiego  przeciwko  Niemcom,  zatrucie   atmosfery  i
sprowokowanie konfliktu z Niemcami bez widocznych na to podstaw".
     Jak  widzicie,  tow.  Stalin  trafia  w  sam cel,  demaskujc-knowania
politykaw  zachodnioeuropejskich, dcych do czoowego  zderzenia Niemiec i
Zwizku Radzieckiego.
     Przyzna  trzeba,   e   rawnie   w  naszym   kraju   byli   niektarzy
kratkowzroczni   ludzie,    ktarzy,   zafascynowani   prymitywne    agitacj
antyfaszystowsk, zapomnieli  o tej robocie prowokatorskiej naszych  wrogaw.
Uwzgldniajc te okolicznoci, tow.  Stalin  jeszcze wtedy  wysun kwesti,
moliwoci innych, niewrogich  dobrossiedzkich stosunkaw  midzy Niemcami i
ZSRR.
     Teraz jest widoczne, e w  Niemczech w  ogol prawidowo zrozumiano  te
owiadczenia tow. Stalina i wycignito z tego praktyczne wnioski. (miech).
     Zawarcie radziecko-niemieckiego ukadu  o nieagresji wiadczy o tym, e
sprawdzio  si historyczne przewidywanie tow. Stalina. (Burzliwa  owacja na
czesitow. Stalina).
     70


     Ju na wiosn tego roku rzd niemiecki zaproponowa wznowienie rozmaw w
sprawie handlu i kredytaw. Rozmowy zostay wkratce podjte. Dziki wzajemnym
ustpstwom  udao si osign  porozumienie. Jak  wiadomo,  to porozumienie
zostao podpisane 19 sierpnia.
     Nie  byo to  pierwsze porozumienie handlowo-kredytowe przy istniejcym
rzdzie. Porozumienie to jest korzystniejsze nie tylko  od porozumienia 1935
roku,  ale rawnie od wszystkich poprzednich, nie mawic  ju  o tym, e nie
mieliYny  adnej, tak  korzystnej umowy gospodarczej z Angli,  Francj lub
jakimkolwiek innym krajem...
     Kiedy  wic  rzd niemiecki wyrazich  poprawy rawnie  stosun-'  kow
politycznych, to rzd radziecki nie  mia  podstaw do odrzucenia tego. Wtedy
wanie zaistniaa sprawa zawarcia ukadu o nieagresji.
     Teraz   rozlegaj  si,   gosy,  z   ktarych  przebija  niezrozumienie
najprostszych  podstaw  rozpocztej  poprawy  stosunkaw  politycznych midzy
Zwizkiem Radzieckim i Niemcami.
     Na przykad, z naiwnym stawiane wyrazem  pytania: jak Zwizek Radziecki
mag  zdecydowa  si  na popraw  stosunkaw  politycznych z  pastwem  typu
faszystowskiego? Czy to jest moliwe?  Zapominaj przy tym, e chodzi  nie o
nasz  stosunek  do  spraw wewntrznych  drugiego  kraju,  lecz  o zewntrzne
stosunki midzy dwoma  pastwami. Zapominaj o tym,  e zajmujemy stanowisko
nieingerencji w sprawy wewntrzne innych krajaw i stosownie do tego jestemy
za  niedopuszczeniem  jakiejkolwiek   ingerencji  w  nasze   wasne   sprawy
wewntrzne...
     Rzd radziecki rawnie  poprzednio uznawa  za podane to, aby uczyni
dalszy krok do  przodu w zakresie poprawy stosunkaw politycznych z Niemcami,
jednake okolicznoci  uoyy  sig tak,  e stao si  to  moliwe  dopiero
teraz.  Co  prawda,  w  danym  wypadku chodzi nie o  pakt w  sprawie  pomocy
wzajemnej, jak  to byo na rozmowach anglo-francusko-niemieckich,  a tylko o
ukad  o  nieagresji.  Jednake  we  wspaczesnych  warunkach  trudno   jest
przeceni znaczenie midzynarodowe ukadu radziecko-niemieckiego.
     Oto dlaczego pozytywnie ustosunkowalimy si do przyjazdu  niemieckiego
ministra spraw zagranicznych p. von Ribbentropa do Moskwy.
     Dzie 23 sierpnia 1939  roku, gdy  zosta podpisany radziecko-niemiecki
ukad  o  nieagresji, naey  uzna  za dat o  wielkiej wadze historycznej.
Ukad o nieagresji midzy ZSRR i Niemcami jest  punktem zwrotnym w  historii
Europy, ba, nie tylko Europy.
     Wczoraj  jeszcze faszyci Niemiec prowadzili w stosunku  do ZSRR  wrog
wobec nas polityk zagraniczn. Tak, wczoraj jeszcze w  dziedzinie stosunkaw
zagranicznych  bylimy  wrogami.  Dzi  jednake  sytuacja  si  zmienia  i
przestalimy by wrogami. Sztuka polityczna
     71


     w dziedzinie stosunkaw zagranicznych polega nie  na  tym, aby zwikszy
liczb  wrogaw swego kraju.  Odwrotnie,  sztuka polityczna polega tu na tym,
aby zmniejszy  liczb takich wrogaw i  osign  to, aby wczorajsi wrogowie
stali  si dobrymi  ssiadami,  utrzymujcymi  ze  sob  stosunki  pokojowe.
(Oklaski).
     ... Radziecko-niemiecki ukad o nieagresji kadzie kres wrogoci midzy
Niemcami   i  ZSRR,  a  to  ley  w   interesie  obu  krajo'w."  Ranice   w
wiatopogldach  i  systemach  politycznych  nie  powinny  i  nie  mog  by
przeszkod  do  ustanowienia  dobrych  stosunkaw  politycznych  midzy   obu
pastwami... Tylko wrogowie  Niemiec  i ZSRR  moga^  dy do  wytworzenia i
rozdmuchania wrogoci  midzy  narodami  tych  krajaw. Opowiadalimy  si  i
opowiadamy za  przyjani narodaw ZSRR i Niemiec, za rozwijaniem i rozkwitem
przyjani  midzy  narodami  Zwizku  Radzieckiego   i  narodem  niemieckim.
(Huczne, dugotrwae oklaski).
     Gawne  znaczenie radziecko-niemieckiego ukadu o nieagresji  polega na
tym,  e dwa  najwiksze pastwa Europy  porozumiay si,  aby pooy  kres
wrogoci midzy nimi, usun grob wojny i y  ze sob w pokoju.  Przez to
pole  ewentualnych  star  w Europie zwa  si.  Jeeli  nawet nie uda  si
unikn star zbrojnych w Europie,  to skala tych  dziaa wojennych  bdzie
ograniczona. Niezadowoleni z  takiego stanu rzeczy mog byc tylko podegacze
do powszechnej wojny  w  Europie,  ci, ktarzy pod  maska,  pokojowosci  chc
rozpali ogalnoeuropejsk poog wojenn.
     Radziecko-niemiecki  ukad  poddany   jest  licznym   atakom  w  prasie
anglo-francuskiej i amerykaskiej... Staraj si upowszechnia nieprawd, e
rzekomo  zawarcie  radziecko-niemieckiego  ukadu o nieagresji przeszkodzio
negocjacjom  z  Angli i Francj  w  sprawie  paktu o  pomocy  wzajemnej. To
kamstwo  zostao  ju   napitnowane   w  wywiadzie  tow.  Woroszyowa.   W
rzeczywistoci,  jak  wiadomo  sprawa wyglda  odwrotnie.  Zwizek Radziecki
zawar z  Niemcami  pakt o nieagresji, midzy innymi,  z  tej przyczyny,  e
rozmowy z  Angli i Francj natrafiy  na  nieprzezwycione  rozbienoci i
zakoczyy si niepowodzeniem z winy anglo-francuskich ka  rzdzcych... Ci
ludzie daj, aby ZSRR obowizkowo zosta wcignity do wojny z Niemcami po
stronie Anglii. Chyba potracili rozum  ci rozzuchwaleni podegacze do wojny?
(miech) ... Jeeli  ci panowie maj tak niepohamowan chtk wojowanie, to
niech   wojuj   sami,  bez   Zwizku   Radzieckiego.   (miech.   Oklaski).
Popatrzylibymy, co to za wojacy. (miech. Oklaski).
     W naszych oczach,  w oczach caego narodu radzieckiego, s to tacy sami
wrogowie pokoju, jak i wszyscy inni podegacze do wojny w Europie...
     Radziecko-niemiecki ukad o nieagresji oznacza  zwrot w rozwoju Europy,
zwrot w kierunku poprawy stosunkaw midzy dwoma
     72


     najwikszymi pastwami Europy. Ten ukad  nie tylko daje  nam usunicie
groby wojny z Niemcami, zwa pole ewentualnych star zbrojnych w Europie i
w  ten  sposab suy sprawie  powszechnego  pokoju --  powinien  on  rawnie
zapewni nam nowe moliwoci wzrostu si, umocnienia naszych pozycji, dalszy
wzrost wpywaw Zwizku Radzieckiego na rozwaj midzynarodowy...
     0x08 graphic
     1 Publikuje si ze skratami. -- Od autora.


     0x01 graphic

     HISTORYCZNA SESJA RADY NAJWYSZEJ ZSRR


     2 wrzenia 1939 r.
     ...  Z  najwiksz  cierpliwoci  rzd radziecki  prowadzi  rozmowy z
rzdami Anglii i Francji, zmierzajc do  jednego celu:  zapewnienia pokoju w
Europie. Towarzysz Mootow zdemaskowa cel intryg, podstpaw i bezporednich
prowokatorskich   wypadaw,  ktare   stosowali   podegacze  do  wojny,   aby
doprowadzi te rozmowy do impasu, pozbawi je wszelkiego sensu.
     Tow.  Mototow  wyczepujco   i  jasno  odsoni  przyczyn,  caej  tej
nieszczerej,  kamliwej  gry.  Politycy   angielscy  i  francuscy  prabowali
spowodowa konflikt midzy narodami radzieckim i niemieckim.
     Szczegalnie starali si i staraj pod tym wzgldem tak zwani socjalici
Anglii i Francji. Ci mizerni politykierzy nie  uwzgldnili tego, e maj  do
czynienia z wielkim pastwem socjalistycznym...


     0x01 graphic

     O RATYFIKACJI UKADU
     O NIEAGRESJI MIDZY ZWIZKIEM
     RADZIECKIM I NIEMCAMI


     3 wrzenia 1939 r.
     Rada  Najwysza  Zwizku  Socjalistycznych   Republik  Radzieckich,  po
wysuchaniu informacji Przewodniczcego  Rady  Komisarzy Ludowych i Ludowego
Komisarza Spraw Zagranicznych towarzysza
     73


     Wiaczes+awa Mototowa w sprawie ratyfikacji  ukadu o nieagresji  midzy
Zwizkiem Radzieckim i Niemcami postanawia:
     Zaaprobowa polityk zagraniczn Rzdu.
     Ratyfikowa ukad o nieagresji midzy Zwizkiem Socjalis
     tycznych Republik Radzieckich i Niemcami, zawarty w Moskwie
     23 sierpnia 1939 roku.
     Przewodniczcy Prezydium Rady Najwyszej ZSRR M. Kalinin
     Sekretarz Prezydium Rady Najwyszej ZSRR A. Gorkin
     Moskwa, Kreml, 31 sierpnia 1939 r.


     0x01 graphic

     dziaania wojenne midzy niemcami i polsk


     2 wrzenia 1939 r.
     Berlin, 1  wrzenia (TASS). Jak podaje  Niemieckie Biuro  Informacyjne,
dzi'  rano  wojska  niemieckie  zgodnie  z  rozkazem  dowadztwa  naczelnego
przekroczyy  granic   niemiecko-polsk  w  ro'nych   miejscach.  Formacje
lotnictwa niemieckiego  rawnie  podjty bombardowanie obiektaw wojskowych w
Polsce.


     0x01 graphic

     POSIEDZENIE REICHSTAGU NIEMIECKIEGO


     2 wrzenia 1939 r.
     Wystpienie  Hitlera.  Ratyfikacja   radziecko-niemieckiego   ukadu  o
nieagresji'
     Berlin, 1 wrzenia (TASS).  Niemieckie Biuro  Informacyjne podaje przez
radio, e dzi o godzinie 10 rano, w Berlinie, w „Kroll-Opera", Garing
jako przewodniczcy Reichstagu otworzy posiedzenie Reichstagu niemieckiego.
     Po kratkim przemawieniu wstpnym Garing udzieli gtosu Hitlerowi.
     74


     0x01 graphic



     Hitler rozpocz mow  od powoania si,  na  Traktat Wersalski,  ktary
stworzy  „tak  sytuacj, ktara  nie  moe trwa  duej". Nastpnie,
mawic o incydentach, jakie nastpify poczynajc od nocy 31 sierpnia, Hitler
owiadczy:  „Teraz  postanowi I i s'my postpowa z Polsk tek  samo,
jak Polska zachowywaa sig wobec nas w cigu ostatnich miesicy".
     Hitler  wyrazi  wdzicznos' Mussoliniemu za poparcie,  jakiego Wochy
udzielay w ostatnich tygodniach daniom niemieckim...
     Mawic   nastpnie   o  pakcie  niemiecko-radzieckim,   owiadczy  on:
„Rosja  i  Niemcy rzdz  si na  podstawie dwach odmiennych  doktryn.
Niemcy nie bd, eksportoway swojej doktryny pastwowej i, jeeli Rosja nie
zamierza  eksportowa  doktryny do Niemiec, to te dwa najsilniejsze  kraje w
Europie nie maj podstaw, by by wrogami.
     Walka  midzy  Niemcami   i  ZSRR  moe  byc  korzystna  tylko  trzecim
mocarstwom.
     Dlatego  pakt  niemiecko-radziecki  definitywnie wyklucza  zastosowanie
siy midzy tymi dwoma krajami. Obydwa pastwa zobowizay si wobec siebie,
e bd konsultoway  si,  i wspapracoway pod wzgldem gospodarczym. Jest
to  decyzja  ogromnej wagi, ktarej  znaczenie  dla przyszoci trudno  nawet
przewidzie...". Pakt zosta"  ratyfikowany i w  Berlinie,  i w  Moskwie  we
czwartek, powiedzia Hitler. Hitler os'wiadczy, e moe  zaakceptowa kade
sowo, ktare w zwizku  z tym powiedzia ludowy komisarz spraw zagranicznych
Mototow...
     Po zakoczeniu przemawienia Hitlera  minister spraw wewntrznych  Frick
odczyta projekt ustawy o poczeniu Gdaska z Rzesz Niemieck...
     0x08 graphic
     1  Przytacza  si,  ze skratami.  Mow, Hitlera, zawierajc
brutalne wypady antypolskie, prasa radziecka opublikowa bez  komentarzy. --
Uw. aut.
     76


     37.  MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH  RZESZY DO  AMBASADORA NIEMIECKIEGO W
MOSKWIE
     Telegram
     Berlin, 3 wrzenia 1939 - 18 godz. 50 min.
     Otrzymany w Moskwie 4 wrzenia 1939 - 0 godz. 30 min.
     Moskwa
     Telegram nr. 253 z 3 wrzenia
     Bardzo  pilne!  Osobicie ambasadorowi. cise tajne!  Szefowi ambasady
lub jego  przedstawicielowi osobicie.  Tajne! Rozszyfrowa musi  osobicie!
Najcilej tajne!
     Bezwarunkowo rachujemy  na ostateczne  rozbicie armii  polskiej w cigu
kilku tygodni. Nastpnie wprowadzimy  okupacj  wojskow w  rejonach, ktare,
jak ustalono w  Moskwie, nale do niemieckiej sfery  wpywaw. Jednake jest
zrozumiae, e ze  wzgldaw  militarnych bdziemy musieli  nastpnie dziaa
przeciwko tym polskim  siom zbrojnym, ktare do  tego czasu  bd znajdoway
si na terytoriach polskich, wchodzcych do rosyjskiej sfery wpywaw.
     Prosz, niech Pan omawi to z Mootowem bezzwocznie i przekona si, czy
Zwizek  Radziecki nie uzna  za  podane,  aby  armia rosyjska  wystpia w
odpowiednim momencie przeciwko siom polskim w rosyjskiej  sferze wpywaw i,
ze  swej strony,  okupowaa  to terytorium. Naszym  zdaniem,  nie  tylko  to
pomogoby nam,  ale  rawnie,  zgodnie z porozumieniami moskiewskimi, byoby
te w interesie radzieckim.
     W zwizku  z  tym, prosz, niech Pan  wyjas'ni,  czy  moemy omawia t
kwesti  z (radzieckimi) oficerami, ktarzy  dopiero co przybyli tu,  i jakim
przypuszczalnie, bdzie stanowisko rzdu radzieckiego.
     Ribbentrop
     77


     38. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 5 wrzenia 1939 -- 14 godz. 30 min.
     Bardzo pilne! cile tajnej
     Telegram nr. 264 z 5 wrzenia
     W odpowiedzi na Paski telegram nr. 261 z 4 wrzenia1
     Mootow poprosi mnie, abym spotka si  z nim dzi o 12.30 i przekaza
mi nastpujc odpowied rzdu radzieckiego:
     „Zgadzamy si z panem,  e  w odpowiednim czasie bdziemy musieli
rozpocz konkretne dziaania. Uwaamy,  jednake,  e  ten czas jeszcze nie
nastpi. By  moe, mylimy, ale wydaje si nam, e  nadmierny popiech moe
wyrzdzi  nam szkod  i  przyczyni  si  do zjednoczenia  naszych wrogo'w.
Rozumiemy, e w trakcie operacji jedna ze stron albo obydwie strony mog by
zmuszone  do  czasowego  przekroczenia  linii  demarkacyjnej  midzy  swoimi
strefami  wpywaw,  ale takie wypadki nie powinny przeszkodzi bezporedniej
realizacji nakrelonego planu".
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie publikuje si. -- Uw. red. niem. wyd.
     39. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 5 wrzenia 1939 -  17 godz. 02 min. Otrzymany 5 wrzenia 1939 -
18 godz. 00 min.
     Telegram nr. 266 z 5 wrzenia
     Na Pariski telegram nr. 262 z 4 wrzenia1
     Dzi o 12.30 znowu prosiem Mootowa, aby ze swej strony 78


     rzd radziecki wpyn na Turcj w tym celu, by wymac na niej cakowit
neutralno. Wskazaem, e kr pogoski, i Anglia wywiera silny nacisk na
Rumuni i wysuwa  si kwesti posania tam wojsk anglo-francuskich. Poniewa
mog porusza si drog morsk, wic w  interesie  Zwizku Radzieckiego jest
namo'wienie Turcji do cakowitego zamknicia Dardaneli.
     Mootow odpowiedzia,  e rzd  radziecki ma wielki wpyw  na  Turcj i
wykorzysta  go  w duchu  poytecznym  dla  nas.  Mootow  doda,  e  midzy
Zwizkiem Radzieckim i Turcj istnieje jedynie pakt o nieagresji; rozmowy na
temat zawarcia paktu w sprawie pomocy wzajemnej, mawic prawd, prowadzono w
swym czasie, ale nie day one wynikaw.
     Sprawdzi  on  za  porednictwem  amdasady  radzieckiej  w   Bukareszcie
pogoski na temat Rumunii.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie publikuje si. -- Uw. aut.


     0x01 graphic

     POSE PENOMOCNY ZSRR W BERLINIE U HITLERA


     5 wrzenia 1939 r.
     Berlin,  4 wrzenia (TASS). Gazety  niemieckie zamieszczaj na czoowym
miejscu komunikat  oficjalny,  ktary gosi,  e wczoraj Hitler  w  obecnoci
Ribbentropa  przyj   nowego  posa  penomocnego  ZSRR  w   Berlinie  tow.
Szkwarcewa,  a take attache wojskowego  ZSRR  tow. Purkajewa. Po  wrczeniu
listaw uwierzytelniajcych midzy Hitlerem  i  radzieckim posem penomocnym
odbya si duga rozmowa.
     79


     40.  AMBASADOR  NIEMIECKI W  MOSKWIE DO  MINISTRA  SPRAW  ZAGRANICZNYCH
NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 6 wrzenia 1939 - 17 godz. 46 min. Otrzymany 6 wrzes'nia 1939 -
20 godz. 15 min.
     Telegram nr. 279 z 6 wrzenia
     Na Paski telegram nr. 267 z 5 wrzes'nia
     Poniewa  obawa  przed  wojn  i   przede  wszystkim,  przed  napas'ci
niemieck  w  latach ostatnich  gboko  wpyna na  psychologi  (ludnoci
radzieckiej), zawarcie  paktu  o nieagresji z  Niemcami w  ogale powitano  z
wielk  ulg  i   zadowoleniem.  Jednake  ludno  niezbyt  dobrze  rozumie
nieoczekiwan zmian polityki rzdu radzieckiego po kilku latach propagandy,
wymierzonej    waciwie   przeciwko   agresorom    niemieckim.   Szczegalne
zastrzeenia budz owiadczenia  oficjalnych agitatoraw,  e  Niemcy  nie s
wicej agresorem. Rzd radziecki czyni wszystko,  co  jest w jego mocy,  aby
zmieni stosunek ludnos'ci do Niemiec. Pras jak gdyby zmieniono.  Nie tylko
ustay  wszelkie  wypady  przeciwko Niemcom,  ale podawane  teraz wydarzenia
polityki zagranicznej  oparte s  w  ogromnej  wikszos'ci  na  komunikatach
niemieckich, a literatur antynie-mieck wycofuje si z handlu ksigarskiego
itp.
     Wybuch  wojny  midzy Niemcami  i  Polsk  mocno wpyn  tu na  opini
publiczn i w pewnych  koach  zaistniay nowe  obawy, e  Zwizek Radziecki
zostanie wcignity do wojny. Mimo skutecznej kontrpropagandy, jak prowadzi
si  na  zebraniach partyjnych  i produkcyjnych,  nie  moe by  tak  prdko
usunita nieufnos.jakaistniaa  w  stosunku do  Niemiec w  cigu kilku lat.
Ludno  wyraa  obawy,  e Niemcy po rozgromieniu Polski,  rusz  przeciwko
Zwizkowi  Radzieckiemu.  Wszdzie dotychczas ywe s jeszcze wspomnienia  o
potdze niemieckiej w (pierwszej) wojnie wiatowej.
     Podczas   analizy  tutejszych  warunkaw  naley  wzi  pod  uwag,  e
poprzednio  rzd  radziecki  zawsze  umiejtnie  wpywa  w  podanym  dla
kierunku na swoj ludno,  i tym  razem  nie skpi on rawnie na  niezbdn
propagand.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie publikuje si. -- Uw. aut. 80


     41. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 9 wrzes'nia  1939 - 0 godz. 56 min. Otrzymany 9 wrzenia 1939 -
5 godz. 00 min.
     Bardzo pilne!
     Telegram nr. 300 z 8 wrzenia
     Dopiero co otrzymaem od Mootowa nastpujcy telefono-gram:
     „Otrzymaem paskie zawiadomienie, e wojska niemieckie weszy do
Warszawy.  Prosz przekaza moje  gratulacje  i  pozdrowienia rzdowi Rzeszy
Niemieckiej. Mototow"1.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Warszawa  kapitulowaa  dopiero 27 wrzenia 1939 r.  - Uw.
aut.
     42.  MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH  RZESZY DO AMBASADORA  NIEMIECKIEGO W
MOSKWIE
     Telegram
     Nadany z Berlina 9 wrzenia 1939 - 0 godz.  50 min. Otrzymany w Moskwie
9 wrzenia 1939 - 12 godz. 10 min.
     Cilne!
     cile tajne!
     Telegram nr. 300 z 8 wrzenia 1939 r.
     Osobicie ambasadorowi.
     Na Paski telegram nr. 2611
     Naturalnie,  e  zgadzamy  si  z  rzdem  radzieckim  co do tego,'  i
wartoci  osignitych w  Moskwie  porozumie  nie  pomniejsza  rozszerzanie
dziaa  wojennych  o charakterze  lokalnym.  Musimy rozgromi i  rozgromimy
armi polsk wszdzie, gdzie tylko j spotkamy. Dlatego nic  si nie zmienia
w porozumie-
     81


     niach  moskiewskich. Rozwaj  dziaa  wojennych  przekracza nawet nasze
oczekiwania. Wedug wszelkich  danych armia  polska znajduje si wicej  lub
mniej  w  stanie  rozkadu.  We  wszystkich  wypadkach  uwaabym  za  pilne
wznowienie  paskich  rozmaw  z Mootowem  w sprawie radzieckiej interwencji
zbrojnej (w Polsce). By moe, e wezwanie rosyjskiego attache wojskowego do
Moskwy, dowodzi, i tam my by podjta decyzja. Dlatego prosibym Pana, by w
odpowiedniej  formie  jeszcze  porozmawia   na  ten  temat  z  Mootowem  i
przetelegrafowa wynik.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Nie publikuje si. - Uw. red. niem. wyd.
     43. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 9 wrzenia 1939 - 14 godz. lQmin.
     Pilne!
     cile tajne!
     Telegram nr. 308 z 9 wrzenia
     W odpowiedzi na Paski telegram nr. 300 z 8 wrzenia.
     Mootow  owiadczy mi  dzi  o  godzinie 15, e  radzieckie  dziaania
wojenne  rozpoczn, si  w  cigu najbliszych kilku  dni. Wezwanie  attache
wojskowego do Moskwy rzeczywicie  byo z tym zwizane. Zostan te powoani
liczni rezerwici.
     Schulenburg
     82


     44. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 10 wrzenia 1939 - 21 godz. 40 min.
     Pilne!
     cise tajne!
     Telegram nr. 317 z 10 wrzes'nia
     Uzupenienie do mojego telegramu nr. 310 z 9 wrzenia z
     powoaniem si na dzisiejsz rozmow telefoniczn z Ministrem
     Spraw Zagranicznych Rzeszy.
     Podczas dzisiejszego  spotkania  o  godzinie  16  Mootow  zmieni  swe
wczorajsze owiadczenie, mawic, e rzd radziecki byl cakowicie zaskoczony
niespodziewanie  szybkimi niemieckimi sukcesami militarnymi.  Wedug  naszej
pierwszej informacji, Armia  Czerwona liczya  na kilka tygodni, ktdre teraz
skraciy si do  kilku  dni. Radzieckie wadze wojskowe znalazy si wic  w
trudnej  sytuacji,  gdy,   biorc   pod   uwag   miejscowe   okolicznoci,
potrzeboway  one, w  miar moliwoci,  jeszcze dwach-trzech tygodni na swe
przygotowania. Zmobilizowano ju ponad trzy miliony ludzi.
     Bardzo  szczegaowo  wyjaniem  Mootowowi,  jak  wane  s  w  takiej
sytuacji szybkie dziaania Armii Czerwonej.
     Mootow   powtarzy,  e  robi  si   wszystko,  co  jest  moliwe  dla
przyspieszenia  wydarze.  Odniosem wraenie,  e  wczoraj Mootow  obieca
wicej, ni mona oczekiwa od Armii Czerwonej.
     Nastpnie  Mootow poruszy aspekt polityczny zagadnienia i powiedzia,
e  rzd  radziecki  zamierza  skorzysta  z dalszego  posuwania  si  wojsk
niemieckich,  eby  owiadczy,  i Polska  rozpada  si na  kawaki i e na
skutek  tego  Zwizek  Radziecki  powinien  przyj  z  pomoc  Ukraicom  i
Biaorusinom,  ktarym „zagraaj"  Niemcy.  Pretekst ten w  oczach mas
przedstawi interwencj Zwizku Radzieckiego w szlachetnym  wietle i sprawi,
e Zwizek Radziecki nie bdzie uwaany za agresora.
     Drog  t  przed  Zwizkiem  Radzieckim  zamkn  wczorajszy  komunikat
DNB2 goszcy,  e, zgodnie  z  owiadczeniem generaa-pukownika
Brauchitscha,  prowadzenie dziaa  wojennych na froncie  wschodnim nie jest
ju nieodzowne. Komunikat stwarza wraenie, e rozejm niemiecko-polski jest
nieunikniony. Jeeli, jednak, Niemcy zawr rozejm, to Zwizek  Radziecki nie
moe rozpoczyna „nowej wojny".
     83


     Owiadczyem,  e  nie  wiem  o  takiem  komunikacie,  ktary  nie  moe
odpowiada rzyczywistosci; bezzwocznie wystosuj zapytanie.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1  Patrz, telegram Ribbentropa do Schulenburga  nr.  253 z 3
wrzenia. -- Uw.
     aut.
     2 Niemieckie Biuro Informacyjne. -- Uw. aut.
     45.  MINISTER SPRAW  ZAGRANICZNYCH RZESZY DO  AMBASADORA NIEMIECKIEGO W
MOSKWIE

     Telegram
     Berlin, 13 wrzenia 1939 - 17 godz. 50 min.
     Otrzymany w Moskwie 14 wrzenia 1939 - 1 godz. 10 min.
     Telegram nr. 336 z 13 wrzenia
     Popiesznie!
     Osobicie ambasadorowi!
     Gdy  tylko ustali  si dokadny wynik zbliajcej si  teraz  do  swego
kresu wielkiej bitwy  o Polsk, bdziemy w stanie  udzieli Armii  Czerwonej
informacji, o ktar  prosia, dotyczc  licznych  jednostek armii polskiej.
Ale ju teraz prosibym Pana, o poinformowanie pana Mootowa, e jego  uwaga
w  sprawie  owiadczenia  generaa-pukownika  Brauchitscha,  jest  wynikiem
wyranego  nieporozumienia. Owiadczenie  to  zostao zoone  wycznie  do
wiadomoci   wadzy   wykonawczej  byego   terytorium   Rzeszy1;
przygotowano je jeszcze przed pocztkiem  dziaa wojennych przeciwko Polsce
i  nie ma ono nic wspalnego z  ograniczeniem naszych operacji  wojennych  na
wschad od (okupowanego  przez nas) byego  terytorium  polskiego. Nie stawia
si (przez dowadztwo niemieckie) kwestii potrzeby zawarcia rozejmu z Polsk.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Ma si na myli Polsk zachodni,. -- Uw. aut.
     84


     0x01 graphic



     46. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH RZESZY
     Telegram
     Moskwa, 14 wrzenia 1939 r. - 18 godz. 00 min.
     Pilne!
     cile tajne!
     Telegram nr. 350 z 14 wrzenia
     Na Paski telegram nr. 336 z 13 wrzenia
     Mootow  wezwa  mnie  dzisiaj  o  godzinie  16  i owiadczy, e Armia
Czerwona osigna  stan  gotowos'ci prdzej  ni si  spodziewano.  Dlatego
radzieckie  dziaania  mog  rozpocz si  wczeniej  od  terminu  podanego
przeze (Mootowa)  podczas ostatniej rozmowy (patrz, maj telegram nr. 317 z
10 wrzenia).  Uwzgldniajc  motywacj polityczn akcji radzieckiej (upadek
Polski i  obrona  rosyjskich „mniejszoci"),  (Sowietom)  byoby nader
wane,  aby  nie rozpoczyna dziaa, zanim upadnie centrum  administracyjne
Polski - Warszawa. Mototow prosi,  aby go jak  najdokadniej  poinformowano,
kiedy mona liczy na opanowanie Warszawy.
     Prosz o instrukcje.
     Chciabym   zwraci    Pask   uwag    na   dzisiejszy    artyku   w
„Prawdzie", nadany przez DNB, do ktarego dojdzie analogiczny artyku w
gazecie „Izwiestija". Te artykuy zawieraj  wspomnian przez Mootowa
motywacj polityczn interwencji radzieckiej.
     Schulenburg


     0x01 graphic

     O PRZYCZYNACH WEWNTRZNYCH
     KLSKI MILITARNEJ
     POLSKI1


     14 wrzenia 1939 r.
     Jakkolwiek od rozpoczcia  dziaa  wojennych midzy  Niemcami i Polsk
minfo okoo  dziesiciu  dni,  to  mona  ju twierdzi, e Polska  zostaa
rozgromiona militarnie,  co doprowadzio  do  utraty  prawie  wszystkich jej
os'rodkaw politycznych i gospodarczych.
     86


     Trudno  wytumaczy  tak  prdk  klska  Polski  sam  tylko  przewag
techniki wojennej  i organizacji militarnej Niemiec  oraz brakiem skutecznej
pomocy  Anglii  i Francji  dla  Polski.  W czasie  dziaa  bojowych  midzy
Niemcami i  Polsk nie mona przytoczy faktaw jakiegokolwiek powaniejszego
oporu wojsk polskich wobec ofensywy armii niemieckiej, faktaw jakiegokolwiek
czciowego  sukcesu  Polako'w  na  tym  lub  innym odcinku operacyjnym.  Co
wicej,  wszystkie  dane  o  sytuacji w  Polsce  wiadcz o  coraz  bardziej
wzrastajcej dezorganizacji caej polskiej struktury pastwowej,
     o tym, e pastwo polskie okazao si tak sabe i niezdolne do y
     cia, i w wyniku ju pierwszych niepowodze militarnych zaczto
     si, rozsypywa.
     Jakie  s  przyczyny  takiej  sytuacji,  e  Polska  stana  na skraju
bankructwa?
     Tkwi one przede wszystkim w wewntrznych sabociach i sprzecznociach
pastwa polskiego.
     Polska jest pastwem wielonarodowociowym. W  skadzie ludnoci  Polski
Polacy stanowi  zaledwie  okoo 60%,  a  pozostae  40%  -  to  mniejszoci
narodowe -- gawnie Ukraicy, Biaorusini
     1 ydzi. Wystarczy powiedzie, e w Polsce jest 8 milionaw
     Ukraicaw, blisko 3 miliony Biaorusinaw. Te dwie najliczniejsze
     mniejszoci narodowe licz, okoo 11 milionaw ludzi. Po to, aby
     pogldowo zilustrowa udzia ludnoci ukraiskiej i biaoruskiej
     w Polsce, naley wskaza, e ta suma przekracza ludno takich
     pastw, jak Finlandia, Estonia, otwa i Litwa wzitych razem...
     Polityk  narodowociow  ka rzdzcych  Polski cechuje ciemienie  i
ucisk  mniejszoci  narodowych,  a  szczegalnie  Ukraicaw  i  Biaorusinaw.
Ukraina  Zachodnia  i Biaoru  Zachodnia  --  tereny  z  przewag  ludnoci
ukraiskiej   i   biaoruskiej  --   s  obiektem  najbardziej  brutalnej  i
bezwstydnej eksploatacji obszarnikaw polskich.
     Pooenie Ukraicaw  i Biaorusinaw cechuj warunki  ucisku i bezprawia
narodowociowego.  Koa  rzdzce  Polski,  chepice   si  swoim  rzekomym
umiowaniem wolnoci, uczyniy wszystko, aby przeksztaci Ukrain Zachodni
i  Biaoru Zachodni  w pozbawion  praw koloni,  oddan polskim  panom do
rozgrabienia. Pod  tym wzgldem polityka  Polski  wcale  nie  rani  si  od
ciemiy-cielskiej polityki caratu rosyjskiego...
     Takie s przyczyny, z  powodu ktarych w Polsce nie wytworzya si i nie
moga wytworzy sr ta wewntrzna spajnia i konsolidacja si wielonarodowego
pastwa,  ktare  mogyby wysoko wznies' fal  patriotyzmu  i  zjednoczyyby
armi polska, skadajc  si nie tylko z  Polakaw,  ale rawnie Ukraicaw i
Biaorusinaw,  dcych  wspalnie  do  tego,  aby  dac  odpar  przeciwnikowi
wojennemu.
     Mniejszoci  narodowe  Polski  nie stay  si,  i nie  mogy  si  sta
niezawodn ostoj, reimu pastwowego. Wielonarodowociowe
     87


     pastwo, nie scementowane wiziami przyjani i rawnoci zamieszkujcych
je  narodaw,  odwrotnie  zas',  oparte  na  ucisku  i  braku  rawnoci  praw
mniejszoci narodowych, nie moe stanowi potgi militarnej.
     Na tym  polega sabo  pastwa polskiego  i przyczyna wewntrzna  jego
klski militarnej.
     0x08 graphic
     1Publikuje si ze skratami. -- Uw. red.
     47. MINISTER SPRAW  ZAGRANICZNYCH  RZESZY DO AMBASADORA  NIEMIECKIEGO W
MOSKWIE
     Telegram
     Berlin, 15 wrzenia 1939 - 20 godz. 20 min.
     Otrzymany w Moskwie 16 wrzenia 1939 - 7 godz. 15 min.
     Pilne!
     Telegram nr. 360 z 15 wrzenia
     cile tajne! Osobis'cie ambasadorowi.
     Prosz, by Pan bezzwocznie przekaza panu Mootowowi co nastpuje:
     Likwidowanie armii polskiej, jak to wynika z przegldu
     sytuacji wojennej z 14 wrzenia, ktary Panu ju przekazano,
     szybko dobiega koca. Zamierzamy zaj Warszaw w cigu
     najbliszych kilku dni.
     Owiadczalimy ju rzdowi radzieckiemu, e uwaamy
     si za zwizanych rozgraniczonymi sferami wpywaw, uzgod
     nionymi w Moskwie i wyodrbnionymi od przedsiwzi
     wycznie militarnych, co, oczywicie, obowizuje rawnie w
     przyszoci.
     Z owiadczenia, jakie Mootow zoy Panu 14 wrzenia,
     wycignlimy wniosek, e pod wzgldem militarnym rzd
     radziecki jest przygotowany i e zamierza ju teraz rozpocz
     swe operacje. Witamy to. Rzd radziecki, w ten sposab, uwolni
     nas od koniecznoci likwidowania resztek armii polskiej,
     cigajc je do granicy rosyjskiej. Ponadto, jeeli nie nastpi
     interwencja rosyjska, to nieuchronnie powstanie kwestia, e w
     rejonie, lecym na wschad od niemieckiej sfery wpywaw,
     zaistnieje prania polityczna. Poniewa z naszej strony nie


     zamierzamy   podejmowa  w  tych  rejonach  jakichkolwiek   dziaa   o
charakterze politycznym albo administracyjnym, wyodrbnionych od niezbdnych
operacji  militarnych,  bez  takiej  interwencji  Zwizku  Radzieckiego  (we
wschodniej  Polsce) mog  zaistnie  warunki do  uksztatowania  si  nowych
pastw.
     4. W celu politycznego poparcia dla wystpienia armii
     radzieckiej proponujemy opublikowanie wspalnego komunika
     tu o nastpujcej treci:
     „Z powodu  cakowitego  rozpadu istniejcej poprzednio  w  Polsce
formy rzdaw  Rzd Rzeszy  i  Rzd ZSRR uznay za potrzebne pooenie  kresu
sytuacji politycznej i gospodarczej, jakiej duej  nie  wolno  tolerowa na
polskich terytoriach. Uwaaj one za sw wspaln powinnos'  przywracenie na
tych  terytoriach,  stanowicych   dla  nich   (Niemiec  i  ZSRR)  przedmiot
naturalnego zainteresowania, pokoju  i  spokoju oraz wprowadzenie tam nowego
adu poprzez wyznaczenie nowych  naturalnych granic i utworzenie zdolnych do
ycia instytutaw gospodarczych".
     Proponujc taki komunikat, mamy na uwadze, e rzd
     radziecki odrzuci ju mys'l, ktar wyrazi Mootow w poprzed
     niej rozmowie z Panem, i podstaw do dziaa radzieckich jest
     zagroenie ze strony Niemiec dla ludnoci ukraiskiej i
     biaoruskiej. Podanie takiego rodzaju motywu - to dziaanie
     niedopuszczalne. Jest on wrcz przeciwstawny realnym
     deniom niemieckim, ktare ograniczone s wycznie dobrze
     znanymi strefami wpywaw niemieckich. Jest on rawnie
     sprzeczny z porozumieniami, osignitymi w Moskwie i,
     wreszcie, wbrew wyraonemu przez obydwie strony pragnieniu
     utrzymywania dobrych stosunkaw, przedstawi przed caym
     s'wiatem oba pastwa jako wrogaw.
     Poniewa dziaania wojenne musz by zakoczone jak
     najprdzej w zwizku z nadchodzc por roku, bdziemy
     wdziczni, jeeli rzd radziecki wyznaczy dzie i godzin,
     kiedy jego wojska podejm ofensyw, abymy mogli ze swej
     strony stosownie dziaa. W celu niezbdnej koordynacji
     operacji wojennych stron trzeba rawnie, aby przedstawiciele
     obu rzdaw, jak te znajdujcy si na miejscu, w strefie
     operacji oficerowie niemieccy i rosyjscy przeprowadzili
     spotkanie w sprawie podjcia potrzebnych krokaw, wic
     proponujemy drog powietrzn zwoa narad w Biaymstoku.
     Prosz  bezzwocznie  odpowiedzie  drog  telegraficzn.  O  zmiany  w
teks'cie za zgod Hausa i Hilgera ju zatroszczono si1.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Prawdopodobnie ma sie na myli zmiany poczynione w tekcie
wspalnego komunikatu niemiecko-radzieckiego.
     89


     48. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 16 wrzenia 1939 r.
     Pilne! Scisle tajne!
     Telegram nr. 371 z 16 wrzenia
     Na Paski telegram nr. 360 z 15 wrzenia
     Widziaem si z Mootowem  dzi o godzinie 18  i wypeniem instrukcje.
Mootow  owiadczy, e  interwencja zbrojna  Zwizku  Radzieckiego nastpi,
zapewne, jutro albo  pojutrze. Stalin obecnie konsultuje  si z  przywadcami
wojskowymi  i w ten wieczo'r  w obecnos'ci Mootowa poda mi dzie i  godzin
ofensywy radzieckiej.
     Mootow doda,  e poinformuje rzd o moim owiadczeniu,  ale myli, e
nie istnieje  wicej potrzeba wspalnego komunikatu; rzd  radziecki zamierza
motywowa swoje dziaania w sposab nastpujcy: pastwo polskie rozpado sig
i wicej nie istnieje, dlatego anulowaniu ulegaj wszystkie zawarte z Polsk
porozumienia;  mocarstwa  trzecie  mog  podj prab osignicia poytku  z
zaistniaego   chaosu;   Zwizek   Radziecki   uwaa   za   swo'j  obowizek
interweniowanie  w celu  ochrony  swoich braci ukraiskich i biaoruskich  i
umoliwienie spokojnej pracy tej nieszczliwej ludnoci.
     Rzd radziecki  zamierza opublikowa  utrzymany w  tym duchu  komunikat
przez radio, w prasie  itd,  od  razu  po tym, gdy Armia Czerwona przekroczy
granic  i   jednoczenie  owiadczy  to   w  oficjalnej   nocie  polskiemu
ambasadorowi tu1 i wszystkim tutejszym misjom dyplomatycznym.
     Mootow  zgodzi   si  z  tym,  e   planowany  przez  rzd  radziecki
pretekst2  zawiera  nut obraajc uczucia Niemcaw, ale prosi,
by, zwaywszy na trudn dla rzdu radzieckiego sytuacj, nie pozwala na to,
aby takie drobiazgi staway na naszej drodze. Rzd radziecki,  niestety, nie
dostrzega jakiego innego pretekstu, gdy dotychczas Zwizek  Radziecki nie
troszczy si  o  swoje mniejszoci w  Polsce i musia w ten lub inny sposab
usprawiedliwi wobec zagranicy sw obecn, ingerencj.
     Na zakoczenie Mootow pilnie zada wyjanie, co stanie si z Wilnem
[Wilniusem]. Rzd radziecki  bardzo chce unikn zatargo'w z Litw i dlatego
chciaby wiedzie, czy z Litw
     90


     osignito  jakiekolwiek  porozumienie  w  sprawie okrgu Wilna i  kto,
midzy innymi, okupuje miasto.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Dr W. Grzybowski. - Uw. red. niem. wyd.
     2 Uratowa  wschodni|  Polsk  przed zagroeniem  ze  strony
Niemiec. - t/w.
     aut.
     49. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 17 wrzes'nia 1939 r.
     Telegram nr. 372 z 17 wrzes'nia
     Do mojego telegramu nr. 371 z 16 wrzenia
     Bardzo pilne! Tajne!
     Stalin  w  obecnoci  Molotowa i Woroszyowa  przyj  mnie  o godzinie
drugiej w  nocy i owiadczy, e Armia Czerwona przekroczy granic radzieck
na caej jej dugoci od Poocka do Kamieca Podolskiego.
     Dla   uniknicia  incydentaw  Stalin  pospiesznie  prosi  nas,   abymy
dopilnowali, eby samoloty niemieckie, poczynajc  od dnia dzisiejszego, nie
przekraczay  w  kierunku  wschodnim linii  Brze  Litewski-Lemberg [Lwaw].
Samoloty radzieckie zaczn dzisiaj bombardowa rejon na wscho'd od Lemberga.
     Obiecaem,  e  zrobi  wszystko,  co  mona,   w  sensie  informowania
niemieckich  si powietrznych.  Ze  wzgldu  jednak na to, e  zostao  mao
czasu,  prosiem, by  samoloty radzieckie nie  zbliay si dzi zbytnio  do
wspomnianej linii.
     Komisja   radziecka  przybdzie   do  Biaegostoku  jutro,   najpaniej
pojutrze.
     Stalin  odczyta  mi  not,  ktara  ju dzi w  nocy postanie  wrczona
ambasadorowi polskiemu  i  ktarej kopie rozele  si w cigu dnia  wszystkim
misjom,  a  nastpnie  opublikuje  si.  W  nocie  uzasadnia  si  dziaania
radzieckie. Odczytany  mi  projekt zawiera trzy  punkty  niemoliwe nam  do
przyjcia. W odpowie-
     91


     dzi na moje sprzeciwy Stalin z du skwapliwoci zmieni tekst tak, e
teraz nota cakowicie nas zadowala. Stalin owiadczy, e  sprawa publikacji
komunikatu  niemiecko-radzieckiego  nie   moe   by  rozpatrywana  w  cigu
najbliszych dwach-trzech dni. W  przyszoci wszystkie zaistniae  problemy
militarne,   ma   zaatwia  genera-lieutnant   Kastring   bezporednio   z
Woroszy-owem.
     Schulenburg


     0x01 graphic

     NOTA RZDU ZSRR, WRCZONA AMBASADOROWI POLSKIEMU
     W MOSKWIE RANO • 17 WRZENIA 1939 ROKU


     18 wrzenia 1939 r.
     17 wrzenia 1939 roku
     Panie ambasadorze,
     Wojna  polsko-niemiecka  ujawnia bezpodstawno pastwa  polskiego.  W
cigu dziesiciu dni dziaa  wojennych Polska utracia wszystkie swe rejony
przemysowe  i orodki kulturalne.  Warszawa jako stolica Polski wicej  nie
istnieje.  Rzd polski rozpad  si  i  nie daje znaku ycia.  Znaczy to, e
pastwo polskie i  jego rzd faktycznie przestay istnie.  Z  tej przyczyny
niewane stay si ukady, zawarte  midzy ZSRR i Polsk. Pozostawiona  sama
sobie i porzucona  przez kierownictwo, Polska przeksztacia  si w  dogodne
pole  do   wszelkich  przypadkowoci  i  niespodzianek,  mogcych   stworzy
zagroenie  dla ZSRR.  Dlatego, bdc  dotychczas neutralnym, rzd radziecki
nie moe duej zachowywa neutralno wobec tych faktaw.
     Rzd  radziecki  nie  moe rawnie obojtnie odnosi  si  do tego, aby
pobratymcy Ukraicy i Biaorusini, zamieszkali na terytorium Polski, zostali
bezbronni, porzuceni na pastw losu.
     Z powodu takiej sytuacji rzd radziecki poleci  Dowo'dztwu  Naczelnemu
Armii Czerwonej, aby wydao  wojskom rozkaz przekroczenia  granicy i wzicia
pod  ochron  ycia  i  mienia  ludnoci  Ukrainy  Zachodniej  i   Biaorusi
Zachodniej.
     92


     Jednoczenie  rzd  radziecki  zamierza  podj  wszystkie  kroki,  aby
wyzwoli  narad  polski  od  fatalnej  wojny,  do  ktarej  wtrcili go  jego
nieudolni kierownicy, i umoliwi mu rozpoczcie pokojowego ycia.
     Prosz przyj panie ambasadorze, zapewnienia gbokiego uszanowania do
Par a.
     Ludowy Komisarz Spraw
     Zagranicznych ZSRR
     W. Mofotow
     Nadzwyczajny  i  pdtnomocny ambasador  Polski  p.  Grzybowski  Ambasada
po'ska Moskwa


     0x01 graphic

     NOTA RZDU ZSRR, WRCZONA
     RANO 17 WRZENIA 1939 ROKU
     AMBASADOROM I POSOM PASTW,
     MAJCYCH STOSUNKI
     18 wrzenia 1939 r. DYPLOMATYCZNE Z ZSRR
     Panie ambasadorze.
     Przekazujc Panu zaczon przy  tym not Rzdu ZSRR  z 17 wrzenia br.
na  imi  ambasadora polskiego w Moskwie,  mam zaszczyt  na polecenie  Rzdu
owiadczy Panu, e ZSRR bdzie prowadzi polityk neutralnoci w stosunkach
midzy ZSRR i [nazwa kraju^].
     Prosz przyj, Panie Ambasadorze, zapewnienia gbokiego uszanowania.
     Ludowy Komisarz Spraw Zagranicznych Zwizku SRR W. Mootow
     17 wrzenia 1939 r.
     0x08 graphic
     'Tekst ten przesfano  przedstawicielom  dyplomatycznym Niemiec,  Woch,
Iranu,  Chin, Japonii, Wielkiej Brytanii, Francji, Afganistanu, USA, Turcji,
Finlandii, Bugarii, otwy, Mongolskiej  Republiki  Ludowej, Danii, Estonii,
Szwecji, Grecji,  Belgii,  Rumunii,  Tuwinskiej  Republiki  Ludowej,  Litwy,
Norwegii, Wgier. -- Uw. red. „Prawdy".
     93


     0x01 graphic

     18 wrzenia 1939 r.
     PRZEMaWIENIE RADIOWE
     PRZEWODNICZCEGO RADY
     KOMISARZY LUDOWYCH ZSRR
     TOW. W. MOOTOWA
     17 wrzenia 1939 roku


     Towarzysze! Obywatele i obywatelki naszego wielkiego  kraju! Wydarzenia
spowodowane wojn  polsko-niemieck,  wykazay  wewntrzn  bezpodstawno j
wyrany  niezdolno  dziaania  pastwa  polskiego.  Polskie  koa  rzdowe
zbankrutoway. Wszystko to stao si w kratkim czasie.
     Mino  okoo dwach tygodni, a Polska utracia ju wszystkie swe rejony
przemysowe, utracia wiksz czs' wielkich miast i orodkaw kulturalnych.
Nie ma wicej Warszawy jako  stolicy  pastwa polskiego. Nikt nie wie, gdzie
przebywa rzd polski. Ludno Polski jej niefortunni kierownicy porzucili na
pastw losu. Pastwo polskie i  jego  rzd  faktycznie przestay istnie.  W
takiej  sytuacjk  straciy  prawomocno  ukady,  zawarte midzy  Zwizkiem
Radzieckim i Polsk.
     W   Polsce  zaistniaa  sytuacja,   wymagajca  od  Rzdu  Radzieckiego
szczegalnej  troski  wzgldem  zapewnienia bezpieczestwa  swojego  pastwa.
Polska staa si dogodnym polem do wszelkich przypadkowoci i niespodzianek,
mogcych stworzy  zagroenie dla ZSRR. Rzd Radziecki w ostatnim czasie by
neutralny.  Ale  z powodu  wymienionych  przyczyn nie  moe  duej w takiej
sytuacji zachowywa neutralnoci.
     Od Rzdu Radzieckiego nie wolno rawnie da  obojtnego  stosunku  do
loso'w  pobratymcaw  Ukraico'w i Biaorusinaw,  zamieszkujcych  w  Polsce,
ktarzy poprzednio znajdowali si w sytuacji bezprawnych narodaw, teraz za w
ogale rzuconych  na  los  przypadku.  Rzd  Radziecki  uwaa za  swaj wity
obowizek  poda  pomocn do  swym  braciom  --  Ukraicom  i  braciom  --
Biaorusinom, zamieszkujcym Polsk.
     W zwizku z tym rzd ZSRR wrczy dzi rano not ambasadorowi polskiemu
w  Moskwie,  w  ktarej  owiadczy,  e  Rzd  Radziecki  poleci  Dowadztwu
Naczelnemu Armii  Czerwonej  wyda  wojskom rozkaz przekroczenia  granicy  i
wzicia pod ochron ycia i mienia ludnoci Ukrainy Zachodniej  i  Biaorusi
Zachodniej.
     Rzd  Radziecki  owiadczy"  rawnie  w  tej  nocie,  e  jednoczenie
zamierza podj kroki, aby uwolni narad polski od fatalnej wojny, do ktarej
wtrcili go  jego  nieodpowiedzialni  przywadey, i umoliwi mu  rozpoczcie
pokojowego ycia.
     W pierwszych dniach wrzenia, gdy prowadzono czs'ciowy pobar do  Armii
Czerwonej na Ukrainie, w Biaorusi i jeszcze w czterech okrgach wojskowych,
sytuacja w Polsce bya niejasna, wic pobar
     94


     prowadzono jako rodek ostronoci. Nikt nie mag  pomyle, e pastwo
polskie wykazao tak bezsilno, taki prdki rozkad, jaki  teraz obserwuje
si w caej  Polsce. Poniewa, jednak, ten  rozkad jest, a dziaacze polscy
cakowicie  zbankrutowali i nie s  zdolni,  aby  zmieni sytuacj w Polsce,
nasza  Armia  Czerwona,  majc  wielkie uzupenienia z  ostatniego powoania
rezerwistaw,  powinna  chlubnie  wykona  postawione  przed  ni  zaszczytne
zadanie.
     Rzd  wyraa  mocne  przekonanie,  e  nasza Robotniczo-Chopska  Armia
Czerwona   rawnie  tym  razem  wykae  sw   potg  bojow,  wiadomo  i
dyscyplin,  e  speniajc  sw  wielk  misj  wyzwolecz  dokona  nowych
bohaterskich czynaw, okryje si chwa.
     Jednoczenie Rzd Radziecki przesa  kopi swojej noty, przekazanej na
rce  ambasadora  polskiego  wszystkim  rzdom,  z  ktarymi  ZSRR  utrzymuje
stosunki dyplomatyczne, owiadczy  przy tym,  e Zwizek  Radziecki  bdzie
prowadzi polityk neutralnoci wobec tych wszystkich krajaw.
     To wanie okrela nasze najnowsze posunicia  na paszczynie polityki
zagranicznej.
     Rzd  zwraca  si   rawnie   do  obywateli  Zwizku   Radzieckiego   z
nastpujcym  wyjanieniem. W zwizku z powoaniem rezerwistaw  wsWd naszych
obywateli  zarysowao si denie  do gromadzenia jak najwicej  ywnoci  i
innych   towaraw   w  obawie,   e  zostanie   wprowadzony  kartkowy  system
zaopatrzenia. Rzd uznaje za stosowne  odnotowa, e nie zamierza wprowadzi
systemu kartkowego  na  ywnos' i towary  przemysowe,  nawet  gdy potrwaj
duej posunicia pastwowe spowodowane  wydarzeniami zewntrznymi.  Obawiam
si, e z przyczyny nadmiernych  zakupaw ywnoci i towaraw ucierpi jedynie
ci,  ktarzy  bd  si  tym  zajmowali  i  gromadzili  niepotrzebne  zapasy,
naraajc je na  niebezpieczestwo zepsucia.  Kraj  nasz zaopatrzony jest we
wszystko niezbdne i moe obejs' sig bez systemu kartkowego.
     Nasze zadanie, zadanie  kadego  robotnika  i  chopa,  zadanie kadego
pracownika i inteligenta, polega na tym, aby  rzetelnie i  ofiarnie pracowa
na swym stanowisku i przez to dopomaga Armii Czerwonej.
     Co dotyczy  onierzy naszej  okrytej  chwa  Armii Czerwonej, to  nie
wtpi, e speni oni swaj obowizek wobec Ojczyzny z honorem i chlubnie.
     Narody Zwizku  Radzieckiego,  wszyscy  obywatele i  obywatelki naszego
kraju,  onierze  Armii  Czerwonej i Marynarki  Wojennej zespoleni  s, jak
nigdy przedtem, woka Rzdu Radzieckiego, woka naszej partii bolszewickiej,
woka radzieckiego wielkiego wodza,  woka mdrego tow. Stalina, do nowych i
jeszcze niespotykanych  sukcesaw pracy w przemyle i w kochozach, do nowych
chlubnych zwycistw Armii Czerwonej na bojowych frontach.
     95


     50. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 18 wrzenia 1939 -  15 godz. 39 min. Otrzymany 18 wrzenia 1939
- 17 godz. 45 min.
     Telegram nr. 385 z 18 wrzenia Pilne! cile tajne!
     Podczas  rozmowy,  ktar  miaem  w ten  wieczar ze Stalinem  w sprawie
wysania   komisji  radzieckiej  do  Biaegostoku,  a  take   opublikowania
wspalnego komunikatu, Stalin owiadczy niespodziewanie, e strona radziecka
ma  pewne zastrzeenia co do tego, czy niemieckie dowadztwo naczelne  bdzie
przestrzega porozumie moskiewskich w odpowiednim  czasie i czy  powraci na
lini, ktara zostaa ustalona w Moskwie (Pisa-Narew-Wisa-San). W odpowiedzi
podkreliem,  e   Niemcy,  naturalnie,   zamierzaj   stanowczo  wykonywa
dokadnie warunki porozumie  moskiewskich, i  powoaem si na  drugi punkt
mojego   owiadczenia,  zoonego   Mootowowi  16  wrzes'nia  w  zwizku  z
instrukcjami Ministra Spraw Zagranicznych  Rzeszy (patrz telegram nr. 360  z
15 wrzenia). Owiadczyem, e  Dowadztwu Naczelnemu dogodnie byoby wycofa
si do wyznaczonej linii, gdy w tym wypadku mog by oswobodzone wojska dla
frontu zachodniego. Stalin odpowiedzia, e nie  wtpi w dobre zamiary rzdu
niemieckiego.  Jego niepokaj opieraT  si  na  tym dobrze znanym  fakcie, e
wszyscy  wojskowi nie lubi  zwraca zagarnitych terytoriaw.  W  tej chwili
attache  wojskowy genera-lieutnant Kastring  wtrci,  e  niemieckie  siy
zbrojne bd czyniy tylko to, co rozkazuje Fuhrer. Z  uwagi na dobrze znan
nieufno Stalina, bybym  wdziczny,  gdyby  upowaniono  mnie  do zoenia
dodatkowego owiadczenia o takim charakterze, ktare rozwiaoby jego ostatnie
wtpliwoci.
     Schulenburg
     96


     0x01 graphic



     51. MINISTER SPRAW  ZAGRANICZNYCH RZESZY DO AMBASADORA  NIEMIECKIEGO  W
MOSKWIE
     Telegram
     Wysany z pocigu specjalnego 19 wrzenia - 16 godz. 37 min. Berlin, 19
wrzenia 1939 r.
     Osobis'cie ambasadorowi Na Paski telegram nr. 385.
     Zalecam,  by Pan powiedzia panu  Stalinowi, e Pan powiadomi Berlin o
Paskim  spotkaniu  z  nim  i e teraz Pan  na  podstawie  mojej  instrukcji
poinformuje  go  o  tym,  i  porozumienia,  kto're zawarem  w  Moskwie  na
polecenie  Fiihrera,  bd,  naturalnie,  przestrzegane, e uznajemy  je  za
fundament nowych  przyjacielskich  stosunkaw  midzy  Niemcami  j  Zwizkiem
Radzieckim.
     Ribbentrop


     0x01 graphic

     KOMUNIKAT NIEMIECKO-
     RADZIECKI
     18 WRZENIA


     19 wrzenia 1939 r.
     (TASS) W celu Uniknicia wszelkiego rodzaju pog-fosek o  zadanich wojsk
radzieckich i  niemieckich dziaajcych w Polsce, rzd ZSRR  i rzd  Niemiec
os'wiadczaj, e dziaania tych wojsk nie  zmierzaj do jakiegokolwiek celu,
kolidujcego z interesami Niemiec albo Zwizku Radzieckiego i  sprzecznego z
duchem i  liter  paktu  o nieagresji,  zawartego  midzy  Niemcami  i ZSRR.
Odwrotnie, zadanie tych wojsk polega  na  tym, aby przywraci'w Polsce ad i
spokaj, naruszone przez rozpad pastwa polskiego, i dopomac ludnos'ci Polski
w przebudowie warunkaw swojego istnienia pastwowego.
     98


     0x01 graphic

     PRASA NIEMIECKA
     O DZIAANIACH
     RZDU RADZIECKIEGO


     20 wrzenia 1939 r.
     Niemcy. Berlin, 19 wrzenia (TASS). Ludno niemiecka jednomylnie wita
decyzj   rzdu   radzieckiego   wzicia   pod   opiek  pokrewnej  narodowi
radzieckiemu ludnoci  biaforuskiej  i  ukraiskiej  Polski,  porzuconej  na
pastw  losu  przez  zbiegy  rzd polski.  Na  ulicach  przed  wystawami  i
specjalnymi tablicami, na  ktarych wywieszono mapy Polski,  przez cay dzie
tocz  si  ludzie.  Z  oywieniem  omawiaj oni  pomylne  operacje  Armii
Czerwonej. Posuwanie  si jednostek Armii  Czerwonej zaznacza  si na  mapie
czerwonymi chorgiewkami radzieckimi.


     0x01 graphic

     PRASA WOSKA
     O POSUWANIU SI
     WOJSK RADZIECKICH


     20 wrzenia 1939 r.
     Rzym,  19 wrzenia  (TASS).  Wszystkie  wczorajsze  woskie  gazety pod
duymi  tytufami zamiecify wiadomos'ci o posuwaniu  si wojsk radzieckich w
Biaorusi Zachodniej i Ukrainie Zachodniej. Wszystkie komunikaty wydrukowano
w caoci...1
     0x08 graphic
     'Przytacza si w skracie. -- Uw. aut.
     99


     52. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 20 wrzenia 1939 - 2 godz. 23 min. Otrzymany 20  wrzes'nia 1939
- 4 godz. 55 min.
     Telegram nr. 395 z 19 wrzenia 1939 r.
     cise tajne! Mootow owiadczy" mi dzi, e  rzd radziecki uwaa, i
obecnie dla  niego, jak  i rzdu  Niemiec, dojrzaa chwila  do  ostatecznego
okrelenia  struktury terytoriaw polskich. W  zwizku z tym  Morotow da  do
zrozumienia,  e pierwotny  zamiar,  jaki mia rzd  radziecki  i osobis'cie
Stalin,  dopuszczenia do istnienia resztek Polski,  teraz  ustpi  "miejsca
zamiarowi podziau Polski wzdu linii Pisa-Narew-Wista-San. Rzd  radziecki
pragnie  bezzwocznie  rozpocz rozmowy na ten temat i  przeprowadzi je  w
Moskwie, gdy takie rozmowy powinny prowadzi  ze  strony radzieckiej osoby,
wyposaone w najwysz wadz,  ktare nie mog opuci Zwizku Radzieckiego.
Prosz o instrukcje telegraficznie.
     Schulenburg


     0x01 graphic

     KOMUNIKAT NIEMIECKO-RADZIECKI 22 WRZENIA
     23 wrzenia 1939 r.
     Rzd  niemiecki i rzd ZSRR  ustaliy lini demarkacyjn midzy armiami
niemieck i radzieck, ktara przebiega wzdu  rzeki Pisa do  jej  ujcia do
Narwi,  nastpnie  wzdu  rzeki Narew do jej ujs'cia do Bugu, potem  wzdu
Bugu do jego ujcia  do Wisy, dalej wzdu Wisfy do miejsca, gdzie wpada do
niej rzeka San i nastpnie wzdu rzeki San do jej rade.
     100


     53.  MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH RZESZY DO  AMBASADORA NIEMIECKIEGO  W
MOSKWIE
     Telegram
     Nadany z Berlina 23 wrzenia 1939 - 3 godz. 40 min. Otrzymany w Moskwie
23 wrzes'nia 1939 - 11 godz. 05 min.
     Telegram nr. 417 z 22 wrzenia
     Na telegram nr. 395 ,
     Osobicie panu Ambasadorowi. Scisle tajne!
     Jestemy rawnie tego  zdania, e nadszed czas, aby  ustali ukadem z
rzdem  radzieckim ostateczn  struktur terytoriaw polskich. Myl Rosjan  w
sprawie  linii granicznej wzdu czterech dobrze znanych rzek w ogale zgadza
si z  punktem widzenia rzdu Rzeszy. Pocztkowo zamierzaem  zaprosi  pana
Mootowa  do  Niemiec, aby  tu  sfinalizowa ten ukad. Z  uwagi  na  Pask
informacj, e tam przywadcy nie mog opuci Zwizku Radzieckiego, zgadzamy
si na rozmowy w Moskwie.  Wbrew memu pierwotnemu zamiarowi powierzenia Panu
prowadzenia tych rokowa,  postanowiem sam przylecie do Moskwy. To, midzy
innymi, dlatego, e w  tym wypadku  uwzgldniajc  penomocnictwa,  w  jakie
wyposay  mnie  Fiihrer, bdzie mona  obej  si  bez dodatkowych zapyta
itd., a zatem,  moe by przypieszone  zawarcie ukadu.  Z uwagi na  ogaln
sytuacj, maj pobyt  w  Moskwie musi potrwa  dzie, lub najduej dwa  dni.
Prosz skontaktowa si z panami Stalinem i Mootowem i  przetelegrafowa mi
najwczeniejsz z proponowanych [przez nich] dat.
     Ribbentrop
     101


     54. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE
     DO MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa,  25 wrzenia 1939 - 22 godz. 58 min. Otrzymany 26 wrzenia 1939
- 0 godz. 30 min.
     Telegram nr. 442 z 25 wrzenia
     cile tajne!
     Pilne!
     Stalin i  Mootow poprosili, bym przyby  na  Kreml dzi o godzinie 20.
Stalin  owiadczy,  co  nastpuje.  Przy  ostatecznym  uregulowaniu kwestii
polskiej  trzeba  unika  wszystkiego,  co  w  przyszoci  moe  spowodowa
zadranienia midzy Niemcami i Zwizkiem Radzieckim. Z  tego punktu widzenia
uwaa on za niesuszne pozostawienie niepodlegfej resztki pastwa polskiego.
Proponuje  on  zatem:  z  terytorium  na wschad od  linii demarkacyjnej cae
wojewadztwo  lubelskie i ta cz wojewadztwa warszawskiego, ktara  dochodzi
do Bugu,  powinny  by  doczone  do  naszej porcji.  Za  to  zrzekamy  si
pretensji do Litwy.
     Stalin wskaza na  t propozycj jako na przedmiot przyszych rokowa z
Ministrem Spraw Zagranicznych Rzeszy i doda, e - jeeli  zgadzamy si - tq
Zwizek Radziecki bezzwocznie zabierze si  do rozwizania problemu  pastw
batyckich w myl  Protokou z 23  sierpnia  i  spodziewa si w tej  sprawie
cakowitego poparcia  rzdu  niemieckiego. Stalin  z  naciskiem  wskaza  na
Estoni, otw i Litw, ale nie wspomnia o Finlandii.
     Schulenburg


     0x01 graphic

     PRZYBYCIE DO MOSKWY MINISTRA
     SPRAW ZAGRANICZNYCH
     NIEMIEC PANA
     VON RIBBENTROPA


     27 wrzenia 1939 r.
     27 wrzenia br.  na  zaproszenie rzdu ZSRR do Moskwy przybywa Minister
Spraw Zagranicznych Niemiec pan von Ribbentrop
     102


     w celu omawienia  z rzdem  ZSRR  kwestii, zwizanych z wydarzeniami  w
Polsce.


     0x01 graphic

     28 wrzenia 1939 r.
     ROZMOWA PRZEWODNICZCEGO RADY
     KOMISARZY LUDOWYCH I LUDOWEGO
     KOMISARZA SPRAW ZAGRANICZNYCH
     TOW. W. MOOTOWA Z MINISTREM SPRAW
     ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     P. VON RIBBENTROPEM


     27  wrzenia br. odbya  si  rozmowa  Przewodniczcego Rady  Komisarzy
Ludowych i Ludowego Komisarza  Spraw Zagranicznych  ZSRR tow. W. Mootowa  z
ministrem  spraw  zagranicznych  Niemiec  p.  von  Ribbentropem,  powicona
kwestiom, zwizanym z wydarzeniami w Polsce.
     Rozmowa  toczya si w obecnoci tow.  Stalina, ambasadora niemieckiego
p.  Schulenburga  i posta  penomocnego ZSRR w Niemczech  tow. Szkwarcewa  i
trwaa ponad dwie godziny.


     0x01 graphic

     KOMUNIKAT OPERACYJNY SZTABU GENERALNEGO ROBOTNICZO-CHOPSKIEJ
     ARMII CZERWONEJ 27 WRZENIA 1939 R.


     28 wrzenia 1939 r.
     27  wrzenia  jednostki   Armii   Czerwonej,  posuwajc  si  ku  linii
demarkacyjnej, zajty Grabowo (15  km  na zachad  od Augusto-wa), Mazowieck,
Drohiczyn, Krasnystaw, st.  Zawada (10 km na zachad od Zamocia), Krakowiec,
Mos'ciska i st. Sianki (okolice rade rzeki San).
     Operacje   oczyszczania  terytorium  Biaorusi  Zachodniej   i  Ukrainy
Zachodniej z resztek wojsk polskich trwaj,
     103


     0x01 graphic

     29 wrzenia 1939 r.
     w sprawie zawarcia niemiecko-
     RADZIECKIEGO UKADU O PRZYJANI I GRANICY MIDZY ZSRR I NIEMCAMI


     27--28 wrzeYiia w Moskwie odbywafy si, rozmowy midzy Przewodniczcym
Rady  Komisarzy  Ludowych i  Ludowym  Komisarzem  Spraw  Zagranicznych  tow.
Mofotowem  i Ministrem  Spraw  Zagranicznych Niemiec  p.  von Ribbentropem w
sprawie zawarcia niemiecko-radzieckiego ukadu o przyjaz'ni i granicy midzy
ZSRR i Niemcami.
     W  rozmowach uczestniczyli tow. Stalin i  radziecki pose penomocny  w
Niemczech tow. Szkwarcew, a ze strony Niemiec -- ambasador niemiecki w  ZSRR
p. Schulenburg.
     Rozmowy zostay sfinalizowane podpisaniem niemiecko-radzieckiego ukadu
o przyjani  i granicy midzy ZSRR  i  Niemcami, jak te wymian  dokumentaw
midzy tow. Mototowem i p. von Ribbentropem w kwestiach ekonomicznych. Niej
publikuje si odpowiednie dokumenty.


     0x01 graphic

     NIEMIECKO-RADZIECKI UKAD O
     PRZYJANI I GRANICY MIDZY
     ZSRR I NIEMCAMI


     29 wrzenia 1939 r.
     Rzd ZSRR i Rzd Niemiecki po upadku byego Pastwa Polskiego
     uznaj wycznie za swoje zadanie przywracenie pokoju i adu na tym
     terytorium i zapewnienie yjcym tam narodom pokojowego
     wspaistnienia, odpowiadajcego ich osobliwociom narodowym.
     W tym celu osigny one nastpujce porozumienie:
     Artyku I
     Rzd ZSRR  i Rzd  Niemiecki ustalaj  jako  granic  midzy obopalnymi
interesami pastwowymi na terytorium byego  Pastwa Polskiego lini,  ktara
jest  zaznaczona  na zaczonej do  tego mapie i  zostanie opisana  bardziej
szczegaowo w protokole dodatkowym.
     Artykull
     Obydwie  Strony  uznaj  ustalon,  w  artykule  I  granic  obopalnych
interesaw  pastwowych  za  ostateczn, i  wykluczajc  wszelk  ingerencj
trzecich mocarstw do tej decyzji.
     104


     Artyku III
     Niezbdnej przebudowy pastwowej na terytorium na zachad od wymienionej
w  artykule  linii dokonuje Rzd Niemiecki, na  terytorium  na wschad od tej
linii -- Rzd ZSRR.
     Artyku IV
     Rzd  ZSRR i  Rzd  Niemiecki  uznaj  wyej wymienion  przebudow  za
niezawodny  fundament  dalszego rozwijania przyjacielskich  stosunkaw midzy
swoimi narodami.
     Artyku V
     Ukad  ten  podlega  ratyfikacji. Wymiana  dokumento'w  ratyfikacyjnych
powinna nastpi jak najprdzej w Berlinie.
     Ukad staje si prawomocny od chwili jego podpisania.
     Sporzdzono w dwach oryginaach, w jzykach niemieckim i rosyjskim.
     Moskwa, 28 wrzenia 1939 roku.
     Z upowanienia W imieniu Rzdu
     Rzdu ZSRR Niemiec
     W. Mootow J. Ribbentrop
     55. PROTOKa POUFNY
     Rzd  ZSRR nie  bdzie  stawia adnych przeszkad  na drodze  obywateli
Rzeszy i innych osab pochodzenia niemieckiego, zamieszkaych na terytoriach,
znajdujcych si w sferze jego wpywaw, jeeli zechc oni przesiedli si do
Niemiec lub na terytoria, nalece do niemieckiej sfery wpywaw. Zgadza si,
e  takich  przemieszcze  bd  dokonywali  penomocnicy  Rzdu  Rzeszy  we
wspapracy  z kompetentnymi  miejscowymi wadzami, e zostan  zabezpieczone
prawa wasnoci emigrantaw.
     Moskwa, 28 wrzenia 1939 r.
     W imieniu Rzdu Z upowanienia
     Niemiec Rzdu ZSRR
     J. Ribbentrop W. Morotow
     105


     56. TAJNY DODATKOWY PROTOKa
     Niej  podpisani  penomocni   przedstawiciele  os'wiadczaj,  ze  Rzd
Niemiec i Rzd ZSRR porozumiay si w nastpujcej sprawie:
     Tajny  dodatkowy  protoka,  podpisany 23 sierpnia  1939 roku, musi by
poprawiony  w  punkcie  1,  uwzgldniajc  ten  fakt,  e terytorium Pastwa
Litewskiego  odeszo do sfery wpywo'w ZSRR, podczas gdy, z drugiej  strony,
wojewadztwo  lubelskie  i cz wojewadztwa warszawskiego  odeszy do  sfery
wpywaw  Niemiec (patrz,  map, zafczon do  podpisanego  dzisiaj Ukadu  o
Przyjani  i Granicy). Gdy tylko  Rzd ZSRR podejmie specjalne posunicia na
terytorium  litewskim  dla  ochrony   swych  interesaw,   niniejsza  granica
niemiecko-litewska,  w   celu  ustalenia  naturalnego   i/  prostego   opisu
granicznego,  musi  by  poprawiona w ten sposab, aby terytorium  litewskie,
pooone  na poudniowy zachad od  linii, zaznaczonej  na zaczonej  mapie,
odeszo do Niemiec.


     Moskwa, 28 wrzenia 1939 r.
     W imieniu Rzdu
     Niemiec J. Ribbentrop
     Z upowanienia Rzdu ZSRR W. Mootow


     57. TAJNY DODATKOWY PROTOKa
     Niej    podpisani    penomocni     przedstawiciele,    po    zawarciu
Niemiecko-Rosyjskiego Ukadu o Przyjani i Granicy, owiadczaj, e zgadzaj
si co do nastpujcego:
     Obydwie  Strony  nie  bd  pozwalay na  swoich  terytoriach na  adn
agitacj  polsk,  dotyczc terytorium drugiej strony. Bd one likwidoway
na  swych  terytoriach wszystkie  rada takiej  agitacji i informoway  si
wzajemnie o rodkach, podejmowanych w tym celu.


     Moskwa, 28 wrzenia 1939 r.
     W imieniu Rzdu
     Niemiec J. Ribbentrop
     Z upowanienia Rzdu ZSRR W. Mootow


     106


     0x01 graphic



     0x01 graphic

     OWIADCZENIE
     RZDaW RADZIECKIEGO
     I NIEMIECKIEGO


     29 wrzenia 1939 r.
     Gdy  Rzd Niemiecki  i  Rzd  ZSRR,  podpisujc dzi ukad, ostatecznie
ureguloway kwestie, zaistniae w wyniku upadku  Pastwa  Polskiego, i przez
to  zaoyfy mocny  fundament dugotrwaego pokoju w  Europie Wschodniej,  w
obopalnym  porozumieniu  wyraaj  opini, e  likwidacja  prawdziwej  wojny
midzy  Niemcami  z jednej  strony  i  Angli i Francj,  z drugiej  strony,
odpowiadaaby interesom  wszystkich narodaw.  Dlatego  obydwa Rzdy skieruj
swe  wspalne   wysiki,   w   razie   potrzeby   w  porozumieniu   z  innymi
zaprzyjanionymi mocarstwami, aby  moliwie  najprdzej  osign  ten  cel.
Jeeli,  jednak, te wysiki obu Rzdaw  pozostan bezowocne, to w ten sposab
bdzie  ustalony  fakt, e  Anglia i  Francja  ponosz  odpowiedzialno  za
kontynuowanie wojny, przy czym w wypadku kontynuowania wojny Rzdy Niemiec i
ZSRR bd si konsultoway ze sobw sprawie niezbdnych posuni.


     28 wrzenia 1939 roku
     Z upowanienia Rzdu ZSRR W. Mototow
     W imieniu Rzdu Niemieckiego J. Ribbentrop


     58.  MINISTER  SPRAW  ZAGRANICZNYCH  RZESZY  DO  PRZEWODNICZCEGO  RADY
KOMISARZY LUDOWYCH ZSRR
     List
     Moskwa, 28 wrzenia 1939 r.
     Panie Przewodniczcy!
     Mam zaszczyt  potwierdzi otrzymanie  Paskiego  dzisiejszego listu,  w
ktarym komunikuje mi Pan:
     „Powoujc si na nasze rozmowy,  mamy zaszczyt potwierdzi Panu,
e  Rzd  ZSRR  na  podstawie  i w  duchu  osignitego  przez nas wspalnego
porozumienia  politycznego zdecydowany  jest  maksymalnie rozwija  stosunki
gospodarcze  i  obrat towarowy  midzy ZSRR i Niemcami.  W  tym celu obydwie
strony
     108


     opracuj  program ekonomiczny, na ktarego  podstawie  Zwizek Radziecki
bdzie dostarcza Niemcom surowcaw,  ktare Niemcy z kolei  bd  wyrawnyway
dostawami przemysowymi, realizowanymi  w  cigu duszego  czasu. Przy  tym
obydwie strony  uksztatuj ten program ekonomiczny w ten sposab,  aby obrat
niemiecko-radziecki  pod  wzgldem  swych  rozmiaraw znowu  osign  wielk
objto, jaka istniaa w przeszoci.
     Obydwa  rzdy  bezzwocznie  wydadz  niezbdne  zarzdzenia  dotyczce
zrealizowania wymienionych  powyej przedsiwzi i zatroszcz si o to, aby
rozmowy   rozpoczy   si  jak   najprdzej  i  zostay   doprowadzone   do
koca"1.
     W  imieniu  i  na  polecenie   Rzdu  Rzeszy   Niemieckiej,  cakowicie
akceptujc  to os'wiadczenie,  informuj Pana,  e Rzd Rzeszy niemieckiej z
kolei podejmie w tym celu wszystkie niezbdne kroki.
     Prosz  przyj,  Panie  Przewodniczcy,  ponowne  zapewnienia  o  moim
najwikszym uszanowaniu do Pana.
     von Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 List Mofotowa opubl.  w „Prawdzie". 29 wrzenia 1939
r. - Uw. aut.
     59. ROZKAD DRUGIEJ WIZYTY RIBBENTROPA W MOSKWIE1
     27 wrzenia 1939 r.
     Przybycie na lotnisko o 18.00
     Pierwsze spotkanie od godziny 22 do
     pierwszej w nocy.
     28 wrzenia 1939 r.
     Wznowienie-rozmow od 15 do 18.30
     Obiad na Kremlu.
     Jeden akt baletu („Jezioro abdzie");
     W tym czasie Stalin prowadzi rozmowy z
     otyszami.
     Wznowienie rozmaw o 24.00
     Podpisanie o 5 rano.
     Nastpnie przyjcie dla delegacji u
     ambasadora do 6.30 rano.
     29 wrzenia 1939 r.
     Odlot o 12.40.
     0x08 graphic
     1 Znalezione w papierach  pomocnika sekretarza stanu Hencke.
-- Uw. red. niem. wyd.
     109


     0x01 graphic

     OWIADCZENIE MINISTRA SPRAW
     ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
     P. VON RIBBENTROPA


     30 wrzenia 1939 r.
     Przed odjazdem z Moskwy minister  spraw  zagranicznych  Niemiec  p. von
Ribbentrop zoy pracownikowi TASS nastpujce owiadczenie:
     „Maj pobyt w Moskwie  znowu trwa krotko, niestety,izbyt  kratko.
Nastpnym   razem  spodziewam   si  zabawi   tu  duej.  Jednake  dobrze
wykorzystalimy te dwa dni. Wyjas'niono nastpujce rzeczy:
     Przyja niemiecko-radziecka zostaa teraz ustalona ostate
     cznie.
     Obydwie strony nigdy nie dopuszcz do ingerencji trzecich
     mocarstw do spraw wschodnioeuropejskich.
     Obydwa pastwa pragn, aby pokaj zosta przywracony, eby
     Anglia i Francja zaprzestay absolutnie bezsensownej i nieperspek-
     tywicznej walki przeciwko Niemcom.
     Jeeli, jednak, w tych krajach wezm gar podegacze do
     wojny, to Niemcy i ZSRR bd wiedzie jak na to odpowiedzie".
     Minister wskaza nastpnie na osifgnite wczoraj midzy rzdem  Niemiec
i rzdem ZSRR porozumienie  w  sprawie  obszernego  programu  ekonomicznego,
ktary przyniesie korzys' obu mocarstwom.
     Na zakoczenie  p.  von  Ribbentrop oswiadczyT:  „Rozmowy toczyy
siew  szczegalnie przyjacielskiej  i wspaniaej atmosferze. Jednake  przede
wszystkim chciabym odnotowa wyjtkowo serdeczne przyjcie, jakie  zgotowa
mi rzd radziecki i szczegalnie pp. Stalin i Mootow".


     0x01 graphic

     PRASA NIEMIECKA
     O PRZYJCIU
     VON RIBBENTROPA NA KREMLU


     30 wrzenia 1939 r.
     Berlin, 29 wrzenia (TASS).  Wszystkie  gazety na  pierwszych kolumnach
drukuj  wiadomo  z  Moskwy o obiedzie, jaki  odby si na Kremlu na czesc
niemieckiego  ministra  spraw  zagranicznych Ribbentropa.  W  korespondencji
podkrela si, e obiad na Kremlu upyn w wyjtkowo serdecznej atmosferze.
W  szeregu  toastaw,   mawi   si  w  doniesieniu,  wyraono  wol  dalszego
pogbiania  i umacniania  stosunkaw  politycznych  i  gospodarczych  midzy
Niemcami i ZSRR.
     110


     0x01 graphic

     Stalin i Ribbentrop


     ZACZNIK
     REFERAT W. MOOTOWA 1 listopada 1939 r.
     Z  referatu  Przewodniczcego   Rady   Komisarzy  Ludowych  i  Ludowego
Komisarza  Spraw  Zagranicznych  tow.  W.   Mootowa   na  posiedzeniu  Rady
Najwyszej Zwizku SRR 31 padziernika
     1939 roku
     Towarzysze deputowani!
     W cigu  ostatnich dwach miesicy  w sytuacji midzynarodowej nastpiy
wane zmiany. Dotyczy to  przede wszystkim  sytuacji w Europie,  ale rawnie
krajaw pooonych daleko za granicami Europy. W zwizku z tym trzeba wskaza
na trzy podstawowe okolicznoci, ktare maj znaczenie decydujce.
     Po pierwsze,naley wskaza na zmiany, jakie zaszy w stosunkach  midzy
Zwizkiem   Radzieckim   i  Niemcami.  Z   chwil   zawarcia   23   sierpnia
radziecko-niemieckiego  ukadu   o  nieagresji  pofoono  kres  nienormalnym
stosunkom,  jakie od  szeregu  lat istniay  midzy  Zwizkiem Radzieckim  i
Niemcami.  Miejsce wrogoci, jak rozpalay niektare  mocarstwa europejskie,
zajo  zblienie  i nawizanie  przyjacielskich  stosunkaw  midzy  ZSRR  i
Niemcami. Dalsza  poprawa tych nowych, dobrych stosunkaw znalaza swaj wyraz
w  niemiecko-radzieckim  ukadzie  o  przyjani  i  granicy  midzy  ZSRR  i
Niemcami, podpisanym 28 wrzenia w Moskwie. Doniosy, zwrot, jaki nastpi w
stosunkach midzy Zwizkiem Radzieckim i Niemcami, midzy dwoma najwikszymi
pastwami Europy,  musia wpyn na  ca sytuacj midzynarodow. Przy tym
wydarzenia cakowicie potwierdziy t ocen politycznego znaczenia zblienia
radziecko-niemieckiego, dokonan na poprzedniej sesji Rady Najwyszej.
     Po  drugie, trzeba  wskaza na ten fakt,  jak klska  militarna  Polski
upadek  Pastwa   Polskiego.  Koa  rzdzace  Polski   duo   chefpiy   si
,,trwatosci"   swego   pastwa   i  „potg"   swej  armii.  Jednake
wystarczyo  krotkiego  uderzenia  zadanego  Polsce  najpierw   przez  armi
niemieck, a nastpnie -- przez Armi Czerwon, aby nic nie pozostao z tego
szpetnego  tworu Traktatu Wersalskiego, ktary y kosztem ucisku niepolskich
narodowoci. „Tradycyjna polityka" bezpryncypialnego lawirowania i gry
midzy Niemcami i ZSRR okazaa si bezpodstawn i cakowicie zbankrutowaa.
     112


     Po trzecie, naley przyzna, e wielka wojna,  jaka wybucha w Europie,
spowodowaa  gruntowne  zmiany  w caej sytuacji  midzynarodowej. Ta  wojna
rozpocza si, midzy Niemcami i Polsk i przeksztacia si w wojn midzy
Niemcami -- z jednej  strony, Angli i  Francj, -- z drugiej  strony. Wojna
midzy  Niemcami i  Polsk zakoczya  si  prdko z  przyczyny  cakowitego
bankructwa przywadcaw polskich.1 Jak  wiadomo, Polsce nie pomogy
gwarancje  ani angielskie, ani francuskie. Dotychczas, mawic waciwie, nie
wiadomo, co to byy za  „gwarancje". (Ogalny miech). Wojna,  jaka si
rozpoczta midzy Niemcami i blokiem anglo-francuskim, znajduje si  dopiero
w  swoim pierwszym stadium  i nie rozwina si jeszcze  naleycie. Jednake
jest  zrozumiae,  e taka  wojna  musiaa  spowodowa  gruntowne  zmiany  w
sytuacji Europy i nie tylko Europy.
     W  zwizku  z tymi wanymi zmianami w sytuacji midzynarodowej niektare
stare  sformuowania,  jakimi  posugiwalis'my si jeszcze niedawno -- i  do
ktarych wielu tak si przyzwyczaio  -- s wyranie przestarzae i teraz nie
s do  przyjcia.  Trzeba sobie  zda  z tego  spraw, aby unikn  racych
bdaw w ocenie zaistniaej nowej sytuacji politycznej w Europie.
     Wiadomo, na przykad, e w cigu ostatnich kilku miesicy takie pojcia
jak „agresja", „agresor" uzyskay now konkretn tresc", nabray
nowego sensu. Nie  trudno domyle si, e  teraz nie moemy  posugiwa si
tymi  pojciami  w  tym  samym  sensie, jak, powiedzmy, 3--4 miesice  temu.
Teraz, jeeli mawi o wielkich mocarstwach  Europy, to Niemcy znajduj si w
sytuacji  pastwa,  dcego do najszybszego zakoczenia wojny i do  pokoju,
natomiast  Anglia  i  Francja, ktare jeszcze  wczoraj  wystgpowafy przeciwko
agresji, opowiadaj si za kontynuowaniem wojny i przeciwko zawarciu pokoju.
Jak widzicie, role si zmieniaj.
     Wyranie  s  bezpodstawne praby  rzdaw  angielskiego  i  francuskiego
usprawiedliwienia  tej   swojej  nowej  pozycji  zobowizaniami  udzielonymi
Polsce. Jak  kady  rozumie, nie  moe  by  nawet mowy o  odbudowie  starej
Polski.  Dlatego  bezsensowne  jest  kontynuowanie obecnej  wojny pod  flag
odbudowy  poprzedniego  Pastwa  Polskiego.  Rozumiejc  to,  rzdy Anglii i
Francji  nie chc,  jednak,  zaprzestania wojny i  przywracenia pokoju, lecz
szukaj nowego usprawiedliwienia do kontynuowania wojny przeciwko Niemcom. W
ostatnim okresie koa rzdzce Anglii i  Francji usiuj przedstawi  siebie
jako bojownikaw o demokratyczne prawa  narodaw przeciwko  hitleryzmowi, przy
czym rzd  angielski  ogosi, e  rzekomo  dla niego  celem wojny przeciwko
Niemcom  jest  ni  wicej,  ni  mniej,  jak „zniszczenie  hitleryzmu".
Wynika, e angielscy, a  razem rawnie  francuscy zwolennicy wojny  ogosili
przeciwko    Niemcom   cos'   w    rodzaju    „wojny   ideologicznej",
przypominajcej  dawne wojny  religijne. Rzeczywicie, w swym  czasie  wojny
religijne przeciwko
     113


     heretykom  i  innowiercom  byy  modne.  Jak  wiadomo,  spowodoway one
najcisze  skutki dla mas ludowych,  doprowadziy  do ruiny gospodarczej  i
zdziczenia kulturalnego narodaw. Nic innego  te  wojny nie mogy da. Ale te
wojny byy w okresie redniowiecza. Czy nie do tych czasaw redniowiecza, do
czasaw wojen religijnych,  przesdo'w  i zdziczenia  kulturalnego  powracajf
znowu   klasy   rzdzce   Anglii   i   Francji?   W   kadym   razie,   pod
„ideologiczn" flag teraz zainicjowano wojn o jeszcze wikszej skali
i o jeszcze wikszym zagroeniu dla narodaw Europy i caego wiata. Ale taka
wojna  nie ma  sobie adnego usprawiedliwienia. Ideologi hitleryzmu,  jak i
kady  system  ideologiczny,  mona  akceptowa  lub  negowa-jest  to rzecz
pogldaw  politycznych. Ale kady czowiek zrozumie, e ideologii nie da si
zniszczy  si, nie mona  zniszczy jej  wojn.  Dlatego nie tylko  nie ma
sensu,  ale jest po prostu przestpstwem prowadzenie takiej wojny, jak wojna
o   „zniszczenie   hitleryzmu",  osaniana  faszywf   lag  walki  o
„demokracj"...
     Czy to nie jasne,  e celem obecnej wojny w Europie nie jest to, o czym
mawi  si  w  wystpieniach  oficjalnych  dla szerokiego'ogau suchaczy  we
Francji i Anglii, to jest nie  walka o demokracj, a co innego,  o  czym ci
panowie nie mawiotwarcie.
     Prawdziw przyczyn wojny  anglo-francuskiej przeciwko Niemcom nie jest
to, e Anglia i Francja zaprzysigy, i rzekomo odbuduj poprzedni Polsk,
i,  naturalnie,  nie  to, e  postanowiy  one  podj si  walki w  obronie
demokracji. Koa rzdzce Anglii i Francji maj, oczywicie,  inne, bardziej
prozaiczne motywy wojny przeciwko Niemcom. Te motywy nie nale do dziedziny
jakiejkolwiek ideologii, a  do sfery ich interesaw  wycznie  materialnych,
jako  potnych mocarstw kolonialnych... Obawy, zwizane  z utrat panowania
nad wiatem,  dyktuj koom  rzdzcym Anglii i Francji polityk  rozpalania
wojny przeciwko Niemcom.
     W ten  sposab  imperialistyczny  charakter  tej  wojny  jest  oczywisty
kademu,  kto  chce  widzie prawdziwy stan rzeczy, kto  nie zamyka oczu  na
fakty.
     Z  tego wszystkiego wida, komu  potrzebna jest ta  wojna, prowadzona o
panowanie nad wiatem. Naturalnie, e nie klasie robotniczej. Taka wojna nie
rokuje klasie robotniczej nic innego, pracz krwawych ofiar i klsk.
     Zatem osdcie sami, czy si zmienia lub nie  w ostatnim okresie tre
takich poj, jak  „agresja", „agresor"? atwo jest dostrzec, e
uywanie  tych  saw  w  dawnym sensie  r- tj.  jak  to byo przed  ostatnim
decydujcym zwrotem w stosunkach politycznych midzy Zwizkiem Radzieckim  i
Niemcami i przed wybuchem wielkiej wojny imperialistycznej w Europie -- moe
powodowa  w  gowach  tylko  mtlik  i  nieuchronnie  bdzie  skania   do
faszywych  wnioskaw.  By si  to nie  stao, nie powinnimy  dopuszcza  do
niekrytycznego  stosunku wzgldem  tych samych poj,  ktare s niezmienne w
nowej sytuacji midzynarodowej.
     114


     Tak si uksztatowaa sytuacja midzynarodowa w ostatnim okresie.
     Przejdmy  do  zmian, jakie  nastpiy w  polityce zagranicznej  samego
Zwizku Radzieckiego. Zmiany zaszy tu  spore,  ale,  gdy si mawi o sprawie
gawnej,  to  trzeba  przyzna   rzecz  nastpujc,  dziki  konsekwentnemu
realizowaniu  naszej  pokojowej polityki  zagranicznej, zdoalimy  znacznie
umocni   nasze   pozycje   i  wag   midzynarodow  Zwizku  Radzieckiego.
(Dugotrwae oklaski).
     Jak  ju  powiedziaem,  nasze  stosunki   z   Niemcami  poprawiy  sie
gruntownie. Sprawy rozwijay si tu w kierunku zacieniania  przyjacielskich
stosunkaw, rozwijania praktycznej wspapracy i poparcia politycznego Niemiec
w  ich deniach do pokoju. Zawarty  midzy Zwizkiem  Radzieckim i Niemcami
ukad o nieagresji zobowizywa nas do neutralnoci w razie  udziau Niemiec
w wojnie.  Konsekwentnie realizowalimy  t lini.  Z  tym  wcale  nie  byo
sprzeczne rozpoczte 17  wrzes'nia  wkraczanie naszych  wojsk na  terytorium
byej  Polski.  Rzd  radziecki rozesa  do  wszystkich  pastw,  z ktarymi
utrzymuje  stosunki dyplomatyczne,  specjaln not. z owiadczeniem, e ZSRR
rawnie  nadal  bdzie  wobec  nich  prowadzi  polityk  neutralnoci.  Jak
wiadomo,  nasze wojska  wkroczyy  na  terytorium Polski dopiero wtedy,  gdy
Pastwo Polskie  rozpado si i faktycznie przestao istnie. Naturalnie, e
nie  moglis'my  pozosta  obojtni  wobec tych  faktaw, gdy  w  wyniku tych
wydarze  przed  nami  zaistniay  palce  problemy  bezpieczestwa  naszego
pastwa.  Ponadto, rzd  radziecki musia si liczy z wyjtkow,  sytuacj,
jaka  zaistniaa  dla  bratniej  ludnoci  Ukrainy  Zachodniej  i  Biaorusi
Zachodniej,  ktara w nie istniejcej ju  Polsce zostaa porzucona na pastw
losu.
     Dalsze   wydarzenia   w   peni   potwierdziy,    e   nowe   stosunki
ra-dziecko-niemieckie zbudowane s na mocnej podstawie wzajemnych interesaw.
Po  wkroczeniu  jednostek  Armii  Czerwonej  na  terytorium  byego  Pastwa
Polskiego   zaistniay   powane    zagadnienia   rozgraniczenia   interesaw
pastwowych ZSRR i Niemiec. Sprawy te zostay uregulowane szybko na zasadach
wzajemnej  zgody. Zawarty w kocu  padziernika  niemiecko-radziecki ukad o
przyjani i  granicy  midzy  ZSRR  i  Niemcami  utrwali nasze  stosunki  z
Pastwem Niemieckim.
     Stosunki Niemiec z innymi buruazyjnymi pastwami zachodnioeuropejskimi
w  ostatnich dwach  dziesicioleciach  okrelao  przede  wszystkim  denie
Niemiec do zerwania pt Traktatu Wersalskiego, ktarego  twarcami byy Anglia
i Francja przy aktywnym udziale  Stanaw Zjednoczonych Ameryki1. W
ostatecznym wyniku to wanie doprowadzio do obecnej wojny w Europie.
     Stosunki  Zwizku Radzieckiego z Niemcami  ksztatoway  si  na  innej
zasadzie,  nie  majcej nic wspalnego z interesami  uwiecznienia powojennego
ukadu  wersalsk  ego.  Zawsze  bylis'my  tego zdania, e  silne  Niemcy  s
nieodzownym warunkiem  trwaego  pokoju w  Europie. Byoby  rzecz  mieszn
myle, e Niemcy  mona  „po prostu wytrci z  szeregu" i  zrzuci z
rachunku. Mocarstwa,
     115


     piastujce  to  gupie   i  niebezpieczne  marzenie,  nie  uwzgldniaj
smutnych dowiadcze Wersalu, nie zdaj  sobie sprawy z  istniejcej  potgi
Niemiec i  nie  rozumiej tego,  e  praba  powtarzenia  Wersalu  w  obecnej
sytuacji  midzynarodowej, gruntownie  ranicej si od sytuacji 1914  roku,
moe zakoczy sie dla nich krachem.
     Nieugicie  dymy  do  poprawy stosunkaw  z Niemcami i z  zadowoleniem
powitalis'my  takiego  rodzaju  denie  w  samych  Niemczech.  Teraz  nasze
stosunki z Pastwem Niemieckim uksztatowane s na przyjacielskich zasadach,
na  gotowoci  popierania  denia  Niemiec  do  pokoju, a  jednoczenie  na
pragnieniu maksymalnego  wspadziaania z rozwijaniem  radziecko-niemiekich
stosunkaw gospodarczych z  wzajemn korzyci  obu pastw. Trzeba  odnotowa
specjalnie  e  zmiany,  jakie zaszy  w stosunkach  radziecko-niemiekich w
dziedzinie  politycznej,   stworzyy  sprzyjajce   przesanki   do  rozwoju
radziecko-niemiekich stosunkaw gospodarczych. Ostatnie rozmowy  gospodarcze
delegacji niemieckiej w Moskwie i toczce si obecnie rokowania  radzieckiej
delegacji  gospodarczej  w  Niemczech,  przygotowuj  obszern  podstaw  do
rozwijania obrotu  towarowego midzy  Zwizkiem Radzieckim i Niemcami. Teraz
pozwalcie  omawi wydarzenia, zwizane  bezpos'rednio z  wkroczeniem naszych
wojsk  na terytorium byego Pastwa  Polskiego. Nie  ma  potrzeby opisywania
przebiegu  tych wydarze. O  tym wszystkim  obszernie pisaa nasza  prasa i,
towarzysze  deputowani,  dobrze  jestes'cie  obeznani  z faktycznym  stanem.
Powiem tylko o rzeczach najbardziej istotnych.
     Nie ma potrzeby udowadnia,  e  w chwili  cakowitego  rozpadu Pastwa
Polskiego nasz  rzd zobowizany by do podania pomocnej  doni zamieszkaym
na terytorium Ukrainy Zachodniej i Biaorusi Zachodniej braciom -- Ukraicom
i  braciom  -- Biaorusinom. Wanie  on  tak postpi. (Huczne, dugotrwae
oklaski.  Deputowani  wstaj i urzdzaj owacj)... Podczas  bojowego marszu
Armii Czerwonej  przez te rejony  nasze  jednostki wojskowe  miejscami miay
powane starcia z  jednostkami polskimi, a wic  byy  te ofiary...  Ogalna
liczba  ofiar,  jakie  poniosa  Armia  Czerwona   na  terytorium  Biaorusi
Zachodniej i Ukrainy Zachodniej, wynosi: zabitych --  737, rannych  -- 1862,
to jest  ogaem  - 2599  ludzi. ...  Terytorium  Ukrainy Zachodniej razem  z
terytorium Biaorusi Zachodniej,  jakie  przeszo do nas, wynosi 196 tysicy
kilometraw kwadratowych,  a  ludno  --  okoo  13  milionaw  osab,  w  tym
Ukraicaw  --  ponad 7 miliono'w,  Biaorusinaw - ponad 3 miliony, Polakaw -
przeszo 1 milion. ydaw -- przeszo 1 milion...2
     0x08 graphic
     1 Kongres USA odmawi ratyfikowania Traktatu Wersalskiego. -
Uw. aut. Przytacza si ze skratami. -- Uw. aut.
     116


     0x01 graphic

     Na  rocznic  podpisania  radziecko-niemieckiego  Paktu  o  nieagresji.
Plakat radziecki dla Ukrainy Zachodniej
     117


     0x01 graphic



     Moskwa. Kreml, 24 sierpnia 1939 r. godzina 5 rano.
     Pakt  zawarty.  Stalin  wznosi toast  za  Hitlera,  ktarego,  jak  wie,
„bardzo
     kocha narad niemiecki"
     0x01 graphic

     Mawiem ju, jak Stalin pojmowa t umow. Literalnie pyszni
     si jak paw. Chodzi z zadartym nosem i mawi dosownie: ,/Jabr-
     aem Hitlera, nabraem Hitlera"
     N. Chruszczow „Wspomnienia"
     119


     HITLER O PAKCIE RADZIECKO-NIEMIECKIM
     Pakty maj znaczenie dopaty, dopaki s poyteczne dla naszych
     celaw... Rosja zreszt te bdzie przestrzegaa paktaw, zanim s
     Karykatura radziecka 1942 roku
     120
     one jej poyteczne
     0x01 graphic


     SOJUSZ STALINA Z HITLEREM
     1. KANCELARIA MSZ DO AMBASADY NIEMIECKIEJ W MOSKWIE
     Telegram
     Kancelaria MSZ 500 Berlin, 27 wrzenia 1939 r.
     Nr. 435
     Pilne!
     Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych!1
     Tekst telegramu nr 163 z Tallinna z dn. 26 do dziau attache dla
     Dowadztwa Naczelnego armii
     Estoski naczelnik  sztabu2  zakomunikowa  mi, e  Rosjanie
nalegaj  na sojusz. Owiadczy, e  Rosjanie daj bazy morskiej  w porcie
batyckim  oraz  lotniczej na  wyspach  estoskich. Sztab generalny  poleci
przyj te dania, gdy pomoc niemiecka  jest wtpliwa i sytuacja  moe si
jedynie pogorszy.  25 i  26  wrzenia  samolot  rosyjski dokona lotdw  nad
terytorium estoskim. Sztab generalny wyda rozkaz nie strzela do samolotu,
eby nie komplikowa sytuacji. Reussin3. Froch-wein4.
     Brucklmeier5
     0x08 graphic
     1 Ribbentrop w owych dniach przebywa w  Moskwie.
-- Przyp. J. F.
     2 Genera major N. Reeck. -- Przyp. red. wyd. niem.
     3 Niemiecki  attache wojskowy w Estonii. -- Przyp. red. wyd.
niem.
     4 Wysannik niemiecki w Estonii. -- Przyp. red. wyd. niem.
     5 Urzdnik MSZ Niemiec. - Przyp. J. F.
     121


     2. KANCELARIA MSZ DO AMBASADY NIEMIECKIEJ W MOSKWIE
     Telegram
     Kancelaria MSZ 499 Berlin, 27 wrzenia 1939 r.
     Nr 436
     Pilne!
     Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych!
     Tekst telegramu nr 245 z dn. 26 z Helsinek
     Minister spraw zagranicznych [Finlandii]1 powiadomi mnie  o
daniach stawianych  Estonii  przez Rosj i  zauway, e Finlandia  gotowa
jest polepszy swe stosunki z Rosj, lecz  nigdy nie  zgodzi si na  podobne
dania, nawet jeli dojdzie do gorszego2.
     Wskazaem na ranice  w sytuacji Estonii  oraz  Finlandii  i poradziem
Ministrowi  spraw  zagranicznych,  by zapewni  bezpieczestwo  swego  kraju
poprzez polepszenie stosunkaw z Niemcami i Rosj.
     Minister  spraw zagranicznych z tym si  zgodzi;  wskaza na cakowite
zniknicie wpywaw brytyjskich na Batyku. Blu-cher3.
     Brucklmeier
     1 J. Eicco. -- Przyp. red. wyd. niem.
     2 To jest do wojny. -- Przyp. J. F.
     3  Dr  von  Blticher,  wysannik niemiecki  w Finlandii.  --
Przyp. red. wyd.
     niem.
     3. RIBBENTROP DO MOOTOWA
     List
     Moskwa, 28 wrzenia 1939 r Poufnie!
     Panie Przewodniczcy!
     Mam zaszczyt  potwierdzi  odbiar Waszego  dzisiejszego listu, w ktarym
donosicie mi co nastpuje:
     122


     „W celu spenienia mego  dzisiejszego  listu odnos'nie stworzenia
wspalnego   programu  gospodarczego1   Rzd  ZSRR  podejmuje  si
okazywania pod wszystkimi  wzgldami  wspadziaania niemieckim  tranzytowym
przewozom z  Rumunii i do  Rumunii  kolej Garny  lsk  -  Lemberg [Lwaw] -
Koomyja.  Obydwa  rzdy   w  ramach  planowanych  pertraktacji  'handlowych
zamierzaj  niezwocznie  porozumie   si  co  do  realizacji  tranzytowych
przewozaw. To  samo dotyczy  niemieckiej  komunikacji tranzytowej z  Iranem,
Afganistanem oraz krajami Dalekiego Wschodu.
     Rzd ZSRR owiadcza poza tym, ze gotaw  jest dostarcza [Niemcom] pracz
ustalonej iloci  ropy  naftowej,  o jakiej  si umo'wiono wczes'niej lub  o
ktarej tocz si wstpne rozmowy, dodatkow ilo opy  naftowej, odpowiednio
do przetwarstwa  ropy naftowej rocznie  w rejonach Drohobycza i Borysawa  z
zastrzeeniem, e  jedna poowa  tej iloci  bdzie dostarczana do Niemiec z
wyej wspomnianych kopalni ropy naftowej, druga  za cz z  innych kopalni
ropy naftowej ZSRR.  Za te dodatkowe dostawy ropy  naftowej  ZSRR zgadza si
otrzymywa w charakterze kompensaty antracyt i rury stalowe".
     W imieniu rzdu  Cesarstwa Niemieckiego zawiadomienie  to  przyjmuj  z
zadowoleniem i zgod.
     Przyjmijcie,   Panie   Przewodniczcy,   nowe  zapewnienia  o  mym  jak
najwyszym dla Was szacunku.
     von Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. 1. F.
     4. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa,  3 dn. padziernika 1939 - 12.04. Otrzymany 3 padziernika 1939
- 23.10
     Nr 463 z dn. 3 padziernika Bardzo pilne! cile tajne!
     Mootow o godzinie 14 wezwa mnie dzi do siebie, eby zakomunikowa co
nastpuje:
     Rzd  radziecki owiadczy  Ministrowi spraw zagranicznych  Litwy, ktary
przybywa dzi [do Moskwy],e w ramach przyja-
     123


     cielskiego uregulowania  stosunkaw  wzajemnych, by  moe podobnego  do
wariantu estoskiego,  rzd  radziecki chce przekaza miasto  Wilno  i  jego
okolice Litwie, rawnoczenie za rzd radziecki  wskae  Litwie, e  powinna
przekaza "Niemcom dobrze znan cz  swych  terenaw. Mootow ciekawi si,
jak mamy na wzgldzie  formaln procedur. Idea jego polega na jednoczesnym
podpisaniu   protokou   radziecko-litewskiego   o   Wilnie   i    protokou
niemiecko-litewskiego o terytorium litewskim, ktare jest nam przekazywane.
     Odpowiedziaem,  e ta propozycja nie wydaje mi si ciekaw. Logiczniej
by byo,  eby rzd radziecki z  pocztku wymieni Wilno na ten  pas  ziemi,
ktary  jest nam przeznaczony, a potem  przekaza  go  nam. Zdawao  si,  e
Mootow nie  zgadza si z  moj propozycj, ale pozwoli mi przekonsultowa
si z moim rzdem i da mu odpowied jutro przed poudniem.
     Propozycja Mootowa wydaje mi si zgubna, gdy w  oczach caego s'wiata
bdziemy  wygldali  „grabiecami" terytorium  litewskiego,  gdy  rzd
radziecki tymczasem uwaany bdzie za  ofiarodawc. Wydaje mi si, e  warto
wzi pod uwag maj plan tej akcji. Poza tym prosibym Was rozway celowo
udokumentowania    oddzielnym   tajnym    protokoem   radziecko-niemiec-kim
przekazania  nam  tego  terytorium  litewskiego  przed  tym,  zanim  Zwizek
Radziecki  faktycznie  przyczy  Litw  -  myl, na kto'rej  jak  rozumiem,
pocztkowo opieray si porozumienia odnos'nie Litwy.
     Schulenburg
     5. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 4 padziernika 1939 r.
     cile tajne!
     Nr 488
     Na Wasz telegram nr 463
     Sposab  przekazania strefy terytorium  litewskiego  zaproponowany przez
Mootowa  te uwaam za nie do  przyjcia. Poprocie, prosz, Mootowa, by w
danym momencie nie  omawia  z  Litwinami tej  kwestii terytorialnej. Lepiej
niech rzd radziecki na wypadek wprowadzenia wojsk radzieckich do
     124


     Litwy,  co  prawdopodobnie  jest  oczekiwane,  zobowie  si  wzgldem
Niemiec pozostawi  t stref terytorium litewskiego nie okupowan i udzieli
Niemcom  prawa  ustalenia  swego terminu, kiedy zostanie  dokonane  formalne
przekazanie terytorium. Zrozumienie wzajemne w tej kwestii ma by osignite
w przyszoci poprzez wymian tajnych listaw midzy Wami a Mootowem.
     Minister spraw zagranicznych Rzeszy
     Zgodnie ze wskazawk Ministra spraw zagranicznych Rzeszy  telegram  ten
za jego podpisem zosta nadany od razu. Haus, 4 padziernika1.
     O  godzinie 11 tre  tego telegramu przekazaem w postaci zawoalowanej
telefonicznie hrabiemu Schulenburgowi. Dokadnie zrozumia instrukcj. Hans,
4 padziernika1.
     0x08 graphic
     *  Notatki zrobione na  telegramie  przez  pomocnika  sekretarza  stanu
Hausa. - Przyp. J. F.
     6. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 5 padziernika 1939 - 00.30
     cile tajne!
     Pilne!
     Nr 470 z dn. 4 padziernika
     Uzupenienie do mego telegramu nr 463 z dn. 3 padziernika
     Tego  ranka od  razu  po pierwszym telefonie pomocnika sekretarza stanu
Hausa przekazaem Mootowowi prob nieroz-gaszania litewskiemu  Ministrowi
spraw     zagranicznych     niczego,     co     si    tyczy    porozumienia
niemiecko-radzieckiego odnonie Litwy. Mootow  poprosi mnie o spotkanie  o
godzinie 17 i powiedzia, e niestety  wczoraj wypado poinformowa Ministra
spraw zagranicznych Litwy o tym porozumieniu, poniewa mimo caej lojalnoci
wzgldem nas nie mag postpi inaczej. Czonkowie delegacji litewskiej byli
niezwykle podnieceni  i  zasmuceni;  owiadczyli,  e  strata  wanie  tego
regionu bdzie
     125


     szczegalnie   dotkliwa,   poniewa  liczni  wybitni  dziaacze   narodu
litewskiego pochodz z tej czci Litwy. Tego  ranka o godzinie  8  litewski
Minister  spraw  zagranicznych  odlecia  do  Kowna.  Do  Moskwy  ma  zamiar
powro'cic po jednym - dwach dniach.
     Powiedziaem, e niezwocznie zawiadomi o tym telefonicznie maj  rzd;
po tym zatelefonowaem  do pana Hausa. Po godzinie Mootow zakomunikowa mi,
e Stalin osobicie prosi rzd niemiecki, by w danym momencie nie nalega na
przekazanie strefy terytorium litewskiego [Niemcom].
     Schulenburg
     7. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 5 padziernika 1939 - 3.43 Moskwa, 5 padziernika 1939 - 11.55
     Pilne! cise tajne!
     Nr 497 z dn. 4 padziernika
     Na dzisiejsze doniesienie telefoniczne ambasadora
     Misja dyplomatyczna w Kownie otrzymaa nastpujce instrukcje:
     1.  Wycznie  Was osobicie zawiadamiam  o  tym, o nastpuje: w  toku
podpisania  23  sierpnia  paktu  niemiecko-rosyjskiego  o  nieagresji zosta
dokonany cise tajny podzia sfer wpywaw w  Europie  Wschodniej. Zgodnie z
tym  podziaem  Litwa  bya  wczona  do  sfery  wpywaw  niemieckich,  gdy
tymczasem  na terenach byego  Pastwa Polskiego granica zostaa ustalona na
tak zwanej  linii czterech  rzek  (Pisa  -  Narew -Wisa - San).  Ju  wtedy
daem, eby Wileszczyzna i Wilno zostay przyczone do Litwy, na co rzd
radziecki wyrazi zgodz. 28 wrzenia, podczas omawiania umowy o przyjani i
granicy, porozumienie ulego zmianie w tym sensie, e Litwa  i Wileszczyzna
zostay  wczone do rosyjskiej sfery  wpywaw, a za  to w zamian z  terenaw
polskich  do  sfery  wpywaw Niemiec  przeszy  wojewadztwo  lubelskie  oraz
znaczna  czs'  wojewadztwa  warszawskiego, a  take rejon  miasta  Suwak.
Poniewa wczenie Suwalszczyzny  do niemieckiej sfery  wpywaw  spowodowao
komplikacje  w przeprowadzeniu linii  granicznej,  zgodzilimy  si,  e  na
wypadek, jeeli Sowieci poczyni wzgldem Litwy
     126


     specjalne kroki, wic niedua strefa terytorium poudniowo-za-chodniego
Litwy, dokadnie zaznaczona na mapie, przejdzie do Niemiec.
     2.  Hrabia  von Schulenburg  dzisiaj donias, e  Mootow  wbrew naszym
yczeniom   minionego  wieczoru   powiadomi  litewskiego   Ministra   spraw
zagranicznych  o tym poufnym  porozumieniu.  Prosz  teraz  ze  swej  strony
poinformowa rzd litewski w danej kwestii ustnie i cile  poufnie  w takim
duchu:
     Od  razu  po podpisaniu  23  sierpnia  radziecko-niemieckiego  paktu  o
nieagresji  celem  uniknicia komplikacji midzy nami  a  rzdem  radzieckim
prowadzone  byy pertraktacje  o  rozgraniczeniu sfer wpywaw  niemieckich i
radzieckich w  Europie  Wschodniej.  W  czasie  tych  pertraktacji poleciem
zwraci Litwie Wileszczyzn, na co rzd radziecki udzieli mnie swej zgody.
Zgodnie  z Ukadem o  przyjani i granicy z dn. 28 wrzes'nia, jak  wynika  z
opublikowanej   radziecko-niemieckiej   linii   demarka-cyjnej,   terytorium
Suwalszczyzny  wysunite  w  kierunku  Niemiec  przycza  si  do  Niemiec.
Poniewa granica ta bya zagmatwana i nienaturalna, zachowaem  za  Niemcami
prawo do jej zmian w tym sensie, e do nas odejdzie dodatkowo niedua strefa
terytorium litewskiego. Oddanie Litwie Wilna  te byo omawiane podczas tych
pertraktacji. Teraz jestes'cie upowanieni zawiadomi rzd litewski, e rzd
Rzeszy  dany moment nie uwaa za  odpowiedni  do  rozwizania kwestii zmiany
granic. Stawiamy jednak warunek, eby rzd  litewski rozpatrywa t  kwesti
jako cile poufn. (Koniec instrukcji dla Kowna.)
     Prosz   zawiadomi  pana   Mootowa   o  naszym   doniesieniu  rzdowi
litewskiemu.  Nastpnie  prosz poprosi go, jak ju bya mowa w  poprzednim
telegramie, eby wskazana strefa graniczna terytorium litewskiego na wypadek
posania wojsk  radzieckich do  Litwy  nie  bya przez  me  zajmowana i eby
Niemcom  pozostawiono prawo  do wyznaczenia  daty wykonania  porozumienia  o
oddaniu  dla  Niemiec wymienionego  terytorium. Oba  punkty  tej  kwestii  w
przyszos'ci powinny znalez' odbicie w tajnej wymianie listaw midzy Wami a
Mootowem.
     Ribbentrop
     127


     0x01 graphic

     Z PRZEMaWIENIA HITLERA WREICHSTAGU


     7 padziernika 1939 r.
     Berlin, 6 padziernika (TASS). Dzisiaj o godzinie  drugiej  po poudniu
odbyo  si posiedzenie Reichstagu niemieckiego. Po kro'tkim sowie wstpnym
Goeringa, ktary zoy hod pamici polegym  na froncie polskim, wystpi z
deklaracj Hitler.
     Przemawienie Hitlera trwao patorej godziny.
     Hitler na pocztku swego przemawienia podsumowa wyniki wojny z Polsk.
W  cigu  dwach  tygodni, powiedzia, przestao istnie  pastwo liczce  36
milionaw  ludnoci,  majce  armi przeszo z 50  dywizji... Zdaniem Hitlera
przyczyna  zwycistwa  armii  niemieckiej  tkwi nie tylko w  bohaterstwie  i
ofiarnoci  onierzy,   udoskonaleniu   techniki   bojowej  oraz   wysokich
kwalifikacjach  dowadztwa, lecz,  co jest  rzecz  gawn, w braku zdolnoci
yciowej  pastwa  polskiego.  Na  kociach  oraz  krwi  Niemcaw  i  Rosjan,
owiadczy Hitler, bez jakiegokolwiek uwzgldnienia  warunkaw historycznych,
etnograficznych  i  gospodarczych byo  stworzone  pastwo, ktare  nie miao
adnego prawa do istnienia...
     W zwizku  z  wynikami dziaa wojennych w Polsce Hitler zatrzy-mat si
przy kwestii wspapracy Niemiec i ZSRR. Rosja, owiadczy, nie widzi adnych
przyczyn  przeszkadzajcych  ustaleniu  cisej  wspapracy  midzy  naszymi
pastwami.  Ranice w  reimach  nie  mog stanowi przeszkody  we  wspalnej
aktywnej walce  o pokaj.  Pakt  z  ZSRR  jest  punktem  zwrotnym  w  rozwoju
niemieckiej  polityki  zagranicznej,  podstaw  dugofalowej  i  szczliwej
wspapracy Niemiec z ZSRR  w sprawie likwidacji zarzewi  wojny i zapewnienia
bezpieczestwa narodaw.  Zawarte porozumienie do przejrzycie wskazuje, e
twierdzenie o  niemieckich planach  ekspansji na Ukrain, Ural, Rumuni itp.
s wymysem.  Na Wschodzie Europy dziki wysikom Niemiec i Rosji ustala si
spokaj  oraz  pokaj. Interesy Niemiec i Rosji  w tym cakowicie s  zbiene.
Kady na swym odcinku bdzie dba o swe interesy i budowa pokojowe ycie...
     128


     0x01 graphic

     Z ROZMOWY RIBBENTROPA Z KORESPONDENTEM JAPOSKIM


     7 padziernika 1939r.
     Berlin, 6 padziernika (TASS)... Jestem bardzo zadowolony z przebiegu i
wynikaw  pertraktacji   midzy  Niemcami  a  ZSRR,   ktare  doprowadziy  do
wyjanienia sytuacji  w byym obwodzie  polskim, a tym  samym  i  w  Europie
Wschodniej. Jestem  przekonany, e  ustalenie  si  spokoju  i  adu w  tych
obwodach  bdzie   nie   tylko   korzystne  i  przyniesie  szczcie  ranym
narodowociom, zamieszkaym na tym  terytorium, lecz po  zlikwidowaniu  tego
zarzewia niepokoju w Europie poczyniony zostanie znaczny krok zmierzajcy do
uporzdkowania powszechnego  pokoju. Uwaam, e  takie uregulowanie  kwestii
jest nauczk dla wszystkich podegaczy do wojny i zostanie szczerze powitane
przez  wszystkie pokaj  mifujce narody.  Niemcy  i  Rosja Radziecka w  swym
wspalnym  owiadczeniu  zaproponoway Anglii i  Francji wybar: czy  chc one
wojny czy pokoju. Decyzja naley do mocarstw zachodnich...
     Niemcy zawsze pragny  pokoju, a nie wojny. Wojna z Polsk zostaa nam
narzucona  wbrew  wszystkim  rozwanym  propozycjom  Fiihrera.  Tak samo  na
Zachodzie  wojn wypowiedziay  nie Niemcy, lecz Anglia  i  Francja.  Niemcy
wci gotowe  s zawrze pokaj, co  wcale nie jest nowos'ci. W kadym  bd
razie mocarstwa zachodnie w prdkim  czasie musz podj decyzj. Bezmylnej
grobie angielskich podegaczy do wojny „zniszczenia hitleryzmu" -- co
nie oznacza  nic innego jak zniszczenie narodu niemieckiego -- z powodzeniem
moe  by  przeciwstawione  takie   haso  niemieckie,   jak   na   przykad
„zniszczenie demokracji angielskiej"...
     Jeeli zajrze do prasy,  w szczegalnoci  po opublikowaniu  pokojowego
owiadczenia  niemiecko-radzieckiego,  mona  si  przekona,  jak  dziaaj
podegacze  do  wojny. Midzynarodowi podegacze  wojenni dzi  nie bd si
bali  podjudzania  narodaw  angielskiego  i francuskiego przeciwko  Niemcom,
jutro  natomiast  nie  bd  si  bali  poszczu  jeden  na drugiego  narody
amerykaski i japoski...
     129


     8. MOOTOW DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     List
     Moskwa, 8 padziernika 1939 r. Tajne!
     Panie Ambasadorze!
     Mam   zaszczyt  potwierdzi,   e  w  realizacji  dodatkowego  poufnego
protokou o  Litwie podpisanego przez ZSRR  i  Niemcy  28 wrzenia  1939  r.
zostao osignite zrozumienie wzajemne w nastpujcych kwestiach:
     Terytorium litewskie, wymienione w protokole i zazna
     czone na mapie zaczonej do protokou, na wypadek rozloko
     wania [w Litwie] si Armii Czerwonej nie bdzie okupowane.
     Niemcom zastrzeone bdzie prawo wyznaczenia daty
     realizacji porozumienia o przekazaniu im wspomnianego
     terytorium Litwy.
     Panie Ambasadorze,  prosz przyj moje zapewnienia o  jak  najgbszym
dla Was szacunku.
     W. Mootow
     9. MEMORANDUM DR.SCHNURRE, MSZ NIEMIEC
     Tezy do mych pertraktacji w Moskwie
     Padziernik, 1939 r.
     Nie moemy samowolnie wprowadza zmian do porozu
     mienia kredytowo-handlowego z dn. 19 sierpnia biecego
     roku. Poyteczne jednak byoby osignicie przyspieszenia
     dostaw surowcaw (180 milionaw marek).
     Gawnym mym zadaniem podczas pertraktacji bdzie
     ustalenie, czy Rosja moe i czy bdzie pokrywa [nam] ponad
     umow z dn. 19 sierpnia straty importu morskiego oraz w jakim
     stopniu potrafi to zrobi. Organizacje wojskowe i cywilne
     wrczyy mi spisy pilnie potrzebnych dostaw dodatkowych,
     ogaem na 70 milionaw marek. dania, jakie zgosz w
     Moskwie, sigaj dalej poza te spisy, gdy niemieckie potrzeby
     130


     na  cele wojenne  s  kilkakrotnie  wiksze  od  zaproponowanych  przez
wydziay na pertraktacje. Stosunkowo skromne wymagania wydziaaw wskazuj na
niedocenianie  moliwoci  Rosji  w dostawach surowcaw. Przyczyn tego  jest
system  transportu,  organizacja,  metodyka  produkcji  itp.  [w  ZSRR]  nie
odpowiadajce standardom.
     3. Proponowany Rosjanom plan zawiera co nastpuje:
     Zwizek Radziecki niezalenie od umowy z dn. 19 sierpnia
     1939 r. powinien dostarczy nam surowcaw (zarawno wytwarzanych w Rosji,
jak te kupowanych  dla nas  przez Rosj  w  krajach neutralnych) na sum 10
milionaw marek. Niemiecka kompensata  za ten  surowiec nie zostanie spacona
niezwocznie. Bdzie musiaa przyj posta programaw dostaw oraz inwestycji
rozoonych na okres okoo piciu lat. W cigu tego czasu gotowi bdziemy do
wywizania  si  ze  swych  zobowiza  wypywajcych  z  rosyjskich  dostaw
surowcaw, w zakresie budowy w Rosji zakadaw przemysowych zgodnie z szeroko
zakrojonym programem, jaki zostanie uzgodniony.
     W ramach cile gospodarczych pertraktacji realne
     trudnoci istniejce w stosunku do Rosji nie mog by przezwy
     cione midzy innymi dlatego, e prosimy Rosjan, by dziaali
     z wyprzedzeniem. Faktycznie pozytywny wynik moe by
     osignity wycznie wtedy, kiedy wysze kierownictwo
     rosyjskie wyda odpowiednie dyrektywy oparte na pozycji
     politycznej zajmowanej wzgldem nas. Pertraktacje te w tym
     sensie posu sprawdzianem tego, czy Stalin gotaw jesi1 do
     wycigania daleko posunitych wnioskaw z nowego kursu
     politycznego. Dostawy danych przez nas surowcaw mog by
     wykonane wycznie kosztem wasnego uytkowania Rosjan,
     poniewa sytuacja zaopatrzeniowa w Rosji jest niezadowalaj
     ca.
     W zalenoci od wynikaw moich pertraktacji moe si
     okaza niezbdne ponowne rozpatrzenie przez osoby kompe
     tentne programaw dotyczcych surowcaw z wybitnie politycz
     nego punktu widzenia.
     Pracz tego podczas rozmaw w Moskwie naley ustali
     skal tranzytowego dostarczania naszego dawnego importu z
     Iranu, Afganistanu, Mandurii i Japonii.
     Schnurre1
     0x08 graphic
     1    Kierownik    sektora   wschodnioeuropejskiego    dziau
gospodarczego MSZ Niemiec. - Przyp. J. F.
     131


     0x01 graphic

     9 padziernika 1939 r.
     PRZYJCIE PRZEZ W. MOOTOWA
     PRZEDSTAWICIELI GOSPODARCZYCH
     NIEMIEC PANaW
     RITTERA I SCHNURRE


     Specjfilny penomocnik rzdu  niemieckiego do spraw  gospodarczych  pan
Ritter  oraz   szef  niemieckiej  delegacji  gospodarczej  pan  Schnurre   8
padziernika zostali przyjci przez Przewodniczcego Rady Komisarzy Ludowych
ZSRR tow. Mootowa.
     W  toku  rozmowy  porozumiano si o tym, e program  gospodarczy, co do
ktarego  zawarto  porozumienie  podczas ostatniego pobytu w Moskwie Ministra
spraw zagranicznych pana von  Ribbent-ropa, bdzie realizowany przez obydwie
strony  w trybie przyspieszonym i na  szerok skal.  Midzy innymi  zawarte
zostao  przy tym porozumienie  o  tym,  e ZSRR przystpi  niezwocznie  do
zaopatrywania Niemiec w surowce, Niemcy za --do realizacji dostaw dla ZSRR.
     10. MEMORANDUM SEKRETARZA STANU WEIZSACKERA
     Berlin, 9 padziernika 1939 r.
     Sekretarz stanu Nr 793
     Pose fiski poprosi  o  wizyt u Ministra spraw zagranicznych Rzeszy.
Zgodnie ze wskazawk tego ostatniego  przyjem  pana Vuorimaa dzi we dnie.
Donias on co nastpuje:
     W wyniku wydarze zachodzcych w pastwach nadbatyckich Rosja posuna
si  obecnie  na  Batyku  tak daleko, e bilans si  zosta tam zakacony i
istnieje  zagroenie przewagi  Rosji. Brak zainteresowania ze strony Niemiec
t  kwesti zwracio uwag  Finlandij, gdy s podstawy do przypuszcze,  e
Rosja wysunie  Finlandii dania analogiczne  do  przedstawionych republikom
nadbatyckim.
     Rzd  fiski  poleci,  aby  Vuorimaa  ustali,  czy  Niemcy  pozostan
obojtne wobec posuwania si. Rosjan w tym regionie, natomiast jeeli znajd
si  potwierdzenia,  e  tak nie jest,  wic  si  dowiedzie,  jak pozycj
zamierzaj zaj Niemcy.
     132


     Pose doda:,  e  w  cigu ostatnich kilku  tygodni Finlandia  ze swej
strony  prabowaa uczyni wszystko,  co jest moliwe,  w celu uregulowania z
Niemcami swych stosunkaw handlowych, utrzymywania ich na normalnej podstawie
i prowadzenia polityki neutralnoci, czego pragn rawnie Niemcy.
     Odpowiedziaem  posowi w  duchu zaczonych  instrukcji,  wysanych do
Helsinek. Vuorimaa prosi mnie, bym wezwa go paniej, jeeli bdziemy mieli
co doda.
     Ze  saw posa  mona wnioskowa,  e  rzd  fiski  najprawdopodobniej
sprzeciwi si  daniom Rosjan  i  nie  ulegnie  presji podobnie, jak ulegy
Estonia  i otwa. Powiedziaem tylko, e mam nadziej, i  Finlandia potrafi
uregulowa, stosunki z Rosj drog pokojow.
     Weizsacker
     11. AMBASADOR W FINLANDH BLUCHER DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Helsinki,  10 padziernika 1939-21.30 Otrzymany 10 padziernika  1939 -
24.00
     Nr 287 z dn. 10 padziernika Pilne!
     Wszystko wiadczy o tym, e  jeeli Rosja  nie ograniczy swych roszcze
do wysp w Zatoce Fiskiej, Finlandia bdzie stawia opar zbrojny. Dla naszej
gospodarki wojennej bdzie  to miao nader  powane  skutki.  Z Finlandii do
Niemiec  przerwany  bdzie  nie tylko  eksport ywnoci  i drewna, lecz  te
niezastpiony  eksport miedzi oraz molibdenu. Z tych to  przyczyn  proponuj
poprosi rzd rosyjski, by jego roszczenia nie sigay poza wyspy.
     Blucher
     133


     12. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 18 padziernika  1939  -  00.40  Moskwa, 18 padziernika 1939 -
10.05
     Nr 594 z dn. 17 padziernika
     Do rk wfasnych pana ambasadora
     Przy  okazji,  ktara  wkratce  si  nadarzy, zamierzam  publicznie  si
wypowiedzie o sytuacji w  polityce zagranicznej, a  nastpnie powoujc si
na ostatnie prremdwienie Chamberlaina1  poruszy przysze obiekty
kamliwej  propagandy  angielsko-francuskiej.  W  zwizku  z  tym  chciabym
rawnie wykaza bezpodstawno  krcych  od  niedawna kamliwych  pogosek
rozpowszechnianych w dosc osobliwej postaci przez,  wrog  pras twierdzc,
e  podczas mego  pobytu  w Moskwie  poprosiem  Zwizek  Radziecki o  pomoc
wojenn, ale spotkaem si ze zdecydowan odmow.  W zwizku z tym zamierzam
powiedzie mniej wicej co nastpuje: _
     „Propaganda brytyjska  mocno rozczarowana zmianami,  jakie zaszy
niedawno w sytuacji  midzynarodowej, na ktare  duy  wpyw miao nawizanie
przyjaznych  stosunkaw midzy  Niemcami a Zwizkiem Radzieckim,  podejmowaa
najprzeraniejsze  praby  zdyskredytowania   i  okrycia  mrokiem   stosunkaw
niemiecko-radzieckich.  We waciwej sobie postaci ona przed niczym si  nie
powstrzymywaa, uciekaa do  jak  najwikszego  i  najbardziej  absurdalnego
kamstwa.   Na  przykad  sfabrykowaa  owiadczenie  o   tym,  e   podczas
pertraktacji moskiewskich poprosiem pana Stalina o pomoc wojenn do walki z
Polsk,  Francj  i.  Angli. Stalin  na prob odpowiedzia niby  to  ostr
replik:  „Ani  jednego onierza". Co jednak  rzeczywicie  zaszo  w
czasie tych pertraktacji moskiewskich? Pozwoli Pan, e przypomn o tym.
     Do  Moskwy  przybyem  23  sierpnia na pertraktacje  i  dla  zawarcia w
imieniu  Fiihrera  paktu  o nieagresji ze Zwizkiem  Radzieckim. Rozmowy  ze
Stalinem  i  Mootowem  rozpoczem  od  owiadczenia, e nie  przybyem  do
Moskwy,  jak to  swego czasu  uczynili delegaci Anglii i Francji,  by prosi
Zwizek Radziecki o  pomoc  zbrojn  na  wypadek, jeeli Anglia  zmusi  rzd
niemiecki do  przystpienia  do wojny.  Rzd  niemiecki  w takim wypadku nie
bdzie  potrzebowa pomocy, ale  bdzie  dysponowa  wystarczajcymi  siami
wojennymi,  by  stan  do  walki  przeciwko  Polsce   oraz  swym  zachodnim
nieprzyjacioom i
     134


     doprowadzi j [walk] do zwycistwa. Stalin z waciw sobie jasnoci
i cisoci szczerze na  to odpowiedzia: „Przez odrzucenie  na samym
pocztku [pertraktacji]  jakiejkolwiek pomocy wojennej  Zwizku Radzieckiego
Niemcy  zajy dumn pozycj. Jednake Zwizek Radziecki jest zainteresowany
w  tym,  by Niemcy  bdce jego ssiadem byy  silne  i  w wypadku praby si
wojennych midzy Niemcami a demokracjami zachodnimi  interesy ZSRR i Niemiec
bd naturalnie zbiene. Zwizek Radziecki nigdy nie  bdzie  chcia widzie
Niemcy w  skomplikowanej sytuacji".  Podzikowaem wtedy  Stalinowi  za jego
niedwuznaczne owiadczenie i powiedziaem  mu,  e zakomunikuj Fiihrerowi o
szerokim  podejs'ciu  rzdu  radzieckiego  do  sprawy.  Tak  rozpoczy  si
pertraktacje niemiecko-radzieckie  i  ta  wymiana  zda  od  samego pocztku
rozmaw  stworzya  atmosfer szczeroci oraz przyjaz'ni; w  cigu 24  godzin
zosta zawarty  pakt o  nieagresji,  w toku za  dalszego biegu wydarze,  w
kocu  wrzes'nia  -  umowa o  przyjani  i  granicy.  Po  zaoeniu  podstaw
politycznych   postanowiono   rawnie  nakreli  wszechogarniajcy  program
gospodarczy,  ktarego drogi realizacji s omawiane wanie teraz  w Moskwie.
Niemcy  potrzebuj  surowcaw  radzieckich,  Zwizek Radziecki  za - towaraw
przemysowych. Nie ma  powodaw, by kwitnce w  przeszoci stosunki handlowe
midzy  dwoma  narodami nie zostay  wkratce  odrodzone. Odwrotnie  - jestem
gboko  przekonany,  e istniejce  dawniej  tradycyjne  stosunki przyjani
midzy Niemcami a Rosj, zostay  teraz  przywracone, bd  si  nieustannie
pogbia  i  pogbia, e  wymiana towarowa  bdca naturalnym  czynnikiem
dodatkowym przyprowadzi w przyszoci oba narody do dobrobytu, o jakim nawet
nie  marzyy.  Wychodzc  ze wspalnej  platformy  politycznej  -  deklaracji
niemiecko-radzieckiej z dnia 28 wrzes'nia 1939 r. - postanowiono rawnie, e
pozakoriczeniu  kampanii polskiej  oba rzdy.bd pracowa nad przywraceniem
pokoju.  W  wypadku,  gdyby  praby te  nie  uwieczyy  si  sukcesem (co ma
miejsce),  odpowiedzialno  za  kontynuowanie  wojny  spadnie  na  Angli i
Francj; rawnoczenie rzd Rzeszy i rzd radziecki bd si naradzay o tych
niezbdnych krokach, jakie maj by poczynione  w razie koniecznoci. Narady
te obecnie ju si  odbywaj, przebiegaj w  atmosferze  przyjani. Podobnie
jak pertraktacje moskiewskie, opieraj si na trwaym fundamencie zbienoci
interesaw. W zwizku z  tym oczekujemy w szybkim czasie wizyty pana Mootowa
w Berlinie.  Jestem przekonany, e wystarcza tak pobieny przegld, by raz i
na  zawsze  odrzuci   t  kup  kamstwa  sfabrykowanego  przez  Brytyjskie
Ministerstwo  Oszustwa  oraz  inne  niezdarne orodki  propagandowe  naszych
wrogaw o toczcych  si pertraktacjach niemiecko-rosyjskich oraz o rozwoju w
przyszoci stosunkaw migdzy dwoma najwikszymi pastwami europejskimi".
     135


     Prosz  jak  najszybciej zawiadomi  pana Stalina o  wyej  wspomnianej
ocenie pertraktacji moskiewskich danej przeze  mnie i zadepeszowa mi o jego
zgodzie.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Przemo'wienie Chamberlaina w  Izbie  Gmin,  wygoszone  12
padziernika 1939 r., byo odpowiedzi na przemawienie Hitlera w Reichstagu,
wygoszone 6 padziernika. - Przyp. red. viyd. niem.
     13. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     
     Telegram
     Moskwa, 19 padziernika 1939 r.
     Pilne!
     Nr 568 z dn. 19 padziernika
     Na Wasz telegram nr 594 z dn. 17 padziernika
     Mootow donias mi dzisiaj,  e Stalin zaaprobowa ocen pertraktacji w
Moskwie, jak zamierza da w swym przemawieniu Minister  spraw zagranicznych
Rzeszy. Prosi jedynie, eby zamiast zdania  przytaczanego jako owiadczenie
Stalina od so'w „Niemcy zajy  dumn  pozycj..." do  „widzie
Niemcy  w  skomplikowanej  sytuacji"  zostaa  przyjta  nastpujca wersja:
„Pozycja Niemiec, kto're odrzuciy pomoc wojenn, godna jest szacunku.
Silne Niemcy  jednak  - to niezbdna przesanka pokoju w Europie, z tego za
wynika,  e  Zwizek  Radziecki  zainteresowany  jest  w  istnieniu  silnych
Niemiec.  Dlatego  Zwizek  Radziecki  nie  moe aprobowa dziaa  mocarstw
zachodnich, ktare  stwarzaj warunki do  osabienia Niemiec  i stawiaj je w
cikiej sytuacji. Na tym polega wspalne zainteresowanie  Niemiec i  Zwizku
Radzieckiego".
     Schulenburg
     136


     14. MEMORANDUM SEKRETARZA STANU WEIZSACKERA
     Berlin, 1 listopada 1939 r.
     Sekretarz stanu Nr 864
     Feldmarszaek  Garing,  admira  Reder  oraz  genera  pukownik Keitel
niezalenie jeden od drugiego donieli mi, e  delegacja rosyjska w Berlinie
zbyt duo  si spodziewa obejrze i naby niemieckich materiaaw wojskowych.
Genera  pukownik  Keitel zakomunikowa  mi  o  opinii  Fiihrera o  tym, e
Rosjanom trzeba pokazywa wycznie zwykle materiay wytwarzane dla wojsk. O
tym, co moe zosta sprzedane, sami zadecydujemy. Produkcja bdca w stadium
wyprobowywania lub  zastrzeona  jako tajna nie powinna  by pokazywana  dla
Rosjan.
     Weizsacker


     0x01 graphic

     Z ROZKAZU KOMISARZA LUDOWEGO
     OBRONY ZSRR
     Nr 199


     7 listopada 1939 r.
     ...Jaskraw kart dziejaw  roku minionego  w yciu  narodu radzieckiego
byto wyzwolenie przez Armi Czerwon naszych braci Ukraicaw  i Biaorusinaw
od  cikiego  jarzma  „jasniewielmo-nych"  panaw.  Pastwo  polskie,
ktarego  wadcy  zawsze  byli  tak  bardzo  wynioli  i  chepliwi,  podczas
pierwszego  powanego zderzenia wojennego  rozpadto si  niczym stary zgnity
woz. W cigu jakich 15 dni wojny z Niemcami paska Polska przestaa istnie
jako pastwo,  rzd  jej  i dowadztwo  naczelne  wojska polskiego  haniebnie
uciekli za granic.
     Na mocy rozporzdzenia Rzdu  Radzieckiego wojska Frontu Ukraiskiego i
Biaoruskiego,  wykonujce  rozkaz   Dowo'dztwa   Naczelnego,   17  wrzenia
przekroczyy granic  byego pastwa polskiego... Armia Czerwona  gwatownym
atakiem rozbia  wojska polskie, w kratkim terminie spenia  swaj obowizek
wobec Ojczyzny Radzieckiej...
     137


     ...Zwizek Radziecki  w ostatnich miesicach  zawar z Niemcami ukad o
nieagresji  oraz ukad o przyjani i granicy... Ukad  o przyjani i granicy
midzy  ZSRR a  Niemcami jak najbardziej  odpowiada interesom narodaw dwo'ch
najwikszych w Europie pastw. Zbudowany jest na trwaej podstawie interesaw
wzajemnych Zwizku Radzieckiego oraz Niemiec i na tym polega  jego olbrzymia
sia.  Ukad  ten sta  si punktem  zwrotnym  nie tylko w stosunkach  dwach
wielkich krajaw, lecz istotnie, wpyn rawnie na sytuacj midzynarodow w
caoci...
     Wojna  europejska, w ktarej Anglia  i  Francja  wystpuj  w  roli  jej
inicjatoraw oraz gorliwych kontynuatoraw, jeszcze nie rozgorzaa w szalejcy
poar, lecz agresorzy angielsko-francuscy nie przejawiaj  woli ku pokojowi,
czyni  wszystko w  celu nasilenia  wojny, rozprzestrzenienia  jej  na  inne
kraje. Rzd  Radziecki, prowadzcy  polityk  neutraln, przyczynia  si  ze
wszech  miar  do  ustalenia pokoju,  ktarego  tak bardzo potrzebuj,  narody
wszystkich krajaw...
     Niech yje nasz wielki Stalin!
     Komisarz Ludowy Obrony ZSRR
     Marszaek Zwizku Radzieckiego
     K. Woroszyow
     7 listopada 1939r. Moskwa


     0x01 graphic

     27 listopada 1939 r.
     NOTA RZDU RADZIECKIEGO
     Z POWODU OBSTRZAU
     PROWOKACYJNEGO WOJSK
     RADZIECKICH PRZEZ ODDZIAY
     WOJSK FISKICH


     Komisarz Ludowy Spraw Zagranicznych ZSRR  tow. W. Mototow 26  listopada
wieczorem przyj posa Finlandii pana Yrja-Koskinen i wrczy mu not Rzdu
ZSRR  z  powodu obstrzau  prowokacyjnego wojsk  radzieckich przez  oddziay
wojsk fiskich skupione na Przesmyku Karelskim.
     Przyjmujc not,  pan Yrjo-Koskinen  owiadczy)-,  e  niezwocznie si
skomunikuje ze swym rzdem i da odpowied.
     Niej podany jest tekst noty.
     138


     „Panie pole!
     Jak donosi Sztab Generalny Armii Czerwonej dzisiaj -- 25 listopada -- o
godzinie 15 minut 45  nasze wojska  rozlokowane na Przesmyku  Karelskim przy
granicy Finlandii koo wsi Mainia niespodziewanie zostay ostrzelane ogniem
artyleryjskim  z terytorium fiskiego. Dokonano ogaem  siedmiu  strzaaw  z
dzia, w  wyniku czego  ponieli s'mierc trzej szeregowi  onierze  i jeden
modszy dowadca, siedmiu onierzy i dwach dowadcaw zostao  rannych. Wojska
radzieckie majce surowy  rozkaz nie ulega prowokacjom powstrzymay  si od
obstrzau odwetowego.
     Rzd Radziecki zawiadamia Was o tym i uwaa za konieczne podkreli, e
ju  w czasie odbytych  niedawno pertraktacji z panami Tannerem i  Paasikivi
wskazywa  na  niebezpieczestwo,   jakie  stwarza  skupienie  duej  liczby
regularnych  wojsk  fiskich przy  samej granicy pod  Leningradem.  Teraz  w
zwizku z faktem prowokacyjnego obstrzau artyleryjskiego wojsk  radzieckich
z terytorium fiskiego Rzd Radziecki zmuszony jest stwierdzi, e skupienie
wojsk fiskich  pod Leningradem nie tylko stwarza zagroenie dla Leningradu,
ale  te jest faktycznie wrogim aktem przeciwko  ZSRR, ktary doprowadzi ju
do napadu na wojska radzieckie i spowodowa ofiary.
     Rzd Radziecki nie zamierza rozdmuchiwa tego oburzajcego faktu napadu
ze strony oddziaaw armii fiskiej, by moe le kierowanych przez dowadztwo
fiskie. Pragnby jednak,  eby  takie  oburzajce  fakty odtd  nie  miay
miejsca.
     W zwizku z tym Rzd Radziecki, wyraajc zdecydowany pro
     test z powodu tego, co si wydarzyo, proponuje Rzdowi Fis
     kiemu niezwocznie wycofa swe wojska dalej od granicy na Przes
     myku Karelskim -- o 20--25 kilometraw i zapobiec przez to mo
     liwoci powtarnych prowokacji. „
     Panie  pole,  prosz przyj zapewnienia o  jak najwikszym wobec  Was
szacunku.
     Komisarz Ludowy
     Spraw Zagranicznych ZSRR
     W. Mootow
     26 listopada 1939 r."
     139


     0x01 graphic

     NOTA RZDU FISKIEGO


     29 listopada 1939 r.
     „Panie Komisarzu Ludowy!
     W  odpowiedzi  na Wasz list z dnia 26 bm. mam zaszczyt Was  zawiadomi,
zgodnie z rozporzdzeniem mego rzdu, o tym co nastpuje:
     W  zwizku z rzekomym naruszeniem granicy rzd  fiski w trybie  pilnym
przeprowadzi  niezbdne  ledztwo.   ledztwo  to  ustalio,  e  wystrzay
armatnie,  o  ktarych wspomina Wasz  list,  zostay  dokonane nie ze  strony
fiskiej.  Odwrotnie,  z  danych  ledztwa  wynika, e  wspomniane wystrzay
zostay  dokonane 26 listopada midzy godzin 15 minut 45 a godzin 16 minut
5 czasu radzieckiego z radzieckiej strefy granicznej,  w pobliu wymienionej
przez Was wsi Mainia. Ze strony fiskiej  mona byo nawet widzie miejsce,
gdzie wybuchay pociski, gdy wie Mainia ley w odlegoci  800 metraw  do
granicy, za otwart przestrzeni.
     Na  podstawie  oblicze  prdkoci rozchodzenia si  dzwigku z  siedmiu
strzaaw  mona wnioskowa, e dziaa, z ktarych strzelano, znajdoway si w
odlegoci mniej  wicej patora-dwach kilometraw na  poudniowy  wschad  od
miejsca  wybuchu  pociskaw.  Obserwacje,  dotyczce  wspomnianych strzao'w,
zanotowane byy w dzienniku stray  pogranicza w chwili wydarzenia. W takich
okolicznociach moliwe  wydaje si przypuszczenie o nieszczliwym wypadku,
jaki mia  miejsce  podczas  wicze szkoleniowych po  stronie radzieckiej i
ktary spowodowa, zgodnie z Waszym doniesieniem, ofiary w ludziach. W wyniku
tego uwaam za  swaj obowizek  uchylenie protestu, przedstawionego w Waszym
licie, i stwierdzenie, e wrogi akt przeciw ZSRR,  o ktarym mawilicie, by
dokonany nie ze strony fiskiej.
     W Waszym licie powoywalicie si rawnie na  owiadczenie zoone dla
panaw  Paasikivi  i  Tanneru  w  czasie  ich   pobytu  w   Moskwie  odnonie
niebezpieczestwa skupienia wojsk regularnych w bezporedniej  bliskoci  do
granicy, w pobliu Leningradu. Z tego powodu chciabym  zwraci Wasz  uwag
na t  okoliczno,  e w  bezporedniej  bliskoci  do  granicy  ze  strony
fiskiej zasadniczo rozlokowane s wojska stray pogranicza; w strefie tej w
ogale  nie  byo dzia dalekosinych, ktarych pociski  spadayby po  tamtej
stronie granicy.
     Mimo  e,  zgodnie  z  Wasz  propozycj,  nie  ma konkretnych  motywaw
wycofania wojsk ze strefy granicznej, jednak rzd maj go-
     140


     taw jest rozpocz pertraktacje w  sprawie obustronnego cofnicia wojsk
na okrelon od granicy odlego.
     Z zadowoleniem przyjem Wasze zawiadomienie, z ktarego wynika, e rzd
ZSRR nie zamierza przesadnie ocenia  znaczenia incydentu granicznego, ktary
rzekomo  mia miejsce, jak twierdzi Wasz  list. Jestem szczliwy, e miaem
mono  rozwia  to  nieporozumienie ju  nazajutrz  po  otrzymaniu  Waszej
propozycji. Jednak,  iby w  tej kwestii nie  pozostao jakich niejasnoci,
rzd maj proponuje, by komisarze graniczni obu stron wspalnie przeprowadzili
na  Przesmyku  Karelskim  ledztwo   odnonie  danego  incydentu  zgodnie  z
Konwencj  o   komisarzach  granicznych   zawart  24  wrzenia  1928  roku.
Przyjmijcie,  panie Komisarzu  Ludowy,  zapewnienia  mego  jak  najgbszego
szacunku.
     A. S. Yrjo-Koskinen


     0x01 graphic

     30 listopada 1939 r.
     Z PRZEMaWIENIA W RADIU PRZEWODNICZCEGO RADY KOMISARZY
     LUDOWYCH ZSRR W. MOOTOWA


     29 listopada 1939r.
     Obywatele i obywatelki Zwizku Radzieckiego!.
     Ostatnio  na  granicy   radziecko-fiskiej  rozpoczy  si  oburzajce
prowokacje  soldateski fiskiej  a  do obstrzau  artyleryjskiego  wcznie
naszych jednostek wojskowych  pod Leningradem, co  doprowadzio do  cikich
ofiar  w  oddziaach  czerwonoarmistaw.  Praby  naszego  rzdu  zapobieenia
powtarzeniu si tych prowokacji poprzez  praktyczne propozycje skierowane do
rzdu  fiskiego nie  tylko  si  nie  spotkay  z poparciem,  lecz znaw si
zetkny z wrog polityk ka rzdzcych Finlandii. Na nasze propozycje, jak
wiecie z wczorajszej noty Rzdu Radzieckiego, odpowiedziay one wrog odmow
i aroganckim negowaniem faktaw, szyderczym stosunkiem do  poniesionych przez
nas  ofiar,  jawnym   deniem   do  dalszego  utrzymywania  Leningradu  pod
bezporedni grob swych wojsk...
     Dlatego Rzd Radziecki zmuszony by wczoraj owiadczy, e uwaa siebie
odtd   za  zwolnionego  od  zobowiza,  zacignitych  w  wyniku  paktu  o
nieagresji  zawartego  midzy  ZSRR a  Finlandi i  lekkomylnie naruszonego
przez rzd Finlandii...
     141


     Rzd  doszed  do  wniosku,  e nie moe  nadal  utrzymywa  normalnych
stosunkaw  z  rzdem  Finlandii  i  uzna dlatego  za  konieczne niezwoczne
odwoanie z Finlandii swych przedstawicieli politycznych oraz gospodarczych.
     Rzd  wyda  rawnoczenie  rozporzdzenie  Dowadztwu  Naczelnemu  Armii
Czerwonej i Marynarki Wojennej, by byo gotowe do wszelakich niespodzianek i
niezwocznego zapobiegania moliwym wypadom soldateski fiskiej.
     Wroga nam prasa zagraniczna twierdzi,  e czynione przez nas kroki maj
na celu zagarnicie lub przyczenie do ZSRR terytorium fiskiego.  Jest  to
zoliwe oszczerstwo.  Rzd Radziecki nie  mia  i  nie ma takich  zamiaraw.
Ponadto  przy  istnieniu  przyjacielskiej  polityki ze  strony  Finlandii  w
stosunku  do  Zwizku  Radzieckiego Rzd  Radziecki,  ktary  zawsze dy do
przyjacielskich stosunkaw z Finlandi, gotaw jest  paj jej na spotkanie  w
kwestii  ustpstw  terytorialnych ze strony  ZSRR.  Rzd  Radziecki  pod tym
warunkiem  gotaw by by pozytywnie  omawi nawet tak  kwesti, jak  kwestia
poczenia si narodu karelskiego  zamieszkujcego podstawowe rejony obecnej
Karelii Radzieckiej  z  spokrewnionym z nim narodem fiskim w  jednolitym  i
niezalenym pastwie fiskim. W tym celu niezbdne jest jednak to, eby rzd
Finlandii zajmowa wzgldem ZSRR  nie wrog, lecz przyjacielsk pozycj,  co
odpowiadaoby istotnym interesom obu pastw.
     Inni twierdz,  e  stosowane przez nas  s'rodki skierowane  s przeciw
niezawisoci  Finlandii  lub  ku  ingerencji  do  jej spraw wewntrznych  i
zagranicznych. To rawnie zoliwe oszczerstwo. Finlandi uwaamy za pastwo
niezalene  i  suwerenne  w caej' jej  polityce  wewntrznej i zagranicznej
niezalenie od istniejcego w niej reimu. Zdecydowanie  jestemy za tym, by
narad  fiski sam rozstrzyga swe sprawy wewntrzne i zagraniczne,  tak,-jak
to uwaa za suszne. Narody Zwizku Radzieckiego swego czasu zrobiy  to, co
byo niezbdne  do stworzenia  niezalenej Finlandii.  Narody naszego  kraju
rawnie w  przyszoci gotowe s  pomac narodowi fiskiemu w zapewnieniu  mu
swobodnego i niezalenego rozwoju...
     142


     N. CHRUSZCZOW O POCZTKU WOJNY FISKIEJ


     0x01 graphic

     Fotokopia  dwach stronic  ,Wspomnie"  Chruszczowa  przechowywanych  na
Uniwersytecie Kolumbijskim, Nowy Jork, USA


     Pewnego  razu,  gdy przyjechaem do  Moskwy, a bya to,  moim  zdaniem,
pana   jesie  1939  roku,  Stalin  zaprosi  mnie   do  swego  mieszkania:
„Przyjedajcie do mnie, zjemy. Bdzie Mootow i Kuusinen".
     Kuusinen pracowa wtedy w Kominternie.
     Przyjechaem  na Kreml, do mieszkania Stalina. Wywizaa si rozmowa, w
ktarej toku zrozumiaem, e jest  ona  kontynuacj poprzedniej, a faktycznie
ju  realizacj podjtej  decyzji o tym,  eby postawie ultimatum Finlandii.
Ustalono   ju   z   Kuusinenem,  e  stanie  na  czele  Rzdu   powstajcej
Karelofiskiej SRR (Karelia bya dotychczas republik autonomiczny wchodzc
w  skad  Federacji  Rosyjskiej.  Wtedy  rozstrzygano  kwesti zostania  jej
republik zwizkow).
     Byo   takie   nastawienie,  e  Finlandii  postawi  si   ultimatum  o
charakterze  terytorialnym,  ktare  ona  odrzucia podczas  pertraktacji,  a
jeeli si nie zgodzi na to ultimatum, to rozpocznie si. dziaania wojenne.
Takiego zdania by Stalin. Nie  zaoponowaem wtedy naturalnie Stalinowi. Te
uwaaem to za suszne, e wystarczy gono powiedzie, a jeeli nie uwierz
sowu, to wystrzeli z dziaa i Finowie podnios rce do gary, zgodz si na
te dania, jakie postawione byy przez nasze pastwo.
     Powtarzam   ponownie,   e  teraz  nie  pamitam  jakie  byy  wyraone
konkretnie pretensje terytorialne, jakie postawione wymagania
     143


     polityczne, jak miay si uoy stosunki wzajemne, lecz byy widocznie
postawione pewne warunki,  eby Finlandia zostaa przyjaznym krajem. Cel ten
by stawiany,  lecz w  czym si wyraa, jak by formuowany, tego nie wiem.
Nawet owych dokumentaw nie czytaem i nie widziaem.
     Stalin wtedy mawi: „Ota dzisiaj zaczniemy spraw".
     Siedzielimy  do  dugo,  gdy wyznaczona bya  godzina.  Po  upywie
ustalonego  czasu wysano Kulika --  marszaka artylerii,  ktdry praktycznie
mia zorganizowa obstrza artyleryjski granicy Finlandii.
     Oczekiwano i Stalin  by przekonany, a mymy te wierzyli, e wojny nie
bdzie, e Finowie przyjm nasze propozycje i w  ten sposab  osigniemy swaj
cel bez wojny. Celem byo zapewnienie nam bezpieczestwa z Panocy.
     Finlandia -- jej terytorium i bogactwa naturalne --  w nieduym stopniu
uzupeniaa nasze  nieogarnione  moliwoci terytorialne  i nasze  bogactwa.
Finlandia bogata jest lasami, ale nie moe sig rawna z nami. Nie ten aspekt
nas przyciga. Na pierwszym "planie  stay tu kwestie bezpieczestwa,  gdy
Leningrad  by  zagroony.  Powtarzam  to  ju kilkakrotnie. Chciabym, eby
susznie zrozumiano  awczesn, sytuacj, to, jak rozumiaem Stalina, z  czym
nie zgadzaem w zupenoci ze Stalinem.
     Nagle  zatelefonowano, e  dokonano  wystrzau.  Finowie  odpowiedzieli
odwetowym  ogniem artyleryjskim.  Faktycznie zacza  si  wojna. Mawi  to,
poniewa istnieje  inna wersja: Finowie pierwsi otworzyli  ogie  i  dlatego
bylimy jakoby zmuszeni  odpowiedzie. Lecz zawsze tak jest, gdy  rozpoczyna
si wojn. Mawi si, e ty wystrzelie pierwszy lub e pierwszy wymierzye
mi policzek, a moje uderzenie byo odwetem.
     Dawniej panowa porzdek: widzimy  to w operach  --  rzucano  rkawic,
podnoszono  j, a potem  stawano do pojedynku.  Ale to s,  minione czasy, w
obecnych ju czasach wojny rozpoczynano niestety w taki oto sposab.
     Kwestia polega na  tym, czy mielimy prawo i podstawy moralne do takich
dziaa? Prawa  niewtpliwie  nie  mielimy.  Z  punktu  widzenia  moralnego
pragnienie zapewnienia sobie bezpieczestwa, porozumienia z ssiadem, jak to
uczyni, usprawiedliwia nas we wasnych oczach.
     Zatem wojna si rozpocza.  Po  kilku dniach  wyjechaem  na  Ukrain.
Bylimy przekonani,  e jeeli  Finowie przyjli nasze  wyzwanie i rozptaa
si wojna, wic  na skutek nie  dajcych si  porawna  wielkoci kwestia ta
bdzie  rozwizana i  rozwizana szybko, przynoszc nam niedue straty.  Tak
rozumielimy  i tak  chcielimy, lecz dzieje tej wojny pokazay  cakiem  co
innego.
     Wojna staa si do uporczywa.  Finowie wykazali niezwyk waleczno,
due zdolnoci wojenne. Mieli dobrze
     144


     zorganizowan obron  i  nasze  praby  przedostania  si  do  Przesmyku
Karelskiego (to najdogodniejsza z punktu widzenia strategicznego droga) byy
bezskuteczne.  Nie moglimy  tego  dokona. Natykalimy  sig  na mocne forty
elbetowe,  dobrze rozlokowan artyleri. Napotkalimy  na  niedostpn  dla
naszych wojsk dobrze umocnion twierdzg.


     0x01 graphic

     O KAMLIWYM KOMUNIKACIE AGENCJI HAVAS


     30 listopada 1939 r.
     Redaktor  „Prawdy"  zwraci si do tow. Stalina  z pytaniem:  jak
tow. Stalin  odnosi  si  do komunikatu agencji Havas  o „przemawieniu
Stalina",  wygoszonym  rzekomo przez niego „w Biurze  Politycznym  19
sierpnia", w  ktarym wypowiedziana  bya jakoby myl o tym, e  „wojna
powinna trwa jak najduej, eby wycieczy strony walczce".
     Tow. Stalin nadesa nastpujc odpowied:
     „Ten komunikat agencji Havas, jak i wiele innych jej komunikataw,
jest kamstwem. Naturalnie  nie mog wiedzie  w jakiej kawiarni kabaretowej
sfabrykowane  zostao to kamstwo. Jednak  jakkolwiek  by ktamaK  panowie  z
agencji Havas, nie mog negowa, e:
     nie Niemcy napady na Francj i Angli, lecz Francja i Anglia
     napady na Niemcy, biorc na siebie odpowiedzialno za obecn
     wojn;
     po rozpoczciu dziaa wojennych Niemcy si zwraciy do
     Anglii i Francji z pokojowymi propozycjami. Zwizek Radziecki
     za otwarcie popar pokojowe propozycje Niemiec, poniewa uwa
     a i nadal uwaa, e jak najszybsze zakoczenie wojny w sposab
     istotny uatwioby sytuacj wszystkich krajo'w i narodaw;
     koa rzdzce Anglii ir Francji ordynarnie odrzuciy zarawno
     pokojowe propozycje Niemiec, jak te praby Zwizku Radzieckie
     go osignicia moliwie szybkiego zakoczenia wojny.
     Takie s fakty.
     Co  tym  faktom  mog  przeciwstawi  politycy  kawiarni  kabaretowej z
agencji Havas ?"1
     0x08 graphic
     1  Havas  -- francuska agencja  informacyjna.  --
Przyp. J. F.
     145


     0x01 graphic

     TWORZENIE RZDU LUDOWEGO FINLANDII


     2 grudnia 1939 r.
     Leningrad, 1 grudnia (TASS). Dzisiaj w miecie  Terioki po porozumieniu
si przedstawicieli szeregu  partii lewicowych  oraz zbuntowanych  onierzy
fiskich  zosta"  utworzony  nowy rzd  Finlandii  -- Rzd Ludowy Republiki
Demokratycznej  Finlandii1.  W skad Rzdu Ludowego weszli:  Otto
Kuusinen-- przewad ni czapy  Rzdu  i minister  spraw  zagranicznych,  Mauri
Rosenberg --  minister  finanso'w, Aksel  Anttila -- minister obrony,  Tuure
Lechen  -- minister spraw wewntrznych, Aramas Eikia  -- minister rolnictwa,
Inkeri  Lechtinen  --  minister  owiaty, Paavo  Prokkonen  --  minister  do
spraw.Karelii.
     Rzd Ludowy wyda Deklaracj, w ktarej przedstawi swaj program.
     0x08 graphic
     1   Tak   zwany   rzd   ludowy   Finlandii   pod
przewodnictwem  czfonka KC WKP(b) O. Kuusinena zosta' sformowany przez rzd
radziecki w.Moskwie, nie zas przez Finaw w Teriokach. -- Przyp. J. F,


     0x01 graphic

     NAWIZANIE
     STOSUNKaW DYPLOMATYCZNYCH
     MIDZY ZWIZKIEM RADZIECKIM A
     DEMOKRATYCZN REPUBLIK FINLANDII


     2 grudnia 1939 r.
     1 grudnia roku biecego przewodniczcy Rzdu Ludowego i minister spraw
zagranicznych  Finlandii  pan  Kuusinen   zwraci  si   do  Prezydium  Rady
Najwyszej  ZSRR  z oficjalnym owiadczeniem o utworzeniu  w Finlandii Rzdu
Ludowego  oraz  zaproponowa  nawizanie  stosunkaw  dyplomatycznych  midzy
Demokratyczn Republik Finlandii a Zwizkiem Radzieckim.
     Prezydium Rady Najwyszej ZSRR postanowio uzna Rzd Ludowy  Finlandii
i   nawiza   stosunki   dyplomatyczne   midzy  Zwizkiem   Radzieckim   a
Demokratyczn Republik Finlandii (TASS).
     146


     15. SEKRETARZ STANU WEIZSACKER DO NIEMIECKICH MISJI DYPLOMATYCZNYCH
     Telegram
     Berlin, 2 grudnia 1939 r.
     Do   wszystkich    misji    zaznaczonych    [w    spisie]    niebieskim
krzyykiem1
     W waszych rozmowach  o  konflikcie fisko-radzieckim prosz unika tonu
antyrosyjskiego.
     W zalenoci od tego, z kim rozmawiacie, moecie zastosowa nastpujce
argumenty. Nieunikniony rozwaj wydarze w kierunku rewizji umdw zawartych po
[pierwszej]  wojnie  wiatowej. Naturalna konieczno dla  Rosji  umocnienia
bezpieczestwa Leningradu oraz wejcia do Zatoki Fiskiej.
     Polityka zagraniczna Finlandii opieraa  si w latach ostatnich na idei
neutralnoci. Bya zorientowana na kraje skandynawskie i niemiecko-rosyjskie
przeciwstawianie  si  temu rozpatrywaa  jako samo przez si  oczywiste.  W
wyniku tego  Finlandia  unikaa  zblienia z Niemcami i nawet odrzucia jako
kompromitujc, propozycj zawarcia paktu o nieagresji z Niemcami, mimo e z
Rosj  taki pakt  miaa.  Poza  tym  Finlandia  nigdy  nie bronia interesaw
Niemiec w Lidze Narodaw, chocia musiaa by im wdziczna za pomoc udzielon
w    1918    r.2    Pogldy    Ministra    spraw    zagranicznych
Holstiego3, w  szczegalnoci  jego  wrogo do  Niemiec s typowe
[dla rzdu fiskiego]. Szerokie warstwy ludnoci Finlandii skaniaj si pod
wzgldem ekonomicznym i ideologicznym  ku demokratycznej Anglii. Odpowiednio
wic znaczna cz  prasy ustosunkowana jest do nas wyranie nieprzychylnie.
Sympatie  platoniczne  Anglii utrwaliy Finlandi na jej dawnych pozycjach i
nic dobrego nie day krajowi.
     Weizsacker
     0x08 graphic
     1 Spisu sig nie zamieszcza. -- Przyp. red. wyd. niem.
     2  Prawdopodobnie  ma si na wzgldzie  natarcie  niemieckie
oraz wkroczenie
     wojsk niemieckich do Finlandii w lutym 1918 roku i paniejsze zawarcie
     traktatu pokojowego w Brzeciu Litewskim midzy RFSRR a Niemcami, ktare
     spowodowano wycofanie si z Finlandii oddziao'w czerwonoarmistow i w
     wyniku utrwalenie niezalenej Finlandii. -- Przyp. J. F.
     3 Dr Rudolf Holsti -- Minister spraw zagranicznych Finlandii
od 7 padziernika 1936 r. do 16 listopada 1938 r. - Przyp. red. wyd. niem.
     147


     0x01 graphic

     O ZAWARCIU UKADU O POMOCY
     WZAJEMNEJ I PRZYJANI MIDZY ZSRR
     A DEMOKRATYCZN REPUBLIK FINLANDII



     3 grudnia 1939 r.
     2  grudnia  w Moskwie  odbyway sig rozmowy  midzy  Komisarzem Ludowym
Spraw  Zagranicznych  tow. Mootowem W. a Przewodniczcym Rzdu  Ludowego  i
Ministrem  spraw  zagranicznych Finlandii Kuusinenem O.  w  kwestii zawarcia
ukadu  o  pomocy  wzajemnej  midzy  Zwizkiem Radzieckim  a  Demokratyczn
Republik  Finlandii.  W  rozmowach  uczestniczyli  tt.  Stalin, Woroszyow,
danow.
     Pertraktacje si  zakoczyy podpisaniem  uktadu o pomocy  wzajemnej  i
przyjani midzy ZSRR a Demokratyczn Republik Finlandii.


     0x01 graphic

     W. MOOTOW PRZYJ POSA SZWEDZKIEGO P. WINTERA


     5 grudnia 1939 r.
     Pose  szwedzki p. Winter przyjty przez tow. Mototowa w dniu 4 grudnia
zakomunikowa o yczeniu tak zwanego  „rzdu fiskiego"  przystpienia
do nowych pertraktacji o porozumieniu ze Zwizkiem Radzieckim.
     Tow. Mootow wytumaczy p. Winterowi, e Rzd Radziecki nie uznaje tak
zwanego  „rzdu  fiskiego",  ktary opuci ju Helsinki i  uda sig w
nieznanym  kierunku,  tote  nie  moe  by  mowy  o  pertraktacjach  z  tym
„rzdem". Rzd Radziecki  uznaje  wycznie Rzd Ludowy Demokratycznej
Republiki Finlandii, zawar z nim  uktad o pomocy wzajemnej i przyjani i to
jest niezawodn  podstaw rozwoju stosunkaw pokojowych i pozytywnych  midzy
ZSRR a Finlandi.
     148


     16. MEMORANDUM SEKRETARZA STANU WEIZSACKERA
     Berlin, 5 grudnia 1939 r.
     Sekretarz stanu Nr 949
     Genera pukownik Keitel donias mi dzisiaj telefonicznie co nastpuje:
     Niedawno na  granicy Rosji i Generalnej Guberni1 znowu miay
miejsce spory, w ktarych  braa udzia ro'wnie armia. Wysiedlenie Zydow  na
terytorium rosyjskie  odbywao si nie tak  gadko,  jak si  prawdopodobnie
spodziewano.  W rzeczywistoci sprawy miay si  na  przykad nastpujco: w
cichym zaktku  w  lesie  wydalono  tysic  ydaw  poza rosyjsk granic;  w
odlegfos'ci 15  kilometraw  [od tego miejsca]  ponownie  wracili na  granic
razem z oficerem  rosyjskim, ktary prabowa zmusi [oficera] niemieckiego do
przyjcia  ich z  powrotem. Poniewa dany wypadek  ma  zwizek  z  polityk,
zagraniczn,  OKW2  nie  moe  wyda  odnonie  jego  dyrektywy w
Generalnej  Guberni.  Kapitan  marynarki  Biirckner poczy  si  z oficerem
dyurnym Ministerstwa Spraw  Zagranicznych. Genera pukownik Keitel  prosi
mnie o pomoc, by rozmowa ta miaa pozytywny wynik.
     Weizsacker
     0x08 graphic
     1 Tak  rzdy niemiecki  i radziecki  nazyway  czsc  Polski
Zachodniej okupo
     wanej  przez  Niemcy,  lecz  formalnie   nie   anektowanej  przez  rzd
hitlerowski i
     nie wczonej do granic Rzeszy Niemieckiej. -- Przyp. J. F.
     2 Niemieckie Dowo'dztwo Naczelne. -- Przyp. J. F.
     17. MEMORANDUM SEKRETARZA STANU WEIZSACKERA
     Berlin, 5 grudnia 1939 r.
     Sekretarz stanu Nr 950
     Genera   pukownik   Keitel   wezwa   mnie  dzisiaj  telefonicznie  i
powiedzia,  e  spis   da  rosyjskich  rozszerza   si   niezmiernie   i
bezpodstawnie;  dlatego  pertraktacje z  Rosjanami bd  si  staway  coraz
trudniejsze. Na przykad Rosjanie chc obrabiarek do produkcji amunicji, gdy
tymczasem OKW w adnym
     149


     wypadku  nie  moe  podzieli si takimi  obrabiarkami z powodu obecnej
sytuacji  wojennej. Dotyczy  to  rawnie dostaw materiaaw  dla lotnictwa  i
marynarki wojennej.
     Potwierdziem generaowi pukownikowi Keitelowi,  e Ministerstwo Spraw
Zagranicznych rawnie zamierza ogranicza dania Rosjan. Jeszcze  nie wiemy
dokadnie, jak  to zrobi -przez  Moskw czy  std, przez  rosyjskiego posa
penomocnego.  Powinien  by  rawnie   poinformowany  pan  Minister   spraw
zagranicznych Rzeszy.
     Genera  pukownik  Keitel powiedzia  na  zakoczenie,  e  chce  albo
poprzez  generaa Thomasa, albo  osobicie  zwoa  narad,  jeeli to  jest
niezbdne.
     Weizsacker
     18. SEKRETARZ STANU WEIZSACKER DO AMBASADORA SCHULENBURGA


     Nr 1003
     Telegram
     Berlin, 6 grudnia 1939 r.


     Dzisiaj  jako  dodatek  do instrukcji  telegraficznej  z dn. 2  grudnia
wysana  zostaa   do   wszystkich   najwaniejszych  misji  dyplomatycznych
dodatkowa instrukcja nastpujcej treci:
     Zaledwie   tydzie   temu   Finlandia   bya  prawie  gotowa  dojsc  do
porozumienia  wzajemnego  z  Rosj,  co  mona  byo  osign dziki mdrej
polityce Finaw. Zwracenie si rzdu fiskiego do Ligi  Narodaw - to najmniej
odpowiedni sposab wyjcia z kryzysu.
     Nie  ulega  wtpliwoci,  e wpyw brytyjski na rzd  fiski  wywierany
czciowo  przez  stolice  krajo'w skandynawskich,  zmusi  rzd  fiski  do
odrzucenia  propozycji  Rosjan,  co  spowodowao  obecny   konflikt.  Trzeba
szczegalnie  zaakcentowa  win  Anglikaw  w  konflikcie  rosyjsko-firiskim.
Niemcy nie maj, nic wspalnego  z tymi wydarzeniami. W waszych wypowiedziach
ma si wyraa sympatia do punktu widzenia Rosjan. Prosz si  powstrzymywa
od wyraania jakiejkolwiek sympatii do propozycji zajmowanej przez Fino'w.
     Koniec dodatkowej instrukcji.
     Weizsacker
     150


     0x01 graphic

     Stalin na froncie fiskim
     Komisarze w taki oto sposab przywizywali do pni drzew portrety Wodza i
wzywali    czerwonoarmistaw,   by   nie   uciekali,    nie   zostawiali   go
„biafofiskim bandytom "


     0x01 graphic

     Teraz on j... „finlandyzuje"


     151


     0x01 graphic

     OSTATNIA DECYZJA LIGI NARODaW. KOMUNIKAT TASS


     16 grudnia 1939 r.
     TASS upowaniony jest  do przekazania nastpujcej oceny rezolucji Rady
Ligi Narodaw z dnia 14 grudnia o  „wykluczeniu"  ZSRR z Ligi Narodo'w,
jak day autorytatywne kota radzieckie.
     Rada Ligi Narodaw 14 grudnia powzia  rezolucj  o „wykluczeniu"
ZSRR  z  Ligi  Narodaw   z  potpieniem  „dziaa  ZSRR  zmierzajcych
przeciwko pastwu finlandzkiemu"...
     Przede wszystkim  trzeba podkreli, e kota rzdzce Anglii i Francji,
pod ktarych dyktando zostaa  przyjta rezolucja Rady Ligi Narodaw, nie maj
ani  moralnego,  ani formalnego  prawa  mawi  o  „agresji"  ZSRR  i o
potpieniu  tej „agresji"... Cakiem  niedawno  odrzuciy zdecydowanie
pokojowe  propozycje  Niemiec  skaniajce  do szybkiego zakoczenia  wojny.
Buduj  swoj polityk na kontynuacji wojny „do  zwyciskiego  koca".
Ju  te  okolicznoci  demaskuj  zaborcz polityk  ka rzdzcych Anglii i
Francji, musieliby by  skromniejsi w sprawie okrelenia agresji i zrozumie
wreszcie,  e kota rzdzce Anglii  i Francji  straciy prawo  i moralne,  i
formalne mawi o czyjejkolwiek „agresji", a  tym bardziej o ,.agresji"
ze strony ZSRR.
     Dalej  trzeba  zaznaczy,  e  stosunki midzy  Zwizkiem  Radzieckim a
Finlandi  reguluje ukad o pomocy wzajemnej  i przyjani zawarty 2  grudnia
br. midzy Rzdem Ludowym Demokratycznej Republiki Finlandii  a Rzdem ZSRR.
Ukad ten cakowicie zapewnia stosunki pokojowe midzy ZSRR  a Finlandi i w
sposab przyjacielski rozwizuje je ku zadowoleniu obydwu stron...
     ...Liga Narodaw  z  winy  jej  obecnych reyseraw przeistoczya  si  z
niejakiego  „narzdzia  pokoju",  jakim  by  moga  by,  w  prawdziwe
narzdzie angielsko-francuskiego bloku wojennego do  popierania i rozpalania
wojny w Europie.
     Przy  takiej habicej  ewolucji  Ligi  Narodaw  cakowicie  zrozumia
rzecz staje si jej  decyzja o „wykluczeniu"  ZSRR... Co, tym gorzej
dla Ligi Narodaw  i jej podwaonego  autorytetu.  W ostatecznym wyniku  ZSRR
moe osign swoje... Obecnie ZSRR nie krpuje  pakt z Lig Narodaw i odtd
ma wolne rce.
     152


     0x01 graphic

     23 grudnia 1939 r.
     Do pana Jazefa Stalina Moskwa
     Z  okazji  Waszego  szescdziesiciolecia   prosz   przyj   moje  jak
najserdeczniejsze gratulacje.  cz najlepsze yczenia dobrego zdrowia Warn
osobicie,  a take szczliwej przyszoci narodom zaprzyjanionego Zwizku
Radzieckiego.
     Adolf Hitler
     Do pana Jazefa Stalina Moskwa
     Pamitajc  o  zegarze  historycznym  na  Kremlu,  ktary  zapocztkowa
decydujcy zwrot w stosunkach midzy obu wielkimi narodami  i  zaoy przez
to podwaliny  dugotrwaej przyjani midzy  nimi, prosz  przyj z  okazji
Waszego szescdziesiciolecia moje jak najgortsze yczenia.
     Joachim von Ribbentrop Minister Snraw Zagranicznych
     0x01 graphic

     25 grudnia 1939 r.
     Do gowy Pastwa Niemieckiego pana Adolfa Hitlera Berlin
     Prosz  przyj  wyrazy mego uznania za gratulacje  i podzikowanie  za
Wasze dobre yczenia pod adresem narodaw Zwizku Radzieckiego.
     J. Stalin 153


     Do Ministra spraw zagranicznych Niemiec pana Joachima von
     Ribbentropa
     Berlin
     Dzikuj Warn, panie ministrze, za gratulacje. Przyja narodaw Niemiec
i Zwizku Radzieckiego przypiecztowana krwi ma wszelakie podstawy, by  by
dugotrwa i mocn.
     J. Stalin


     0x01 graphic

     KOMUNIKAT O ZAWARCIU
     POROZUMIENIA GOSPODARCZEGO
     MIDZY NIEMCAMI A ZSRR


     13 lutego 1940 r.
     11  lutego  br.  w Moskwie  po  pomylnie  zakoczonych  pertraktacjach
zostao   zawarte   Porozumienie  Gospodarcze  midzy   ZSRR   a   Niemcami.
Porozumienie to odpowiada  yczeniu Rzdaw obu krajaw o opracowaniu programu
gospodarczego wymiany towaraw midzy  Niemcami a ZSRR wyraonemu  w listach,
jakie 28 wrzenia 1939 roku wymienili Przewodniczcy Rady Komisarzy Ludowych
i  Komisarz  Ludowy Spraw Zagranicznych ZSRR  tow. Mootow W. oraz  Minister
spraw zagranicznych Niemiec p. von Ribbentrop.
     Porozumienie gospodarcze przewiduje wywo'z z  ZSRR do Niemiec surowcaw,
ktare kompensuj dostawy niemieckie do ZSRR wyrobaw przemysowych.
     Obrat towaraw  midzy Niemcami a ZSRR  ju  w  pierwszym roku wejcia w
ycie Porozumienia osign skal przekraczajc najwiksze wielkoci, jakie
kiedykolwiek byy uzyskane od czasu wojny wiatowej.
     Istnieje  zamiar dalszego zwikszania  w przyszoci wzajemnych  dostaw
towaraw.
     Ze strony radzieckiej Porozumienie podpisali  -- Komisarz Ludowy Handlu
Zagranicznego'ZSRR  tow.  Mikojan  A. oraz  Przedstawiciel  Hadlowy  ZSRR  w
Niemczech tow. Babarin J., ze strony niemieckiej -- Penomocnik Nadzwyczajny
Rzdu  Niemieckiego  do  _spraw  gospodarczych  pan Ritter i  Przewodniczcy
delegacji gospodarczej Niemiec pan Schnurre.
     154


     19. MEMORANDUM DR. SCHNURRE.MSZ NIEMIEC
     Memorandum o  niemiecko-radzieckim  porozumieniu handlowym  zawartym 11
lutego 1940 r.
     Tajemnica pastwowa
     Berlin, 26 lutego 1940 r.
     Porozumienie  opiera  si  na  wspomnianych we  wstpie  [porozumienia]
listach  Ministra  spraw  zagranicznych  Rzeszy   i   Przewodniczcego  Rady
Komisarzy Ludowych  Morotowa z dn. 28 wrzes'nia 1939 r. Porozumienie stanowi
pierwszy wany  szczebel na  drodze do  programu  gospodarczego nakrelonego
przez obie strony i przewidujcego udzia innych [pastw].
     Porozumienie obejmuje okres 27 miesicy, w tym dostawy
     radzieckie, jakie majbyc wykonane w cigu 18 miesicy, bd
     zrekompensowane dostawami niemieckimi realizowanymi w
     cigu 27 miesicy. Najbardziej skomplikowany punkt kores
     pondencji z dnia 28 wrzenia 1939 r., a mianowicie, e dostawy
     surowcaw radzieckich winny byc kompensowane dostawami
     niemieckich towaraw przemysowych w cigu duszego okresu,
     zosta uregulowany zatem zgodnie z naszymi yczeniami. Stato
     si to moliwe jedynie po uporczywej walce. Tylko osobiste
     ordzie Ministra spraw zagranicznych Rzeszy do Stalina
     doprowadzifo do ostatecznego uregulowania kwestii. Porozu
     mienie o 18 i 27 miesicach jest decyzj kompromisow, gdy w
     ustalonych okresach, a mianowicie co 6 miesicy, wzajemne
     dostawy towaraw powinny^ si bilansowa na zasadzie cile
     okrelonych wspaczynnikaw. Jeeli bilans ten ulega zakace
     niu, tj. jeeli dostawy niemieckie nie nadaj na przykad za
     wspaczynnikiem dostaw radzieckich zanotowanych w Porozu
     mieniu, druga strona ma prawo powstrzyma' czasowo swe
     dostawy do momentu, a zostan przywracone te dokadne
     proporcje. Warunek ten jest dos' irytujcy, lecz nie moemy go
     wyeliminowa, gdy podczas rozmaw kocowych omawi go sam
     Stalin.
     Dostawy radzieckie.
     Zwizek  Radziecki  zgodnie  z  Porozumieniem w  ,cigu  pierwszych  12
miesicy dostarczy mniej wicej surowcaw na sum 500 min marek.
     Jako uzupenienie tego w  tym samym okresie Sowieci  dostarcz surowcaw
na konto porozumienia kredytowego z dn.  19 sierpnia 1939 r. w  przyblieniu
na sum 100 min marek.
     Najwaniejszymi surowcami s:
     1.000.000 ton  traw pastewnych  i rolin  strczkowych na  sum 120 min
marek.
     155


     900.000 ton ropy naftowej w przyblieniu na sum 115 min marek.
     100.000 ton baweny mniej wicej na sum 90 min marek.
     500.000 ton fosforano'w.
     100.000 ton rudy chromu.
     500.000 ton rudy elaza.
     300.000 ton zomu elaznego i eliwa.
     2.400 kg platyny.
     Rudy manganowe,  metale,  drewno i inne  surowce. Do tego  trzeba doda
rawnie eksport radziecki do Protektoratu1,  ktary nie wchodzi do
Porozumienia,  na  sum  50  min   marek,  co  doprowadzi   dostawy  Zwizku
Radzieckiego w  cigu pierwszego roku  Porozumienia do ogo'lnej sumy 650 min
marek.
     Uzupenieniem  tego s inne wane korzyci. Zwizek Radziecki opierajc
si  na  korespondencji  z  dn. 28  wrzenia  udziela prawa  do tranzytu  do
Rumunii, Iranu, Afganistanu oraz krajaw  Dalekiego Wschodu i  z powrotem, co
ma wyjtkow wag  z  powodu  zakupu przez  Niemcy  w  Mandurii soi. Taryfy
przewozu soi  Kolej Transsyberyjsk  zmniejszono o  50  %. Taryfy przewozaw
tranzytowych      zostan      uregulowane      za      pomoc     rozlicze
kliringowych2 i wynios w przyblieniu 100 min marek.
     Po dodaniu niektarych innych partii towaraw (udziay kliringowe podczas
zakupu przez Zwizek Radziecki surowcaw w krajach  trzecich) mona  zaoy,
e w cigu pierwszych 12 miesicy dostawy i ustugi radzieckie obliczane bd
na sum mniej wicej 800 miliono'w marek.
     3. Na drugi rok prawomocnoci porozumienia ustalona
     zostaa na razie jedynie cz dostaw radzieckich. W cigu
     pierwszych szeciu miesicy drugiego roku obowizywania
     zrozumienia Zwizek Radziecki dostarczy Niemcom surowce -go typu co i w
pierwszym roku na  sum 230 milionaw marek. Przypuszcza si, e pertraktacje
zostan przeduone przed upywem pierwszego roku prawomocnoci porozumienia
i ilo wymienionych towaraw przewidziana na drugi rok zostanie zwikszona w
porawnaniu do objtos'ci dostaw w pierwszym roku wanos'ci porozumienia.
     4. Dostawy niemieckie obejmuj towary przemysowe,
     technologi przemysow i urzdzenia [sprzt] oraz materiay
     wojenne. Dostawy radzieckie pierwszych 12 miesicy mamy
     skompensowa w cigu 15 miesicy. Dostawy radzieckie
     pierwszych szes'ciu miesicy drugiego roku prawomocnoci
     porozumienia (miesice 13-18) musimy wyrawna w cigu 12
     miesicy (od 16 do 27 miesica).
     5. Wrad dostaw radzieckich pierwszych 18 miesicy znajduje
     si: 11.000 ton miedzi, 3.000 ton niklu, 950 ton cyny, 500 ton
     molibdenu, 500 ton wolframu, 40 ton kobaltu. Te dostawy
     156


     metali  potrzebne  s do  realizacji  dostaw do  Zwizku  Radzieckiego.
Poniewa teraz w Niemczech nie  ma tych metali i nie zostan, dostarczone do
czasu,   zanim   porozumienie   stanie   si  prawomocne,   dlatego   trzeba
przezwyciy  przeszkod  danego  okresu  przez  wykorzystanie  dla  dostaw
niemieckich  do Zwizku Radzieckiego  metali  z naszych wasnych  zapasaw  i
zastpowa  je  napywajcymi  metalami  z  dostaw radzieckich.  Kade  inne
porozumienie w rodzaju wstpnych dostaw metali, czego dalimy na pocztku,
nie mogo by osignite.
     Zwizek  Radziecki  z kolei  wyrazi  gotowo do skupywania  metali  i
surowco'w w krajach trzecich. O tym, w jakim stopniu dana obietnica moe by
zrealizowana,  jeeli  si uwzgldni  podejmowane  przez Anglikaw intensywne
przeciwdziaania,   trudno  jest   dzi'   sdzi.   Poniewa   sam   Stalin
niejednokrotnie obieca sw szczodr, pomoc  w tej kwestii, wic  mona  si
spodziewa, e Zwizek Radziecki uczyni wszystko, co od niego zaley.
     6.  Pertraktacje  byy cikie i  dugotrwae. Byy  po  temu  zaro'wno
przyczyny rzeczowe  jak  te  psychologiczne. Zwizek Radziecki niewtpliwie
obieca o  wiele  wicej  dostaw, ni  to  mogo  byc spenione  z  wybitnie
gospodarczego  punktu widzenia  i tych dostaw  dla Niemiec  musi dokonywa z
czs'ciowym uszczerbkiem wasnego zaopatrzenia. Z drugiej strony  zrozumiae
jest, e rzd  radziecki w postaci kompensaty stara  si otrzyma te wyroby,
jakich   brakuje   w  Zwizku  Radzieckim.   Poniewa  ZSRR  nie   importuje
jakichkolwiek towaraw uytku powszechnego,  yczenia (jego dotycz wycznie
towaraw  przemysowych  i materiaaw wojennych.  W  wielu  przypadkach sabe
punkty  ZSRR  pokrywaj  si  przy  tym  ze sabymi  punktami Niemiec jak na
przykad  produkcja   obrabiarek  do  wytwarzania  pociskaw  artyleryjskich.
Nieatwo  jest  znalez'  kompromis  midzy  interesami  obu   stron.  Wane
znaczenie psychologiczne miaa  wszechobecna nieufno Rosjan, a take obawa
jakiejkolwiek odpowiedzialnoci. I Komisarz Ludowy Mikojan w wielu kwestiach
musia si zwraca do Stalina osobicie, poniewa jego [Mikojana] autorytetu
nie wystarczao.
     Nie  zwaajc  na  wszystkie  te  zawios'ci  w   czasie  dugotrwaych
pertraktacji,  coraz  wyraz'niej  si uwidocznia  ch  rzdu  radzieckiego
niesienia  pomocy  Niemcom  oraz   niezachwianego  pogbienia  politycznego
zrozumienia wzajemnego w rozwizywaniu zagadnie gospodarczych;
     Porozumienie  znaczy^  dla nas szeroko otwarte drzwi na Wscho'd.  Zakup
surowcaw  w ZSRR oraz  krajach os'ciennych  wci jeszcze mog by  istotnie
zwikszone. Nader  wane znaczenie  ma  realizacja zobowiza  niemieckich w
danych granicach.  Z powodu duego zakresu [handlu] wymaga to szczegalnych
wysikaw. Jeli poczynimy postpy w zwikszeniu
     157


     i rozszerzeniu eksportu na  Wschad  do  potrzebnej objtos'ci, to efekt
blokady angielskiej ulegnie istotnemu osabieniu dziki przyszemu napywowi
surowcaw [ze Wschodu do Niemiec].
     Schnurre
     0x08 graphic
     1 Okupowan, przez Niemcy Czechosowacj. -- Przyp. J. F.
     2 Kliring  -- system  rozliczenia bezgoto'wkowego wzajemnych
zobowiza
     patniczych. -- Przyp. J. F.
     3  Ma si  na  wzgldzie  tajnie  prowadzone  przez  Zwizek
Radziecki dla
     Niemiec  zakupy  w  krajach, ktare odmawiy sprzeday  towaraw Niemcom,
albo
     przewozy kupionych dla Niemiec towaraw radzieckimi statkami morskimi
     zawijajcymi do portaw radzieckich i paniejszym dostarczeniem towaro'w
do
     Niemiec. Zwizek Radziecki w ten sposo'b z jednej strony bez przeszko'd
     kupowa  dla  Niemiec  towary w  takich  krajach  jak  USA,  z  drugiej
za7 z
     powodzeniem   podwaa   ustalon,   przez   Wielk,  Brytani  blokad
antyniemie-
     ck,  gdy radzieckie  statki  morskie dostarczay  adunki do  porto'w
radzieckich i
     dopiero potem, drog, ldow,, przesyano je do Niemiec. - Przyp. J. F.


     0x01 graphic

     polityka zagraniczna zsrr.
     z referatu w. mootowa
     wygoszonego na posiedzeniu
     rady najwyszej zsrr
     29 marca 1940 roku


     30 marca 1940 r.
     Towarzysze deputowani!
     Od ostatniej sesji Rady  Najwyszej  mino pi miesicy. W cigu tego
kratkiego okresu zaszy  wydarzenia, ktare  maj  pierwszorzdne znaczenie w
rozwoju stosunkaw  midzynarodowych. W zwizku z  tym  na  naszej sesji Rady
Najwyszej naley rozway kwestie dotyczce naszej polityki zagranicznej.
     Ostatnie  wydarzenia w yciu midzynarodowym naley rozpatrywa  przede
wszystkim w wietle  wojny rozpocztej  w Europie  rodkowej  jesieni  roku
ubiegego... Wiadomo jednak, e denie Niemiec do pokoju wyraone jeszcze w
koricu  minionego roku byo  odrzucone  przez rzdy  Anglii i Francji... Pod
pretekstem  wywizania si  ze swych zobowiza  wobec  Polski wypowiedziay
wojn Niemcom. Teraz bardzo  wyranie wida, jak dalekie s rzeczywiste cele
rzdo'w  tych  mocarstw od interesaw  Polski lub  Czechosowacji, ktare  si
rozpady. Wida to ju z tego, e rzdy Anglii i Francji obray sobie za cel
rozgromienie i podzia Niemiec, mimo e wobec
     158


     mas   ludowych   cel   ten  zasaniany   jest   hasami  obrony  krajaw
„demokratycznych" oraz „praw" maych narodaw.
     Poniewa Zwizek Radziecki  nie chciat  zosta poplecznikiem  Anglii  i
Francji w prowadzeniu  tej  polityki  imperialistycznej wymierzonej  przeciw
Niemcom, wrogo ich pozycji w stosunku  do Zwizku Radzieckiego jeszcze si
spotgowaa,  co jawnie  wiadczy o tym,  jak  gbokie ma  korzenie klasowe
wroga polityka imperialistaw przeciw pastwu socjalistycznemu...
     Gwatowny zwrot  na lepsze  w  stosunkach midzy Zwizkiem Radzieckim a
Niemcami  znalaz swaj wyraz w podpisanym w sierpniu ubiegego roku ukadzie
o  nieagresji.   Te   nowe,  dobre  stosunki  radziecko-niemieckie  przeszy
praktyczn prab w zwizku  z wydarzeniami w byej  Polsce i  w dostatecznym
stopniu wykazay  sw trwao. Rozwaj  stosunkaw ekonomicznych przewidziany
jeszcze wtedy,  jesieni minionego roku,  znalaz swaj konkretny wyraz ju w
sierpniowej  (1939 r.), a potem lutowej (1940  r.)  umowie handlowej.  Obrat
towaraw  midzy Niemcami i ZSRR zacz si  zwiksza na zasadzie  wzajemnej
korzyci gospodarczej i istniej podstawy do dalszego jego rozwoju.
     Nasze  stosunki  z  Francj  oraz  Angli  uoyy si  nieco  inaczej.
Poniewa  Zwizek   Radziecki  nie   zechcia  byc   narzdziem   w   rkach
imperialistaw  angielsko-francuskich  w   ich  walce  o  hegemoni  wiatow
przeciwko Niemcom, na  kadym  kroku spotykalimy si z  ostr wrogoci ich
polityki w^zgldem naszego kraju...
     Podejmowane  byy praby  usprawiedliwienia  tej wrogos'ci tym,  e nasz
handel  z Niemcami  pomaga tym ostatnim w wojnie  z Angli, i Francj. atwo
mona si  przekona, e te  argumenty  nie  s warte  zamanego  szelga...
Wrogie  akty w stosunku do Zwizku Radzieckiego ze  strony Anglii i  Francji
maj swe wy-tfumaczenie nie w handlu ZSRR z Niemcami, lecz w tym, e rachuby
angielsko-francuskich ka  rzdzcych  wykorzystania naszego kraju  do wojny
przeciw  Niemcom poniosy  fiasko i  z  tego  powodu  prowadz, one polityk
zemsty wzgldem  Zwizku  Radzieckiego... Chodzi  jednak o to, e prowadzona
przez   Zwizek   Radziecki   polityka   neutralnoci   nie    podoba    si
angielsko-francuskim/  kotom  rzdzcym. Poza tym  maj widocznie  kopoty z
nerwami (miech). Pragn narzuci nam inn polityk --  polityk wrogoci  i
wojny  z  Niemcami,  polityk, ktara  pozwoliaby  im  uy  ZSRR  do  celaw
imperialistycznych...
     Przechodz do sprawy fiskiej...
     atwo jest spostrzec, e wojna w Finlandii  nie bya zwykym zderzeniem
z  wojskami  fiskimi.  Sprawy  byy  bardziej skomplikowane.  Nastpio  tu
zderzenie  naszych  wojsk  nie  po  prostu  z  wojskami  fiskimi,   lecz  z
poczonymi siami imperialistaw  szeregu krajaw -- Anglii, Francji i innych
wcznie... Naley doda, e we wciekym  wyciu wrogaw Zwizku Radzieckiego
nieustannie garo-
     159


     way     piskliwe     gosy    wszystkich     tych     sprostytuowanych
„socjalistaw"  z II  Midzynarodawki (wesoe oywienie na  sali)... --
sugusaw kapitau, ktarzy bez reszty zaprzedali si podegaczom  do wojny...
Pomocy   wojskowej  Finlandii  udzielay  rawnie  oddane  „umiowaniu
pokoju" Stany Zjednoczone Ameryki (Ogalny miech)...
     Na  pocztku  lutego Finowie praktycznie  wysunli  kwesti zakoczenia
wojny w Finlandii. Od rzdu szwedzkiego  dowiedzielimy si, e rzd  fiski
chciaby  zna  nasze  warunki,  na  jakich  mona  zakoczy  wojn.  Zanim
rozstrzygn  t kwesti, zwracilimy si do Rzdu Ludowego  Finlandii, eby
si dowiedzie o jego opinii co do tej kwestii. Rzd Ludowy wypowiedzia si
za tym, by w celu zapobieenia  przelewu  krwi i  uatwienia sytuacji narodu
fiskiego paj na spotkanie propozycji zakoczenia  wojny.  Zgodzilimy sie
wtedy na  warunki,  na  jakie przysta  wkratce  rzd Finlandii.  Powinienem
doda, e po tygodniu od rozpoczcia pertraktacji z Finami rzd angielski ze
swej  strony  rawnie  .wyrazi  yczenie  ustalenia moliwoci porednictwa
jakoby w celu zakoczenia wojny w Finlandii (miech). Jednak gdy nasz  pose
penomocny w Anglii  tow. Majski poinformowa  Londyn o odpowiednich naszych
propozycjach,  przyjtych paniej przez  Finlandi  w  caoci,  wtedy  rzd
angielski nie  zechcia  sprzyja  zakoczeniu wojny i  przywro'ceniu pokoju
midzy ZSRR i Finlandi. Porou-' mienie  midzy ZSRR  a  Finlandi  mimo to
wkratce nastpio... W zwizku z tym  wyonia  si kwestia  ^rnorozwizania
Rzdu Ludowego, co te zostao zrealizowane...
     Prasa  angielsko-francuska  prabowaa  umow  radziecko-fisk,  w  tym
rawnie odejcie Przesmyku  Karelskiego do  Zwizku Radzieckiego przedstawi
jako „zniszczenie" niezawisoci Finlandii. To  naturalnie jest bzdura
i bujda na resorach!..
     Zatem,  wytyczony przez  nas  cel  zosta osignity  i moemy  wyrazi
cakowite  zadowolenie  z  traktatu  z  Finlandi  (Oklaski)...  Zawarcie  z
Finlandi traktatu pokojowego wieczy realizacj zadania postawionego w roku
ubiegym  w  zakresie zapewnienia  bezpieczestwa Zwizkowi Radzieckiemu  od
strony Morza Batyckiego.  Traktat  ten jest niezbdnym uzupetnieniem trzech
umaw  o  pomocy wzajemnej  zawartych  z  Estoni,  otw  i  Litw...  Wbrew
zastraszaniu  prowadzonemu   przez   wrogie   Zwizkowi  Radzieckiemu   kota
imperialistyczne  niezaleno  pastwowa  i  samodzielna polityka  Estonii,
otwy i Litwy na niczym nie ucierpiay, stosunki ekonomiczne za tych krajaw
ze Zwizkiem Radzieckim zaczty wyraz'nie si rozszerza. Realizacja umaw  z
Estoni,  otw i Litw przebiega zadowalajco i  zradza przestanki dalszego
polepszenia stosunkaw midzy Zwizkiem Radzieckim a tymi pastwami.
     160


     20. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 29 marca 1940 - 4.44 Moskwa, 29 marca 1940 - 12.50
     Nr 543 z dn. 28 marca
     Szefowi misji lub jego przedstawicielowi do rk wasnych.
     Poufnie. Powinien by odszyfrowany osobicie. cile tajne!
     Podczas mojej niedawnej  wizyty w  Rzymie1, gdzie jak wiecie
wrdd innych spraw  pracowaem nad polepszeniem stosunkaw wosko-rosyjskich,
piastowaem  plan wizyty pana Morotowa w Berlinie. Mimo e t mysi, z nikim
si  nie  dzieli-fem, propaganda angielsko-francuska  trafnie  odgada  moje
zamiary, wspomniaa  o nich w nadziei, e przeszkodzi naszemu planowi, a tym
samym dalszemu zacienianiu naszych stosunkaw z Rosj. Bez wikszego wysiku
magbym obali  doniesienie angielsko-francuskie, lecz tego nie  uczyniem z
szacunku  do Morotowa.  Wtedy  ze  swej strony  prasa  rosyjska opublikowaa
dementi.
     Z  myl  o  wizycie Mootowa  do  Berlina  jednak si  nie  rozstaem.
Odwrotnie, chciaem doprowadzi j ju w najbliszej przyszos'ci do skutku.
Bez  saw  jest  zrozumiae,  e  zaproszenie  nie  ogranicza  si tylko  do
Mootowa. Jeli sam Stalin przyjedzie  do Berlina, jeszcze lepiej posuy to
naszym  celom oraz  naszym  rzeczywicie bliskim stosunkom  z Rosj. Fiihrer
midzy  innymi nie tylko z radoci  powita Stalina w Berlinie,  ale te si
postara, eby zgotowano mu [Stalinowi] godne  przyjcie odpowiednie do  jego
stanowiska  i znaczenia, [Hitler] spotka go ze  wszystkimi honorami,  jakich
wymaga  dana  okazja.  Jak wiecie,  ustnie  zapraszaem  Mootowa  i Stalina
jeszcze  w  Moskwie, obaj w zasadzie  przyjli zaproszenie. W jakiej postaci
naley teraz  powtarzy te zaproszenia  i uzyska  okrelon zgod  oraz ich
realizacj - zadecydujecie o tym lepiej ode mnie. Podczas rozmowy zaprosicie
pana  Mootowa  w  sposab jasno  okrelony,  natomiast pana  Stalina musicie
zaprosi  w  imieniu  Fiihrera  w sposab mniej  wyrany.  Naturalnie  musimy
unikn wyranej odmowy Stalina.
     Przed   rozpoczciem    jakichkolwiek   dziaa   prosz   niezwocznie
zadepeszowa  mi  o  Waszym  zdaniu  co  do formalnoci,  jakie  zamierzacie
stosowa, i widokach na sukces.
     Ribbentrop
     110--11 marca 1940 r. --Przyp. red. wyd. niem.
     161


     21. AMBASADOR SCHULENBURG DO RIBBENTROPA
     Telegram
     Moskwa, 30 marca 1940 - 22.40 Otrzymany 31 marca 1940 - 8.15
     Bardzo pilne!
     Nr 599 z dn. 30 marca.
     Na  Wasz  telegram  nr  543  z  dn.  28  marca.  Panu Ministrowi  spraw
zagranicznych Rzeszy do rk wasnych! Scis'le tajne!
     I.  Osobis'cie jestem  niezachwianie  przekonany, jak ju ' donosiem z
okazji  mej  interpelacji w telegramie  nr 554 *  z dn. 17 paz'dziernika, e
MoDtow,  wiadomy swego obowizku,  odwiedzi Berlin,  gdy tylko  dla  rzdu
radzieckiego nastpi  odpowiednia  chwila  i  sprzyjajce  okolicznoci.  Po
uwanym  przestudiowaniu  wszystkich znanych  mi czynnikaw nie  mog ukrywa
tego, e  szansa przyjcia  zaproszenia jest obecnie znikoma.  Swoje  zdanie
opieram na nastpujcych racjach:
     Wszystkie nasze obserwacje oraz przemawienie Mootowa
     w dniu 29 marca s potwierdzeniem tego, e rzd radziecki
     peen jest zdecydowania do zachowania w tej wojnie neutral
     noci oraz unikania w miar monos'ci wszystkiego, co moe go
     wcign do konfliktu z mocarstwami zachodnimi. Jest to
     niewtpliwie jedna z przyczyn tego, e rzd radziecki nagle
     zaprzesta wojny przeciw Finlandii i rozwiza Rzd Ludowy.
     Rzd radziecki, majcy taki pogld na sprawy, obawia si
     prawdopodobnie, e manifestowanie stosunkaw czcych
     Zwizek Radziecki z Niemcami, takie jak wizyta Mootowa lub
     samego Stalina zoona w Berlinie moe w dobie obecnej by
     czynnikiem ryzyka zerwania stosunkaw dyplomatycznych lub
     nawet rozpoczcia dziaa wojennych z mocarstwami zachod
     nimi.

     O podobnej sytuacji s'wiadczy wspomniane^ przez Was
     sprostowanie TASS, kto're z zadziwiajc szczeroci i okru
     ciestwem zdementowao pogoski o przypuszczalnej zbliajcej
     si podray Mootowa.
     Znany jest fakt, e Mootow, ktary nigdy nie by za
     granic, ma wielkie trudnos'ci, gdy si znajdzie wrad obcokra
     jowcaw. W tym samym, jeeli nawet nie wikszym stopniu,
     dotyczy to rawnie Stalina. Dlatego tylko nader sprzyjajce
     okolicznoci lub niezwykle wielki dla Sowietaw poytek mog
     nakoni Mootowa lub Stalina do takiej podray, nie zwaajc
     na niech i „ostrono". Poza tym Mootow, ktary nigdy nie
     leci samolotem, bdzie potrzebowa co najmniej tygodnia, a tu
     162


     rzeczywicie [na ten okres] nie ma adnego odpowiedniego zastpcy.
     II. Zatem szans sukcesu wydaj si znikome, jednak uczyni wszystko co
w mej  mocy, by  sprabowa  realizacji  planu  na wypadek,  jeeli  ruszy  z
miejsca. Dogodny  punkt startu dla rozmowy  nieoficjalnej na ten temat  moe
by znaleziony  z wielkim trudem.  . Przebieg rozmowy pokae,  czy  potrafi
poruszy  ten  temat i go rozwiza. Co si tyczy zaproszenia  Stalina, wic
pocztkowo moe by rozpatrzona moliwo spotkania w miecie granicznym.
     Schulenburg
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     22. KANCELARIA MINISTRA DO SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 3 kwietnia 1940 - 13.32 Moskwa, 3 kwietnia 1940 - 17.50
     Nr 570 z dn. 3 kwietnia
     Szefowi misji lub jego przedstawicielowi do rk wasnych.
     Rozszyfrowa osobicie. Poufnie. cile tajne.
     Panu ambasadorowi osobicie.
     Na Wasz telegram nr 599 z dn. 30 marca
     Minister spraw zagranicznych  Rzeszy wyda rozporzdzenie tymczasem nie
wykazywa dalszej inicjatywy.
     Schmidt 163


     23. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 7 kwietnia 1940 r. Moskwa, 9 kwietnia 1940 r.
     Do ambasadora niemieckiego hrabiego von Schulenburga Moskwa
     Do tej instrukcji zaczone s dwie kopie memorandum1, ktdre
zostanie wrczone przez naszych ambasadoraw w Oslo i Kopenhadze 9 kwietnia o
godz.  5 min. 20 rano niemieckiego  czasu letniego  zainteresowanym  rzdom.
Dopo'ty, dopaki nie zostan poczynione kroki, o ktarych niej podane s  Wam
instrukcje, w stosunku do memorandum oraz tych instrukcji musi byc zachowana
cisa tajemnica, tote inni pracownicy ambasady nie powinni o tym wiedzie.
     9 kwietnia o godzinie 7 rano niemieckiego  czasu letniego  nakazuje si
Wam poprosi o spotkanie z panem Mototowem i wrczy mu kopi memorandum.
     Prosz uprzejmie przekaza ustnie, e otrzymalimy absolutnie prawdziwe
komunikaty  o nieuniknionos'ci uderzenia angielsko-francuskich sit zbrojnych
na wybrzeu Danii i Norwegii, dlatego musielimy dziaa  bezzwocznie.  Jak
podkrela  memorandum,  to kwestia przedsiwzicia  rodkaw  bezpieczestwa.
Nasza akcja w adnym wypadku nie tknie terytorium Szwecji i Finlandii.
     Rzd  Rzeszy jest  zdania,  e  dziaamy rawnie  w  interesie  Zwizku
Radzieckiego,  poniewa  realizacja planu  angielsko-francuskiego, o  ktarym
dowiedzielis'my si, spowodowaaby to, e Skandynawia zostaaby aren wojny,
co z kolei doprowadzioby prawdopodobnie do poruszenia kwestii fiskiej.
     Prosz  o  niezwoczne  doniesienie telegraficzne, jak  zosta przyjty
Wasz komunikat.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. ]. F.
     164


     24. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Bardzo pilne!
     Nr 653 z dn. 9 kwietnia
     Tajne!
     Na Wasz telegram z dn. 7 kwietnia (dostarczony przez radc
     misji dyplomatycznej von Sauckena) oraz jako uzupenienie
     mego telegramu nr 648 z dn. 9 kwietnia1
     Panu Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych!
     Instrukcja w stosunku do  Mootowa zostaa wykonana dzisiaj  o godz. 10
min. 30  czasu europejskiego. Mootow owiadczy, e rzd radziecki rozumie,
i Niemcy byy zmuszone zastosowa takie rodki. Anglicy zaszli niewtpliwie
zbyt daleko.  Absolutnie si  nie  licz  z  prawami krajaw  neutralnych. Na
zakoczenie   Mootow  powiedzia  dosownie  co  nastpuje:  „yczymy
Niemcom cakowitego zwycistwa w ich przedsiwziciach obronnych".
     Schulenburg
     25. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Memorandum
     Moskwa, 11 kwietnia 1940 r.
     Przez pewien czas  zauwaalimy wyranie negatywn zmian w stosunku do
nas ze strony rzdu radzieckiego. Napotkalimy niespodziewanie na trudnoci,
ktdre  w  wielu  wypadkach  byy  cakowicie  nieuzasadnione  we  wszystkich
dziedzinach. Nawet w drobnostkach takich jak wizy [Sowieci] zaczli stwarza
przeszkody.   Nie  mona   byo   dopi   zwolnienia   etnicznych   Niemcaw
internowanych przez  Polakow, mimo e obiecaa to umowa. Niespodziewanie si
zakoczya  deportacja  obywateli niemieckich, skazanych  na  dugie lata  i
odbywajcych kary  w wizieniach  radzieckich. Rzd radziecki  nagle  cofn
dane  przez  siebie obietnice dotyczce „bazy  panocnej"2,
ktar  zainteresowana  jest  nasza  marynarka  wojenna  itd.  Przeszkody  te
czynione  we  wszystkich sferach osigny swaj szczyt podczas  tymczasowego
zaprzestania dostaw dla nas ropy
     165


     0x08 graphic
     naftowej i  zboa.  Dn.  5 biecego  miesica odbyta  si  dugotrwaa
rozmowa z panem  Mikojanem, w czasie ktarej pozycja Komisarza  Ludowego bya
skrajnie  nieprzychylna. Musiaem dooy bardzo duo wysikaw, eby uzyska
od niego chocia niekto're ustpstwa.
     Daremnie pytalimy  siebie o  moliw  przyczyn niespodziewanej zmiany
pozycji wadz  radzieckich.  Ostatecznie wszak nic  si  „nie  stao"!
Podejrzewaem, e haas wszczty przez naszych nieprzyjacia  oraz ich ostre
ataki   na  osoby  zajmujce  bezstronn  pozycj,  szczegalnie  na  Zwizek
Radziecki, oraz na neutralno w ogdle zaowocoway, poniewa  rzd radziecki
obawia si wcignicia przez Entent, do wielkiej wojny (do kto'rej nie jest
przygotowany) i z tego powodu chce  unikn wszystkiego, co moe posuy za
powo'd dla  Anglikaw i Francuzaw do oskarenia ZSRR o postpowanie niezgodne
z  neutralnoci   lub  gorce  popieranie  Niemiec.  Wydawao  mi  si,  e
niespodziewane  zakoczenie  wojny   fiskiej   nastpio  was'nie  z  tych
wzgldo'w.  Naturalnie tych  podejrze nie mona udowodni. Sytuacja  jednak
staa si tak nieznona, e postanowiem zwraci si do pana Mootowa,  eby
omawi  z nim te kwestie i po tym zawiadomi [niemieckie] Ministerstwo Spraw
Zagranicznych.  W tym celu dnia 8 biecego miesica, tj. przed wydarzeniami
skandynawskimi poprosiem o pozwolenie zobaczy si z Mooto-wem. Faktycznie
wizyta u  pana Mootowa nie nastpia do  dnia 9 w godzinach porannych, tzn.
miaa  ona miejsce  ju po naszych  operacjach  skandynawskich. Podczas  tej
rozmowy  stao si zrozumiae,  e  rzd  radziecki znaw dokona cakowitego
zwrotu w ty. Niespodziewane zatrzymanie dostaw ropy naftowej i zba zostao
nazwane   „nadgorliwoci   podlegych   instancji",   kto'ra   bdzie
niezwocznie  odwoana. (Pan  Mikojan  jest zastpc  Przewodniczcego  Rady
Komisarzy  Ludowych,  tzn.  po  panu  Mootowie  jest  najwyszym oficjalnym
urzdnikiem  radzieckim!) Pan  Mootow  przeciga si w  uprzejmociach,  z
gotowos'ci wysucha wszystkie  nasze skargi i obieca naprawi sytuacj. Z
wasnej inicjatywy poruszy szereg interesujcych nas  kwestii i os'wiadczy
o  ich  pozytywnym  [dla nas] rozwizaniu.  Musz  si  przyzna,  e  bytem
zdumiony tak zmian.
     Z  mego punktu  widzenia  istnieje tylko jedna  przyczyna takiego  toku
wydarze:  nasze  operacje  skandynawskie  powinny  byy  przynie  rzdowi
radzieckiemu znaczn ulg - zdj z jego bark brzemi niepokoju. To, na czym
polegay  ich obawy nie sposab jest dokadnie ustali.  Podejrzewam, e Rzd
Radziecki  zawsze  jest  niezwykle  dobrze poinformowany.  Jeeli Anglicy  i
Francuzi zamierzali zagarn  Norwegi oraz Szwecj,  wic z  ca pewnoci
mona zaoy,  e  rzd radziecki wiedzia o tych  planach i prawdopodobnie
by nimi wystraszony. Rzdowi Radzieckiemu zwidywao  si zjawienie Anglikaw
i
     166


     Francuzaw  na  wybrzeu   Morza  Batyckiego,  przypuszcza,  e  znowu
zostanie otwarta  kwestia  fiska, jak owiadcza  lord  Halifax; najwiksze
wreszcie  obawy budzio  niebezpieczestwo  wcignicia  do  wojny  z  dwoma
wielkimi  mocarstwami.  Obawy te prawdopodobnie zmniejszylimy.  Jedynie tym
mona wytumaczy cakowit zmian pozycji pana  Mootowa. Duy  i rzucajcy
si  w  oczy dzisiejszy  artyku  w  dzienniku  „Izwiesti-ja" o naszej
kampanii skandynawskiej (przekazany ju  Warn telegraficznie) robi  wraenie
gbokiego westchnienia ulgi. Bd co bd w danej chwili ostatecznie  tutaj
znaw jest „wszystko w porzdku" i nasze sprawy maj naleyty przebieg.
     Schulenburg
     1 Ma si na wzgldzie port w Murmasku. -- Przyp. J. F.
     26. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Instrukcja
     Berlin, 7 maja 1940 r. Moskwa, 10 maja 1940 r.
     Do ambasadora niemieckiego hrabiego von Schulenburga Moskwa
     Otrzymacie  dwa   egzemplarze  memorandum1,   kto're  bdzie
wrczone przez  nasze misje  dyplomatyczne w Hadze,  Brukseli i  Luksemburgu
rzdom   tych  krajaw  w  dniu  i  o   godzinie   wskazanych   ustnie  przez
kuriera2. Dopaty, dopaki  nie zostanie wykonane to,  o  czym jest
mowa niej,  memorandum oraz te instrukcje musz by zachowane w  tajemnicy.
Nie naley wspomina o nich nikomu nawet z pracowniko'w ambasady.
     Prosz  po  otrzymaniu  tych  instrukcji o  postawienie  na zaczonych
egzemplarzach  memorandum  -  na  ostatniej  stronie  pod  tekstem  -  daty,
najlepiej  na  maszynie  lub  atramentem,  poprzedzajcej  dzie,  w  ktarym
wrczycie te memoranda rzdowi radzieckiemu.
     Okoo godziny 7 rano niemieckiego czasu letniego w dniu wskazanym przez
kuriera,  popros'cie  prosz  o  spotkanie  z  Mootowem, a  potem, rano,  o
najbardziej  dogodnej  dla  niego  wczesnej  porze  wrczcie  mu  egzemplarz
memorandum. Prosz powiedzie panu Mootowowi, e Rzd Rzeszy na skutek
     167


     naszych przyjacielskich stosunko'w pragnie zawiadomi  rzd radziecki o
tych operacjach na  Zachodzie,  do  ktarych Niemcy byy  zmuszone  w  wyniku
posuwania si angielsko-francuskiego przez  Belgi  i  Holandi  do  regionu
Ruhry.
     Co  do  reszty,   prosz  zastosowa   wyjas'nienia   i  dowody,  jakie
znajdziecie w teks'cie memorandum.
     Prosz niezwocznie zadepeszowa o reakcji na Wasz misj.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     2  Midzy 2 i  3 wierszem notatka rczna  oawkiem, zrobiona
przez hrabiego
     von  Schulenburga:  ,10.5.40,   godz  5  min.  45  niemieckiego   czasu
letniego". -
     Przyp. red. wyd. niem.
     27. AMBASADOR SCHULENBURG DO RIBBENTROPA
     Telegram
     Moskwa, 10 maja 1949 - 18.00
     Bardzo pilne!
     Nr 874 z dn. 10 maja
     Na Wasz instrukcj z dn. 7 maja
     Do Ministra spraw zagranicznych Rzeszy
     Przepis odnos'nie Mootowa zosta wykonany. Zoyem mu wizyt. Mootow
naleycie oceni doniesienie i powiedzia, e rozumie, i Niemcy musiay si
broni od napas'ci angielsko-francuskiej. Nie wtpi w nasz sukces.
     Schulenburg
     168


     0x01 graphic

     Fotokopia dokumentu nr 27
     169


     28. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 29 maja 1940 - 19.10 Otrzymany 29 maja 1940 - 22.10
     Nr 1006 z dn. 29 maja
     Pilne!
     Na telegram nr 877 z dn. 28 maja1
     Doniesienie  o  zgodzie  rzdu radzieckiego na wysanie  (w charakterze
ambasadora brytyjskiego  w  Moskwie)  Crippsa wydaje  mi si  prawdopodobne,
poniewa rzd radziecki  zawsze . zajmowa takie stanowisko,  e  ciekawi go
to,  co zamierza  zakomunikowa mu rzd brytyjski, porozumienie  gospodarcze
zas' z Angli nie jest sprzeczne  z neutraln pozycj  Zwizku Radzieckiego.
Poza tym ZSRR jest zainteresowany  otrzyma kauczuk i cyn z Anglii w zamian
za budulec.
     Nie ma przyczyn doobaw z powodu  misji Crippsa, poniewa nie ma powodaw
wtpi w  lojalno  wobec  nas  Zwizku Radzieckiego,  poniewa  niezmienny
stosunek  rzdu radzieckiego do  Anglii wyklucza wyrzdzenie  szkody Niemcom
lub  ich   interesom   yciowym.  Nie   istniej  adne  dowody  popierajce
podejrzenia   e  ostatnie  sukcesy  niemieckie  wzbudziy   niepokaj  rzdu
radzieckiego   lub  strach  wobec   Niemiec.   Wszystkie  twierdzenia  prasy
zagranicznej, w  szczegalnoci  wrogiej, stanowi jedynie  rozpaczliwe praby
zasiania  nieufnoci midzy Niemcami a  Zwizkiem  Radzieckim,  podjcia  za
wszelk cen natarcia dyplomatycznego na  Niemcy wskutek wtpliwej  sytuacji
sprzymierzecaw2 i  wyzyskania  tego jako rodka propagandy wrad
spoecznoci swych krajaw.
     Obranie  Crippsa  jako  penomocnego  przedstawiciela  brytyjskiego  na
skutek zajmowanej  przez Moskw pozycji wydaje si  nieudane,  poniewa rzd
radziecki preferuje prowadzenie rozmaw w wanych sprawach  z  wybitniejszymi
przedstawicielami rzdaw zagranicznych.
     Std wynika, e podro' Rittera3 i (...)4 w danej
chwili nie powinna zakrawa na wspazawodnictwo z Crippsem.  Zamiar podro'y
ro'wnie  powinien by zanalizowany  z  tego punktu widzenia,  czy  bdziemy
(...)5 cokolwiek nowego dla zaproponowania rzdowi radzieckiemu.
     Schulenburg
     1 Nie zamieszcza si. - Przyp. J. F.
     2 Ma si na wzgldzie Angli i Francj. - Przyp. J. F.
     170'


     3  Dr  Ritter  --  ambasador   do  zlece  specjalnych  przy
Ministerstwie Spraw Zagranicznych Niemiec. -- Przyp. red. wyd. niem.
      Opuszczenie w tekcie. -- Przyp. red. wyd. niem.
     5  Opuszczenie   w  tekcie.   --  Przyp.  red.  wyd.  niem.
Prawdopodobnie „mie". -- Przyp. J. F.
     29. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 4 czerwca 1940 - 12.25 Otrzymany 4 czerwca 1940 - 5.15
     Pilne!
     Nr 1063 z dn. 3 czerwca
     Moiotow zakomunikowa mi dzisiaj, e mniej wicej 25 maja
     w zwizku z nieuniknionym prawdopodobnie przystpieniem
     Woch do wojny, ambasador [niemiecki] Mackensen os'wiadczy
     radzieckiemu charge d'affaires w Rzymie, e wszystkie
     kwestie bakaskie bd rozstrzygnite bez wojny, tzn. poprzez
     wzajemn wspaprac midzy Niemcami, Zwizkiem Radzie
     ckim i Wochami. -
     Mootow prosi o informacj dotyczc tego, czy owiadczenie Mackensena
wyraa pogldy rzdu Rzeszy i rzdu woskiego.
     Prosz o instrukcje telegraficznie.
     Schulenburg 1 J. Helfand. - Przyp. red. wyd. niem.
     30. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 6 czerwca 1940 - 15.55 Otrzymany 6 czerwca 1940 - 18.30
     Pilne!
     Nr 1079 z dn. 6 czerwca
     Na telegram nr 938 z dn. 5 czerwca1
     171


     W  rozmowie dn. 3 czerwca  Mootow  prosi wycznie  o informacj, nie
wyrazi  chci  otrzymania  zapewnienia  rzdu  niemieckiego  czy  woskiego
odnonie  jakiegokolwiek  punktu.  Z  drugiej  strony,   wyraz'nie   da  do
zrozumienia? e  rzd radziecki byby bardzo zadowolony, gdyby os'wiadczenie
pana von Mackensena wyraao nie tylkp jego osobiste zdanie,  ale  faktyczny
punkt widzenia rzdaw niemieckiego  i woskiego. Kwestii, jak na Bakanach w
praktyce byaby  uskuteczniona  moliwa  wspapraca  trajki [ZSRR,  Niemiec,
Woch], Mototow nie poruszy.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. - Przyp. J. F.
     31. MEMORANDUM MSZ NIEMIEC
     Berlin, 11 czerwca 1940 r.
     Wysannik litewski [pan Skirpa]  dzisiaj mnie odwiedzi, eby donie o
dalszym  toku pertraktacji ze Zwizkiem Radzieckim.  Rzd Litwy  po tym, gdy
Zwizek  Radziecki poruszy kwesti  bezpieczestwa garnizonaw radzieckich w
Litwie  i  odrzuci  propozycj utworzenia  mieszanej  komisji  do  zbadania
incydentaw, z wasnej  inicjatywy  powzi  szereg powanych s'rodkaw, ktare
jak  przypuszcza  zadowol  Zwizek  Radziecki.  Prawdopodobnie  mona  si
zgodzie  z  tym, e dotychczas zbyt mao uwagi  powicano stosunkom  midzy
garnizonami radzieckimi a ludnoci Litwy. Teraz powzito  natomiast s'rodki
ograniczenia i kontroli, dokonano duo  aresztowa oraz rewizji itd. Wiadomo
byo,  e   na  propozycj  litewsk  wysania   do  Moskwy  Ministra  spraw
zagranicznych odpowiedz'  nie nadesza.  Tym  dziwniejsze byo, e do Moskwy
wezwano  nie  Ministra  spraw  zagranicznych,  lecz  Przewodniczcego   Rady
Ministraw Merky-sa.
     7  lipca odbya si  u  Merkysa pierwsza jego  rozmowa z Mootowem. Ten
ostatni czyni ostre wymawki w zwizku z problemem bezpieczestwa garnizonaw
radzieckich,   szczego'-owo   opisa  wielk  liczb  incydentaw.   Mootow
uporczywie stara si midzy innymi udowodni,  e czerwonoarmista  Butajew,
ktary zgodnie z owiadczeniem litewskim popeni
     172 .


     samobajstwo,  zosta  zabity  przez  Litwinaw.  On  [Mootow]   wyrazi
niedwuznacznie  swe  niezadowolenie  i  podkreli,  e  Ministerstwo  Spraw
Wewntrznych Litwy nie moe podoa swym zadaniom.
     Podczas nastpnej rozmowy, ktara si odbya 9 czerwca, Mootow poruszy
kwestie polityki zagranicznej, co wzmogo obawy strony litewskiej o przebieg
pertraktacji.  Mootow  twierdzi,  e midzy  trzema  pastwami  batyckimi
istnieje sojusz  wojenny  i  powoywa si  w  charakterze  dowodu na czste
spotkania   naczelnikaw  sztabaw  trzech  krajaw  oraz  inne  czste  narady
oficjalnych  osobistoci  republik  batyckich. Merkys  odpowiedzia, e nie
istnieje ani  tajne,  ani otwarte  porozumienie sprzeczne z duchem i  liter
porozumienia  z  dn. 10 padziernika  1939 r.1  Pastwa batyckie
czy  dawne  porozumienie  polityczne, nie  za  sojusz wojenny.  Nastpnie
Merkys wyrazi  yczenie zaproszenia  do udziau  w  pertraktacjach ministra
spraw  zagranicznych2.  Ten ostatni przyby  do Moskwy wczoraj we
dnie.  Pan  Skirpa nie  otrzyma jeszcze  jakichkolwiek nowych wiadomoci. Z
punktu widzenia protokou wszystko si odbywa w bardzo grzecznej formie.
     Rzd  Litwy wci jeszcze nie  wie,  jakie  mog  by  zamiary  Zwizku
Radzieckiego. W celu zapewnienia  bezpieczestwa garnizonaw radzieckich rzd
litewski gotaw jest uczyni wicej ni czyni dotychczas. Jeeli za Zwizek
Radziecki  postawi teraz wiksze wymagania  polityczne  lub wojskowe,  rz;d
litewski nie wemie na siebie odpowiedzialnoci w  kwestii przyjcia  takich
da.  Temat  stosunkaw litewsko-niemieclcich  na razie nie  by  poruszany
podczas pertraktacji w sprawie polityki zagranicznej. Nie ulega wtpliwoci,
e trzeba  si  spodziewa  poruszenia  przez  Zwizek Radziecki rawnie tej
kwestii.  Dodaem tu,  e w  stosunkach midzy Niemcami  a Litw nie  ma nic
takiego, o czym  by  nie  wiedzia Zwizek  Radziecki  lub  nie naleao  mu
wiedzie.
     Pan Skirpa spyta,  czy  naszemu ambasadorowi w Moskwie nie zlecilis'my
zgromadzenia informacji [o zamiarach radzieckich].  Odpowiedziaem przeczco
i  unikaem dalszego  omawiania  kwestii.  Zaznaczyem,  e  nasz  ambasador
bezwarunkowo doniesie, jeeli cokolwiek si dowie.
     Woermann3
     0x08 graphic
     1 Ma si, na wzgldzie ukad o pomocy  wzajemnej midzy ZSRR
a Litwa,--
     Przyp. J. F.
     2  Ma si  na myli ministra  spraw  zagranicznych  Litwy J.
Urbszysa. -- Przyp.
     red. y/yd. niem.
     3 Pomocnik sekretarza stanu MSZ Niemiec. -- Przyp. J. F.
     173


     32. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Pocig  specjalny Ministra spraw zagranicznych Rzeszy Nr  1007 z dn. 16
czerwca 1940 r. Na telegram nr 1063 i nr 10941
     Na interpelacj pana Mootowa prosz odpowiedzie ustnie co nastpuje:
     Zgodnie z odpowiedzi Mackensena na interpelcj, nie
     skada on tak okrelonego os'wiadczenia, jak o tym donias
     rzdowi radzieckiemu radziecki charge' d'affaires w Rzymie.
     Podczas rozmowy z charge d'affaires rzeczywis'cie owiadczy, '
     e jego zdaniem Niemcy oraz Wochy uwaaj, i na Bakanach
     powinien by' spokaj, uregulowanie za nie rozstrzygnitych
     kwestii bakaskich moe si odby w sposab bardziej prosty i
     bez zastosowania przemocy po wojnie.
     Rzd Rzeszy jest zadowolony z tego, e wojna nie roz
     przestrzenia si na Bakany. W zasadzie Niemcy nie s zainte
     resowane tymi krajami pod wzgldem terytorialnym, lecz tylko
     pod wzgldem gospodarczym. Nasz pozycj w stosunku do
     Zwizku Radzieckiego w tej kwestii okrela ostatecznie i
     nieodwracalnie wyrane porozumienie moskiewskie.
     Stanowisko Woch wzgldem Bakanaw wyranie i niedwu
     znacznie wyuszczy Mussolini w swym przemo'wieniu z dn. 10
     czerwca w tym sensie, e Wochy nie maj zamiaru wpltania
     Bakanaw w wojn.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     33. MSZ NIEMIEC DO RIBBENTROPA
     Dalekopis
     Berlin, 17 czcerwca 1940 r.
     Do  Kancelarii   MSZ,  przekaza  telegraficznie  do   Baumschule1
Na telegram nr 57 z dn. 16 czerwca z Baumschule2
     174


     I. Wspapraca krajaw nadbatyckich - Estonii, otwy i Litwy
     - jest oparta na ukadzie o wzajemnym zrozumieniu i wspapra
     cy zawartym przez te pastwa 12 wrzenia 1934 r. na okres
     dziesiciu lat3.  Pro'cz  tego  otwa i Estonia 1  listopada
1923 r.
     podpisay pakt o wzajemnej obronie. W praktyce wspapraca
     polityczna polega na odbywajcych si raz na pa roku spotka
     niach ministro'w spraw zagranicznych oraz wspalnych konfe
     rencjach prasowych; rawnoczenie wewntrz Ententy Baty
     ckiej jest pod dostatkiem nieporozumie i rywalizacji. otwa i
     Estonia wskazyway niedwuznacznie, e nie s zainteresowane
     problemami Memla i Wilna, ktare byy wane dla Litwy.
     Obecne twierdzenia Rosjan, e Litwa doczya si do estori-
     sko-btewskiego paktu wojennego, s - zgodnie z posiadan tu
     informacj - nieuzasadnione. Z powodu stosunkowo podobnej
     struktury gospodarczej tych pastw [nadbatyckich] wspapraca
     ekonomiczna midzy nimi nie osigna wyranego postpu
     mimo licznych prab podejmowanych w ostatnich latach. Od
     chwili zawarcia we wrzes'niu - paz'dzierniku 1939 r. paktaw
     radzieckich o pomocy wzajemnej z pastwami nadbatyckimi
     midzy krajami nadbatyckimi nie zrodzia si - w sensie
     antysowietyzmu - cilejsza wspapraca. Z powodu okupacji
     przez wojska radzieckie ich ^pastw wszystkie trzy rzdy zdaj
     sobie spraw z niebezpieczestwa takiej polityki.
     II. Z tego te powodu nie moe by nawet mowy - majc na
     wzgldzie ostatnie miesice - o zalenos'ci polityki zagranicz
     nej pastw nadbatyckich od Niemiec. Pastwo litewskie, o
     czym mona byc przekonanym, do ostatnich dni nie byo
     ostatecznie pewne, czy zupenie nie jestemy zainteresowani
     Litw pod wzgldem politycznym czy nie. W wielu kotach jak
     na przykad w obecnos'ci wysannika litewskiego tutaj tlia si
     prawdopodobnie jaka nadzieja" na to, e Niemcy na wypadek
     dalszych roszczeri Rosjan wstawi si za Litw w Moskwie,
     mimo e z naszej, strony ani razu nie dalimy powodu do
     podobnych przypuszcze.
     Z drugiej  strony nasze stosunki gospodarcze z krajami nadbatyckimi od
chwili  rozpoczcia  wojny  zacieniy  si.   Co   si  tyczy  wagi  pastw
nadbatyckich  dla ekonomiki  wojennej Rzeszy Niemieckiej patrzcie zaczone
memorandum radcy Schnurre4.
     Grundherr5
     0x08 graphic
     1  Baumschule  -- skodyfikowana  nazwa  specjalnego  pocigu
Ministra spraw
     zagranicznych Rzeszy. -- Przyp. 1. F.
     2 Nie zamieszcza si. - Przyp. J. F.
     3 Anulowany przez  rzd radziecki Litwy 2  lipca 1940  r. --
Przyp. J. F.
     4 Nie zamieszcza si. - Przyp. J. F.
     5  Kierownik referencji  IV dziau politycznego Ministerstwa
Spraw Zagra
     nicznych Niemiec: Kraje Skandynawskie i limitrofy. -- Przyp.  red. wyd.
niem.
     175


     34.  SEKRETARZ  STANU  WEIZSACKER  DO WSZYSTKICH MISJI  DYPLOMATYCZNYCH
NIEMIEC
     Telegram okolnikowy
     Berlin, 17 czerwca 1940 r.
     IV oddzia polityczny, nr 1673
     Telegram okolnikowy do wszystkich misji dyplomatycznych w
     celu informacji i kierowania si w rozmowach
     Swobodne  umacnianie  si wojsk rosyjskich w Litwie,  otwie  i Estonii
oraz  reorganizacja  rzdo'w dokonywana  przez  rzd  radziecki  z  zamiarem
zapewnienia  s'cis'lejszej wspapracy  tych  krajaw ze  Zwizkiem Radzieckim
dotyczy tylko  Rosji  i pastw nadbatyckich.  Dlatego  ze wzgldu na  nasze
niezmiennie  przyjacielskie stosunki  ze Zwizkiem  Rad  'ieckim  nie  manry
adnych  powodaw   do  niepokoju,   jaki  nam   zarzuca  pewna-czs   prasy
zagranicznej.
     Prosz unika w czasie rozmo'w jakichkolwiek wypowiedzi, ktare mog by
zinterpretowane jako stronniczo.
     Prosz o potwierdzenie odbioru telegramu.
     Weizsacker
     35. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 18 czerwca 1940 - 1.40 Otrzymany 18 czerwca 1940 - 4.00
     Nr 1167 z dn. 17 czerwca Bardzo pilne!
     Mootow zaprosi mnie dzisiaj wieczorem do swego gabinetu i zoy  jak
najserdeczniejsze yczenia w imieniu rzdu radzieckiego z okazji wspaniaego
sukcesu niemieckich sil" zbrojnych1. Nastpnie poinformowa mi o
dziaaniach radzieckich  wobec pastw nadbatyckich. Powoywa si na dowody
opublikowane w  gazetach  i  doda, e  zasza konieczno  pooenia  kresu
wszystkim  intrygom Anglii i Francji, ktare si staraj zasia nieufnos'  i
niezgod midzy Niemcami a Zwizkiem Radzieckim w krajach nadbatyckich.
     176,


     Rzd radziecki w  celu prowadzenia pertraktacji o formowaniu tam nowych
rzdaw  posa jako  uzupenienie  akredytowanych  tam  postaw  penomocnych
nastpujce  osoby  majce  wyjtkowe  penomocnictwa: do Litwy  -  zastpc
Komisarza    Ludowego    Spraw    Zagranicznych    Dekanozowa;    do   otwy
-przewodniczcego  Rady  Ministraw2  Wyszyskiego;   do   Estonii
-lidera partyjnego Leningradu danowa.
     W   zwizku   z   ucieczk   Smetony3   oraz    moliwos'ci
przekroczenia   granicy    przez   pododdziay   [byej]   armii4
litewskiej,  Mootow  os'wiadczy,  e  granice  Litwy strzeone  s  jawnie
niedostatecznie. Dlatego  rzd  radziecki, jeeli zajdzie  potrzeba, udzieli
rzdowi litewskiemu pomocy w ochronie granic.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Ma  sie  na  myli rozgromienie  Francji przez  Niemcy. --
Przyp. J. F.
     2 Ma si na wzgldzie Rade Komisarzy Ludowych ZSRR. - Przyp.
red. wyd.
     niem.
     3 Prezydent Litwy. -- Przyp. J. F.
     4  Litwa w  odro'nieniu od  otwy i Estonii graniczya  nie
tylko  ze Zwizkiem Radzieckim,  lecz  take z Niemcami. W  obliczu okupacji
sowieckiej  wielu  Litwino'w  nie miao  innego  wyjcia pro'cz ucieczki  do
ssiednich Niemiec.  Tak  postpili nie  tylko czonkowie rzdu Litwy, wysi
urzdnicy wojskowi i dyplomaci, ale cae pododdziay armii litewskiej, ktare
nielegalnie przekraczay granic niemiecko-litewsk i poddaway si Niemcom.
-- Przyp. J. F.
     36. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 23 czerwca 1940 - 21.26 Otrzymany 23 czerwca 1940 - 23.20
     Nr 1205 z dn. 23 czerwca
     Pilne!
     Na Wasz telegram nr 1065 z dn. 22 czerwca i jako uzupenienie
     mego telegramu nr 1195 z dn. 21 czerwca1
     Mofotow zoy  mi  dzisiaj nastpujce  owiadczenie.  Rozstrzygnicie
kwestii  besarabskiej  nie  moe  by odraczane.  Rzd  radziecki wci  si
jeszcze stara  rozwiza  kwesti droga  I kojow, ale  zamierza  uy siy,
jeeli rzd  rumuski odrzuci  porozumienie pokojowe. Roszczenia  radzieckie
dotycz te Bukowiny, na kto'rej zamieszkuje ludno ukraiska.
     177


     Mootow na swe usprawiedliwienie owiadczy,  e chocia upyno sporo
czasu od dnia jego  przemo'wienia  w  Radzie Najwyszej2, Rumunia
nic nie zrobia  w celu rozstrzygnicia kwestii  besarabskiej.  Naley zatem
cos' uczyni.
     Powiedziaem Mootowowi, e  taka  decyzja rzdu radzieckiego  jest dla
mnie  niespodziank.  Uwaaem, e rzd  radziecki  bdzie  dochodzi  swych
roszcze   do  Besarabii,   czego  nie   kwestionujemy,  ale   nie  podejmie
samodzielnych dziaa do ich realizacji-^ Obawiam si, e kopoty w zakresie
polityki zagranicznej Rumunii, ktara  zaopatruje nas obecnie w znaczn ilo
surowcaw niezbdnych dla przemysu wojennego i cywilnego, powanie zahacz o
interesy Niemiec.  Os'wiadczyem Mootowowi, e niezwocznie zamelduj o tym
swemu rzdowi i poprosiem o  niepodejmowanie adnych zdecydowanych,  krokaw
dopaty, dopaki rzd  niemiecki nie zajmie okrelonej  pozycji co do zamiaraw
rzdu radzieckiego.
     Mootow  obieca  zawiadomi  rzd  radziecki  o  mojej  probie,  lecz
dobitnie przy tym zaznaczy, e sprawa jest  niezwykle pilna. Mootow doda,
e  rzd  radziecki  si   spodziewa,  i  Niemcy   nie  bd  przeszkadzay
przeprowadzeniu  akcji radzieckiej,  ale  j  popr.  Ze  swej  strony  rzd
radziecki uczyni wszystko od niego zalene w celu  ochrony interesaw Niemiec
w Rumunii.
     Prosz  odpowiednie  instrukcje  nada   pilnie  telegraficznie.  miem
zwraci  Wasz  uwag  na  wielk liczb  zamieszkaych  w  Besarabii  i  na
Bukowinie Niemcaw etnicznych  [,,Volksdeut-sche"],  ktarych  losy naleaoby
omawi.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     2  Ma  si  na  mys'li  przemawienie   Morotowa  o  polityce
zagranicznej Zwizku
     Radzieckiego wygoszone przed Rad, Najwysz, ZSRR 29 marca 1940 roku.
-
     Przyp. red. wyd. niem.
     178


     37. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 24 czerwca 1940 - 18.50 Otrzymany 25 czerwca 1940 - 1.00
     Nr 1212 z dn. 24 czerwca
     22  czerwca  zosta nadany przez radio, 23 czerwca zas'  opublikowany w
prasie radzieckiej nastpujcy komunikat TASS:
     „Ostatnio  w zwizku z wkroczeniem  wojsk  radzieckich  do krajaw
nadbatyckich  usilnie  rozpowszechnia si pogoski  o  tym,  e na  granicy
litewsko-niemieckiej skoncentrowano czy to 100, czy 150 dywizji radzieckich,
e  to skoncentrowanie  wojsk radzieckich  spowodowane  jest niezadowoleniem
Zwizku  Radzieckiego z  sukceso'w  Niemiec na  Zachodzie,  i  jest wyrazem
pogorszenia si stosunkaw radziecko-niemieckich i ma na  celu wywrze presj
na Niemcy. Ranorakie warianty tych pogosek powtarzaj  si ostatnio prawie
codziennie  w  prasie  amerykaskiej, japoskiej, angielskiej,  francuskiej,
tureckiej, szwedzkiej.
     TASS upowaniony jest  os'wiadczyc,  e wszystkie te pogoski,  ktarych
absurdalno   i  tak   jest  oczywista,  cakowicie   si  nie  zgadzaj  z
rzeczywistoci. W krajach  nadbatyckich znajduje si faktycznie  nie 100 i
nie 150  dywizji radzieckich, lecz zaledwie  nie wicej 18-20 dywizji,  przy
czym dywizje te s skoncentrowane nie na  granicy litewsko-niemieckiej, lecz
w  ranych regionach  trzech  republik  nadbatyckich.  Celem ich  jest  nie
„presja"  na  Niemcy, lecz stworzenie  gwarancji do realizacji paktu o
pomocy wzajemnej ZSRR z tymi krajami.
     W  odpowiedzialnych koach radzieckich uwaa  si, e krzewiciele  tych
absurdalnych    pogosek   maj    specjalny   cel    -zaciemni    stosunki
radziecko-niemieckie. Panowie  ci jednak  swe najskrytsze yczenia przyjmuj
za rzeczywisto. Nie s zdolni  prawdopodobnie  zrozumie  tego oczywistego
faktu, e stosunkaw dobrossiedzkich uksztatowanych midzy  ZSRR a Niemcami
w wyniku zawarcia paktu o nieagresji nie sposab podway jakimi' pogoskami
oraz miern propagand, poniewa stosunki te s oparte nie na przemijajcych
motywach   o  charakterze  koniunkturowym,  lecz   na  istotnych  interesach
pastwowych ZSRR i Niemiec".
     Schulenburg
     179


     38. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 24 czerwca 1940 - 18.49 Otrzymany 24 czerwca 1940 - 20.45
     Nr 1213 z dn. 24 czerwca
     Uzupenienie mego telegramu nr 1212 z dn. 24 czerwca
     Po zakoczeniu naszej  wczorajszej rozmowy o  Besarabii (patrz telegram
nr  1205 z dn. 23  czerwca) Mootow z wyran  satysfakcj  zaczai  mawi  o
komunikacie TASS z dn. 22 czerwca, za ktary wyraziem mu swoj wdziczno.
     Sdzc wedug sformuowali, przypuszczam,  e autorem  komunikatu  jest
sam Stalin. Obalenie krcych pogosek o rozbienociach midzy Niemcami, a
Zwizkiem  Radzieckim,  o skoncentrowaniu  wojsk  w  zwizku  z  radzieckimi
operacjami wojennymi w rejonie Batyku i niedwuznaczne wyjanianie stosunkaw
niemiecko-radzieckich w caos'ci jest dla nas korzystne  w obecnej sytuacji.
Jednake oczywiste  s  rawnie  dalekosine cele komunikatu:  podkrelanie
solidarnoci  niemiecko-radzieckiej  - przygotowanie  do rozwizania kwestii
Besarabii.
     Schulenburg
     39. MEMORANDUM RIBBENTROPA DLA HITLERA
     Baumschule, 24 czerwca 1940 r.
     W  tajnym  protokole dodatkowym z  dn.  23 sierpnia  1939  r. mawi si:
„Odnonie Europy Poudniowo-Wschodniej strona  radziecka  wykazaa swe
zainteresowanie Besarabi. Strona niemiecka wyraz'nie owiadczya o zupenym
braku zainteresowania politycznego tymi terytoriami".
     O ile pamitam, miao wtedy miejsce co nastpuje: Podczas podziau sfer
interesaw    w    Europie    Wschodniej,   gdy   bya   mowa    o    Europie
Poudniowo-Wschodniej, Sowieci podkrelili swe zainteresowanie  Besarabi. W
zwizku z tym zoyem  ustne owiadczenie  o  braku naszego zainteresowania
kwesti  besarabsk.  Jednak na skutek nieokrelonoci awczesnych  stosunkaw
niemiecko-rosyjskich, co musielis'my uwzgldnia z ostronoci, postanowiem
roszcze Rosji  do Besarabii nie uznawa otwarcie,  w postaci pisemnej  i do
protokou wybraem
     180


     sformuowanie  o  charakterze  ogalnym:  gdy  omawiano  kwestie  Europy
Poiudniowo-Wschodniej, zoyem ogalnikowe owiadczenie o tym, e Niemcy nie
s zainteresowane pod  wzgldem politycznym  „tymi terytoriami",  tzn.
Europ, Poudniowo-Wschodni.  Natomiast zainteresowanie ekonomiczne Niemiec
terytoriami  Europy  Poudniowo-Wschodniej  podkreliem w  sposdb naleyty.
Zgadzao si to z ogalnymi instrukcjami, ktare mi da Fuhrer odnonie Europy
Poudniowo-Wschodniej, a take - o ile pamitam - ze specjalnymi dyrektywami
Fiihrera,  kto're  otrzymaem  przed  wyjazdem  do  Moskwy.  Fiihrer w  nich
upenomocni   mnie  do  owiadczenia   o   braku   zainteresowania  Niemiec
terytoriami Europy Poudniowo-Wschodniej - a do Konstantynopola  i Cies'nin
wcznie, gdyby to byo niezbdne. Jednak tego ostatniego nie omawiano.
     Ribbentrop
     40. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Przekazany telefonicznie 25 czerwca 1940 r. o godzinie 6 po poudniu
     Nr 1074 z dn. 25 czerwca Ambasadorowi do rk wasnych
     Prosz odwiedzi Mootowa i owiadczy mu co nastpuje:
     Niemcy pozostaj wierne porozumieniom moskiewskim.
     Dlatego nie wykazuj zainteresowania kwesti besarabsk. Na
     tych terytoriach zamieszkuje jednak w przyblieniu 100.000
     Niemcaw etnicznych. Naturalnie, e los ich nie moe byc
     obojtny dla Rzeszy, spodziewa si ona, e przyszo ich
     bdzie zagwarantowana. Rzd Rzeszy zastrzega sobie prawo do
     zrobienia w odpowiednim czasie rzdowi radzieckiemu okrelo
     nych propozycji dotyczcych przesiedlenia tych „Volksdeut-
     sche" za przykadem Niemcaw etnicznych z Woynia.
     Pretensje rzdu radzieckiego do Bukowiny - to cos' nowe
     go. Bukowina bya terenem korony Austrii i gsto zaludniona
     Niemcami. Los tych Niemcaw etnicznych ro'wnie bardzo
     niepokoi Rzesz.
     W innych regionach Rumunii Niemcy maj bardzo wane
     interesy gospodarcze, ktare dotycz pal kopalnianych ropy
     181


     naftowej  oraz  uytkaw  rolnych.  Dlatego,  jak   ju  niejednokrotnie
informowalimy rzd radziecki, Niemcy s niezwykle zainteresowane tym, e te
regiony nie stay si aren dziaa wojennych.
     4.  Rzd  Rzeszy jest  przychylny  uregulowaniu  kwestii  besarabskiej,
rawnoczenie  spodziewa si, e Zwizek  Radziecki  zgodnie z porozumieniami
moskiewskimi potrafi  wspalnie  z rzdem  rumunskim rozwiza to zagadnienie
drog pokojow. Ze  swej strony rzd  Rzeszy gotaw  jest poradzi Rumunii, w
duchu  porozumieli  moskiewskich  -  jeli  zajdzie  potrzeba - by osigna
uregulowanie kwestii besarabskiej w aspekcie odpowiadajcym Rosji.
     Prosz raz jeszcze zaznaczy panu Mootowowi nasze due zainteresowanie
tym, aby Rumunia nie staa si aren dziaa wojennych. Jestes'my zdania, e
w istniejcej sytuacji suszne podejs'cie do sprawy moe  przyczyni si  do
pokojowego rozwizania kwestii zgodnie z yczeniami Rosjan.
     Wdziczni  bdziemy rzdowi  radzieckiemu  za  zakomunikowanie  o  jego
opinii odnonie dalszego toku wydarze.
     Ribbentrop
     41. AMBASADOR SCHULENBURG DO RIBBENTROPA
     Telegram
     Moskwa, 26 czerwca 1940 - 0.59 Otrzymany 26 czerwca 1940 - 12.25
     Nr 1223 z dn. 25 czerwca
     Pilne!
     Na Wasz telegram nr 1074 z dn. 25 czerwca
     Panu Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych
     Instrukcje  wykonaem.  Z Mootowem spotkaem si dzisiaj  o godzinie 9
wieczorem.  Mootow  wyrazi  uznanie  rzdowi   niemieckiemu   za   okazane
zrozumienie i  gotowo  do  popierania  da Zwizku Radzieckiego. Mootow
owiadczy,   e  rzd  radziecki  rawnie  pragnie  pokojowego  rozwizania
zagadnienia, ale ponownie podkreli fakt tego, e dana kwestia jest  bardzo
pilna i wymaga natychmiastowego zaatwienia.
     Wskazaem Mootowowi na to, e  rezygnacja  Sowietaw  z Bukowiny, ktara
nigdy  nie naleaa  nawet do Rosji  carskiej,  istotnie  si  przyczyni  do
pokojowego uregulowania. Mootow
     182


     zaoponowa. Powiedzia,  e Bukowina jest  ostatnim  brakujcym ogniwem
caoci Ukrainy i e z tego powodu rzd radziecki przypisuje szczegaln wag
do  rozstrzygnicia  tej  kwestii   razem  z  besarabsk.  Odniosem  jednak
wraenie, e  Mootow nie odrzuci  ostatecznie moliwos'ci rezygnacji rzdu
radzieckiego z Bukowiny podczas pertraktacji z Rumuni.
     Mootow owiadczy, e niewtpliwie rzd radziecki bdzie mog paj na
spotkanie  naszym  pragnieniom  dotyczcym  Niemco'w  etnicznych  w  postaci
analogicznej do porozumienia dotyczcego Polski.
     Mootow  obieca  uwzgldni nasze  interesy gospodarcze  w  Rumunii  w
sposab najbardziej dla nas przychylny.
     Na zakoczenie Mootow owiadczy, e  zawiadomi swaj rzd o niemieckim
punkcie  widzenia  i o  wynikach  poinformuje mnie w jak najszybszym czasie.
Mootow doda, e kwestia ta nie bya  jeszcze omawiana ani w Moskwie, ani w
Bukareszcie. Nastpnie wskaza, e rzd  radziecki troszczy  si wycznie o
swe wasne interesy i  nie zamierza skania innych krajaw (Wgry, Bugari)
do stawiania Rumunii jakichkolwiek da.
     Schulenburg
     42. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 26 czerwca 1940 - 15.36 Otrzymany 26 czerwca 1940 - 22.35
     Nr 1235 z dn. 26 czerwca
     Cilne!
     cile tajne!
     Uzupenienie mego telegramu nr 1195 z dn. 21 czerwca1
     Wczoraj w dzie  Komisarz Ludowy  Spraw  Zagranicznych Mootow zaprosi
ambasadora  woskiego Rosso  w celu  kontynuacji rozmo'w jak prowadzili  20
czerwca. Mootow  wyjani, e  punkt widzenia rzdu  woskiego  przedstawi
swemu  rzdowi,  ktary  zaaprobowa.  Rzd  radziecki  uwaa,  e   stosunki
wpsko-radzieckie musz  by szybko i w  sposab okrelony  przywro'cone oraz
opiera  si  .ia tej samej podstawie, co stosunki  midzy  Niemcami a ZSRR.
Mootow zaznaczy w zwizku z tym, i Rosja  Radziecka i Niemcy s w  bardzo
dobrych stosunkach i e rzdy ich wietnie '-' zgray w pracy.
     . 183


     Nastpnie  Mootow owiadczy,  e  jego zdaniem wojna [w Europie] moe
potrwa  do  nastpnej  zimy,  istniej,  jednak  pewne  kwestie  polityczne
wymagajce   niezwocznego  rozstrzygnicia.  Moe  zwile  charakteryzowa
stosunki rzdu radzieckiego z ranymi pastwami w sposab nastpujcy:
     Z Wgrami  rzd radziecki  utrzymuje  dobre stosunki. Niektare  dania
wgierskie rzd radziecki uwaa za suszne2.
     Bugaria   i  Zwizek   Radziecki   s  dobrymi   ssiadami.   Stosunki
radziecko-bugarskie s trwae, ale jeszcze mog  si  zacieni. Roszczenia
Bugarii do  Dobrudy i wyjcie do Morza Egejskiego rzd radziecki uwaa  za
uzasadnione, uznaje je i nie sprzeciwia si ich realizowaniu.
     Stanowisko  Zwizku Radzieckiego  wobec  Rumunii  jest  znane.  Zwizek
Radziecki  wolaby zrealizowa swe wymagania wobec Besarabii  (Bukowina  nie
bya  wspomniana)  bez  wojny,  ale  jeli bdzie to  niemoliwe  na  skutek
nieugitos'ci  Rumunii,  [ZSRR]  zamierza  zastosowa  si.  Co  si  tyczy
przyszos'ci  innych  regionaw  Rumunii  rzd  radziecki  porozumie   si  z
Niemcami.
     Do  Turcji  rzd radziecki ustosunkowuje si z  wielk podejrzliwoci.
Jest  to wynik nieprzyjaznej  pozycji Turcji wobec Rosji  i  innych krajaw -
mawic o innych krajach Mootow mia na myli Niemcy i Wochy. Podejrzliwo
radziecka wobec Turcji wzrosa w zwizku z zachowaniem si tej  ostatniej na
Morzu Czarnym, gdzie  Turcja chce dominowa, oraz w Cieninach, gdzie Turcja
dy  do wycznego panowania.  W celu zmniejszenia  groby  tureckiej wobec
Batumi  rzd  radziecki  powinien obronie  si  na  poudniu  i  poudniowym
wschodzie, bd przy tym uwzgldnione interesy niemieckie i woskie.
     Na   Morzu  radziemnym  rzd  radziecki  uznaje  hegemoni  Woch  pod
warunkiem, e Wochy uznaj hegemoni Zwizku Radzieckiego na Morzu Czarnym.
     Ambasador  Rosso przekaza  swemu rzdowi  telegraficznie  owiadczenie
Mootowa,  komentujc  jako  cakiem  rozwane   i  polecajc  dziaa   jak
najszybciej.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     2   Ma  si  na  wzgldzie  roszczenia   Wgier  do  szeregu
terytorio'w rumuskich.
     - Przyp. J. F.
     184


     43. AMBASADOR SCHULENBURG DO RIBBENTROPA
     Telegram
     26 czerwca 1940 r.
     Bardzo pilne!
     Nr 1236 z dn. 26 czerwca
     Uzupenienie mego telegramu nr 1223 z dn. 25 czerwca
     Panu Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych
     Mootow wezwa  mnie dzisiaj w dzie i  owiadczy,  e rzd  radziecki
wzi  za  podstaw jego [Mootowa]  wczorajsz rozmow  ze mn i postanowi
ograniczy swe roszczenia  do panocnej czci Bukowiny z miastem Czernowice
[Czernowce]. Granica wedug  zdania radzieckiego powinna przej od najdalej
pooonego na poudnie punktu radzieckiej  Ukrainy Zachodniej u podnaa gary
Kniatias na wschad wzdu rzeki Suczawa, a dalej na panocny wschdd od Hercu
nad rzek  Prut. W  wyniku Zwizek  Radziecki  uzyska  bezporedni czno
kolejow  z Besarabii  przez  Czernowice do Lwowa.  Mootow  doda,  e rzd
radziecki oczekuje od Niemiec poparcia tych da.
     W odpowiedzi na moje os'wiadczenie, e atwiej bdzie osign pokojowe
rozwizanie  kwestii,  jeli  rzd  radziecki  zwraci  Rumunii  zapas  zota
Rumuskiego Banku Narodowego przekazany  do  Moskwy w latach pierwszej wojny
wiatowej1 na przechowanie, Mootow  oznajmi, e nie  moe by o
tym nawet mowy, gdy Rumunia stosunkowo dugo wyzyskiwaa Besara-bi,
     0 dalszym uregulowaniu kwestii Mootow wyrazi nastpuj
     ce racje: rzd radziecki w cigu najbliszych kilku dni przed
     stawi posowi rumuskiemu w Moskwie3 swe postulaty i
     spodziewa si, e rzd Rzeszy Niemieckiej w tym czasie
     niezwocznie poradzi rzdowi rumuskiemu w Bukareszcie, by
     si podporzdkowa daniom radzieckim, w przeciwnym
     bowiem wypadku wojna jest nieunikniona. Mootow obieca, e
     mnie poinformuje od razu po rozmowie z posem rumuskim.
     Co si tyczy stosunku  rzdu rumuskiego do  nowego posa radzieckiego,
to  si zdawao, e Mootow by niezadowolony i zaznaczy, e pose nie mia
jeszcze  monoci wrczenia swych listaw uwierzytelniajcych, mimo e miny
ustalone terminy 3.
     Schulenburg
     1 Zapas  zfota  Rumuskiego Banku  Narodowego  wywieziony na
przechowanie
     do  Rosji  w latach pierwszej  wojny wiatowej zosta zatrzymany  przez
rzd
     185


     radziecki po tym, gdy wojska rumuskie zajty Besarabi nalec, wtedy
do  Rosji.  Rzd  radziecki niejednokrotnie owiadcza,  e  zoto  zostanie
zwro'cone Rumunii dopiero po zwro'ceniu Zwizkowi Radzieckiemu Besarabii. --
Przyp. J.F.
     2 G. Davidesco. -- Przyp. red. viyd. niem.
     3   Pose   -awrentiew    wrczy   kralowi    swe    listy
uwierzytelniajce 8 lipca. --
     Przyp. red. wyd. niem.
     44. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 27 czerwca 1940 - 1.10 Otrzymany 27 czerwca 1940 - 6.30
     Nr 1241 z dn. 26 czerwca
     Uzupenienie mego telegramu nr 1236 z dn. 26 czerwca
     Bardzo pilne!
     Mootow  dopiero  co   donias  mi  telefonicznie,   e  wezwa   posa
rumuskiego  na  godzin  10  wieczorem  [26 czerwca],  zakomunikowa  mu  o
radzieckich  postulatach  przekazania  Besarabii  i Bukowiny  Panocnej oraz
zada odpowiedzi od rzdu rumuskiego nie paz'niej dnia jutrzejszego, tzn.
27 czerwca.
     Schulenburg
     45. RIBBENTROP DO RADCY SCHMIDTA Doniesienie telefoniczne
     27 czerwca 1940 - 10.30
     Z pocigu specjalnego Ministra spraw zagranicznych Rzeszy
     Tajne!
     Ponisza  instrukcja ma by niezwocznie  przekazana  otwartym  tekstem
telefonicznie do Bukaresztu postowi Fabricijusowi:
     „Nakazuje  si  niezwocznie  zoy  wizyt   Ministrowi   spraw
zagranicznych1 i donie mu co nastpuje:
     186


     Rzd radziecki poinformowa nas  o tym, e wymaga  od rzdu rumuskiego
przekazania  ZSRR  Besarabii   oraz  panocnej  czs'ci  Bukowiny.  W   celu
uniknicia  wojny  midzy  Rumuni  a Zwizkiem  Radzieckim  moemy  jedynie
poradzie rzdowi rumuskiemu, by ustpi daniom rzdu radzieckiego. Prosz
zatelegrafowa o wynikach wizyty".
     Koniec instrukcji dla Bukaresztu.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1  Minister  spraw  zagranicznych  Rumunii  I. Digurtu.  --
Przyp. red. wyd. niem.
     46. AMBASADOR SCHULENBURG DO SEKRETARZA STANU WEIZSACKERA
     Moskwa, 11 lipca 1940 r.
     Wznowienie   aktywnos'ci  dyplomatycznej,   jak  wykazaf  w  ostatnich
tygodniach  Zwizek  Radziecki,  stao si  naturalnie  gawnym  przedmiotem
rozmowy w rodowisku tutejszego korpusu dyplomatycznego.  Niektare sprawy s
jeszcze  niezupenie  jasne, jak na  przykad dlaczego  akurat teraz Zwizek
Radziecki  wystpi  i przypuszczalnie  wystpi przeciwko  szeregowi pastw.
Wikszo moich  kolegaw jest zdania, i Sowieci, ktarzy zawsze s  wietnie
poinformowani, wiedz  lub przynajmniej przypuszczaj,  e wojna [w Europie]
prdko si zakoczy.
     Co si tyczy dziaa przeciwko Rumunii, powszechne zdziwienie wzbudzio
to, e Zwizek Radziecki zada take panocnej czs'ci  Bukowiny.  adnych
os'wiadczeri o roszczeniach do tego regionu Sowieci nigdy nie skadali. Rzd
radziecki  usprawiedliwia  swe roszczenia  jak wiadomo  tym, e na Bukowinie
zamieszkuje   ludnos'  ukraiska.  Poniewa  dotyczy  to  wycznie  czci
panocnej terytorium, wic Zwizek Radziecki zadowoli si ostatecznie tylko
t  czs'ci. Nie mog si wyzby  uczucia, e inspiratorami  oraz  autorami
postulataw o ustpieniu Bukowiny Panocnej byy koa ukraiskie na Kremlu. W
kilku  wypadkach, na  przykad  podczas  negocjacji  o  ucis'leniu  granicy
niemiecko-radzieckiej  w  Polsce,  silny  wpyw  ukraiski   na  Kremlu  by
wyraz'nie widoczny. Pan Stalin
     187


     osobicie mi mawi w owym czasie, e goto'w paj na ustpstwa odnonie
panocnej  linii  granicznej tam,  gdzie przebiega ona  przez Biaoru',  na
poudniu natomiast,  gdzie  mieszkaj  Ukraicy,  jest to  niemoliwe.  Rzd
radziecki  odmawi  w  wyniku tego  odstpienia  nam  miasta  Siniaw, na  co
pocztkowo  si  zgodzi.  Wci jeszcze  nie  ma monoci  ustalenia,  skd
pochodzi ten silny wpyw ukraiski. Nie wiemy o adnych wyjtkowo wpywowych
Ukraicach  nalecych  do  bliskiego  otoczenia  przywo'dcaw  kremlowskich.
Klucza  do  rozwizania  zagadki  trzeba by moe  szuka w  modym Pawowie
(obecnie w  ambasadzie radzieckiej w Berlinie). Tego pupila panaw Stalina  i
Mootowa pewnego razu Stalin nazwa w  mej obecnos'ci „naszym malekim
Ukrairicem".
     Interesy   polityczne   Moskwy   skupione   s  obecnie  cakowicie  na
wydarzeniach  zachodzcych  w pastwach  nadbatyckich  oraz na stosunkach z
Turcj i Iranem.
     Wikszo  dyplomataw  zachodnich  uwaa,  e  wszystkie  trzy  pastwa
nadbatyckie  bd przeistoczone w organizmy' cakowicie zalene od  Moskwy,
tzn. zostan wczone w skad Zwizku Radzieckiego. Misje dyplomatyczne tych
pastw  w  Moskwie  zostan- jak  si  przypuszcza - rozwizane  i znikn  w
kratkim czasie. Wszyscy s przekonani, e rzd radziecki zada  opuszczenia
Kowna,  Rygi  i  Tallina  przez wszystkie  zagraniczne misje  dyplomatyczne.
Niepokoje wrad Litwinaw,  otyszaw i Estonczykaw s bardzo silne. Zaczekamy
jednak na rozwaj wydarze.
     Dotyczy  to  bez  wtpienia  take  Turcji i Iranu.  Obaj ambasadorowie
owiadczaj  tu, e dotychczas  nie wysuwano im  adnych  postulataw  ani  w
Moskwie, ani w Ankarze, ani Teheranie. Rzecz jasna, jednak, e sytuacja jest
nadzwyczaj  powana.  Mona  doda,  e   ostatecznie  w  tutejszych  kotach
iraskich oburzenie na  nas jest due z powodu opublikowania szastej  Biaej
Ksigi. Oni [Irariczycy] uwaaj,  e Biaa Ksiga pobudzia rzd  radziecki
do podjcia akcji przeciw^ Iranowi. Ambasador iraski1 jest  zbyt
mdry, by  nie  widzie tego,  e  dokumenty Biaej  Ksigi su  Zwizkowi
Radzieckiemu  jedynie za  pretekst.  Moskwa atwo  potrafiaby znale  inny
pretekst, gdyby ten si nie trafi.
     Ciekawy   wreszcie   szczega.   Miejscowy    ambasador   turecki2
opowiada wszystkim  swoim przyjacioom dyplomatom o  tym, e  6  lipca
otrzyma  od Saradogy3  otwarty telegram (nawet go pokazuje), w
ktarym zaprzecza  fakt swej  rozmowy  z  Mas-sigly'm, ambasador powouje si
przy tym na  swe  interpelacje z tego powodu. Rawnoczenie ambasador turecki
wieloznacznie demonstruje rozdranienie jawnoci swej rozmowy z ambasadorem
amerykaskim Steinhardtem.
     Hrabia von Schulenburg
     188


     1 Mochammed Sajed. -- Przyp. red. wyd. niem.
     2 Ali Gajdar Aktaj. --Przyp. red. wyd. niem.
     3 Minister  spraw zagranicznych  Turcji. --Przyp. red.  wyd.
niem.
     4  R.  L. D. Massigly --  ambasador  francuski  w Turcji. --
Przyp. red. wyd.
     niem.
     47. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 13 lipca 1940 - 19.04 Otrzymany 13 lipca 1940 - 21.10
     Nr 1363 z dn. 13 lipca
     Bardzo pilne!
     Na Wasz telegram nr 1164 z dn. 8 lipca i uzupenienie mego
     telegramu nr 1348 z dn. 12 lipca1
     Dzisiaj  wezwa mnie Mootow  i  owiadczy  co nastpuje:  Stalin  raz
jeszcze uwanie rozpatrzy kwesti  strefy terytorium  litewskiego i doszed
do wniosku, e nasze roszczenia do tej  strefy oraz  radzieckie zobowizanie
do ustpienia jej s niezaprzeczone. W obecnej sytuacji jednak byoby bardzo
niedogodne  i trudne rzdowi radzieckiemu przekaza  to terytorium;  dlatego
Stalin i on [Mootow] usilnie prosz rzd niemiecki ze wzgldu na nadzwyczaj
przyjacielskie  stosunki  midzy Niemcami  a  ZSRR o znalezienie  moliwoci
pozostawienia  Litwie  tej  strefy  terytorium.  Mootow  doda,  e  moemy
naturalnie w kadej chwili ewakuowa z Litwy oraz z tego terytorium  ludno
pochodzenia  niemieckiego.   Mootow  jeszcze  i  jeszcze   raz   podkrela
trudnoci, jakie  by  napotka  rzd  radziecki  w  wyniku przekazania  tego
terytorium  w  danej chwili;  powtarnie wyraajc  nadziej  na ustpstwo ze
strony Niemiec  stara si przedstawi swoj  i  Stalina prob jako  bardzo
piln.  Prosz  o  instrukcje  telegraficznie.  Moliwe,  e  z  tej  proby
sowieckiej  mona  skorzysta  do realizacji naszych  da gospodarczych  i
finansowych wobec pastw nadbatyckich.
     Schulenburg
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     189


     48. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 13 lipca 1940 - 21.17 Otrzymany 14 lipca 1940 - 9.15
     Nr 1364 z dn. 13 lipca
     Pilne!
     Tajne!
     Mootow donias mi  dzisiaj,  e miejscowy  ambasador brytyjski  Cripps
przed paru dniami  by przyjty przez Stalina na prob rzdu  brytyjskiego.
Zgodnie ze wskazawk Stalina Mootow wrczy mi memorandum o tej rozmowie.
     Cripps interpelowa w sprawie  stanowiska  rzdu radzieckiego  odnonie
nastpujcych kwestii:
     Rzd brytyjski jest przekonany o tym, e Niemcy walcz
     o hegemoni w Europie i chc pochon wszystkie kraje
     europejskie. Zwiajzkowi Radzieckiemu jest to niebezpieczne na
     rawni z Angli. Dlatego oba kraje powinny dojsc do porozumie
     nia w sprawie prowadzenia wspalnej polityki samoobrony
     przeciwko Niemcom i przywracenia rawnowagi si w Europie.
     Niezalenie od tego Anglia chciaaby prowadzi ze
     Zwizkiem Radzieckim handel pod warunkiem, e towary
     angielskie nie bd odsprzedawane Niemcom.
     Rzd brytyjski jest zdania, e zjednoczenie krajaw
     batyckich i kierownictwo nimi w celu zachowania status quo
     jest sprawiedliwym celem Zwizku Radzieckiego. W obecnych
     warunkach t wan misj moe speni tylko ZSRR.
     Rzd brytyjski wie, e Zwizek Radziecki nie jest
     zadowolony z sytuacji w ies'ninach oraz na Morzu Czarnym.
     Cripps jest zdania, e interesy Zwizku Radzieckiego w
     Cieninach musz by zabezpieczone.
     Odpowiedzi Stalina:
     1.  Rzd radziecki  niewtpliwie bardzo si  interesuje wydarzeniami  w
Europie, lecz  on  - Stalin - nie widzi tego, by  Europie  grozia hegemonia
jakiegokolwiek  jednego  kraju,  i  nie  widzi zamiaru  Niemiec pochonicia
Europy.  Stalin  ledzi  polityk  Niemiec  i  dobrze  zna  kilku  czoowych
niemieckich  dziaaczy pastwowych. Nie zauway adnych chci z  ich strony
do  pochonicia  krajaw europejskich.  Stalin  uwaa,  e  sukcesy  wojenne
Niemiec nie stanowi adnego zagroenia ZSRR i jego przyjacielskim stosunkom
z Niemcami. Stosunki te maj za podstaw nie przemijajce okolicznoci, lecz
istotne interesy narodowe obu krajaw.
     Tak zwana europejska  rawnowaga  byfa  dotychczas  wymierzona nie tylko
przeciw Niemcom, lecz te przeciw Zwizkowi
     190


     Radzieckiemu. Tote  Zwizek Radziecki czyni wszelkie niezbdne kroki w
celu zapobieenia przywraceniu dawnej rawnowagi si w Europie.
     Zwizek Radziecki nie jest przeciw prowadzeniu handlu z
     Angli, ale kwestionuje prawo Anglii lub dowolnego innego
     kraju do wtrcania si w niemiecko-radzieckie stosunki
     handlowe. Zwizek Radziecki zgodnie z warunkami umowy
     bdzie eksportowa do Niemiec czsc metali kolorowych
     kupowanych za granic, gdy Niemcy potrzebuj tych metali
     do produkcji materiataw wojennych, kto're dostarczaj do
     Zwizku Radzieckiego. Jeli Anglia nie uznaje tych warunkaw,
     wic handel midzy Angli a Zwizkiem Radzieckim jest
     niemoliwy.
     Zdaniem Stalina ani jedno mocarstwo nie ma prawa do
     wyjtkowej roli w kwestii poczenia krajo'w bakaskich i nimi
     kierowania. Zwizek Radziecki nie pretenduje do takiej roli,
     chocia jest zainteresowany sytuacj na Bakanach.
     Co si tyczy Turcji Stalin owiadczy, e Zwizek Radzie
     cki rzeczywicie jest przeciw wycznemu panowaniu Turcji
     nad Cies'ninami oraz dyktatowi tureckiemu na Morzu Czarnym.
     Rzd turecki jest o tym poinformowany.
     Schulenburg
     49. AMBASADOR LITEWSKI DO RIBBENTROPA
     Berlin, 21 lipca Ambasada litewska Nr 3991
     Panie Ministrze Rzeszy!
     Mam zaszczyt  zwro'cic Jego Ekscelencji uwag  na  ponisze: 14 czerwca
1940 r.  Zwizek  Socjalistycznych  Republik  Radzieckich  jak  wiadomo  pod
nieuzasadnionym  i  nieokrelonym  pretekstem  postawi Litwie ultimatum,  w
ktarym da:
     dymisji konstytucyjnego rzdu Litwy;
     oddania pod sd Ministra spraw wewntrznych oraz
     naczelnika policji politycznej bez przedstawienia jakichkol
     wiek oskare osnutych na prawie;
     swobodnego oraz nieograniczonego wkroczenia do Litwy
     radzieckich oddziaaw wojskowych.
     Nastpnego dnia  rosyjska Armia  Czerwona  zaatakowaa  litewsk  stra
graniczn,  przekroczya  granic i  okupowaa ca  Litw.  Na  dodatek by
sformowany rzd marionetkowy narzu-


     cony  nam  przez  wysoko postawione  radzieckie osobistos'ci  oficjalne
przysane z Moskwy,  caa zas' administracja znalaza si pod kontrol rzdu
Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
     W celu ostatecznego wczenia Litwy  w skad  Zwizku  Socjalistycznych
Republik Radzieckich  rozkazano nam przeprowadzi 14 czerwca wybory do Sejmu
(parlamentu), w  ktarych  wyniku zrealizowana zostaa niebywaa falsyfikacja
woli narodu litewskiego.
     Celem  zniszczenia  dowolnego  wyrazu  nieustpliwoci  jeszcze   przed
wyborami  zakazano  wszelk  dziaalno  klubaw  i  organizacji,  na  pras
litewsk naoono  areszt,  zwolniono  przemoc  jej  redaktoraw, mniej  lub
wicej wpywowe osoby na ycie spoeczne aresztowano. Ludzie, ktarzy uwaani
byli przez  nas za otwartych wrogaw pastwa litewskiego, otrzymali nominacje
do instytucji pastwowych, w tym pastwowej policji politycznej.
     Partia komunistyczna  staa  si jedyn  organizacj polityczn, ktarej
pozwolono funkcjonowa legalnie. Nastpnie  wywara  ona decydujcy wpyw na
zaplanowane  wybory.  Bya  dozwolona   tylko  jedna  lista  kandydato'w,  a
mianowicie taka, ktara bya do przyjcia przez parti komunistyczn.
     Wszyscy  musieli  obowizkowo  bra udzia  w  wyborach. Zagroono,  e
ogosi si  wrogami  narodu tych,  ktarzy nie chc gosowa. Udzia osobisty
natomiast w wyborach by surowo sprawdzany.
     Oczywicie  Sejm  wybrany  w'   takich  warunkach  by  jedynie  lepym
narzdziem  w  rkach  partii  komunistycznej  i  tym  samym  rzdu  Zwizku
Socjalistycznych  Republik  Radzieckich.  Dzisiaj,  21  lipca 1940  r.  Sejm
powzi rezolucj  w  ustaleniu  wewntrz kraju  ustroju  radzieckiego  i  o
wejs'ciu Litwy w skad Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
     Wszystkie  te  akcje  rzdu  ZSRR  s  woajcym o pomst  pogwaceniem
wszystkich ukadaw zawartych midzy Republik Litewsk a ZSRR, w tym:
     1. Traktatu pokojowego z dn. 12 lipca 1920 r., na mocy
     ktarego ZSRR - jako spadkobierca byego Imperium Rosyjskie
     go - uzna cakowit niezaleno oraz suwerenno Litwy i po
     wsze czasy zrzek si wszystkich praw do wadania Litw, jakie
     dawniej miala Rosja (patrz artyku 1);
     2. Paktu o nieagresji z dn. 22 wrzenia 1926 r.1 i jego
     prolongaty z dn. 6 maja 1931 r. oraz 3 kwietnia 1934 r. Na mocy
     tego paktu Zwizek Radziecki zobowiza si w jakichkolwiek
     warunkach szanowa suwerenno Litwy, a take jej integral
     no i nietykalno (patrz artyku 2) oraz powstrzymywa od
     jakichkolwiek bd dziaa przy uyciu siy (artyku 3);
     3. Paktu o pomocy wzajemnej z dn. 10 padziernika 1939 r.,
     na mocy ktarego ZSRR powto'rnie udziela Litwie uroczystych
     192


     gwarancji w aden  sposab  nie ama suwerennoci  pastwa litewskiego,
jak te jego ustroju wewntrznego.
     Ze  wzgldu  na  te wszystkie okolicznoci  jako pose mianowany  przez
instytucje konstytucyjne Republiki  Litewskiej  i  akredytowany  przy Rzeszy
Niemieckiej  zmuszony  jestem   wyrazie  oficjalny   i  zdecydowany  protest
przeciwko  agresji w stosunku  do  mojego kraju oraz pozbawieniu Litwy przez
Zwizek  Socjalistycznych  Republik   Radzieckich^   jej  suwerennoci  oraz
niezalenoci  narodowej. Musz  owiadczy,  i  wspomniana wyej rezolucja
bya narzucona Sejmowi  przez  rosyjskie wadze okupacyjne,  wic  nie  jest
niczym innym jak skrajnie oburzajcym faszerstwem woli narodu litewskiego i
jest gboko sprzeczna  z Konstytucj oraz interesami pastwa litewskiego, a
take  z prawem narodaw  do  swobodnego  samo-okrelenia i  dlatego w adnym
wypadku nie moe byc uznana za prawomocn.
     Pragn skorzysta z okazji do zoenia Jego Ekscelencji zapewnie o mym
jak najgbszym szacunku.
     K. Skirpa Nadzwyczajny i penomocny ambasador Litwy
     1 Podpisany 28 wrzenia 1926 r. -- Przyp. red. wyd. niem.
     50. MEMORANDUM MSZ NIEMIEC
     Berlin, 22 lipca 1940 r.
     Dzisiaj zoy mi wizyt poset litewski i owiadczy- co nastpuje:
     Na  skutek  zachodzcych  w jego  kraju wanych  wydarze uwaa za swaj
obowizek  nie dopus'ci,  by te  wydarzenia  odeszy  do  przeszos'ci  bez
powzicia  jakichkolwiek  s'rodkaw.  Swoj pozycj w stosunku do  wydarze w
Litwie podsumowa w licie do Ministra spraw zagranicznych Rzeszy. Wrczenie
tego listu jest  aktem jego osobistej decyzji, za kto'r wycznie on ponosi
odpowiedzialno.   Aktem  tym  nie  chce   sprawia  polityce   niemieckiej
jakichkolwiek kopotaw.
     Swoje starania  tumaczy  nastpujco. Nieco  wczes'niej,  w przededniu
wydarze   Minister  spraw   zagranicznych  [Litwy]   Urbszys   poinstruowa
wszystkich postaw dyplomatycznych
     193


     Litwy  o  poczynieniu  podobnego  kroku  na  wypadek pogwacenia  przez
Zwizek Radziecki suwerennoci. Pozostajc w kontakcie z posami litewskimi,
jest przekonany,  e analogiczna  nota  bdzie wrczona  dzi we  wszystkich
stolicach,  w  ktarych reprezentowana jest  Litwa. Potem pose  wrczy  mii
list, kto'ry zafczam.Zawiera on „powany i zdecydowany prote.st".
     Powiedziaem panu  Skirpie,  e na pewien  czas dokument ten  chciabym
zostawi  u  siebie. Na  podstawie  jego [Skirpy]  wypowiedzi  doszedem  do
wniosku, e nie  oczekuje od nas jakich bd komentarzy o tym. Nie mogem mu
jednak  powiedzie,  czy rzd  niemiecki  w ogole gotaw jest przyj podobn
not. Dlatego musimy zastrzec sobie prawo jej zwrotu.
     Pose  owiadczy  dalej,  e midzy innymi  z  powodu zneinej  pozycji
Niemiec opus'ci jeden punkt noty, wczony przez  innych posaw  litewskich
do  not rzdom, przy ktarych s akredytowani,  a mianowicie  prob o to, by
wczenie [Litwy w skad ZSRR] nie byo uznane. Posef  spyta, czy  nie moe
chociaby  ustnie  wyuszczy  mi tej  proby. Uchyliem to, po  czym  pose
os'wiadczyf, e mona uwaa, i proby  takiej  nie  byo.  Wreszcie  pose
powiedzia,   e   zamierza  nada  rozgosu   swej   akcji  dziki   pomocy
przedstawicielstwa berliskiego agencji ELTA. Uwaa  za konieczne owiadczy
o swym osobistym stanowisku wzgldem zachodzcych wydarze.
     Poprosiem  posa, by powstrzyma si  od  tego  kroku. Zgod.zi si na
moj prob.
     Przekazane Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy przez sekretarza stanu
z prob o  instrukcj co do  przyjcia noty. Mona oczekiwa,  e  posowie
otwy i Estonii  wrcz analogiczne noty. Pose otewski umawi  si ju  ze
mn na spotkanie dzi o godzinie 17.30.
     Woermann
     51. MEMORANDUM MSZ NIEMIEC
     Berlin, 22 lipca 1940 r.
     Dzisiaj  zoy  mi  wizyt  pose otewski  i  wrczy  do przekazania
Ministrowi spraw  zagranicznych Rzeszy  zaczany list, w  kto'rym on,  jako
pose „prawowitego rzdu otwy",  protestuje przeciwko wczeniu otwy
w skad Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W zwizku z tym pose
zaznaczy,  e  nie zamierza sprawia  Niemcom jakichkolwiek kopotaw.  Jego
zdaniem nic nie wyniknie z powodu wrczenia tego protestu.
     194


     Powiedziaem panu  Krejewinszowi,  e list na pewien  czas zatrzymam. O
tym, czy list moe by przyjty, czy nie, zawiadomi go pozniej.
     Przez sekretarza  stanu  posyam  panu  Ministrowi  spraw zagranicznych
Rzeszy  uzupenienie memorandum o rozmowie z  posem litewskim  i pros'by  o
powzicie decyzji.
     Woermann
     52. AMBASADOR OTEWSKI DO RIBBENTROPA
     Berlin, 22 lipca 1940 r. Ambasada otewska
     Panie Ministrze Rzeszy!
     Mam zaszczyt poinformowa Jego Ekscelencj o tym, co
     nastpuje:
     Parlament zgromadzony  w  Rydze  dn.  21 biecego miesica proklamowa
otw republik radzieck i zwraci si do Moskwy z prob o wczenie otwy
w skad Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich.  Rezolucja  ta nie ma
adnych  podstaw  prawnych,  poniewa  parlament  zawdzicza  swe  istnienie
wyborom, ktare przeprowadzane byy pod terrorem okupacji  rosyjskiej i ktare
w adnym wypadku nie mog byc  rozpatrywane jako swobodny wyraz woli narodu.
Wczeniejsze wtargnicie wojsk radzieckich do otwy ju  samo przez si byo
pogwaceniem wszystkich istniejcych midzy otw a ZSRR umaw.
     Jako nadzwyczajny i penomocny ambasador prawowitego rzdu otwy uwaam
za  swo'j obowizek zawiadomi Jego Ekscelencj  o swym  protes'cie  przeciw
wymienionym wyej dziaaniom.
     Raz  jeszcze  prosz  Jego Ekscelencj przyj moje  zapewnienia  o jak
najgbszym do Was szacunku.
     Edg. Krejewinsz Nadzwyczajny i penomocny ambasador otwy
     195


     53. MEMORANDUM MSZ NIEMIEC
     Berlin, 24 lipca 1940 r.
     Dzisiaj   ambasadorowi   litewskiemu  i  otewskiemu  po  przyjacielsku
zwraciem   ich  noty  dotyczce  wczenia  ich   krajaw  w  skad  ZSRR  i
owiadczyem na swe  usprawiedliwienie, e moemy przyjmowa od posaw tylko
te noty, ktare  przedstawiaj w imieniu  swych rzdaw. Zgodnie z  instrukcj
nie wskazaem, e noty zostay im zwro'cone na rozporzdzenie Ministra spraw
zagranicznych Rzeszy.
     Pose  estoski  rawnie  chcia  mi  wrczy  dzi  analogiczny  not.
Poprosiem, by si powstrzyma od tego, podajc wspomniane ju przyczyny.
     Pose   litewski  donias  mi,  e   z  wasnej  inicjatywy  wysa  do
litewskiego [radzieckiego]  rzdu  telegram z protestem przeciwko  wczeniu
[Litwy] w skad Zwizku Radzieckiego, owiadczajc midzy innymi, e ludno
litewsk,  narad i  samego  siebie  nie uwaa  za skrpowanych t rezolucj.
Ambasadorowie  otwy  i Estonii powiedzieli mi,  e  nie  posyali podobnych
telegramaw i nie zamierzaj tego robi.
     Nastpnie powiedziaem  trzem  ambasadorom,  e oni,  podobnie jak inni
czonkowie  ich  misji dyplomatycznych  mog  razem  z  rodzinami  zosta  w
Niemczech, jeli tego sobie ycz.  Trzej ambasadorowie wyrazili swe due za
to  uznanie  i  poprosili  o  podzikowanie  Ministrowi spraw  zagranicznych
Rzeszy.
     Woermann
     54. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 29 lipca 1940 - 19.10 Otrzymany 29 lipca 1940 - 20.20
     Nr 1500 z dn. 29 lipca
     Pilne!
     Uzupenienie mego telegramu nr 1472 z dn. 16 lipca1
     0x08 graphic
     Mootow wezwa mnie dzisiaj  i owiadczy, e rzd radziecki jest nader
zainteresowany uzyskaniem informacji dotyczcych przedmiotu przeprowadzonych
niedawno  negocjacji  Niemiec  i  Woch  z  dziaaczami pastwowymi  Wgier,
Rumunii, Bugarii i
     196


     Sowacji. Odpowiedziaem, e nie mam jeszcze  adnych informacji o tym,
ale poprosz o nie.
     Prosz  o  pilne  instrukcje  telegraficzne,  midzy  innymi  z  powodu
spodziewanego  w  dniu  1   sierpnia   przemawienia   Mototowa  o   polityce
zagranicznej.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     55. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 2 sierpnia 1940 - 16.24 Moskwa, 2 sierpnia 1940 - 20.45
     Moskwa
     Nr 1339 z dn. 2 sierpnia
     Na Wasz telegram nr 1363 z dn. 13 lipca
     Poleca  si zawiadomi pana Mootowa o  tym, e rzd Rzeszy  przyj do
wiadomoci  yczenie  rzdu  radzieckiego,  by  Niemcy  zostawiy  Zwizkowi
Radzieckiemu   cz^   Litwy   przydzielon   Niemcom  na  mocy   porozumie
moskiewskich.  Wprowadza  to  istotn  zmian  do  ukadu  moskiewskiego  na
niekorzys'   strony   niemieckiej.   Dlatego   te   przed   szczego'o"wym
rozpatrzeniem tej kwestii przez rzd Rzeszy ciekawie  by byo nam dowiedzie
si, co rzd radziecki zaproponuje w zamian.
     Ribbentrop
     197


     0x01 graphic

     POLITYKA  ZAGRANICZNA  ZSRR.  Z REFERATU W.  MOtOTOWA  WYGOSZONEGO  NA
POSIEDZENIU RADY NAJWYSZEJ ZSRR
     1 SIERPNIA 1940 R.


     2 sierpnia 1940 r.
     ...Nasze stosunki  z  Niemcami, w  ktarych zwrot  nastpi prawie przed
rokiem, prawie  si nie  zmieniy,  gdy jest  to uwarunkowane porozumieniem
radziecko-niemieckim. Porozumienie to, ktarego cile przestrzega nasz rzd,
wyeliminowao moliwo tar  w  stosunkach  radziecko-niemieckich,  podczas
przeprowadzania  radzieckich  zamierze wzdfu naszej granicy  zachodniej  i
rawnoczenie zapewnio  Niemcom cakowit pewno na Wschodzie. Tok wydarze
w  Europie nie tylko nie osabi mocy porozumienia radziecko-niemieckiego  o
nieagresji,  ale odwrotnie  -- podkreli  wag  jego istnienia  i  dalszego
rozwoju.  Ostatnio  w prasie  zagranicznej,  w szczegalnoci  angielskiej  i
przychylnej  dla  Anglii  spekulowano  na  moliwos'ci ro'nicy  zda midzy
Zwizkiem  Radzieckim  a  Niemcami,  prabowano  zastraszy  nas  perspektyw
wzrostu potgi Niemiec. Zarawno z naszej jak te niemieckiej strony praby te
byy niejednokrotnie demaskowane i odrzucane, jako nikczemne. Moemy jedynie
powiadczy, e u  podstaw uksztatowanych  dobros,-siedzkich i przyjaznych
stosunkaw radziecko-niemieckich le naszym zdaniem nie wzgldy  przypadkowe
o charakterze koniunkturalnym, lecz istotne interesy pastwowe zaro'wno ZSRR
jak te Niemiec.
     Naley rawnie podkreli, e nasze  stosunki z Wochami polepszyy si
ostatnio.  Wymiana pogldaw  z Wochami  wykazaa, e w dziedzinie  polityki
zagranicznej  nasze  kraje  maj cakowit mono  zapewnienia  zrozumienia
wzajemnego. W zupenoci  s,  uzasadnione  widoki  na  wzmoenie  stosunkaw
handlowych...
     Pierwszorzdne znaczenie  ma dla  naszego kraju fakt, e odtd  granice
Zwizku  Radzieckiego  bd  przeniesione  na  wybrzee  Morza  Batyckiego.
Ro'wnoczes'nie kraj  nasz  bdzie mia  swe nie  zamarzajce porty na  Morzu
Batyckim, ktarych tak bardzo potrzebujemy...
     Na minionej sesji Rady Najwyszej  referowaem  o traktacie pokojowym z
Finlandi...  Rzecz zrozumiaa, e jeli poszczegalne elementy fiskich  ko
rzdzcych  nie  zaprzestan swych  dziaa represyjnych przeciw  spoecznym
warstwom Finlandii,  dcym  do  zacieniania dobrossiedzkich  stosunkaw z
ZSRR,  wic stosunki  midzy ZSRR  i Finlandi mog,  si  osabi. (miech.
Oklaski.)...
     198


     Nie bd si zatrzymywa na naszych stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi
Ameryki  ju jedynie  z tego  wzgldu, e  nie  mona powiedzie o  nich nic
dobrego.  (miech.).  Dowiedzielimy  si,  e  w Stanach  Zjednoczonych nie
podobaj  poniektarym  sukcesy  radzieckiej polityki zagranicznej  w krajach
nadbatyckich.  Trzeba przyzna,  e  okoliczno ta  niewiele  nas  wzrusza
(miech,  oklaski),   gdy   podoamy   swym   zadaniom  bez   pomocy   tych
niezadowolonych panaw. (miech,  oklaski.). Jednak ta okoliczno, e wadze
Stanaw  Zjednoczonych  bezprawnie  zatrzymafy zoto, kupione niedawno  przez
nasz  Bank  Pastwowy  od  bankaw   Litwy,  otwy  i  Estonii  wywouje  jak
najenergiczniejszy z naszej strony  protest.  W danym wypadku  moemy  tylko
przypomnie  zarawno rzdowi  Stanaw  Zjednoczonych  jak  te  Anglii, ktary
stan  na   podobn,  drog,   o  ich  odpowiedzialno  za   te  bezprawne
dziaania...
     Zwizek Radziecki  powinien w  tych warunkach wykaza wzmoon czujno
odnos'nie  swego bezpieczestwa zewntrznego,  utrwalenia  wszystkich  swych
pozycji  wewntrznych  i  zagranicznych.  Przeszlimy   z   7-godzinnego  na
8-godzinny  dzie pracy oraz poczynilimy  inne kroki uwzgldniajc  to,  e
zobowizani  jestemy  do  zapewnienia dalszego, jeszcze  wikszego  wzrostu
potgi  obronnej  i gospodarczej  kraju,  zapewnienia  powanego wzmocnienia
dyscypliny  wszystkich  fudzi pracy, intensywnie  pracowa  nad zwikszeniem
wydajnoci pracy w naszym kraju. Osignlismy sporo nowych sukcesaw, ale nie
zamierzamy poprzesta na  osignitym. W  celu zapewnienia  niezbdnych  nam
dalszych  sukcesaw   Zwizku  Radzieckiego  zawsze  musimy   pamita  sowa
towarzysza Stalina o tym, e „cafy nasz naro'd trzeba trzyma w stanie
gotowos'ci mobilizacyjnej w  obliczu zagroenia napaci wojennej, eby aden
„przypadek" i  adne  sztuczki naszych wrogaw zewntrznych nie zastay
nas nieprzygotowanymi". (Dugotrwae oklaski.)... Osigniemy nowe i  jeszcze
chlubniejsze sukcesy Zwizku Radzieckiego.
     (Burzliwe, dugo nie milknce owacje. Wszyscy wstaj.)
     199


     56. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 13 sierpnia 1940 - 0.25 Otrzymany 13 sierpnia 1940 - 4.25
     Nr 1368 z dn. 12 sierpnia
     Pilne!
     Uzupenienie mego telegramu nr 1590 z dn. 7 sierpnia1
     Tajne!
     Odnonie  strefy  terytorium litewskiego  Mootow  wrczy  mi  dzisiaj
dugie  memorandum. Os'wiadczy,  e  kompensata  terytorialna  jest  nie do
przyjcia dla Zwizku Radzieckiego, wyrazi jednak gotowo do zapacenia za
zatrzymanie  tego  terytorium  przez Zwizek Radziecki 3.860.000  dolaro'w w
zocie  (tzn.  poow  sumy,   jak  USA  zapaciy  Rosji   za  odstawienie
Alaski2)  w  cigu  dwo'ch  lat, na  yczenie Niemiec zotem  lub
towarami.
     Tekst memorandum zostanie wysany przez kuriera w s'rod samolotem.
     Schulenbuirg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     1 Ukad amerykasko-rosyjski  z dn.  30 marca  1867 r.  Cena
zakupu -7.200.000 dolaraw. - Przyp. red. wyd. niem.


     0x01 graphic

     PRZYBYCIE DELEGACJI NIEMIECKIEJ


     29 sierpnia 1940 r.
     28  sierpnia  przybyta  do  Moskwy  delegacja  niemiecka  z Penomocnym
Ministrem p.  Schnurre  na  czele  w  celu  omawienia  wyni-ko'w  realizacji
gospodarczego porozumienia radziecko-niemieckiego za pofrocze...
     200


     57. MSZ NIEMIEC DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 5 wrzenia 1940 r.
     Tajemnica pastwowa Nr 1604
     Nasza marynarka  wojenna ma zamiar zrezygnowania z  udzielonej jej bazy
na  wybrzeu  murmaskim,  poniewa obecnie wystarcza  jej  baza w Norwegii.
Prosz zawiadomi Rosjan o tej decyzji i  w imieniu rzdu  Rzeszy wyrazie im
wdziczno za nieocenion, pomoc.  Gawnodowodzcy si morskich1
jako  uzupenienie  oficjalnej^  noty zamierza  wyrazi swe uznanie w licie
osobistym  do  gawnodowodzcego marynarki  radzieckiej2.  Prosz
niezwocznie zawiadomi telegraficznie o tym powiadomieniu.
     Woermann
     0x08 graphic
     1 Admira Reder. -- Przyp. red. wyd. niem.
     2 Komisarz Ludowy Marynarki Wojennej  ZSRR  N.  Kuzniecow. -
Przyp.
     J. F.


     0x01 graphic

     KOMUNIKAT TASS


     7 wrzenia 1940 r.
     Gazeta  japoska „Chosi" rozpowszechnia komunikat o toczcej  si
jakoby  w  kocu  sierpnia rozmowie tow.  Stalina  z  ambasadorem niemieckim
hrabi von  Schulenburgiem  w  kwestii  zawarcia porozumienia  midzy  ZSRR,
Niemcami, Wochami i Japoni, i o anulowaniu paktu antykominternowskiego.
     TASS   upowaniony  jest  owiadczy,  e  cafy  ten  komunikat  gazety
„Chosi" jest wymysem od pocztku do koca,  gdy tow. Stalin  w cigu
ostatnich  szesciu-siedmiu   miesicy  nie  mia"  adnego  spotkania  z  p.
Schulenburgiem.
     201


     58. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 10 wrzenia 1940 - 17.58 Otrzymany 11 wrzenia 1940 - 20.00
     Nr 1900 z dn. 1 wrzes'nia
     Na Wasz telegram nr 16491 z dn. 10 wrzes'nia
     Pilne!
     Mootow  wyrazi  due zainteresowanie  i  zmusi mnie do kilkakrotnego
powtarzenia owiadczenia o tym, e „Rzd Rzeszy gotaw jest w  zasadzie
zrzec si za okrelone wynagrodzenie wczeniej odstpionej  mu wedrug  umowy
moskiewskiej strefy terytorium litewskiego".  Odniosem wraenie, e Mootow
by zadowolony. Os'wiadczenie  o tym, i zaproponowanej kompensaty wyraz'nie
nie  moemy  przyj i  e  przystpilimy  do  opracowania kontrpropozycji,
Mootow przyj z zainteresowaniem, ale bez adnych komentarzy.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     59. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 17 wrzes'nia 1940 r. Ambasadorowi do rk wasnych!
     Prosz zoy wizyt panu  Mootowowi 21  wrzenia w  dzie.  Jeeli do
tego czasu nie  otrzymacie  innych wskazawek, zakomunikujcie mu ustnie, niby
midzy innymi,  najlepiej w czasie rozmowy  na  jaki przypadkowy  temat, co
nastpuje:
     Trwajce nadal przedostawanie si samolotaw angielskich  do przestrzeni
powietrznej Niemiec i okupowanych przez nie terytoriaw zmusza do wzmocnienia
obrony poszczegalnych obiektaw,  przede wszystkim na panocy Norwegii. Cz
skadow takiego wzmocnienia stanowi przerzucenie tam
     202


     dywizjonu  artylerii  zenitowej  razem z  jego  zaopatrzeniem.  Podczas
ustalania   drag   przerzucenia   artylerii   wyjanio  si,  e   najmniej
skomplikowana droga do tego celu prowadzi przez Finlandi. Dywizjon zostanie
wyadowany  koo   Chaparandy   mniej  wicej  22   wrzenia,   a  nastpnie
przewieziony do Norwegii czciowo kolej, a czciowo szos.
     Rzd fiski uwzgldniajc wyjtkow sytuacj  pozwoli  Niemcom  na  to
transportowanie.
     Chcemy  poinformowa rzd radziecki zawczasu o tym kroku. Przypuszczamy
i prosimy o potwierdzenie tego, e rzd  radziecki  to doniesienie  przyjmie
jako scisle tajne.
     O wykonaniu zlecenia prosz zawiadomi telegraficznie.
     Ribbentrop
     60. RIBBENTROP DO CHARGE D'AFFAIRES TIPPELSKIRCHA
     Telegram
     Berlin, 25 wrzenia 1940 r.
     Otrzymany w Moskwie 26 wrzenia 1940 - 12.05
     Nr 1746
     Tajemnica pastwowa
     P,ilne!
     Scisle tajne. Tylko charge d'affaires do rk wasnych
     Nastpujca instrukcja powinna  by wykonana tylko w tym wypadku, jeli
w czwartek z mej kancelarii ministerialnej telefonicznie albo telegraficznie
zostanie przekazane Warn sowo „Wykonanie".
     Prosz w  czwartek, 26  wrzenia,  zoy wizyt  Mootowowi i  w  moim
imieniu zakomunikowa mu, e ze wzgldu na serdeczne stosunki czce Niemcy
i Zwizek Radziecki chciabym zawczasu, scisle  poufnie, poinformowa o tym,
co nastpuje:
     Agitacja podegaczy do wojny w Ameryce, ktara na
     obecnym etapie ostatecznej poraki Anglii widzi jedyne dla
     siebie wyjcie w rozprzestrzenianiu i kontynuowaniu wojny,
     doprowadzia do pertraktacji midzy dwoma mocarstwami Osi z
     jednej strony a Japoni- z drugiej. Wynikiem tych negocjacji
     bdzie przypuszczalnie w cigu najbliszych kilku dni podpi
     sanie sojuszu wojennego midzy trzema mocarstwami.
     Sojusz ten od pocztku i konsekwentnie wymierzony jest
     wycznie przeciw amerykaskim podegaczom do wojny.
     203


     Niewtpliwie nie wpisano tego otwarcie do ukadu, ale nieomylnie wynika
z jego tres'ci.
     3. Ukad w stosunku do Ameryki nie ma rzecz jasna jakich
     kolwiek agresywnych celow. Wycznym jego celem jest
     zmuszenie do opamitania si tych elementaw, kto're s za
     przystpieniem Ameryki do wojny, przekonywujco pokazujc
     im, e jeeli rzeczywicie wcz si do walki, wic automa
     tycznie trzy due mocarstwa stan si ich wrogami.
     4. Od pocztku tych negocjacji trzy porozumiewajce si
     strony cakowicie si zgadzaj, e ich sojusz w adnym wypad
     ku nie zakaci stosunkaw kadej z nich ze Zwizkiem Radzie
     ckim. W celu rozwiania wszelkich wtpliwoci co do tego do
     ukadu wczony zosta osobny artyku potwierdzajcy, e
     status istniejcych stosunkaw politycznych midzy kad z
     trzech porozumiewajcych si stron a Zwizkiem Radzieckim
     si nie zmieni. Zatem zastrzeenie to oznacza nie tylko, e
     zachowaj w caoci moc i dziaanie umowy zawarte przez trzy
     mocarstwa ze Zwizkiem Radzieckim, zwaszcza umowy
     niemiecko-radzieckie podpisane jesieni 1939 r.,lecz take
     dotyczy to caego zespou stosunkaw politycznych ze Zwiz
     kiem Radzieckim.
     5. Pakt z pewnoci ostudzi zapa podegaczy do wojny,
     szczegalnie w Ameryce. Wymierzony jest przeciw dalszemu
     rozprzestrzenianiu si trwajcej wojny i w tym sensie, jak si
     spodziewamy, posuy sprawie przywro'cenia pokoju na caym
     wiecie.
     6. Korzystajc z okazji, prosz powiedzie panu Mootowowi,
     e przyjem do wiadomoci memorandum rzdu radzieckiego1
     wrczone hrabiemu Schulenburgowi 21 wrzenia i e zamierzam
     wkratce zwraci si do pana Stalina z listem osobistym, w
     ktarym odpowiem na memorandum w duchu przyjaz'ni niemie-
     cko-radzieckiej. W lis'cie tym zostanie szczerze i poufnie
     wyuszczony niemiecki punkt widzenia na obecn sytuacj
     polityczn. Spodziewam si, e list ten wniesie nowy wkad w
     zacienianie naszych przyjaznych stosunkaw. Poza tym list
     bdzie zawiera zaproszenie do Berlina pana Mootowa, ktarego
     rewizyta po mych dwukrotnych wizytach w Moskwie jest przez
     nas oczekiwana. Chciabym z panem Mootowem omawi wane
     zagadnienia dotyczce ustalenia na przyszo wspalnych celaw
     politycznych.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     204


     61. CHARGE D'AFFAIRES TIPPELSKIRCH DO RIBBENTROPA
     Telegram
     Moskwa, 27 wrzenia 1940 - 5.13 Otrzymany 27 wrzenia 1940 - 9.15
     Bardzo pilne!  Tajemnica pastwowa Nr 2041  z dn.  26  wrzenia Na Wasz
telegram nr 1746 z dn. 26 wrzenia cise tajne!
     Panu Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych
     Instrukcje  zgodnie  z nakazem  zostay  wykonane  dzisiaj  wieczorem o
godzinie 22. Mootow  wysucha bardzo uwanie  doniesienia. Punkt 6 Mootow
podkreli z wyraz'nym zadowoleniem i powiedzia, e w danym momencie nie ma
potrzeby  wyuszczania  jego [Mootowa]  pozycji,  poniewa  taka  moliwo
nadarzy  si  przy  udzielaniu  odpowiedzi  na  list,  jaki  Minister  spraw
zagranicznych Rzeszy zamierza wysa do Stalina.
     Mootow zanim przeszed do kwestii sojuszu wojennego z Japoni, zapyta
powoujc si na doniesienie telegraficzne radzieckiego posa penomocnego z
Berlina  o  porozumienie  niemiecko-fiskie,  ktare  zgodnie  z  komunikatem
fiskim  udziela  wojskom  niemieckim  prawa do przejcia do  Norwegii przez
Finlandi. Na  nie  powoywa  si  na swej  konferencji  prasowej kierownik
agencji  prasowej  Schmidt.  Mootow  wskaza  take na  komunikat  wydziau
berliskiego  United  Press  nadany  w  radiu  o tym, e  wojska  niemieckie
wyldoway w porcie  fiskim Vaasa. Owiadczyem,  e nie  mam  o tym adnej
dodatkowej informacji.
     Potem  Mootow   zoy  nastpujce  owiadczenie  w  sprawie  sojuszu
wojennego.   Z   wdzicznoci   przyjmuje   doniesienie    Ministra   spraw
zagranicznych Rzeszy. Przed kilkoma  dniami o  planach  podpisania podobnego
porozumienia zawiadomio  z Tokio poselstwo radzieckie. Rzd radziecki rzecz
jasna bardzo si ciekawi t kwesti, poniewa dotyczy ona ssiednich krajaw,
z  ktarymi Zwizek Radziecki, czy mnastwo interesaw. Zrozumiae zatem,  e
rzd  radziecki  nie  tylko   bardzo  si  ciekawi,  ale  te   pragnie  by
poinformowany zawczasu  o porozumieniu  oraz jego tres'ci. To yczenie rzdu
radzieckiego  opiera si  na  artykue 3  i 4 paktu o nieagresji. W podobnym
przypadku rzd radziecki te  by informowa nas zawczasu i donias o tres'ci
ukadu. Artyku 4 rzd radziecki wyjania w
     205


     ten  sposab,  e  ma  prawo  zapozna  si  z  umow  zawieran  midzy
mocarstwami Osi a Japoni, a take otrzyma informacje o tajnych protokoach
i   porozumieniach,  obiecujc  zachowanie  s'cisej   tajemnicy.  Prosi  o
zakomunikowanie  mu, czy  rzd  niemiecki zgadza si  z  tak  interpretacj
artykuu 4 i powtarnie wyrazi swe yczenie  zapoznania si  z treci umowy
przed jej podpisaniem, aby mdg wypowiedzie o niej swoj, opini. Jeli za
wbrew  tym  oczekiwaniom rzd niemiecki nie zgodzi si z jego  interpretacj
artykuu 4, prosi o wytumaczenie mu takiego stanowiska rzdu niemieckiego.
     Szczegalnie znaczce wydaje mi si w wypowiedzi Mootowa co nastpuje:
     Nadzwyczajne zainteresowanie si ukadem z Japoni.
     Nieustanne wzmiankowanie artykuu 3, szczegalnie
     artykuu 4 paktu o nieagresji, w tym artyku 4 przytoczy
     dosownie.
     Domaganie si przejrzenia tekstu ukadu z tajnymi
     czs'ciami jego wcznie.
     Po  tym,  kiedy  Mootow zoy swe  os'wiadczenie  w  kwestii  sojuszu
wojennego,    ponownie    powraci   do   porozumienia   niemiecko-fiskiego
wymienionego na pocztku i owiadczy, e w cigu  ostatnich trzech dni rzd
radziecki otrzyma doniesienia dotyczce  wyldowania  wojsk  niemieckich  w
Vaasie, Uleaborgu i Porvoo bez poinformowania ze strony Niemiec.
     Rzd  radziecki  chce  otrzyma tekst  porozumienia  o  przejciu wojsk
[niemieckich]  przez Finlandi, w  tym  te tekst  czci tajnej. danie to
take jest oparte na artykule 3 i 4 paktu o nieagresji. Jeeli si, zgadzamy
z   tak  interpretacj   wspomnianych   artykuaw,  wic  prosi,   ebys'my
zawiadomili go  o  przedmiocie  tego  porozumienia,  przeciw  komu jest  ono
wymierzone  oraz o celach, jakim suy. Spoeczno omawia ju porozumienie,
gdy tymczasem rzd radziecki nic o nim nie wie.
     Powiedziaem Mototowowi, e zawiadomi swaj rzd o jego owiadczeniu.
     Tippelskirch
     206


     0x01 graphic

     POROZUMIENIE BERLISKIE O PAKCIE TRZECH
     30 wrresnia 1940 r.
     i
     27 wrzenia  w Berlinie zawarty zostat pakt o  sojuszu wojennym midzy)
Niemcami,  Wochami  i Japoni,. Nie ma potrzeby szerzej opowiapac o  treci
tego  paktu,  gdy  tekst jego  by  opublikowany w  prasie.  Pakt nie  jest
niespodziank dla Zwizku Radzieckiego  zarawno  dlatego, e faktycznie jest
uksztatowaniem  ustalonych  ju  sto-sunko'v/ midzy Niemcami,  Wochami  i
Japoni --  z jednej strony, a Angli i  Stanami Zjednoczonymi -- z drugiej,
jak te, e  rzd radziecki by poinformowany przez rzd niemjecki o majcym
si odby zawarciu Paktu Trzech jeszcze przed jego opublikowaniem...
     Jedna  z wanych wtas'ciwos'ci paktu polega  na tym, e otwarcie uznaje
sfery  wpywaw jego  uczestnikaw oraz  podzia  tych sfer  midzy jsiebie  z
zobowizaniem wzajemnej ochrony tych sfer wpywaw przed zamachami  ze strony
innych   pastw  i  przede  wszystkim  naturalnie  ze  strony  Anglii   oraz
wspapracujcych  z  ni,  Stanaw  Zjednoczonych  Ameryki.  Zgodnie z paktem
Japonia otrzymuje „wielkprzestrze wschodnioazjatyck",  Niemcy za i
Wochy -- „Europ"...
     Druga  wana waciwos'  paktu  -- to  zawarte  w  nim zastrzeenie  o
Zwizku Radzieckim. Pakt gosi:
     „Niemcy,  Wochy i  Japonia owiadczaj, e  dane porozumienie  w
aden sposab nie zmienia stosunkaw politycznych, istniejcych obecnie midzy
kadym z trzech uczestnikaw porozumienia i Zwizkiem Radzieckim".
     Zastrzeenie to naley rozumie... jako potwierdzenie  mocy i znaczenia
paktu o  nieagresji midzy ZSRR a  Niemcami  oraz paktu o  nieagresji midzy
ZSRR i Wtochami...


     0x01 graphic

     KOMUNIKAT O PODPISANIU
     POROZUMIENIA O KOMUNIKACJI
     KOLEJOWEJ MIDZY ZSRR I NIEMCAMI


     5 padziernika 1940 r.
     1  padziernika  br.  w   Berlinie  podpisane  zostao  porozumienie  o
komunikacji  kolejowej  midzy  ZSRR  i  Niemcami.  Porozumienie  przewiduje
bezpos'redni$  komunikacj  kolejow pasaersk,  i towarow  midzy  ZSRR a
Niemcami.
     Pertraktacje przebiegay w atmosferze yczliwoci.
     207


     0x01 graphic

     PRZYBYCIE WOJSK NIEMIECKICH DO RUMUNII


     9 padziernika 1940 r.
     Nowy   Jork,  7   padziernika   (TASS).   Jak   donosi  bukaresztaski
korespondent agencji United Press wedug posiadanych informacji do Rumunii w
cigu  ostatnich  24  godzin przybyto „4  lub 5  zestawaw"  z wojskami
niemieckimi,  z  formacjami   zmotoryzowanymi  wcznie.  Spodziewane   jest
przybycie nowych wojsk niemieckich.
     Jak donosi korespondent  berliski agencji United  Press rumuska misja
dyplomatyczna  potwierdzia  wiadomo  o  przybyciu  wojsk  niemieckich  do
Rumunii  „w  celu  zreorganizowania  i  szkolenia  armii  rumuskiej".
Korespondent   wskazuje,   e   --  jak   zaznaczono   w   rumuskiej  misji
dyplomatycznej -- oczekuje si  przybycia do  Rumunii  znacznej liczby wojsk
woskich celem udzielenia pomocy w szkoleniu onierzy rumuskich.


     0x01 graphic

     ZDEMENTOWANIE NIEMIECKIE


     10 padziernika 1940 r.
     Berlin,  9 padziernika (TASS).  Na konferencji prasowej  w  niemieckim
ministerstwie  spraw zagranicznych  przedstawiciel ministerstwa owiadczy-,
e  szerzce  si pogoski  o  posyaniu  wojsk niemieckich  do  Rumunii  s
nieprawdziwe.
     Do Rumunii posano jedynie oficeraw instruktoraw niemieckich dla  armii
rumuskiej oraz doborowe formacje niemieckie majce cele szkoleniowe.
     208


     PRZYJA NIE MA GRANIC
     62. RIBBENTROP DO STALINA
     List
     Berlin, 13 padziernika 1940 r.
     Drogi Panie Stalinie!
     Ponad  rok  temu  na   wniosek  Pana   oraz  Fuhrera  zostay  ponownie
rozpatrzone  i  na  absolutnie  nowej  podstawie  ustalone  stosunki  midzy
Niemcami  a Rosj Radzieck. Uwaam, e decyzja znalezienia wspalnego jzyka
przyniosa  poytek dla obu  stron  - zaczynajc  od  uznania tego, e nasze
przestrzenie yciowe mog ssiadowa bez wzajemnych  pretensji, i koczc na
praktycznym   rozgraniczeniu   sfer  wypywaw,  co  doprowadzio   do  paktu
niemiecko-radzieckiego  o   przyjani  i  granicy.  Jestem   przekonany,  e
konsekwentne kontynuowanie polityki  dobrossiedzkich  stosunkaw oraz dalsze
zacienianie wspapracy politycznej  i  gospodarczej  w  przyszoci  bdzie
coraz bardziej korzystne dla obu  wielkich narodaw. Niemcy, przynajmniej, s
gotowe i w peni zdecydowane pracowa w tym kierunku.
     Wydaje  mi si,  e, uwzgldniajc te cele,  bezporedni kontakt midzy
odpowiedzialnymi dziaaczami obu krajaw jest nader wany. Jestem przekonany,
e  kontakt  osobisty,  a  nie  poprzez  kanay  dyplomatyczne  dla  reimaw
autorytatywnych takich, jak nasze,  co pewien czas  jest  niezbdny. Dlatego
dzi pragnbym dokona kratkiego przegldu wydarze,  ktare zaszy  po  mej
ostatniej wizycie  w Moskwie. W  zwizku  z  doniosoci  historyczn  tych
wydarze i kontynuacj naszej  wymiany  pogldaw  w  cigu ostatniego  roku,
chciabym dokona dla  Was rawnie przegldu polityki, jak uprawiaj Niemcy
w tym okresie.
     209


     Po  zakoczeniu kampanii  polskiej zauwaylimy (potwierdziy to liczne
komunikaty  otrzymane  zim), e Anglia, wierna  swej tradycyjnej  polityce,
buduje sw strategi wojskow, liczc na rozszerzenie wojny. Powzita w 1939
r. prdba  wcignicia  Zwizku  Radzieckiego  do  koalicji wojskowej przeciw
Niemcom  ju  nieco  ujawniaa  te  rachuby.  One  [Anglia  i  Francja] byy
przestraszone porozumieniem niemiecko-ra-dzieckim. Paz'niej analogiczna bya
pozycja, Anglii i Francji wobec konfliktu radziecko-fiskiego.
     Wiosn, 1940  r. te tajne zamierzenia stay si dostatecznie oczywiste.
Od tego  czasu polityka brytyjska wkroczya  w okres aktywnego  rozszerzenia
wojny  na inne  narody Europy. Po  zakoczeniu wojny radziecko-firiskiej  za
pierwszy  cel  zostaa  obrana  Norwegia.  Okupacja  Narviku  i  innych  baz
norweskich  pozbawiaby   Niemcy  dostaw  [norweskich]  rudy   elaza   oraz
umoliwiaby  utworzenie  nowego   frontu  w  Skandynawii.  Jedynie   dziki
ingerencji kierownictwa niemieckiego we  waciwym czasie oraz byskawicznym
uderzeniom  naszych wojsk, ktare wypdziy z Norwegii  Anglikaw i Francuzaw,
caa Skandynawia nie staa si aren dziaa wojennych.
     Po  kilku tygodniach takie przedstawienie  angielsko-fran-cuskie miao
si  powtarzy w Holandii i  Belgii. Niemcy rawnie  tu w  ostatniej  chwili
potrafiy dziki zdecydowanym zwycistwom swych  armii zapobiec zamierzonemu
uderzeniu  wojsk angielsko-francuskich przeciw okrgowi Ruhry, o czym w por
uzyskalimy  informacj.  Dzi   nawet   we  Francji,  „kontynentalnej
szpadzie Anglii", dla wikszos'ci Francuzaw stao  si rzecz  oczywist, e
ich kraj  w  ostatecznoci  musi  spyn  krwi  (jako  ofiara  tradycyjnej
„humanitarnej"  polityki  brytyjskiej).  Co si tyczy obecnych wadcaw
brytyjskich, ktarzy wypowiedzieli wojn Niemcom i w ten sposab s'cignli na
narad  brytyjski  nieszczcie,   to  nie  potrafi   duej  ukrywa   swej
tradycyjnej polityki  i pogardy do  sojusznikaw. Na odwrat, gdy los przesta
im  sprzyja,  skoczyo   si  dawanie  wszystkich  faszywych  uroczystych
obietnic.  Z  prawdziwie  angielskim  cynizmem  zdradziecko  opucili  swych
przyjacia. Co wicej, aby  si uratowa, rzucili  potwarz  na  swych byych
sojusznikaw,  paniej zas  nawet otwarcie  stawili zbrojny  opar. Andalsnes,
Dunkierka, Oran, Dakar - oto nazwy,  ktare, jak mi si wydaje, mog otworzy
oczy wiatu na warto przyjani angielskiej.  Jednake my,  Niemcy, rawnie
otrzymalimy nauczk: Anglie} s nie tylko niesumiennymi  politykami, lecz w
dodatku  take  kiepskimi  onierzami.  Nasze wojska gromiy  ich wszdzie,
gdzie tylko staczay walki. Wszdzie onierze niemieccy ich przewyszali.
     Nastpnym celem  polityki  brytyjskiej  dotyczcej  rozszerzenia  wojny
stay si Bakany. Zgodnie z wiadomociami, ktare dotary do nas, na ten rok
piastowano najprzeraniejsze plany,
     210


     i w jednym wypadku by ju wydany rozkaz o ich wykonaniu. To,  e plany
te  nie zostay zrealizowane, jest - jak  teraz  wiemy -  wycznie skutkiem
prawie  niewiarygodnego  dyletanctwa i  zadziwiajcych  rozbienoci  midzy
politycznymi oraz wojskowymi przywadcami Anglii i Francji.
     Wrogowie   Niemiec   starali   si   ukry   przed  caym  wiatem  swe
przedsiwzicia,   zmierzajce   do   rozszerzenia   wojny.  Prabowali   oni
przedstawi  caemu  wiatu  nasze   zdemaskowanie  tych  angielskich  metod
rozszerzenia  wojny  jako  manewr   propagandy  niemieckiej.  Tymczasem  los
zrzdzi tak,  e  do  rk  armii niemieckiej,  nacierajcej  z byskawiczn
szybkoci na wszystkich frontach wojny,  trafiy  dokumenty  ogromnej wagi.
Jak wiadomo, udao  si  nam zdoby tajne dokumenty  polityczne francuskiego
sztabu generalnego  przygotowane ju do wysania. W  ten sposab  uzyskalimy
niezbite dowody susznoci naszych komunikataw  o zarfiiarach naszych wrogaw
i  wycignitych przez nas z tego  wnioskach. Szereg  tych  dokumentaw,  jak
pamitacie,  by  opublikowany  w  prasie, liczne za  materiay  s jeszcze
tumaczone i  studiowane. Jeli zajdzie potrzeba, bd opublikowane w Biaej
Ksidze.  Tu  z  icie   zdumiewajc  dowodnosci  demaskuje  iic  podoe
brytyjskiej  polityki  wojennej. Zrozumiecie, e Cieszymy si z  moliwos'ci
otwarcia wiatu oczu na bezprecedensow niekompetencj,  a  take na  prawie
zbrodnicz beztrosk, z jak obecni przywadcy angielscy  przez wypowiedzenie
wojny Niemcom sprowadzili nieszczcie nie  tylko na swaj wasny narad, lecz
rawnie  na  inne  narody  Europy.  Ponadto, dokumenty, ktare  s  w  naszej
dyspozycji, wiadcz  o  tym, e  panowie znad Tamizy nie wahaj  si  przed
napaciami  na  zupenie neutralne narody w odwet za  to, e te kontynuuj z
Niemcami naturalny dla  nich handel,  pomimo not brytyjskich, a nawet grab.
Bez wtpienia, radzieckie orodki naftowe Baku oraz port naftowy Batumi  ju
w tym roku stayby si obiektami napaci brytyjskiej, gdyby upadek Francji i
wypdzenie   armii  brytyjskich  z  Europy  nie  zamay  agresywnego  ducha
brytyjskiego i nie pooyy kresu ich aktywnos'ci.
     Rozumiejc  cakowity absurd kontynuowania  tej wojny, Fiihrer 19 lipca
znowu  zaproponowa1  Anglii  pokaj.  Teraz,  po  odrzuceniu  tej
ostatniej propozycji,  Niemcy zamierzaj toczy wojn przeciwko Anglii i jej
imperium  do  ostatecznego  rozgromienia Brytanii. Walka ta ju si toczy  i
zakoczy dopiero wtedy, gdy  wrag bdzie  zniszczony pod  wzgldem wojskowym
lub, gdy  bd  usunite iiy, odpowiedzialne  za  wojn. Nie ma znaczenia,
kiedy to si stanie.
     Jednego zatem moecie by pewni:  wojna jako taka  w kadym razie  jest
ju przez nas  wygrana.  Kwestia  tkwi  tylko w  tym, ile czasu upynie;  od
chwili,  gdy Anglia, w wyniku  naszych akcji, przyzna s>i do ostatecznej
poraki.
     211


     0x08 graphic
     W  tej ostatniej  fazie wojny,  bronic si  od  jakichkolwiek dziaa,
ktare Anglia  w swej rozpaczliwej  sytuacji jeszcze moe przedsiwzi, O -
jako naturalny rodek ostronos'ci - bdzie zmuszona niezawodnie obroni  sw
e pozycje wojskowe i strategiczne  w Europie, a take swe pozycje polityczne
i dyplomatyczne na  caym wiecie.  Opracz  tego, Os musi zapewni niezbdne
warunki do utrzymania swego ycia gospodarczego. Natychmiast po  zakoczeniu
kampanii na Zachodzie Niemcy i Wochy przystpiy  do  tego zadania i ju go
wykonay  w  ogalnych  zarysach.  W  zwizku  z  tym  mona  take  wymieni
bezprecedensowe  dla  Niemiec  zadanie   ochrony  ich   norweskich   pozycji
przybrzenych  na caej przestrzeni od Skagerraku do Kirkenesu. Niemcy w tym
celu zawary ze Szwecj i Finlandi pewne techniczne porozumienia, o ktarych
ju Was w peni informowaem poprzez ambasad^ niemieck [w Moskwie]. Zostay
one zawarte wycznie w celu uatwienia zaopatrzenia przybrzenych  miast na
panocy  |iNorviku i  Kirkenesu), dokd  nam  jest trudno dosta  si  drog
ldow.
     Polityka,    ktara    prowadzilimy    jeszcze   niedawno    w   sporze
rumurisko-wgierskim,  zmierza  ku tym samym  celom. Nasze  gwarancje  wobec
Rumunii   s   okrelane  wyjtkow   koniecznoci  obrony   tego   regionu
bakaskiego, szczegalnie  wanego dla nas  z  punktu widzenia  zaopatrzenia
Niemiec  w  rop  naftow i zboe, od jakiegokolwiek zakacenia  stabilnoci
spowodowanego  przez wojn, sabota itp. wewntrz tej  strefy,  a take prab
ingerencji z zewntrz. Prasa antyniemiecka prabowaa w sposab znieksztacony
skomentowa  gwarancje  mocarstw Osi  wobec  Rumunii.  W  rzeczywistoci za
zaszo  co  nastpuje: w  kocu sierpnia, jak wnidomo,  rozbienoci  midzy
Rumuni  i  Wgrami,  podniecane  pirzez  agentaw  brytyjskich,   zawzitych
agitatoraw  na  Bakanach],  osigny  takie  stadium,  e  wojna staa si
nieunikniona i ziderzenia w powietrzu ju zachodziy. Byo rzecz oczywist,
e pokaj na Bakanach moe by zachowany jedynie za porednictwem nadzwyczaj
szybkiej  ingerencji  dyplomatycznej^ Czasu na  jakiekolwiek  pertraktacje i
konsultacje  nie byo. T'ym si tumaczy improwizowane spotkanie w Wiedniu z
podjciem  decyzji w cigu  24 godzin.  Dlatego z pewnoci nie  ma potrzeby
podkrela,  e tendencja,  ktar wykazaa wawczas  prasa  antyniemiecka, do
interpretacji tych dziaa  niemiecko\-woskich jako  skierowanych przeciwko
Zwizkowi Radzieckiemu jest zupenie  bezpodstawna  i podyktowana wyjtkowym
zamierzeniem zachwiania stosunkaw midzy Osi a Z wizkiem Radzieckim.
     Niemiecka  misja  wojskowa,  wysana  razem  z  grup  instruktoraw [do
Rumunii]  przed kilkoma dniami na  prob  Rumunaw  (co  znaw  nasi wrogowie
wykorzystali w  celu brutalnego oszczerstwa),  posuy  jako szkolenie armii
rumuskiej, a take
     212


     Minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop


     0x01 graphic

     Otrzymuje instrukcje
     od Fuhrera (Zdjcie niemieckie)
     Zrywa si do wykonania (Karykatura radziecka)



     213


     jako ochrona interesaw  niemieckich,  poniewa  gospodarka  niemiecka i
gospodarka  tych  terenaw s,  w cisej  zalenoci wzajemnej.  Na wypadek,
jeli Anglia, jak wynika z niektarych komunikataw, w rzeczywistoci zamierza
przedsibra pewne akcje, na przykad - przeciwko kopalniom  ropy naftowej w
Rumunii, poczynilimy  ju  kroki,  aby  we waciwy  sposab odpowiedzie na
kad  prab brytyjsk, interwencji  z zewntrz lub sabotau wewntrznego. W
wyniku  absolutnie niesusznych i tendencyjnych doniesie prasy, ktare stay
si coraz czstsze w cigu  ostatnich kilku  dni,  zakomunikowaem  niedawno
Waszemu ambasadorowi,  panu Szkwarcewowi,  o  rzeczywistych motywach naszych
dziaa i o przeprowadzonych ju przedsiwziciach.
     W zwizku z  powzitymi przez Anglikaw prabami sabotau poruszona przez
Wasz rzd kwestia zmiany reimu nad Duna- ' jem nabiera wielkiego znaczenia.
Mog  zakomunikowa Warn,  e za  zgod rzdu woskiego w cigu najbliszych
kilku  dni  opracujemy propozycje,  ktare uwzgldni  Wasze  yczenia  w tej
kwestii.
     Po powziciu rodkaw dotyczcych obrony pozycji  Osi w  Europie  gawny
interes rzdu Rzeszy i rzdu Woch skoncentrowa si w cigu ostatnich kilku
tygodni  na  zapobieeniu rozszerzeniu  si dziaa  wojennych  poza granice
Europy i przeksztaceniu ich w wiatowy poar. Poniewa nadzieje Anglikaw na
znalezienie  sobie  sojusznikaw  w  Europie  zgasy,  rzd angielski  wzmag
poparcie tych ka demokracji za oceanem, ktare d do wojny przeciw Niemcom
i Wochom po stronie Anglii.. Ich  interesy, sprzeczne z interesami narodaw,
ktare  tak pragn Nowego  adu na  wiecie, podobnie jak upadku skostniaych
demokracji plutokratycznych  -  te  interesy  gro  pizeksztace-nem  wojny
europejskiej  w  wiatowy poar.  Szczegalnie  dotyczy to  Japonii.  Dlatego
pewien czas temu na  rozkaz  Fiihrera posaem do  Tokio  emisariusza  celem
nieoficjalnego wyjanienia, czy nasze wspalne interesy nie mog by wyraone
w postaci  paktu, skierowanego  przeciw dalszemu rozszerzeniu  wojny na inne
narody. Wymiana zda, ktara nastpia niebawem, doprowadzia Berlin,' Rzym i
Tokio do cakowitej jednomylnoci  w  tym sensie, e w interesach  szybszej
odbudowy  pokoju naley  zapobiec  dalszemu  rozszerzeniu  si  wojny  i  e
najlepszym  rodkiem przeciwdziaania  midzynarodowej  klice  podegaczy do
wojny bdzie  sojusz  wojskowy  Trzech Mocarstw. Zatem, na przekar wszystkim
intrygom  Brytanii  umowa1 zostaa zawarta nadzwyczaj  szybko,  o
czym  powiadomiem Was przez  ambasad na  dzie przed  jej podpisaniem, gdy
tylko osignito ostateczne porozumienie. Jestem przekonany, e zawarcie tej
umowy przypieszy  upadek  obecnych  wadcaw brytyjskich,  ktarzy  nie  chc
zawarcia pokoju.  W ten sposab umowa  bdzie  suya  interesom  wszystkich
narodaw.
     214


     Co  si  tyczy kwestii  pozycji trzech uczestniko'w  tego sojuszu wobec
Rosji  Radzieckiej,  chciabym  powiedzie od  razu, e od  pocztku wymiany
pogldaw  wszystkie  Trzy  Mocarstwa w jednakowym stopniu s  zdania, e ten
pakt  w  adnym  przypadku   nie  moe   by  skierowany  przeciw  Zwizkowi
Radzieckiemu, przeciwnie  -  stosunki  przyjacielskie  Trzech Mocarstw i ich
umowy z  ZSRR  w  adnym  przypadku  nie  powinny  by  zachwiane  przez  to
porozumienie. A  propos, ten  punkt widzenia znalaz swaj  formalny  wyraz w
tekcie umowy  berliskiej. Jeli chodzi  o  Niemcy, to zawarcie  tego paktu
jest  logicznym  wynikiem  ich  linii  polityki  zagranicznej, ktarej  dawno
trzyma si rzd niemiecki  i zgodnie z ni  pokojowo  wspaistniej zarawno
przyjacielska   wspapraca   niemiecko-japoska,   jak   te   przyjacielska
wspapraca  niemiecko-radziecka.  Stosunki  przyjacielskie midzy Niemcami i
Rosj  Radzieck,  jak  rawnie  i  stosunki  przyjacielskie  midzy   Rosj
Radzieck i Japoni oraz stosunki  przyjacielskie midzy Mocarstwami  Osi  i
Japoni s logicznymi czciami skadowymi  naturalnej koalicji politycznej,
ktara  jest  nader  korzystna dla wszystkich zainteresowanych  mocarstw. Jak
pamitacie,  podczas  mej  pierwszej  wizyty  w  Moskwie  zupenie  otwarcie
omawiaem z  Wami  podobne  idee.  Was'nie wawczas zaproponowaem swe dobre
uslugi  w  celu   uregulowania   rozbienoci  radziecko-ja-poskich.  Odtd
kontynuuj  prac  w tym kierunku  i bybym  rad,  gdyby  obopalne  yczenie
osignicia wzajemnego  zrozumienia  -  a  ze strony Japonii  jest ono coraz
bardziej oczywiste -miao logiczne zakoczenie.
     W kocu chciabym owiadczy, w cakowitej zgodzie ze zdaniem Fiihrera,
e  zadanie historyczne  Czterech Mocarstw  polega na tym, eby uzgodni swe
dugofalowe  cele polityczne  i - po podziale midzy sob sfer interesaw  na
skal wiatow -skierowa przyszo swych narodaw na waciw drog.
     Bylibymy radzi, gdyby  pan Mootow  przyby do nas do Berlina z wizyt
celem  dalszego  wyjanienia  kwestii,  majcych  decydujce  znaczenie  dla
przyszos'ci  naszych  narodaw, i  omawienia  ich w  konkretnej  postaci.  W
imieniu rzdu  niemieckiego chciabym  najserdeczniej go zaprosi. Po  dwach
moich wizytach w Moskwie szczegalnie  byoby mi przyjemnie osobicie widzie
pana  Mootowa  w Berlinie.  Opracz  tego, Jego  wizyta  umoliwi Fiihrerowi
osobicie  wypowiedzie panu Mootowowi swe  pogldy na  przyszy  charakter
stosunkaw  midzy   naszymi  krajami.   Po   powrocie  pan  Mootow  potrafi
szczegaowo zreferowa Warn cele i zamiary Fiihrera.  Jeeli potem, jak tego
niewtpliwie si spodziewam, wypadnie mi popracowa nad uzgodnieniem  naszej
wspalnej polityki,  bd szczliwy  znaw  osobicie przyby do Moskwy, eby
wspalnie z Wami, maj drogi Panie Stalinie, podsumowa wynik wymiany pogldaw
i omawi, by moe - razem z przedstawicielami
     215


     Japonii i  Woch -  podstawy polityki,  ktara przyniesie  nam wszystkim
praktyczne korzyci.
     cz najlepsze pozdrowienia, oddany Warn
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1         Berliskie        Trajporozumienie:         sojusz
niemiecko-wosko-japoski z dr  27  wrzes'nia 1940  r. -- Przyp.  red.  wyd.
niem.
     63. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 18  padziernika 1940  - 0.08  Otrzymany  18 padziernika  1940
-1.50
     Pilne!
     Tajemnica pastwowa!
     Nr 2200 z dn. 17 padziernika
     Do Pana Ministra spraw zagranicznych Rzeszy
     Dzi wrczyem panu  Mootowowi list  przeznaczony  dla  pana Stalina i
bardzo prosiem  go [Mootowa] o  jak  najszybsze  przyjcie  zaproszenia do
Berlina. Mootow znowu owiadczy, e nie zaprzecza, i winien jest wizyt w
Berlinie,  lecz nie  moe  da  odpowiedzi  dopaty, dopaki  nie przestudiuje
listu.
     Nastpnie   zahaczyem   o   skargi   ze   strony   komisji  dotyczcej
przesiedlenia  w krajach bakaskich  i  Besarabii. Ma si rozumie, Mootow
prabowa  kwestionowa  uzasadnienie  skarg,  lecz  ostatecznie  obieca  je
rozpatrzy.
     Schulenburg
     216


     64. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin,  18 padziernika 1940  - 15.30 Otrzymany 18 padziernika 1940 -
17.30
     Pilny!
     Tajemnica pastwowa!
     Nr 1878 z dn. 18 padziernika
     Panu ambasadorowi do rk wasnych
     Prosz niezwocznie zakomunikowa telegraficznie, dlaczego maj  list do
Stalina nie  zosta wrczony  rzdowi  radzieckiemu  do  17  padziernika  i
dlaczego, uwzgldniajc wag  jego  treci, list  adresowany do Stalina  nie
zosta  wrczony  przez  Was  Stalinowi  do rk  wasnych,  co  uwaaem  za
zrozumiae samo przez si.
     Ribbentrop
     65. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa,  19  padziernika  1940  - 15.20 Otrzymany 19 padziernika 1940
-18.00
     Pilne!
     Tajemnica pastwowa!
     Nr 2209 z dn. 19 padziernika
     Na Wasz telegram nr 1878 z dn. 18 paz'dziernika
     Panu Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych
     List  przeznaczony Stalinowi wrczyem  Mootowowi  dlatego, e  dobrze
znam panujce tu stosunki subowe i osobiste. Po tym, gdy zgodnie z Waszymi
wskazawkami,  niedawno  zakomunikowaem  panu  Mootowowi o  Waszym zamiarze
zwracenia  si  z  listem  do  Stalina  i o  przypuszczalnej  treci  listu,
propozycja z mojej strony wrczenia listu bezporednio Stalinowi  wywoaaby
powane  rozdranienie  pana  Mootowa.  Wydawao mi si, e niezbdne  jest
uniknicie  tego, poniewa Mootow jest najblisz osob zaufan Stalina i w
przyszoci  bdziemy  mieli  z  nim  do  czynienia  w  zakresie  wszystkich
waniejszych kwestii politycznych.
     217


     Opracz tego  Stalin  ostatnio jest  bardzo powcigliwy  wobec  ludzi i
dlatego w sposab uzasadniony przypuszczaem, e pod tym lub innym pretekstem
uniknie  osobistego spotkania ze  mn.  W  zwizku  z tym mog przypomnie o
owiadczeniu prasy radzieckiej  z dn. 7 wrzenia, wedug ktarego  Stalin nie
widzia mnie  ponad sze  miesicy.  Naleganie  na przyjcie przez  Stalina
atwo  mogo  by  potraktowane  przez  stron radzieck jako  reakcja na to
owiadczenie.
     To, e  list nie by wrczony  do 17 padziernika, tumacz tym, e nie
mogem przyby do Moskwy przed wieczorem 15 padziernika z powodu opanienia
samolotu. Przed wrczeniem listu  musielimy  najpierw przetumaczy  go  na
jzyk  rosyjski,  poniewa wiemy z  dowiadczenia,  e przekady  dokonywane
przez  tumaczy   radzieckich   s   ze   i  pene   bdaw.  Uwzgldniajc
nadzwyczajn,  wag  listu,   byo  niezbdne  przekazanie  go  Stalinowi  w
przekadzie bez zarzutaw, aby do jego tres'ci nie wkrady  si niecisoci.
Przetumaczenie  na jzyk  rosyjski i wydrukowanie  po rosyjsku ostatecznego
egzemplarza tego dugiego  i  wanego posania byo  niemoliwe  w  kratszym
terminie, nawet dokadajc najenergiczniejszych stara.
     Schulenburg
     66. AMBASADOR SCHULENBURG DO RIBBENTROPA
     Telegram
     Moskwa, 22 padziernika 1940 - 5.02 , Otrzymany  22 padziernika 1940 -
7.35
     Bardzo pilne!
     Nr 2236 z dn. 21 padziernika
     Na Wasz telegram nr 1890 z dn. 20 padziernika1
     Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych
     Dzi  wieczorem  Mootow  wrczy mi  w zaklejonej  kopercie  odpowied
Stalina  razem z kopi. Forma i styl listu  nie  budz  wtpliwoci, e list
uoy osobis'cie Stalin.
     Dosowny przekad listu nastpuje poniej.
     „Drogi Panie Ribbentrop! Otrzymaem Paski list.
     Szczerze dzikuj Panu za zaufanie, a take  za  zawart w  tym  licie
cenn, analiz niedawnych wydarze.
     Zgadzam si  z  Panem, e  niewtpliwie  dalsze  polepszenie  stosunkaw
midzy naszymi krajami jest moliwe tylko na
     218


     trwaej podstawie rozgraniczenia dugofalowych interesaw wzajemnych.
     Pan Mootow zgadza si,  e  powinien  przyby do Pana  z  rewizyt  do
Berlina. Tote przyjmuje Paskie zaproszenie.
     Pozostaje  tylko si  umawi  co do  daty  jego  przybycia do  Berlina.
Najodpowiedniejszym czasem  dla  pana Mootowa  byby  okres  od  10  .do 12
listopada. Jeeli  to odpowiada rawnie rzdowi  niemieckiemu,  spraw mona
uwaa za zaatwion.
     Aprobuj  Pask ch ponownego przyjazdu do Moskwy w celu podsumowania
wynikaw wymiany  pogldaw,  ktara si  zacza w ubiegym  roku, w kwestiach
interesujcych oba kraje; mam  nadziej, e ta ch zostanie zrealizowana po
wizycie pana Mootowa w Berlinie.
     Co si tyczy omawienia szeregu problemaw wespa z Japoni i Wochami, w
zasadzie  nie jestem przeciwko tej idei, uwaam, e  to zagadnienie musi by
uprzednio rozpatrzone.
     Ze szczerym szacunkiem, oddany Panu..."
     Mootow  doda ustnie,  e  planuje przyby  do  Berlina 10, 11 lub  12
listopada.  Co do czasu  trwania jego wizyty, decyzji  jeszcze nie powzito.
Podyktuje to konieczno.
     Chilger, ktary przybywa do Berlina w czwartek rano, przywiezie orygina
listu Stalina i omawi dalsze szczegay wizyty.
     Mootow prosi, aby w  cigu pewnego czasu caa ta  sprawa miaa scisle
poufny charakter.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza sig. - Przyp. J. F.
     67. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 2 listopada 1940 - 2.30 Otrzymany 2 listopada 1940 - 7.50
     Pilne!
     Nr 2313 z dn. 1 listopada
     Jako dodatek do mego telegramu pod nr 23101
     Do sekretarza pastwowego
     Podczas dzisiejszej  pogadanki  midzy Schnurre i Mikojanem  Mikojan  z
wyranym niezadowoleniem si skary, e nie chcemy
     219


     przyjmowa  zamawie  na   dostawy  niezbdnych  rzdowi   radzieckiemu
materiaaw wojskowych,  chocia dostarczamy jednoczes'nie materiay wojskowe
Finlandii i innym  krajom. O  naszych dostawach  broni dla Finlandii Sowieci
wspomnieli po raz pierwszy.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.


     0x01 graphic

     ODJAZD PRZEWODNICZCEGO RADY
     KOMISARZY LUDOWYCH ZSRR I
     KOMISARZA LUDOWEGO SPRAW
     ZAGRANICZNYCH W. MOtOTOWA
     11 listopada 1940 r. DO BERLINA
     10 listopada  br. o  godz.  18 min.  45 z  Moskwy  do Berlina  wyjecha
Przewodniczcy  Rady  Komisarzy  Ludowych  ZSRR  i  Komisarz   Ludowy  Spraw
Zagranicznych tow.  W. Mofotow  w  towarzystwie Komisarza Ludowego Hutnictwa
Metali  tow. Tewosiana J.,  zastpcy  Komisarza Ludowego Spraw Zagranicznych
tow.  Dekanozowa W., zastpcy  Komisarza  Ludowego Handlu Zagranicznego tow.
Krutikowa  A.  i  in.  ...  Jednoczenie  do  Berlina  udali  si  Ambasador
Nadzwyczajny i Penomocny Niemiec hrabia von Schulenburg, pan Schnurre i in.
     68.  ZAPIS  ROZMOWY  RIBBENTROPA  Z  M00T0WEM  (w  obecnoci  zastpcy
komisarza ludowego Dekanozowa i radcaw  ambasad Chilgera oraz  Pawowa  jako
tumaczy)
     Berlin, 12 listopada 1940 r.
     Po kratkim wstpie Minister spraw zagranicznych Rzeszy  powiedzia,  e
od  chwili  jego  dwach  ubiegorocznych  wyjazdaw  do  Moskwy  zaszo  duo
wydarze.  Powoujc  si  na  pertraktacje,  ktare  prowadz  w  Moskwie  z
rosyjskimi dziaaczami past-
     220


     wowymi, i jako  uzupenienie  tego,  co  niedawno pisa Stalinowi, chce
teraz zoy  kilka owiadcze  na  temat  niemieckiego  punktu  widzenia na
sytuacj  ogaln   oraz  na   stosunki  rosyjsko-nie-mieckie,  jednake  bez
uprzedzenia  Fuhrera, kto'ry w dzie bdzie prowadzi  szczegaowe rozmowy z
Mootowem i sam mu zreferuje pryncypialn ocen sytuacji politycznej. Po tej
pogadance  z  Fuhrerem  Mootow  znaw  wraci  do  rozmaw  z Ministrem  spraw
zagranicznych  Rzeszy.  Mona  z  przekonaniem  powiedzie,  e  ta  wymiana
pogldaw  midzy Niemcami i Rosja wpynie pomylnie na  stosunki  midzy obu
krajami.
     Mootow odpowiedzia, e tre listu do Stalina, w ktarym zosta podany
ogalny  przegld  wydarze  od  zeszej  jesieni,  jest  mii  znana  i z'ywi
nadziej, e podana w licie analiza bdzie uzupeniona ustnym owiadczeniem
Fuhrera dotyczcym ogalnej sytuacji i stosunkaw niemiecko-rosyjskich.
     Minister  spraw zagranicznych  Rzeszy  odpowiedzia,  e  w  licie  do
Stalina ju wyrazi, lecz korzystajc z okazji raz  jeszcze  chce podkreli
cakowite przekonanie Niemiec o tym,  e  ladna  sia  na ziemi  nie jest w
stanie zapobiec upadkowi Imperium  Brytyjskiego.  Anglia  jest ju rozbita i
sprawa tego, kiedy uzna siebie za ostatecznie  pokonan  jest  tylko kwesti
czasy. Moliwe, e to si stanie szybko, poniewa sytuacja w Angii z kadym
dniem  si  pogarsza.  Niemcy,   ma  si  rozumie,  bd  popiera  szybkie
zakoczenie konfliktu, poniewa nie chc w adnych okolicznociach skiada w
ofierze istnie ludzkich bez koniecznoci.  Jednak, jeli Anglicy nie uznaj
siebie za zwycionych w najbliszej przyszoci,  to  stanowczo  poprosz o
pokaj w nastpnym roku. Niemcy kontynuuj bombardowanie Anglii dniem i noc.
Niemieckie odzie podwodne z czasem bd wykorzystane w penym  zakresie ich
moliwoci  bojowych i wyrzdz Anglii wielkie szkody. Niemcy uwaaj, e te
ataki prawdopodobnie zmusz Angli do zaprzestania walki. Pewn trwog mona
ju zauway  w Wielkiej Brytanii, co daj  nadziej na bliskie rozwizanie.
Jeeli  jednak  Anglia  nie  zostanie rzucona  na kolana  obecnymi nalotami,
Niemcy, gdy tylko na to pozwol  warunki atmosferycznie,  rozpoczn ataki na
szersz skal i stanowczo rozgromi Anglie.  Tylko ze warunki atmosferyczne
przeszkadzaj na razie przeprowadzeniu tych akcji na du skal.
     Z drugiej  strony, Anglia  ywi nadziej na pomoc Stanaw Zjednoczonych,
ktarych poparcie jednak jest pod duym znakiejm zapytania. Przystpienie USA
do wojny  nie  ma dla Niemiec adnego znaczenia w planie  moliwych ldowych
operacji wojskowych. Niemcy  i Wochy nigdy nie pozwol Anglosisom wyldowa
na   kontynencie  europejskim.   Pomoc,   jak   Anglia  moe   otrzyma  od
amerykaskiej  marynarki wojenntbj,  rawnie  jest bardzo  wtpliwa.  Zatem,
Ameryka ogranicjzy si prawdopodobnie do wysania Anglikom sprztu
     221


     wojskowego, przede wszystkim  samolotaw. Trudno jest powiedzie,  jakie
dostawy  w rzeczywistoci otrzyma Anglia.  Mona jednak przypuszcza,  e  w
wyniku  dziaa marynarki wojennej Niemiec zaledwie nieznaczna cz  dostaw
amerykaskich  trafi do  Anglii, tote i  w  tym przypadku pomoc amerykaska
jest bardziej ni  wtpliwa. Czy Ameryka  przystpi do  wojny,  czy nie  - w
takiej sytuacji to zagadnienie dla Niemiec jest absolutnie obojtne.
     Mawic o  sytuacji  politycznej,  Minister  spraw  zagranicznych Rzeszy
podkreli,  e  teraz,  po  zakoczeniu kampanii  francuskiej,  Niemcy  s,
niezwykle  silne.  Bardziej  szczegaowej  informacji  o tym panu Mootowowi
udzieli  zapewne Fuhrer. W toku  wojny nie ponielimy ani istotnych strat w
skadnie osobowym (w kadym bd razie takich, ktare spowodowayby, tragedi
w  naszych domach), ani  istotnych strat materialnych.  Niemcy  maj do swej
dyspozycji  niezwykle duo  dywizji,  ich za  lotnictwo  wojskowe stale si
wzmacnia.  Liczba  odzi  podwodnych i  innych  okrtaw  wojennych stale si
zwikszy. W takiej sytuacji kada praba Anglii (lub Anglii  popieranej przez
Ameryk)  wyldowania  lub  rozpoczcia operacji  wojennych  na  kontynencie
europejskim  skazana  jest  na  cakowite  fiasko. Nie  stanowi  to  adnego
problemu wojennego.  Anglicy  tego  jeszcze nie  zrozumieli,  gdy w  Anglii
panuje  prawdopodobnie  chaos,  krajem  za  rzdzi  dyletant  polityczny  i
wojskowy  imieniem Churchill, ktary w cigu swej  kariery ponosi poraki we
wszystkich decydujcych poczynaniach i ktary dozna poraki i tym razem.
     Opracz tego, mocarstwa Osi cakowicie dominuj w Europie kontynentalnej
pod wzgldem wojskowym i politycznym. Nawet Francja, ktara przegraa wojn i
musi  za  to  paci  (co  miedzy  innymi   Francuzi  doskonale  rozumiej),
zobowizaa si  nigdy  nie  popiera  Anglii  i  de  Gaulle,  uprawiajcego
donkiszo-teri zwycizcy Afryki.  Dziki niezwykej trwaoci swych  pozycji
mocarstwa  Osi teraz wicej myl  nie o tym,  jak wygra wojn, lecz o tym,
jak zakoczy ju wygran wojn.
     Naturalne pragnienie Niemiec i Woch jak najszybszego zakoczenia wojny
pobudza je do szukania sobie  sojusznikaw, ktarzy si zgodz z tym zamiarem.
W  wyniku tych poszukiwa zawarto  Pakt Trzech midzy Niemcami,  Wochami  i
Japoni.  Minister  spraw  zagranicznych   Rzeszy  moe  w  trybie   pOufnym
zakomunikowa, e wiele innych krajaw owiadczyo ju  o swej solidarnoci z
ideami paktu Trzech Mocarstw.
     W zwizku z  tym  Minister  spraw  zagranicznych Rzeszy  podkreli, e
podczas zawarcia paktu Trzech  Mocarstw,  o ktarym rozmowy odbyy si bardzo
szybko, wszyscy tr^ej jego  uczestnicy dyli  - jak wskaza ju w licie do
Stalina - do  tego, aby  pakt  w adnym przypadku nie przeszkodzi stosunkom
Trzech Mocarstw z Rosj. Myl t, wypowiedzian poczt-
     222


     0x01 graphic



     0x01 graphic



     0x08 graphic
     kowo  przez Ministra  spraw  zagranicznych Rzeszy,  natychmiast popary
Wochy  i Japonia. Poparcie  Japonii szczegalnie jest  wane  dla  Niemiec w
zwizku z  agitacj podegaczy do wojny  w  USA.  Kwesti stosunkaw  z Rosj
uregulowano  jako  pierwsz  i  utrwalono  w  artykule V  Berliskiego Paktu
Trzech.
     Minister spraw zagranicznych Rzeszy podkreli, e ju na pocztku swej
wizyty w Moskwie wyranie wypowiedzia  myl  o tym,  e zgodnie z koncepcj
dotyczc polityki zagranicznej Nowych Niemiec ich przyja z  Japoni, (jak
wskazano  w  Pakcie  Trzech)  i  przyja z  Rosj nie  tylko  s absolutnie
niesprzeczne, lecz take  mog przypieszy osignicie ich gawnego celu, a
mianowicie  - szybkiego zakoczenia wojny. Naturalnie,  denie to  podziela
rawnie  Rosja  Radziecka.  Mootow  na  pewno  pamita, e  Minister  spraw
zagranicznych  Rzeszy  owiadczy  w   Moskwie,  e  Niemcy  bd  popieray
polepszenie  stosunkaw  midzy   Rosj   i  Japoni.   On,  Minister   spraw
zagranicznych  Rzeszy wyjecha  wtedy do Niemiec po zapewnieniu sobie  zgody
Stalina na to, aby Niemcy w interesach Rosji wykorzystay swaj wpyw w Tokio
do  zblienia  rosyjsko-japoriskiego. Minister  spraw  zagranicznych  Rzeszy
zaznaczy,  e w  odpowiedni sposab  wykorzysta  ten  wpyw w Tokio  i jest
przekonany, e jego wysiki w pewnym stopniu ju zaowocoway. Jeszcze siedem
lub osiem lat temu, a nie tylko od chwili jego wizyty w Moskwie on, Minister
spraw zagranicznych Rzeszy, w  rozmowach z Japoczykami wystpowa za  zgod
rosyjsko-niemieck.  Jest  zdania, e wanie tak, jak byo moliwe wzajemne
rozgraniczenie sfer wpywaw midzy Rosj i Niemcami, mona osign  umow o
rozgraniczeniu  wpywaw midzy  Japoni i Rosj. Polityka japoska uzyskania
przestrzeni yciowej  teraz jest skierowana nie  na Wschad i Panoc, lecz na
Poudnie i Minister spraw zagranicznych Rzeszy jest  przekonany, e w pewnym
stopniu przyczyni si do tego.  Istnieje jeszcze  jedna przyczyna, z ktarej
powodu  Niemcy wawczas  staray  si  znale  wspalny  jzyk  z  Uaponi, a
mianowicie  -uwiadomienie  tego,  e  Anglia  pewnego  piknego  dnia  moe
rozpocz wojn  przeciw Rzeszy.  Dlatego jeszcze  za  owych  dobrych czasaw
Niemcy uprawiay odpowiedni polityk wobec Japonii.
     Fiihrer  jest teraz zdania, e  naley  sprabowa  chocia  w  ogalnych
zarysach rozgraniczy sfery wpywaw Rosji, Niemiec, Woch i Japonii. Fiihrer
bada t kwesti  dugo  i  gboko oraz  doszed do  nastpujcego wniosku:
uwzgldniajc to pooenie, jakie zajmuj w wiecie te cztery narody, bdzie
rzecz najmdrzejsz,  jeli  one, dc  do  rozszerzenia swej  przestrzeni
yciowej, zwrac si na poudnie. Japonia ju skrcia  na  poudnie i  bd
jej  potrzebne stulecia, aby umocni swe  zdobycze terytorialne na poudniu.
Niemcy z Rosj ju rozgraniczyy swe sfery wpywo'w  i po  tym, gdy Nowy ad
ostatecznie
     225


     si.  ustali  w  Europie Zachodniej,  [Niemcy]  rawnie  przystpi  do
rozszerzenia przestrzeni yciowych w kierunku poudniowym,  tzn. w regionach
byych  kolonii  niemieckich w  Afryce rodkowej.  Dokadnie tak samo Wiochy
rawnie posuwaj si na poudnie, do Afryki Panocnej i Wschodniej. Ministra
spraw zagranicznych  Rzeszy  interesuje, czy  w przyszoci Rosja take  nie
zawraci  na poudnie  celem  uzyskania naturalnego wyjs'cia na  pene morze,
ktare  jest  tak wane  dla  Rosji. To  wanie  -owiadczy  na zakoczenie
Minister  spraw  zagranicznych  Rzeszy  jest t wielk  ide,  jak  w cigu
ostatnich miesicy  czsto omawia z Fuhrerem  i  ktar, teraz,  w zwizku z
wizyt w Berlinie, przedstawia si Mootowowi.
     Na  pytanie  Mototowa, jakie  morze mia  na  wzgldzie Minister  spraw
zagranicznych Rzeszy, gdy  mawi o  wyjs'ciu  Rosji do  morza,  ten  ostatni
odpowiedzia,  e,  zdaniem  Niemiec,1  po wojnie  zajd  ogromne
zmiany na caym wiecie. Przypomnia  o swej wypowiedzi zwraconej do Stalina
w  Moskwie, e Anglia  nie ma wicej  prawa do panowania  na wiecie. Angli
uprawia  szalon  polityk, za ktar  kiedykolwiek bdzie  musiaa zapaci.
Dlatego   Niemcy   s  przekonane,   e   w  statusie  posiadoci  Imperium
Brytyjskiego zajd wielkie zmiany. Na razie porozumienie niemiecko-rosyjskie
obu stronom  przynioso  poytek -  zarawno  Niemcom,  jak te  Rosji, ktara
potrafia  urzeczywistni  uzasadnione przemiany  na  Zachodzie.  Zwycistwo
Niemiec  nad  Polsk  i  Francj  istotnie  si  przyczynio  do  pomylnego
przeprowadzenia  tych  zmian.  Obaj  partnerzy  paktu  niemiecko-rosyjskiego
dobrze  popracowali  wspalnie.  To  stanowi  najtrwalsz podstaw  dowolnego
paktu. Kwestia polega  teraz na tym,  czy mog oni  kontynuowa prac  razem
rawnie  w przyszoci  i  czy Rosja  Radziecka  moe wycign  odpowiednie
korzyci z nowego porzdku rzeczy w Imperium Brytyjskim, tzn. czy dla  Rosji
nie bdzie najdogodniejsze wyjcie ku morzu poprzez.  Zatok Persk  i Morze
Arabskie  oraz  czy rawnoczenie nie  dadz si urzeczywistni  inne denia
Rosji w tej czci Azji, ktar Niemcy absolutnie nie s zainteresowane.
     Minister spraw zagranicznych Rzeszy poruszy nastpnie kwesti  Turcji.
Dotychczas kraj  ten  si  znajdowa" w  swego rodzaju przymierzu z Angli i
Francj. Francja zostaa usunita w wyniku swej klski, waga za Anglii jako
sojusznika  staje si coraz bardziej wtpliwa. Dlatego Turcja cakiem mdrze
sprowadzia  w cigu ostatnich miesicy swe  stosunki z  Angli do  poziomu,
ktary  praktycznie oznacza tylko formaln neutralno. Sprawa polega na tym,
jakie interesy Rosja ma  w Turcji. W zwizku z nieuniknionym kocem wojny, w
czym s zainteresowane wszystkie kraje, wcznie z Rosj, jest on pewien, e
Turcja bdzie  zmuszona  stopniowo  wyzwoli  si od  wizi  z  Angli.  On,
Minister spraw zagranicznych Rzeszy, nie
     226


     moe teraz ostatecznie opracowywa szczegaaw, lecz jest  pewien, e po
opracowaniu przez Rosj, Niemcy, Wochy i  Japoni wspalnej platformy Turcja
z czasem bdzie musiaa  przyczy si do tych krajaw. Na razie nie omawia
tych kwestii z Turkami bezporednio. Owiadczy jedynie w poufnej rozmowie z
ambasadorem tureckim, e  bdzie popiera taki rozwaj  wydarze, przy ktarym
Turcja,  przestrzegajc  swej  dzisiejszej  linii  politycznej,  dojdzie  do
absolutnej  neutralnoci. Doda  rawnie, e Niemcy nie  maj  jakichkolwiek
roszcze do terytorium tureckiego.
     Minister spraw zagranicznych  Rzeszy owiadczy nastpnie, e w zwizku
z  tym  wietnie  rozumie  niezadowolenie Rosji  z  Konwencji w  Montreux  o
Cieninach. Niemcy s  jeszcze  bardziej niezadowolone, poniewa w ogale nie
zostay do niej wczone. Osobicie on, Minister spraw zagranicznych Rzeszy,
uwaa,  e Konwencja  w Montreux, jak rawnie Komisje  Dunajskie,  musz by
rozwizane i zastpione czym innym. Ta nowa umowa musi by zawarta przez te
mocarstwa,  ktare  s  szczegalnie  zainteresowane w danej  kwestii,  przede
wszystkim przez Rosj, Turcj, Wochy i Niemcy. Rzecz cakiem zrozumiaa, e
Rosja Radziecka  nie  moe by  zadowolona z  obecnego stanu  rzeczy. Niemcy
uwaaj za cakiem  moliw do  przyjcia myl,  e  na  Morzu Czarnym Rosja
Radziecka  i  pastwa  przylegajce  [czarnomorskie]  powinny mie okrelone
przywileje  w porawnaniu  z  innymi  krajami  wiata. Byoby absurdem, gdyby
kraje  pooone  o tysice  kilometraw od  Morza Czarnego  day dla siebie
takich  samych  praw  w  tym  regionie,  co  mocarstwa  czarnomorskie.  Nowe
porozumienie z Turcj  o Cieninach, opracz wszystkiego innego, powinno  da
Rosji niektare wyjtkowe przywileje, ktarych szczegaaw w tej chwili jeszcze
nie moe porusza, lecz ktare  w zasadzie udziel  okrtom wojennym i flocie
handlowej Zwizku Radzieckiego bardziej swobodnego ni dotychczas dostpu do
Morza  radziemnego. Rosja zasuya na to. On, Minister spraw zagranicznych
Rzeszy, ju  omawia te zagadnienia  z  Wochami  i dopiero co wypowiedziane
opinie we  Woszech  byy powitane z wielka sympati. Uwaa  za  celowe, aby
Rosja. Niemcy i Wochy okreliy wspaln polityk wobec Turcji, aby ten kraj
dobrze  si spisa we wasnych oczach i zerwa zwizki z Angli,, ktarym nie
bardzo sympatyzuj wszystkie trzy  kraje. Dlatego Turcja zostanie nie  tylko
skadnikiem koalicji  krajaw,  wystpujcych przeciwko eskalacji  wojny i  o
szybsze  ustalenie  pokoju,  lecz  bdzie  rawnie  gotowa  do  dobrowolnego
odrzucenia Konwencji  w  Montreux oraz wspalnego z trzema krajami [Niemcami,
Wochami i ZSRR] zawarcia nowej konwencji o Cieninach, ktara  uczyni zado
sprawiedliwym   daniom  wszystkich  stron  i  da  Rosji  pewne  szczegalne
przywileje. W tym wypadku mog  one wspalnie rozstrzygn,  czy  mona uzna
terytorialn nietykalno Turcji.
     227


     Minister  spraw zagranicznych Rzeszy podsumowa rozmow, owiadczy, e
zostay poruszone nastpujce kwestie:
     1. Wspalne rozpatrzenie sprawy, w jaki sposab mocarstwa
     Paktu Trzech mog osign jakiekolwiek porozumienie ze
     Zwizkiem Radzieckim, wiadczce o poparciu przez Zwizek
     Radziecki celaw Paktu Trzech, a mianowicie: zapobieenie
     eskalacji wojny i jak najszybsze ustalenie powszechnego
     pokoju.
     Opracz tego mog  byc poruszone inne  kwestie, dotyczce  wspapracy  i
wzajemnego  poszanowania  interesaw  tych  krajaw. Takie  w przyblieniu  s
orientacyjne cechy  proponowanego porozumienia. Szczegay  jego powinny  by
omawione  w przyszoci. Jeli rzdowi  radzieckiemu  te  rozwaania  s  do
przyjcia,  wic w  praktyce  moe  doj  do  wspalnego  owiadczenia rzdu
radzieckiego i mocarstw Paktu Trzech o przywro'-ceniu powszechnego pokoju.
     Wspalne omawienia kwestii dotyczcej moliwoci okre
     lenia w przyszos'ci w ogalnych zarysach interesaw, czterech
     krajaw.
     Byy rawnie poruszone: problem Turcji i kwestia Cienin.
     Naley mie na wzgldzie, e Minister spraw zagranicznych
     Rzeszy nie by jeszcze gotaw, by wystpi z jakimi konkret
     nymi propozycjami dotyczcymi tych zagadnie. Dokona
     tylko przegldu myli omawianych przez Fiihrera i jego samego
     wtedy, gdy pisano list do Stalina. Minister spraw zagranicznych
     Rzeszy z, wielk gotowoci sam przybdzie do Moskwy i omawi
     osobicie te sprawy ze Stalinem, jeli rzd radziecki uwaa te
     idee za moliwe do urzeczywistnienia. Interesuje go, czy
     bdzie korzystna w tym wypadku jednoczesna obecno jego
     kolegaw z Woch i Japonii, ktarzy - jak on wie - take s
     gotowi przyby do Moskwy. Naturalnie, stosunki Rosji z Osi,
     podobnie jak stosunki Rosji z Japoni, musz by z pocztku
     omawione kanaami dyplomatycznymi.
     Na zakoczenie Minister spraw zagranicznych Rzeszy zrobi jeszcze jedn
uwag dotyczc  jego niedawnej rozmowy z  ambasadorem chiskim. Nikt go nie
prosi o przeprowadzenie takiej rozmowy, lecz mia podstawy przypuszcza, e
Japoczycy nie  bd oponowali  z tego powodu. Nasuwa  si  pytanie,  czy  w
ramach  stara  skierowanych  na  jak  najszybsze  zakoczenie  wojny  mona
uregulowa rozbienoci midzy Czang Kaj-szekiem a Japoni. W adnym wypadku
nie proponowa  porednictwa niemieckiego, lecz biorc pod uwag dugotrwae
i  przyjacielskie  stosunki istniejce midzy  Niemcami  i Chinami po prostu
poinformowa  marszaka  Czang  Kaj-szeka  o  niemieckim  punkcie  widzenia.
Japonia wkratce moe uzna rzd w Nankinie. Z drugiej strony, kr pogoski
o tym, e zarawno Japonia, jak te Chiny chc paj  na kompromis. Nie mona
dokadnie ustali, czy te pogoski opieraj si na faktach. Bez
     228


     wtpienia  jednak  byoby  dobrze,  gdyby  obie strony  mogy doj  do
kompromisu.  Dlatego  on  (Minister   spraw  zagranicznych  Rzeszy)  wywoa
ambasadora chiskiego,  by przedstawi mu  pozycj  Niemiec  w  tej kwestii,
poniewa  nie wyklucza faktu, e ju  cos si  dzieje  *v stosunkach  midzy
Japoni i  Chinami, o  czym wanie  chce informowa  Molotowa  podczas  tej
wymiany pogldaw.
     Mototow  si   zgodzi   z  uwag   dotyczc  korzyci   z  kompromisu
chisko-japoskiego   i   zaopiniowa,   e   owiadczenie   Ministra  spraw
zagranicznych  Rzeszy  jest niezwykle ciekawe  i  e wymiana pogldaw co  do
najwaniejszych  problemaw  dotyczcych  nie tylko Niemiec,  ale  te  Rosji
Radzieckiej moe by  rzeczywicie korzystna. Dobrze zrozumia  owiadczenie
Ministra  spraw  zagranicznych Rzeszy dotyczce ogromnej  wagi Paktu Trzech.
Jednake   jako  przedstawiciel   kraju  nie   walczcego  musi  poprosi  o
wyjanienie niektarych punktaw po to, by lepiej zrozumie  sens  Paktu.  Gdy
omawiano w Pakcie Nowy ad w Europie i wielk przestrze wschodnioazjatyck,
pojcie „wielka przestrze wschodnioazjatyck" zostao  okrelone do
niewyranie, przynajmniej z punktu widzenia tych, ktarzy nie uczestniczyli w
przygotowaniu  Paktu.  Dlatego  mu (Mootowowi) rzecz wan  bdzie  pozna
bardziej  dokadne  okrelenie  tego  pojcia.  Pracz tego,  udzia  Zwizku
Radzieckiego  w  akcjach zaplanowanych  przez Ministra  spraw  zagranicznych
Rzeszy naley  szczegaowo omawi nie  tylko  w  Berlinie,  lecz  rawnie  w
Moskwie.
     Minister   spraw  zagranicznych   Rzeszy   odpowiedzia,   e   pojcie
„wielka przestrze wschodnioazjatyck" rawnie  dla  niego byo nowe i
niejasne.  Sformuowanie  zaproponowane  zostao  jednego  z  ostatnich  dni
rozmaw, kto're  jak ju wzmiankowano przebiegay  bardzo szybko. Moe jednak
owiadczy, e pojcie „wielka  przestrze  wschodnioazjatyck"  wcale
nie dotyczy yciowo wanej dla  Rosji sfery wpywaw.  Jak ju  zaznaczano, w
toku  rozmaw o pakcie przede wszystkim rozstrzygnito kwesti  tego, e Pakt
nie moe mie na celu  bezporedniego  lub poredniego wystpienia przeciwko
Rosji.
     Moiotow odpowiedzia, e podczas  rozgraniczenia sfer  wpywaw na  do
dugi okres potrzebna jest  dokadno, dlatego te prosi  informowa go  o
zdaniu tych,  ktarzy ukadali Pakt,  lub przynajmniej o zdaniu  na ten temat
rzdu Rzeszy. Szczegalna ciso potrzebna jest podczas rozgraniczenia sfer
wpywaw Niemiec i  Rosji. Ustalenie w  ubiegym  roku tych sfer wpywaw byo
jedynie  rozwizaniem  czciowym, z wyjtkiem kwestii  fiskiej,  ktar  on
(Mootow) omawi szczegaowo paniej  -  robicym  wraenie  przestarzaego '
bezuytecznego  na  tle nowych  okolicznoci oraz  wydarze. W zwizku z tym
Rosja przede wszystkim chce doj do wzajemnego rozumienia si z
     229


     Niemcami  i dopiero potem z  Japoni oraz Wochami, gdy uzyska dokadn
informacj co do znaczenia, charakteru i celaw Paktu Trzech.
     Na  tym rozmowa bya przerwana, by delegaci rosyjscy przed rozpoczciem
rozmaw z Fiihrerem mogli zje niadanie w cisym gronie.
     Schmidt
     Berlin, 13 listopada 1940 r.
     69. ZAPIS ROZMOWY HITLERA Z MOOTOWEM (w obecnoci Ribbentropa, a take
radcaw ambasad  Chilgera i Pawowa w charakterze tumaczy. 12 listopada 1940
r.)
     Po  kilku sowach  powitania  Ftihrer  owiadczy,  e  gawnym tematem
rozmaw, jak mu si  wydaje, jest co nastpuje: w yciu narodaw trudn rzecz
jest nakrelanie  biegu  wydarze  na duszy  czas; za powstajce konflikty
czsto  s  odpowiedzialne  czynniki  osobowe.  Mimo  to   uwaa,  e  praby
wprowadzenia w ycie narodaw  adu  na duszy czas s  niezbdne, przy  tym
jeli to jest moliwe  tak wprowadzi  porzdek, by unikn tar i  zapobiec
konfliktom, o ile  to jest w  mocy  ludzkiej. Trzeba to zrobi tym bardziej,
gdy dwa narody, takie jak  niemiecki i rosyjski, maj u steru  pastwa ludzi
posiadajcych wadz  dostateczn do prowadzenia  swych krajaw do  rozwoju w
okrelonym  kierunku. Opracz tego w  przypadku  Rosji i Niemiec dwa  wielkie
narody z  natury rzeczy nie bd miay adnych przyczyn  do zderzenia  swych
interesaw, jeli kady narad zrozumie, e drugiej stronie potrzebne s pewne
niezbdne do ycia przesanki, bez ktarych niemoliwe jest  jego  istnienie.
Poza tym w obu krajach  systemy  rzdzenia  nie s zainteresowane wojn jako
tak, lecz potrzebuj pokoju bardziej  ni wojny  po  to,  by urzeczywistni
swaj program  wewntrzny.  Uwzgldniajc te potrzeby yciowe,  szczegalnie w
dziedzinie   gospodarczej,   prawdopodobnie   mog   one   opracowa   takie
porozumienie,  ktare doprowadzi do pokojowej wspapracy midzy dwoma krajami
nawet po mierci ich obecnych przywadcaw.
     Po tym, gdy Mootow wyrazi sw cakowit zgod z  tymi  rozumowaniami,
Fuhrer kontynuowa, e planowanie na duszy  okres rozwoju stosunkaw midzy
narodami i krajami,  ma si rozumie, jest do skomplikowane. Jednake jest
przekonany o moliwoci w peni opracowa jasne i okrelone
     230


     wspilne  punkty  widzenia  niezalene  od  motywaw osobistych  oraz tak
sformuowa interesy gospodarcze narodaw, by to dawao niezawodne gwarancje,
e konflikt nie powstanie w cigu dugiego czasu.  Sytuacj, w jakiej odbywa
si dzisiejsza  rozmowa,  charakteryzuje  fakt,  e  Niemcy w odranieniu od
Rosji Radzieckiej s w stanie wojny. Niemcy  poczyniy wiele krokaw tylko  z
powodu ich udziau w wojnie. Duo rzeczy, ktare wypado  robi w toku wojny,
byo podyktowane biegiem wojny i nie mogio by przewidziane na jej pocztku.
Ogalnie biorc, nie tylko Niemcy, ale Rosja take otrzymaa niema korzy.
Sukces pierwszego roku wspapracy politycznej jest nader  wany dla dalszych
stosunkaw obu krajaw. Mootow owiadczy, e to jest zupenie stuszne. Dalej
Fiihrer powiedzia,  e moliwe, i aden z dwach narodaw  nie zadouczyni
swym yczeniom w  stu procentach.  Jednak w yciu  politycznym zrealizowanie
potrzeb nawet w 20-25 % jest ju wielk  spraw. Jest przekonany, e rawnie
w  przyszoci  nie wszystkie yczenia zostan wcielone  w  ycie,  lecz  we
wszystkich przypadkach dwa wielkie narody Europy osign wicej,  jeli bd
si   trzyma   razem,   anieli  by   dziaay   jeden  przeciw  drugiejnu.
Wspapracujc oba kraje  zawsze uzyskaj chocia  pewne  korzyci. Natomiast
ich wrogo bdzie poyteczna tylko krajom trzecim.
     Mototow  odpowiedzia,  e  rozumowania Fuhrera s  absolutnie stuszne,
potwierdzi je historia i e wyjtkowo pasuj do obecnej sytuacji.
     Nastpnie Fiihrer powiedzia, e  wychodzc z tych zaoe, raz jeszcze
trzewo  rozway  spraw  wspapracy  niemiecko-ro-syjskiej  w chwili,  gdy
operacje wojenne faktycznie si zakoczyy.
     Wojna  ponadto wywoaa komplikacje, jakich Niemcy si nie spodzieway,
lecz ktare zmuszaj je od czasu do czasu odpowiada dziaaniami wojennymi na
niektare  wydarzenia.  Nastpnie  Fiihrer  przedstawi  w  ogalnym   zarysie
Mootowowi   przebieg  operacji  wojennych  a  do  chwili  obecnej,   ktare
spowodoway, e Anglia nie ma na kontynencie adnego sojusznika. Szczegaowo
opisa  operacje wojenne  prowadzone  obecnie przeciw  Anglii i zaakcentowa
wpyw  czynnikaw atmosferycznych  na  te operacje. Akcje odwetowe  Anglii s
miechu warte. Rosjanie mog si  przekona na wasne oczy, e twierdzenia o
zburzeniu Berlina s wymysem.  Gdy tylko si poprawi pogoda, Niemcy bd  w
stanie zada silny i ostateczny cios Anglii. Zatem  w tej chwili cel Niemiec
polega  na prabie nie tylko  przeprowadzenia przygotowa  wojennych  do  tej
ostatecznej  bitwy,  lecz take  na wyjanieniu kwestii politycznych,  ktare
bd  miay znaczenie w  czasie tych  wydarze i po nich.  Dlatego  ponownie
rozpatrzy  stosunki z Rosj  i nie w planie negatywnym, lecz z zamiarem ich
pozytywnego, jeli to
     231


     moliwe, rozwoju na duszy okres.  W  zwizku z tym  doszed do  kilku
wnioskaw:
     Niemcy nie d do uzyskania pomocy wojskowej od
     Rosji.
     Z powodu niezmiernego rozszerzenia areny dziaa
     wojennych Niemcy byy zmuszone - celem przeciwstawienia
     si Anglii - wtargn si na oddalone od Niemiec tereny, w
     ktarych nie byy na oga zainteresowane ani pod wzgldem
     politycznym, ani gospodarczym.
     Mimo to s pewne rzeczy, ktarych caa powaga ujawnia
     si dopiero podczas wojny, lecz ktare dla Niemiec maj yciowo
     wane znaczenie. Wrad nich s: okrelone zradla surowca, kta
     re Niemcy uwaaj za najwaniejsze i absolutnie niezastpio
     ne. Moliwe pan Morotow zauway, e w tym lub innym
     wypadku zachodziy odchylenia od pocztkowych granic sfer
     wpywaw, ktare byy uzgodnione midzy Stalinem i Ministrem
     spraw zagranicznych Rzeszy. Podobne odchylenia zdarzay si
     ju kilkakrotnie w toku operacji rosyjskich przeciw Polsce. W
     niektarych wypadkach (Fuhrer) nie mag i na ustpstwa,
     skadajc danin interesom rosyjskim i niemieckim, lecz
     rozumia, e podane jest znalezienie rozwizania kompromi
     sowego, jak na przykad w przypadku z Litw. Rzeczywicie, z
     punktu widzenia ekonomicznego Litwa miaa dla nas okrelon
     wag, lecz z punktu widzenia politycznego rozumielimy
     konieczno poprawy sytuacji w tym regionie, aby w przyszo
     ci zapobiec odrodzeniu sytuacji doprowadzajcych do napicia
     w stosunkach midzy dwoma krajami - Niemcami i Rosj. W
     innym wypadku, a mianowicie w stosunku do Poudniowego
     Tyrolu, Niemcy zajy analogiczn pozycj. Jednake w toku
     wojny Niemcy si zetkny z problemami, jakich nie mona
     byo przewidzie na jej pocztku, lecz ktare s nader wane z
     punktu widzenia operacji wojennych.
     On (Fuhrer) zastanawia  si  teraz  nad kwesti,  jak pozostawiajc  na
uboczu  chwilowe rozwaania, scharakteryzowa w  ogalnym zarysie  wspaprac
midzy  Niemcami  a Rosj  i  jaki kierunek  w  przyszoci  obierze  rozwaj
stosunkaw   niemiecko-ro-syjskich.  W  tej  sprawie  dla  Niemiec  wane  s
nastpujce punkty:
     Konieczno przestrzeni yciowej. Podczas wojny Niemcy
     zdobyy takie ogromne obszary, e bd potrzeboway stu lat
     na ich cakowite wyzyskanie.
     Niezbdna jest pewna ekspansja kolonialna w Afryce
     Panocnej.
     Niemcy potrzebuj okrelonych surowcaw, ktarych
     dostawy musz sobie zagwarantowa w dowolnych warunkach.
     Nie mog one dopuci do utworzenia przez wrogie
     pastwa baz lotniczych i morskich w okrelonych regionach.
     232


     Jednak  interesy  Rosji w  adnym  wypadku nie bd dotknite. Imperium
Rosyjskie  moe  si rozwija  bez  najmniejszego  uszczerbku  dla interesaw
niemieckich. {Mootow powiedzia, e  to  jest zupenie suszne.) Jeli  oba
kraje porozumiej si co do tego faktu, potrafi  uoy obopalnie korzystn
wspaprac  i zdoaj, pozby  si  tych  komplikacji,  tar  i  niepokojaw.
Oczywicie, e Niemcy i Rosja nigdy nie stan  si jednym wiatem. Oba kraje
zawsze bd istnie oddzielnie jak dwie  potne czci  wiata.  Same  mog
zbudowa  swoj przyszo,  jeeli  bd  uwzgldnia, przy  tym  interesyt
drugiej  strony. Niemcy  nie maj interesaw w Azji pracz wspalnych interesaw
gospodarczych  i   handlowych.   W  szczegalnoci  nie  maj  tam  interesaw
kolonialnych.  Opracz tego wiedz, e  przypuszczalne terytoria kolonialne w
Azji  najprawdopodobniej  odejd do Japonii. Jeli nagle  Chiny  rawnie si
znajd na orbicie  budzcych si narodaw, dowolne denia  kolonialne [wobec
tego ogromnego kraju], biorc pod uwag liczebnie ogromn ludno, od samego
pocztku bd skazane na fiasko.
     W Europie istnieje kilka punktaw stycznoci  midzy interesami Niemiec,
Rosji i Woch.  Kady z tych krajaw ma zrozumia ch posiadania wyjcia na
pene morze. Niemcy  chc wyj  do Morz Panocnego, Wosi  chc  zniszczy
„zasuw" na  Gibraltarze, a  Rosja dy do oceanu. Sprawa polega teraz
na tym, czy wielkie  szans maj  te trzy  mocarstwa  otrzymania  swobodnego
dostpu do oceanu bez  wzajemnych konfliktaw z tego powodu. To rawnie  jest
punktem wyjcia,  z  ktarego rozpatruje doprowadzenie do  systemu  stosunkaw
europejskich po wojnie.  Czoowi  dziaacze  pastwowi  Europy  nie  powinni
dopuci,  aby  ta  wojna  zrodziia  nowe   wojny.  Kwesti  t  naley  tak
uregulowa,  eby  przynajmniej  nie  w  bliskiej przyszoci  powstaiy nowe
konflikty.
     W tym duchu (Fiihrer) rozmawia z francuskimi dziaaczami pastwowymi i
by przekonany,  e osign  pewne  zrozumienie wzajemne  w kwestii  umowy,
ktara  doprowadzi  do  nawizania  na do  dugi  okres  zupenie  znonych
stosunkaw i  ktara  bdzie korzystna dla wszystkich  zainteresowanych  stron
chociaby  dlatego, e nowa wojna nie bdzie zagraa natychmiast. Powoujc
si na preambu Ukadu  o Zawieszeniu Broni z Francj1,  Fiihrer
wskaza Petainowi2 i Lavalowi3, e dopaki trwa wojna z
Angli,  dopaty nie  mona  poczyni krokaw,  cho troch przeczcych  celom
zakoczenia wojny przeciwko Wielkiej Brytanii.
     W innych regionach powstaj analogiczne problemy, ktare jednak s wane
tylko  w  toku  wojny.  Niemcy  nie  miay  na  przykad  adnych  interesaw
politycznych na Bakanach, lecz w dobie obecnej s zmuszone do aktywizowania
tam  swej  dziaalnoci  celem   zapewnienia  sobie  okrelonych   surowcaw.
Przyczyn tego s wycznie interesy wojenne, ktarych obrona nie jest
     233


     zajciem najprzyjemniejszym, poniewa na przykad siy wojskowe Niemiec
musz si znajdowa w Rumunii, setki kilometraw od baz zaopatrzeniowych.
     Z analogicznych przyczyn Niemcy nie znosz samej myli o tym, e Anglia
moe otrzyma baz wypadow w Grecji do budowy tam wojskowych baz lotniczych
i morskich. Rzesza w jakichkolwiek bd warunkach powinna temu zapobiec.
     W  takiej  sytuacji kontynuowanie wojny, naturalnie, ^est  niepodane.
Wanie  dlatego  Niemcy  chciay zaprzesta wojny  po  zakoczeniu kampanii
polskiej. W tym czasie Anglia i Francja mogy zaprzesta wojny, nie ponoszc
ze  swej  strony  ofiar;  jednak  wolay  j  kontynuowa.  Oczywicie, krew
zobowizuje rawnie do sprawiedliwoci. Rzecz niedopuszczaln  jest  to, by
okrelone kraje, ktare wypowiedziay i prowadziy wojn, nie zapaciy potem
rachunku.  (Fiihrer) da  to Francuzom  wyranie do  zrozumienia.  Jednak na
danym  etapie  rozwoju  wydarze  kwestia polega  na  tym,  ktary  z  krajaw
odpowiedzialnych za wojn  ma paci wicej. We wszystkich  wypadkach Niemcy
by  wolay  zakoczy wojn w ubiegym roku  i  zdemobilizowa sw armi, by
wznowi prac pokojow, poniewa z ekonomicznego punktu widzenia kada wojna
jest  zym biznesem. Nawet zwycizca musi ponie tyle strat przed wojn,  w
jej  toku  i po  zakoczeniu,  e swe  cele  moe osign znacznie taniej w
czasie pokoju.
     Mootow  si  zgodzi z  t  myl,  owiadczy,  e  w kadym  wypadku
osignicie celu za pomoc rodkaw wojennych kosztuje znacznie droej ni za
pomoc  pokojowych.  Fiihrer zaakcentowa nastpnie,  e w  obecnej sytuacji
Niemcy  z  powodu dziaa  wojennych  s  zmuszone do  aktywizowania  si  w
regionach, ktarymi  nie s zainteresowane pod  wzgldem  politycznym, lecz w
ktarych   maj  interesy  gospodarcze.  Jednak  ten  kurs  jest  podyktowany
wycznie celami samoza-chowawczosci. Mimo to ta aktywizacja dziaalnoci  w
omawianych  regionach, do  ktarej  Niemcy  misiay  si  uciec,  nie  bdzie
przeszkod na drodze do powszechnego bogiego spokoju, ktary nastpi paniej
i przyniesie narodom pracujcym w tyme kierunku realizacj ich nadziei.
     Opracz tego istnieje jeszcze problem Ameryki. Obecnie Stany Zjednoczone
uprawiaj  polityk  imperialistyczn.  Nie  walcz o  Angli, lecz  prabuj
zawadn Imperium Brytyjskim. W lepszym wypadku pomagaj  Anglii po to, aby
kontynuowa swe wasne przezbrojenie i, nabywajc bazy, zwiksza sw potg
wojskow.  W dalekiej  przyszoci  wypadnie  rozstrzygn  rawnie  kwesti
cisej wspapracy  tych krajaw, ktarych interesy zostan zahaczone w wyniku
rozszerzenia  sfery wpywaw  tego  mocarstwa anglosaskiego,  ktare  stoi  na
znacznie  trwalszej podstawie ni  Anglia. Zreszt, to nie ta kwestia, ktar
wypadnie rozstrzyga w najbliszej przyszoci; nie w 1945
     234


     roku,  lecz  dopiero najwczeniej  w  1970  lub  1980 roku to mocarstwo
anglosaskie  zacznie zagraa  wolnoci innych narodaw. W kadym  bd razie
Europa  kontynentalna  ju teraz  powinna si przygotowa do  takiego  biegu
wydarze  i  wspalnie   dziaa   przeciwko  Anglosasom  i  wszelkim  prabom
zagarnicia  wanych baz.  Dlatego  on (Fuhrer) wymieni  pogldy z Francj,
Wochami  i Hiszpani  po to, aby z pomoc tych  krajaw wprowadzi  w  caej
Europie  i  Afryce  co  w rodzaju  doktryny  Monroe4  i wspalnie
prowadzi now polityk kolonialn, zgodnie z ktdr kade z zainteresowanych
mocarstw bdzie dao dla siebie  jedynie tyle terytoriaw kolonialnych, ile
realnie moe wyzyska. W tych  regionach, gdzie  pozycje czoowego mocarstwa
nale  do  Rosji,  jej interesy  bd przestrzegane oczywicie w  pierwszej
kolejnoci. Urzeczywistni  si  to  w wyniku  wielkiej  wspapracy mocarstw,
ktare, trzewo  oceniajc istniejc realn sytuacj, bd. musiay okreli
odpowiednie do  ich  interesaw sfery  wpywaw  i naleycie postpowa  wobec
reszty  wiata. Oczywicie,  zorganizowanie  podobnej  koalicji  pastw jest
celem  bardzo skomplikowanym,  przy tym trudno  go nie  tyle przemyle, ile
wcieli w ycie.
     Nastpnie Fuhrer  powraci  do kwestii stosunkaw niemiecko-radzieckich.
Doskonale rozumie denie Rosji  do  uzyskania  nie zamarzajcych  portaw  z
bezpiecznym wyjciem na pene  morze. Niemcy  niewiarygodnie rozszerzyy sw
przestrze  yciowa w obecnych  prowincjach wschodnich. Przynajmniej  poow
tych   regionaw  jednak  naley  zaliczy   do   niezbdnych  pod   wzgldem
gospodarczym.  Moliwe,  e  zarawno  Rosja  jak  te  Niemcy nie  osigny
wszystkiego,  co planoway uzyska. Jednak w  kadym bd razie  sukcesy obu
krajaw  s wielkie.  Jeeli bez  uprzedzenia  spojrze  raz  jeszcze  na nie
rozstrzygnite problemy, uwzgldniajc  fakt, e Niemcy  wci  s  w stanie
wojny i  musz si  troszczy o regiony, ktare jako takie nie  maj dla nich
adnej wartoci  politycznej, ma si  rozumie, e obaj  partnerzy rawnie w
przyszoci  mog  odnie  powane  sukcesy. W zwizku  z  tym  Fuhrer zndw
powraci  do problemu  Bakanaw i  powtarzy,  e  Niemcy  z pomoc operacji
wojennych bd udaremnia  wszelkie praby Anglii zdobycia bazy  wypadowej  w
Salonikach. Niemcy wci zachowuj w  pamici przykre wspomnienia o  froncie
salonickim  podczas  pierwszej  wojny  wiatowej5.  W  zwizku  z
pytaniem    Mototowa   o   tym,    dlaczego    Saloniki    stwarzaj   takie
niebezpieczestwo,  Fuhrer wskaza na bliskie  pooenie  rumuskich  kopal
nafty, ktare Niemcy chc  obroni w  jakichkolwiek bd warunkach. Jednake,
gdy tylko zapanuje pokaj, wojska niemieckie natychmiast opuszcz Rumuni.
     W toku  rozmowy Fuhrer zapyta Mootowa, w jaki  sposab  Rosja zamierza
zapewni swe interesy na Morzu Czarnym i w  Cieninach. Niemcy bd gotowe w
kadej chwili pomac Rosji w polepszeniu jej sytuacji w Cies'ninach.
     235


     Mootow  odpowiedziai,  e  owiadczenia  Fiihrera   dotyczyy  kwestii
ogalnych i e na oga jest gotaw przyj  te rozwaania. Te jest zdania, e
w interesach  Niemiec jak ro'wnie  Zwizku Radzieckiego ley wspapraca obu
krajaw,  a  nie walka wzajemna.  Stalin da  mu konkretne  wskazo'wki  przed
wyjazdem  z  Moskwy; i  wszystko,  o czym  zamierza mo'wic, jest  zbiene  z
pogldami  Stalina.  Zgadza  si  ze  zdaniem Fiihrera,  e  obaj  partnerzy
odnieli  znaczne  korzyci z  porozumienia  niemie-cko-rosyjskiego.  Niemcy
otrzymay  bezpieczne zaplecze; jest rzecz powszechnie znan,  e miao  to
wielkie znaczenie  dla  przebiegu wydarze w cigu roku wojny. Jednoczes'nie
Niemcy osigny istotn korzy gospodarcz w Polsce. Dziki wymianie Litwy
na wojewadztwo lubelskie  zapobieono  jakimkolwiek  tarciom midzy  Rosj i
Niemcami. Zatem, mona uwaa ubiegoroczne porozumienie niemiecko-rosyjskie
za wykonane we wszystkich punktach, pracz  jednego,  a mianowicie Finlandii.
Kwestia   fiska  dotychczas  pozostaje   nierozstrzygnita.  Mototow  prosi
Fiihrera  powiedzie   mu,  czy  nadal  s  prawomocne  punkty  porozumienia
niemiecko-rosyjskiego   dotyczce  Finlandii.  Z   punktu   widzenia   rzdu
radzieckiego adne zmiany  tu nie  zaszy. Rzd  radziecki rawnie uwaa, e
ubiegoroczne  porozumienie  niemiecko-rosyjskie  jest   jedynie  czciowym
rozwizaniem wspalnych problemaw. Obecnie wyoniy si  nowe problemy, ktare
take naley rozwizywa.
     Nastpnie Mootow poruszy kwesti znaczenia Paktu Trzech.  Co  oznacza
Nowy  ad  w Europie i Azji oraz jaka rola bdzie wyznaczona w nim dla ZSRR?
Te zagadnienia musz by omawione podczas rozmaw berliskich oraz planowanej
wizyty  w  Moskwie  Ministra  spraw  zagranicznych  Rzeszy, na  co  Rosjanie
stanowczo licz. Opro'cz tego naley udokadni kwestie interesaw rosyjskich
na  Bakanach  i Morzu  Czarnym  dotyczce  Bugarii, Rumunii  oraz  Turcji.
Rzdowi  rosyjskiemu  atwiej  bdzie  udzieli  konkretnych  odpowiedzi  na
pytania poruszone przez Fiihrera,  jeli Fiihrer \vyjasni to wszystko.  Rzd
radziecki  interesuje  Nowy  ad  w Europie, szczegalnie jego forma i  tempo
rozwoju. Chciaby ro'wnie  mie pojcie  o granicach  tak  zwanej  wielkiej
przestrzeni wschodnioazjatyc-kiej.
     Fiihrer  odpowiedzia,  e Pakt  Trzech mia na celu uregulowanie stanu
spraw  w Europie zgodnie  z naturalnymi  interesami  krajaw  europejskich  i
Niemcy,  by  to wykona,  zwracaj  si  teraz do Zwizku  Radzieckiego, aby
wypowiedzia  swoje  zdanie  w   sprawie  interesujcych  go  regionaw.  Bez
wspadziaania  Rosji  Radzieckiej   nie   mona  osign  porozumienia  we
wszystkich wypadkach.  Dotyczy to nie tylko Europy, lecz rawnie Azji, gdzie
sama  Rosja bdzie  uczestniczy  w sprawie  okrelenia wielkiej przestrzeni
wschodnioazjatyckiej i wyrazi swe roszczenia.  Zadanie Niemiec w tej kwestii
sprowadza si do
     236


     poredniczenia.  Rosja w adnym  wypadku nie  bdzie  postawiona  przed
faktem dokonanym.
     Gdy  Fiihrer  zdecydowa  si na  prab  utworzenia wspomnianej powyej
koalicji mocarstw, najtrudniejsz  kwesti, jak naleao rozstrzygn, byy
nie  stosunki niemiecko-rosyjskie, lecz kwestia moliwoci wspapracy midzy
Niemcami, Francj i Wochami. Tylko .teraz jest  pewny,  e ten problem moe
by  rozwizany; dopiero  gdy  porozumienie  w  ogalnym  zarysie przyjy  w
ogalnym zarysie trzy mocarstwa, uwaa za moliwe skontaktowanie si z Rosj
celem porozumienia w kwestii Morza Czarnego, Bakanaw i Turcji.
     Na zakoczenie Fuhrer podsumowa, owiadczywszy, e  w pewnym sensie to
omawienie jest pierwszym konkretnym krokiem do wszechogarniajcej wspapracy
z  naleytym rozpatrzeniem zarawno problemaw  Europy Zachodniej, ktare musz
by  uregulowane midzy Niemcami,  Wochami  i  Francj,  jak  te problemaw
Wschodu,  ktare  przede  wszystkim  dotycz  Rosji i Japonii,  lecz  do  ich
rozwizania Niemcy proponuj swe dobre usugi porednika. Posuy to sprawie
przeciwdziaania  prabom  czynionym  ze  strony  Ameryki   „zarabiania
pienidzy na Europie". Stany Zjednoczone  Ameryki nie powinny mie interesaw
urzdowych ani w Europie, ani w Afryce, ani w Azji.
     Mototow  zgodzi si  z owiadczeniem  Fiihrera  co do  roli Ameryki  i
Anglii.  Udzia Rosji  w  Pakcie  Trzech  przedstawia mu  si  absolutnie do
przyjcia pod  warunkiem, e Rosja  jest  partnerem, a  nie obiektem.  W tym
wypadku  nie  widzi  adnych przeszkad  do  udziau  Zwizku Radzieckiego  w
ogalnych staraniach.  Jednake na  pocztku naley  cilej okreli  cele i
znaczenie   Paktu,  szczegalnie  w  zwizku   ze   zdefiniowaniem   wielkiej
przestrzeni wschodnioazjatyckiej.
     Z  powodu  moliwego  alarmu lotniczego  w tym miejscu  rozmowy zostay
przerwane  i  przeniesione na inny dzie.  Ftihrer  obieca  Mototowowi,  e
szczegaowo omawi z nim liczne kwestie poruszone w czasie tej rozmowy.
     Schmidt Berlin, 16 listopada 1940 r.
     0x08 graphic
     1 Ma si na wzgldzie  porozumienie  w Compie'gne zawarte 22
czerwca 1940 r.
     midzy  Francj, a  Niemcami  na cikich i  upokarzajcych dla Francji
warun
     kach. -- Przyp. J. F.
     2 Henry Philippe  Petain (24 kwietnia  1856 - 23 lipca 1951)
16 czerwca 1940 r.
     zostal mianowany  premierem  Francji, podpisa  rozejm  w  Compiegne  i
stan
     na  czele rzdu  Vichy, ktary istnia do 1944 r. Po  wyzwoleniu Francji
by
     sdzony i w  sierpniu 1945 r. skazany na kar mierci, ktar zamieniono
na
     doywotne wizienie z pozbawieniem wszystkich praw. -- Przyp. J. F.
     237


     3 Pierre  Laval  (28  czerwca 1883 - 15 padziernika 1945) -
wszed w skad
     rzdu Petaina jako zastpca premiera, od kwietnia  zas 1942 do sierpnia
1944
     by  premierem  rzdu  w  Vichy. Podczas wyzwolenia Francji  uciek  za
granic i
     zosta  aresztowany  w  amerykaskiej  strefie  okupacyjnej  w  Austrii
(Innsb-
     ruck). 1 sierpnia 1945 r. zosta wydany wadzom francuskim i wkratce
     stracony. -- Przyp. 1. F.
     4 Doktryna Monroe zostaa proklamowana 2 grudnia  1823  r. w
postaci
     posiania prezydenta Monroe do Kongresu USA. Doktryna wysuwaa zasad
     podziau s'wiata na system europejski i amerykaski. USA owiadczay o
     nieingerencji  w  sprawy  wewntrzne  pastw europejskich i  day  od
Europy
     wyrzeczenia si ingerencji w sprawy pakuli zachodniej. -- Przyp. I. F.
     5   Front    salonicki   (1915--1918)   utworzy    si    w
paz'dzierniku--listopadzie 1915 r.
     podczas pierwszej wojny wiatowej po wyldowaniu w Salonikach (Grecja)
     angielsko-francuskiego korpusu ekspedycyjnego w skadzie  5 angielskich
i 3
     francuskich  dywizji (ogaem  okoo 150 osab). Po'niej  korpus  zosta
przekszta
     cony w  tzw.  Armi Wschodni.  W  wyniku natarcia  rozpocztego  przez
wojska
     sojusznicze 15 wrzenia 1918  r. wojska bugarskie i II armia niemiecka
zostay
     rozbite.   29  wrzenia   Bugaria  kapitulowala.  Wojska   sojusznicze
przerway
     komunikacj midzy  Niemcami  i  Turcj oraz uzyskay moliwo zadania
ciosu
     z flanko'w mocarstwom centralnym, co wanie zapocztkowao ostateczne
     rozgromienie koalicji niemieckiej. -- Przyp. J. F.
     70.  ZAPIS  ROZMOWY  HITLERA  Z MOOTOWEM  (w  obecnoci  Ribbentropa i
Dekanozowa, a take radcaw ambasad Chilgera i Pawiowa w roli tumaczy)
     Berlin, 13 listopada 1940 r.
     Fuhrer  powraci  do  uwagi  Mootowa  uczynionej  podczas  wczorajszej
rozmowy,  e  porozumienie  niemiecko-rosyjskie  zostafo  wykonane  „z
wyjtkiem jednego punktu, a mianowicie Finlandii".
     Molotow  wyjani,   e  uwaga  ta  dotyczy   nie   tyle   samej  umowy
niemiecko-rosyjskiej, ile Tajnego Protokou.
     Fiihrer  odpowiedzia,  e  w Tajnym Protokole  sfery  wpywaw i  sfery
interesaw zostay okreilone oraz  podzielone midzy Niemcy i Rosj. Poniewa
kwestia  dotyczya faktycznego uzyskania terytoriaw, Niemcy dziaay zgodnie
z porozumieniem,  co byo niezupenie  tak  ze strony  Rosjan. W kadym bd
razie Niemcy  nie  zajy  adnych  terenaw wchodzcych do rosyjskiej  sfery
wpywow.
     O Litwie wspominano  ju wczoraj.  Bez  wtpienia,  e  w  tym  wypadku
odchylenia   od  pocztkowego   tekstu  porozumienia   niemiecko-rosyjskiego
dokonano z inicjatywy Rosji. Mona nie omawia kwestii, czy komplikacje, dla
ktarych zapobieenia
     238


     Rosjanie wnieli swe propozycje, byty realnym skutkiem podziau Polski.
W kadym  wypadku wojewadztwo lubelskie z punktu widzenia  gospodarczego nie
byo  kompensat, za Litw. Jednake Niemcy  widzieli,  e  sytuacja,  ktara
powstaa w toku  wydarze, doprowadzia do koniecznoci rewizji pocztkowego
porozumienia.
     To  samo dotyczy te Bukowiny. Po zawarciu porozumienia Niemcy nie byy
zainteresowane jedynie Besarabi. Mimo to rozumiay, e rewizja porozumienia
w pewnym stopniu moe by korzystna dla partnera.
     Analogiczna  sytuacja  jest  te  z  Finlandi.  Niemcy  nie  maj  tam
interesaw  politycznych.   Rzd   rosyjski  wie  o   tym.  W   czasie  wojny
rosyjsko-finskiej  Niemcy  speniay  wszystkie  swe zobowizania  dotyczce
przestrzegania absolutnie yczliwej neutralni sci.
     Tu Mootow  wtrci, e rzd  rosyjski  nie  mia  adnych  powodaw  do
krytyki pozycji Niemiec podczas tego konfliktu.
     W zwizku z  tym Fiihrer rawnie wspomnia, e nawet zatrzyma w Bergen
okrty wiozce do Finlandii bro i amunicj, do  czego  Niemcy  rzeczywicie
nie miay prawa. Pozycja  Niemiec podczas wojny  rosyjsko-finskiej napotkaa
na  powany opar reszty wiata, szczegalnie Szwecji. W  wyniku tego w czasie
nastpnej  kampanii norweskiej,  ktara  ju sama przez si  bya  ryzykowna,
[Niemcy] musiay wystawi wicej dywizji do  obrony  przeciw Szwecji, co nie
byoby potrzebne w innej sytuacji.
     Realna    sytuacja    jest     nastpujca:    w    mys'1    porozumie
niemiecko-rosyjskich Niemcy  uznaj, e  pod wzgldem  politycznym Finlandia
stanowi  dla  Rosji  pierwszorzdny  interes  i znajduje  si  w strefie jej
wpywu. Jednak Niemcy musz uwzgldni dwa momenty:
     Paki toczy si wojna, Niemcy s zainteresowane w
     otrzymaniu z Finlandii niklu oraz drewna i
     Nie ycz sobie na Morzu Batyckim adnych nowych
     konfliktaw, ktare jeszcze bardziej ogranicz ich swobod
     poruszania si w jednym z niewielu regionaw eglugi handlo
     wej, kto're jeszcze s otwarte dla Niemiec. Niesuszne byoby
     twierdzenie, e wojska niemieckie okupuj Finlandi. Wojska
     jedynie si transportuje przez Finlandi do Kirkenes, o czym
     Niemcy oficjalnie informoway Rosj. Z powodu wielkiej
     rozcigoci drogi pocigi musz si zatrzymywa dwa-trzy razy
     na terytorium fiskim. Jednake po zakoczeniu tranzytowego
     przewozu kontyngentaw wojskowych adne dodatkowe wojska
     nie; bd posyane przez Finlandi. (Fiihrer) akcentuje, e
     zarawno Niemcy jak te Rosja bd w naturalny sposab
     zainteresowane niedopuszczeniem dotego, by Morze Batyckie
     znowu si stao stref wojny. Od czasaw wojny rosyjsko-finskiej
     zaszy istotne zmiany w perspektywach operacji wojennych,
     239


     poniewa Anglia dysponuje bombowcami i myliwcami-bom-bowcami dalekiego
zasigu. Zatem, Anglia ma rawnie szans zagarnicia nieduej bazy wypadowej
na lotniskach fiskich.
     Jako   uzupenienie   tego    istnieje    rawnie   czynnik   wycznie
psychologiczny, ktary  jest  nader  uciliwy. Finowie mnie si bronili  i
zdobyli sympati caego  wiata, szczegalnie Skandynawii. W Niemczech midzy
innymi  podczas  wojny  rosyjsko-fiskiej   ludzie  w  pewnym  stopniu  byli
niezadowoleni z tej pozycji, jak Niemcy musiay zajc w wyniku porozumienia
z  Rosj  i rzeczywicie  j  zajy. Z  powodu wyej wymienionych wzgldo'w
Niemcy nie ycz  nowej wojny fiskiej. Jednake to  nie zahacza  o zgodne z
prawem roszczenia Rosji. Niemcy na nowo udowodniy to sw  pozycj w szeregu
kwestii, zwaszcza w kwestii umocnienia Wysp Alandzkich. Jednake paki toczy
si  wojna, ich interesy gospodarcze w  Finlandii s wane podobnie jak i  w
Rumunii.  Niemcy  licz  na poszanowanie tych interesaw rawnie  dlatego, e
same  w  swoim czasie  zademonstroway  cakowite zrozumienie  interesaw  na
f.itwie i w Bukowinie. W  kadym  bd razie nie maj  one adnych interesaw
politycznych w Finlandii i w zupenoci uznaj  fakt, e ten kraj wchodzi do
rosyjskiej strefy wpywu.
     Mototow w swej odpowiedzi  podkreli, e porozumienie 1939 r. miao na
wzgldzie  okrelone  stadium   rozwoju,  ktare  si   zakoczyo   wraz   z
zakoczeniem wojny polskiej, drugie stadium miao kres wraz z klsk Francji
i  teraz  si  znajduj  ju  w stadium  trzecim.  Przypomnia, e zgodnie z
tekstem  Porozumienia i jego  Tajnym  Protokoem zostaa  okrelona  wspalna
granica   niemiecko-rosyjska  oraz  uregulowane  kwestie   dotyczce  Pastw
Nadbatyckich, Rumunii, Finlandii i Polski.  W pozostaych  sprawach Mootow
si zgadza  z  uwagami  Fiihrera co  do  poczynionych  zmian.  Jednak  jeli
spojrze na ostateczn sytuacj, jaka powstaa w wyniku klski Francji, musi
przyzna,    e   nie   obeszo   si   te    bez    wpywu    Porozumienia
niemie-cko-rosyjskiego na wielkie zwycistwa niemieckie.
     Odnonie kwestii  rewizji pierwotnego  porozumienia dotyczcego Litwy i
wojewadztwa lubelskiego  Mototow pooy nacisk  na to, e Zwizek Radziecki
nie  zadaby  rewizji,  gdyby  Niemcy  tego   nie  chciay.   Jednak  jest
przekonany, e nowa decyzja bya w interesach obu krajaw.
     Tu Minister spraw zagranicznych  Rzeszy doda, e ma si rozumie Rosja
nie uczynia rewizji bezapelacyjnym warunkiem, lecz mimo to nalegaa  bardzo
uparcie.
     Mootow nastawa,  e  rzd radziecki nigdy nie odmawia  pozostawienia
wszystkiego  tak,  jak  to przewidywao pierwotne porozumienie. Bd co bd
Niemcy po odstpieniu Litwy jako kompensat otrzymay tereny polskie.
     240


     Fuhrer tu wtrci, e  z punktu  widzenia gospodarczego  t wymian nie
mona nazwa rawnowartociow.
     Mototow  wspomnia  wawczas kwesti  strefy  terytorium  litewskiego  i
podkreli,  e  rzd radziecki  dotychczas  nie  otrzyma  adnej  wyranej
odpowiedzi ze strony Niemiec w tej sprawie. Jednak wci jeszcze oczekuje na
[niemieck] decyzj.
     Przyzna, e kwestia Bukowiny zahacza o tereny nie wspomniane  w Tajnym
Protokole. Rosja pocztkowo ograniczya  swe dania  do Bukowiny Panocnej.
Jednak w  obecnej  sytuacji  Niemcy  musz zrozumie zainteresowanie  Rosjan
rawnie Bukowin Poudniow.  Ale  Rosja nie otrzymaa odpowiedzi  [Niemiec]
rawnie na t interpelacj. Zamiast tego  Niemcy zagwarantoway  jednolito
caego terytorium Rumunii, cakowicie lekcewac plany Rosji  co do Bukowiny
Poudniowej.
     Fiihrer odpowiedzia,  e  jeli Rosja zostawi dla siebie  nawet  tylko
cz  Bukowiny, bdzie  to  rawnie znacznym ustpstwem ze  strony Niemiec.
Zgodnie z ustnym porozumieniem bye  terytorium austriackie powinno wej do
niemieckiej  sfery wpywaw.  Opracz  tego tereny,  ktary  weszy  do  strefy
rosyjskiej  zostay nazwane, na przykad Besarabia. Co si tyczy Bukowiny, w
porozumieniu nie byo o tym  ani sowa. Wreszcie nie byo okrelone dokadne
znaczenie wyraenia „sfera wpywaw". Lecz Niemcy w  kadym bd  razie
nie  pogwaciy  porozumienia  dotyczcego  tych  kwestii.  Na  zastrzeenie
Mototowa, e zmiany  dokonane co do strefy terenaw litewskich i Bukowiny sie
miay a tak  wielkiego znaczenia  w porawnaniu  ze  zmianami, ktdre  Niemcy
przeprowadziy  w wielu  innych regionach z  uyciem siy  wojskowej, Fuhrer
odpar,  e tzw. „zmiany si ora" w ogale nie  stanowiy przedmiotu
porozumienia.
     Jednake  Mootow  obstawa   przy   wczeniej  przedstawionym  punkcie
widzenia, e zmiany dokonane przez Rosj byy nieznaczne.
     Fiihrer odrzek, i,  eby  wspapraca niemiecko-rosyjska w przyszoci
daa  pozytywne  wyniki,   rzd  radziecki  musi  zrozumie,  e  Niemcy  s
wcignite nie na ycie, lecz na mier do walki, ktar naley mimo wszystko
doprowadzi  do  pomylnego  koca.  Niezbdny  do  tego szereg  przesanek,
zalenych od czynnikaw ekonomicznych i wojennych. Niemcy chc zapewni sobie
za pomoc, wszelkich s'rodkow. Jeli Zwizek Radziecki znajdzie si w takiej
sytuacji,   Niemcy   ze   swej   strony   zademonstruj,   bd  zobowizane
zademonstrowa  takie  samo zrozumienie potrzeb rosyjskich.  Warunki,  jakie
chc  zapewni sobie Niemcy, nie s sprzeczne z porozumieniami z Rosj. Ch
Niemiec uniknicia wojny z nieprzewidzianymi skutkami na Morzu Batyckim nie
narusza porozumie
     241


     niemiecko-rosyjskich, wedug ktarych Finlandia wchodzi w stref wpywaw
Rosji. Gwarancje dane  na yczenie i  prob rzdu rumuskiego nie naruszyy
porozumie  co  do  Besarabii. Zwizek  Radziecki  powinien zrozumie, e  w
ramach dowolnej szeroko zakrojonej wspapracy  dwach krajaw  mona  osign
korzyci w znacznie  wikszym  zakresie,  ni  omawiane  obecnie  nieznaczne
zmiany. O  wiele doniolejsze sukcesy mona  odnie pod warunkiem, e Rosja
nie  bdzie  teraz  szukaa  korzys'ci  na  terenach, w  ktarych  Niemcy  s
zainteresowane na okres  trwania wojny. Im  Niemcy i Rosja, kroczc rami  w
rami,  poczyni  wiksze postpy w walce przeciw wiatu  zewntrznemu,  tym
znaczniejsze bd ich sukcesy w przyszos'ci, sukcesy  za te bd mniejsze,
jeli dwa  kraje powstan  przeciwko  sobie. [W pierwszym  przypadku] po raz
pierwszy na ziemi nie bdzie siy, ktara potrafi przeciwstawi  si tym dwom
krajom.
     W  swej  odpowiedzi  Mototow  wyrazi  zgod  co  do  ostatniej  opinii
Fiihrera. W zwizku  z  tym  chciaby zwraci uwag  na yczenie  przywadcaw
radzieckich,  szczegalnie  Stalina,  umocnienia  i  aktywizowania  stosunkaw
midzy obydwoma krajami.  Jednake w celu zaoenia trwaych podwalin pod te
stosunki  naley  wyjani  sprawy drugorzdnej  wagi  zatruwajce  stosunki
niemiecko-rosyjskie.  Do  nich  naley  kwestia  stosunkaw  midzy  ZSRR   i
Finlandi.  Jeli  Rosja  i Niemcy, dojd  do porozumienia  w  tej  sprawie,
kwesti t mona bdzie uregulowa bez wojny. Jednak nie moe by nawet mowy
o  pobycie  wojsk  niemieckich  w  Finlandii  i przeprowadzeniu w  tym kraju
demonstracji   politycznych  skierowanych   przeciwko  rosyjskiemu   rzdowi
radzieckiemu.
     Fiihrer odrzek", e  druga  cz  owiadczenia nie podlega omawieniu,
poniewa  Niemcy  nie  maj  z  tym  zwizku.  Midzy  innymi,   organizowa
demonstracje jest atwo, a paniej jest  nadzwyczaj trudno wyjani, kto by
ich rzeczywistym podegaczem. Co si tyczy wojsk niemieckich, moe zapewni,
e  wojska  niemieckie  przestan  si  pojawia  w  Finlandii  od  razu  po
osigniciu wspalnego porozumienia.
     Mototow  odpowiedzia,  e  pod  demonstracjami  ma na  myli  wysanie
delegacji fiskich do Niemiec lub przyjcia organizowane  na cze wybitnych
Finaw. Opracz tego, obecno wojsk niemieckich postawia Finaw w dwuznacznej
sytuacji.  Tak na  przykad  pojawiy si hasa typu: „Ci, co aprobuj
ostatni rosyjsko-fiski traktat pokojowy, nie s Finami!" i inne.
     Fiihrer odpar, e Niemcy zawsze okazyway tylko hamujcy
     wpyw i e zaleciy zarawno Francji, jak te szczegalnie
     Rumunii zgodzi si z daniami Rosjan.
     Mootow odpowiedzia, e rzd radziecki uwaa za swaj
     obowizek ostatecznie uregulowa kwesti fisk. Dlatego nie
     s potrzebne jakie' nowe porozumienia. Zgodnie z istniejcym
     242


     porozumieniem  niemiecko-rosyjskim  Finlandia  wchodzi w  sfer wpywaw
Rosji.
     Na  zakoczenie Fuhrer owiadczy  z tego  powodu, e Niemcy ie  chc,
dopuci do adnej  wojny  na  Morzu  Batyckim,  Finlandia  jest  im bardzo
potrzebna  jako dostawca niklu i drewna. W przeciwiestwie do Rosji, nie  s
one zainteresowane ni politycznie i nie okupoway adnych terenaw fiskich.
Midzy innymi, przewozy tranzytowe wojsk niemieckich bd zakoczone w cigu
najbliszych dni.  Potem  adne  eszelony  z  wojskiem  nie  bd  posyane.
Najwaniejszym  zagadnieniem  dla  Niemiec  jest to,  czy  Rosja  ma  zamiar
rozpocz wojn przeciw Finlandii.
     Mootow  wymijajco   odpowiedzia  na  to  pytanie  owiadczeniem,  e
wszystko  bdzie  w   porzdku,  jeli  rzd  fiski  odmawi  si  od  swego
dwuznacznego  stosunku  do  ZSRR i  jeli  zaprzestanie  agitacji  ludnos'ci
przeciw Rosji (z wysuwaniem hase analogicznych do wymienionego wyej).
     Na  zaprzeczenie Fiihrera, e - jak  on si  obawia -  nastpnego  razu
Szwecja moe sie wtrci  do wojny rosyjsko-firiskiej, Mototow odpowiedzia,
i nic nie moe powiedzie o  Szwecji, lecz musi  podkreli, e Niemcy, tak
samo  jak i Zwizek  Radziecki,  s  zainteresowane  neutralnoci, Szwecji.
Oczywicie,  obie  strony  s rawnie  zainteresowane  pokojem na Batyku  i
Zwizek Radziecki w peni moe zagwarantowa pokaj w tym regionie.
     Fuhrer  odpowiedzia, e [Niemcy]  z pewnoci  dowiadcz  na  sobie w
innej czci Europy, e nawet najlepsze plany wojskowe w istocie ograniczaj
si  do czynnikaw  geograficznych.  Moe  przypuszcza,  e w wypadku nowego
konfliktu w Szwecji i Finlandii  powstan komo'rki  oporu, kto're przygotuj
place do  ldowania  samolotaw Anglii  lub nawet Ameryki. Zmusi to Niemcy do
ingerencji.  (Fuhrer)  uczyni  to jednak  niechtnie.  Wspomina ju  o  tym
wczoraj,  e konieczno ingerencji  powstanie, moliwie, w Salonikach  i e
Saloniki mu zupenie wystarczy. I on absolutnie nie jest zainteresowany tym,
by  przejawia   aktywno  rawnie   na  Panocy.  Powtarzy,  e  przysza
wspapraca dwach krajaw moe doprowadzi do  zupenie innych wynikaw i Rosja
w  warunkach  pokoju otrzyma  wszystko  co,  jej  zdaniem,  jej  si naley.
Prawdopodobnie bdzie to  kwestia jedynie  szeciomiesicznego  lub rocznego
odroczenia. Opracz tego rzd  fiski  dopiero  co  nadesa not,  w  ktarej
zapewnia o chci najcilejszej i przyjacielskiej wspapracy z Rosj.
     Mototow odpowiedzia, e  czyny nie  zawsze odpowiadaj sowom i nalega
na  punkt widzenia,  ktary  przedstawi  wczeniej:  pokaj  w regionie Morza
Batyckiego moe byd zagwarantowany w stu  procentach, jeli midzy Niemcami
i Rosj
     243


     osignie  si cakowite porozumienie w  kwestii fiskiej. Uwzgldniajc
to, nie rozumie,  dlaczego Rosja powinna odkada realizacj swych planaw na
szes' miesicy  lub na rok. Wreszcie porozumienie  rosyjsko-niemieckie  nie
zawierao adnych ogranicze w czasie i w ramach swych sfer wpywaw adna ze
stron nie miaa skrpowanych rk.
     Po wskazaniu zmian uczynionych w porozumieniu na danie Rosjan Filhrer
owiadczy, e na Batyku wicej nie  powinno  by  adnej  wojny.  Konflikt
batycki  wywoa  nadzwyczajne  napicie  stosunkaw  niemiecko-rosyjskich  i
przeszkodzi  dalszej wielkiej wspapracy. Jego zdaniem,  przysza wspapraca
jest waniejsza ni uregulowanie w obecnej chwili kwestii drugorzdnych.
     Mootow odpowiedzia,  e sprawa tkwi  nie w kwestii  wojny na Batyku,
lecz w rozwizaniu problemu fiskiego w  ramach zeszorocznego porozumienia.
Odpowiadajc na pytanie ' Fuhrera owiadczy, e uregulowanie wyobraa sobie
w tyche ramach,  co i w Besarabii oraz  krajach  ssiednich1,  i
prosiby Fuhrera przedstawi swoje zdanie dotyczce tej kwestii.
     Gdy  Fiihrer odrzek, e  moe  jedynie powtarzy, i  z Finlandi  nie
powinno by wojny, poniewa podobny konflikt moe mie  daleko idce skutki,
Moiotow owiadczy, e taka pozycja wnosi do rozmowy nowy czynnik, ktary nie
by uzgodniony w zeszorocznej umowie.
     Fiihrer   odpowiedzia,   e  podczas  wojny  rosyjsko-fiskiej  pomimo
niebezpieczestwa, i w zwizku z ni w Skandynawii mogy by utworzone bazy
mocarstw   sojuszniczych2,  Niemcy   skrupulatnie  speniay  swe
zobowizania wobec Rosji i stale radziy Finlandii is na ustpstwa.
     W  zwizku  z  tym  Minister spraw  zagranicznych Rzeszy podkreli, e
Niemcy zaszy tak daleko, e odmawiy  prezydentowi  Finlandii korzystania z
niemieckiej kablowej  linii  cznoci  celem zwracenia  si przez  radio do
Ameryki.
     Nastpnie Fiihrer kontynuowa  wyjanienie, e podobnie jak swego czasu
Rosja podkrelaa, i rozbiar Polski  moe doprowadzi do napicia stosunkaw
niemiecko-rosyjskich, tak  teraz on owiadcza podobnie  otwarcie, e wojna z
Finlandi doprowadzi do takiego napicia w stosunkach niemiecko-rosyjskich.
Prosi  Rosjan  o  wykazanie  podobnego zrozumienia w tej  kwestii,  jakie on
wykaza rok temu w  sprawie Polski.  Bez wtpienia, przy  takiej genialnoci
dyplomataw rosyjskich mona znale drogi  i rodki do zapobieenia podobnej
wojnie.
     'Mootow odpowiedzia, e nie  rozumie obawy  Niemiec co do tego, i na
Batyku moe  rozgorza wojna. W ubiegym roku, gdy  sytuacja midzynarodowa
dla Niemiec bya gorsza ni obecnie,  Niemcy nie poruszay tej kwestii.  Nie
mawic ju  o tym, e Niemcy okupoway Dani, Norwegi, Holandi  i  Belgi,
cakowicie rozgromiy Francj i nawet teraz s przekonane, e
     244


     ju  prawie  pokonay Angli.  Uwzgldniajc to,  nie  widzi-,  na czym
polega niebezpieczestwo wojny na Morzu Batyckim. Musi zasign informacji
o tym,  czy Niemcy przytrzymuj si tego samego punktu widzenia, co i w roku
ubiegym.  Jeli  si  przytrzymuj bez zastrzee,  to w  kwestii  fiskiej
wyranie  nie  bdzie adnych  trudnoci.  Jednak  jeli  maj zastrzeenia,
wawczas powstaje nowa sytuacja, ktar naley omawi.
     Ftihrer odpowiadajc na  owiadczenie  Mootowa  dotyczce braku groby
wojny z  powodu Finlandii, podkreli,  e take zna si nieco  na  sprawach
wojennych i  uwaa  za moliw rzecz, e  w razie  przystpienia Szwecji  do
moliwej  wojny Stany  Zjednoczone uzyskaj baz wypadow w  tych regionach.
(Fiihrer) chce zakoczy  wojn  europejsk i moe  jedynie powtarzy, e  w
zwizku z niepewnym stosunkiem Szwecji nowa wojna na Batyku bdzie oznacza
napicie  w stosunkach niemiecko-rosyjskich ze wszystkimi wynikajcymi  std
skutkami. Czy  Rosja wypowie wojn Stanom Zjednoczonym w wypadku,  jeeli te
si wtrc w wyniku konfliktu fiskiego?
     Gdy  Mototow odpowiedzia,  e  ta kwestia  nie jest  aktualna, Fiihrer
powiedzia, i  gdy  nadejdzie czas,  bdzie  ju  zbyt  pano  na  podjcie
decyzji.  Kiedy nastpnie  Mototow  owiadczy, e nie  widzi  jakichkolwiek
oznak  pocztku  wojny  na Batyku, Fiihrer odpowiedzia, e  w tym  wypadku
wszystko  bdzie  w  porzdku  i  caa  dyskusja miaa  wycznie  charakter
teoretyczny.
     Minister spraw zagranicznych Rzeszy zsumowa, e
     Fiihrer owiadczy, i Finlandia znajduje si w sferze
     wpywaw Rosji i e Niemcy nie bd utrzymywa tam wojsk;
     Niemcy nie maj adnego zwizku z demonstracjami w
     Finlandii przeciwko Rosji i wykorzystuj swaj wpyw w innym
     kierunku, i
     3. Gawnym problemem na dugie lata jest wspapraca dwach
     krajaw, kto'ra ju przyniosa Rosji wielk korzy, lecz ktara w
     przyszoci da tak korzy, e w porawnaniu z ni dopiero co
     omawione kwestie oka si zupenie nieznaczne. Faktycznie
     jeszcze nie byo adnych powodaw do robienia problemu z
     kwestii fiskiej. Moliwe, e miao tu miejsce jedynie wzajem
     ne niezrozumienie. Wszystkim strategicznym daniom Rosji
     uczyniono zado poprzez traktat pokojowy z Finlandi.
     Demonstracje w zwycionym kraju nie s wcale czym'
     nienaturalnym i jeli, by moe, tranzyt wojsk niemieckich
     wywoa okrelon, reakcj ludnoci fiskiej, zniknie ona
     po zakoczeniu przewozaw tranzytowych wojsk. Zatem, jeli
     patrze na rzeczy realnie, adnych rozbienoci midzy
     Niemcami a Rosj nie ma.
     Fiihrer  podkreli,  e  w  zasadzie  obie  strony  si  zgodziy,  i
Finlandia wchodzi w sfer wpywaw Rosji. Zatem, zamiast
     245


     kontynuowania sporu wycznie  teoretycznego, lepiej naleaoby przej
do bardziej wanych problemo'w.
     Po  zwycieniu  zbankrutowanej   Anglii  podzieli  si   jej  wiatowe
gigantyczne  posiadoci  wielkos'ci 40  miliono'w kilometraw  kwadratowych.
Rosja przy  tym otrzyma dostp do nie zamarzajcego i rzeczywicie otwartego
oceanu [Indyjskiego]. Dotychczas 45 milionaw Anglikaw rzdzio 600 milionami
mieszkacaw Imperium Brytyjskiego.  Nawet Stany Zjednoczone  praktycznie nic
innego  nie  robi,  tylko  chwytaj sobie z  tej zbankrutowanej posiadoci
najlepsze   kawaki.  Niemcy   oczywicie  by   chciay  unikn  wszelkiego
konfliktu, ktary odcignie  ich od walki przeciwko sercu  imperium - Wy ;pom
Brytyjskim.  Dlatego  nie  yczy  wojny Woch  prze,wko  Grecji,  poniewa
cigao  to  siy ku  peryferiom,  zamiast ich skupienia w jednym  punkcie,
przeciwko Anglii.  To  samo si, zdarzy w  razie wojny^ na Batyku. Walka  z
Angli zostanie doprowadzona do  korica;  nie  wtpi,  e rozgromienie  Wysp
Brytyjskich doprowadzi do upadku imperium. Jest- utopi myle, e zarzdza
imperium  i utrzyma  je w  caoci  mona  gdzie  z  Kanady. Taka sytuacja
otwiera wiatowe  perspektywy. W cigu kilku najbliszych  tygodni za pomoc
wspalnych  rozmaw  dyplomatycznych  naley si  domawi o  udziale  Rosji  w
rozwizywaniu  tych  problemaw.   Wszystkie  kraje,   ktare  by   moe   s
zainteresowane zbankrutowan posiadoci, musz pooy kres rozbienociom
midzy  sob  i  skupi si wycznie  na  podziale  Imperium  Brytyjskiego.
Dotyczy to N;.emiec, Francji, Woch, Rosji i Japonii.
     Motoraw odpowiedzia, e z zainteresowaniem wysucha rozwaa Fiihrera
i e ze  wszystkim si zgadza.  Jednak jest mniej kompetentny w tej kwesti w
porawnaniu z Fuhrerem, ktary niewtpliwie wiele myla nad tymi problemami i
ma  o  nich  bardziej  konkretne  pojcie.  Na  pocztku rzecz  gawn jest
uregulowanie  wspapracy  niemiecko-rosyjskiej,  do ktarej paniej mog  si
doczy  Wochy i Japonia. W zwizku z tym  nie powinno by adnych zmian w
tym,  co  ju  zaplanowane;  naley tylko  przemyle  kontynuowanie  rzeczy
zacztych.
     Fiihrer nadmieni, e przysze kroki bd  nieatwe i  w  zwizku z tym
podkreli,  i  Niemcy  nie  chc  anektowa  Francji,  jak  to  si  zdaje
wyobrazili   sobie   Rosjanie.   Chce   on    utworzy   wiatow   koalicj
zainteresowanych  mocarstw,  do  ktarej  wejd Hiszpania,  Francja,  Wochy,
Niemcy, Rosja Radziecka i Japonia. Koalicja  ta ogarnie przestrze od Afryki
Panocnej do  Azji  Wschodniej.  Zjednoczy wszystkich,  kto  zechce otrzyma
korzy kosztem zbankrutowanej gospodarki  brytyjskiej. Wszystkie wewntrzne
sprzecznoci midzy czonkami  tej koalicji musz z tego punktu widzenia by
odrzucone albo  przynajmniej  zneutralizowane.  W tym celu naley uregulowa
cay szereg kwestii. Teraz jest przekonany,
     246


     e znalaz  sformuowanie,  ktare w jednakowym  stopniu  uczyni  zado
wszystkim zainteresowanym krajom Zachodu, tzn. Hiszpanii, Francji, Wiochom i
Niemcom.  Nieatwe byo  na przykad uzgodnienie punktu widzenia Hiszpanii i
Francji w  stosunku do Afryki Panocnej. Jednake  pojmujc, jak wielkie  s
przysze moliwoci,  oba kraje  nareszcie  poszy na  kompromis. Teraz,  po
uregulowaniu na  Zachodzie, powinno  byc osignite porozumienie  rawnie na
Wschodzie.  W  danym  przypadku nie jest to tylko  kwestia stosunko'w midzy
Rosj  Radzieck  a  Turcj,  tu  przed  nami  otwiera  si  rawnie  wielka
przestrze  azjatycka  wczajca  take  wycznie  regiony  azjatyckie  na
poudniu,  ktare  Niemcy ju  obecnie uznaj za sfer wpywaw Rosji. Jest to
kwestia  okrelenia  w  ogalnych  zarysach  granic  przyszej  dziaalnos'ci
narodo'w i  przekazania  narodowociom ogromnych terenaw, kto're bd  polem
ich dziaalnos'ci w cigu nastpnych 50-100 lat.
     Mototow  odrzek, e Fiihrer poruszy kwestie. kto're dotycz nie tylko
Europy, lecz take innych  terytoriaw. Pocztkowo  pragnie omawi terytorium
bardziej  bliskie Europie,  dokadniej  -  Turcj.  Zwizek  Radziecki  jako
mocarstwo czarnomorskie . jest  zwizane z kilkoma krajami. Kwestia, kto'r,
dopiero co omawiaa Komisja Dunajska,  nadal  jest nieuregulowana.  Poza tym
Zwizek Radziecki  wyrazi swe niezadowolenie Rumunii  z tego powodu,  e ta
przyja gwarancje Niemiec i  Woch bez konsultacji z Rosj. Rzd  radziecki
ju  dwukrotnie  wyraa sw  pozycj  i  odnias wraenie, e gwarancje  s
skierowane przeciwko interesom  Rosji  Radzieckiej,  „jeli  mona si
wypowiedzie otwarcie". Dlatego powstaje  kwestia zniesienia tych gwarancji.
Fiihrer na to owiadczy, e na pewien  czas jest to konieczne i dlatego ich
uchylenie jest  niemoliwe.  [Mototow  natomiast  znaw  podkreli,]  e  to
dotyczy interesaw Zwizku Radzieckiego jako mocarstwa czarnomorskiego.
     Potem Mototow zacz mawi o Cieninach, ktare,  powoujc si na wojn
krymsk3  i wydarzenia  lat  1918-19,  nazwa  bram  historyczn
Anglii do  napaci  na  Zwizek  Radziecki. Sytuacja  dla  Rosji jest  teraz
bardziej niebezpieczna, poniewa  Anglicy otrzymali baz wypadow, w Grecji.
Stosunki  midzy  ZSRR  i innymi  mocarstwami  czarnomorskimi  maj  wielkie
znaczenie  ze  wzgldaw  bezpieczestwa. W zwizku z  tym  Mototow  zapytuje
Fuhrera,  jak  Niemcy spojrz na udzielenie  przez  Rosj Bugarii - pastwu
niepodlegemu  lecemu najbliej ze  wszystkich4 od  Cies'nin  -
gwarancji na takich samych  warunkach, na ktarych Niemcy i Wochy udzieliy;
ich Rumunii. Jednake Rosja zamierza uprzednio otrzyma na to zgod Niemiec,
a take, jeli to moliwe, Woch.
     Na pytanie Moiotowa dotyczce pozycji Niemiec w kwestii Cienin Fiihrer
odpowiedzia,  e Minister  spraw zagranicznych Rzeszy  ju rozpatrywa  ten
problem i przewidzia rewizj Konwencji w  Montreux5  na korzys'
Zwizku Radzieckiego.
     247


     Minister  spraw zagranicznych Rzeszy potwierdzi  to  i  owiadczy, e
Wosi rawnie zajli yczliw pozycj w tej sprawie.
     Mototow ponownie poruszy kwesti  gwarancji  dla Bugarii  i zapewni,
(e  Zwizek Radziecki  nie zamierza w  adnych  okolicznociach ingerowa w
sprawy  wewntrzne tego kraju. Nie  odejd,oni [Sowieci] od  tej [obietnicy]
ani „o wos".
     Fuhrer  owiadczy co do gwarancji niemieckich i woskich  Rumunii,  e
byy  one jedyn rzecz, kto'ra skonia  Rumuni  do ustpienia  bez  walki
Besarabii   dla   Rosji.  Opracz   tego,   Niemcy   i  Wochy   bezwarunkowo
zainteresowane s Rumuni z  powodu jej zapasaw ropy naftowej i wreszcie sam
rzd rumuski prosi Niemcy o obron powietrzn i ldow regionaw naftowych,
poniewa nie  s zabezpieczone przed  napadem Anglikaw. Po  przypomnieniu  o
grobie wtargnicia  Anglikaw'  do Salonik Fuhrer powtarzy,  e Niemcy  nie
znios  podobnego wyldowania, lecz on  gwarantuje,  e przed kocem_  wojny
wszyscy onierze niemieccy zostan wyprowadzeni z Rumunii. W  odpowiedzi na
pytanie  Mototowa, jakie jest zdanie Niemiec co do gwarancji rosyjskich  dla
Bugarii, Fuhrer powiedzia, e jeeli si udzieli gwarancji na  tych samych
warunkach  co  gwarancje  niemiecko-woskie  dla  Rumunii,  wic  pocztkowo
powstanie  kwestia, czy Bugaria sama prosia o  takie gwarancje. Nie  wie o
adnych interpelacjach Bugarii na ten temat.  Poza tym, oczywicie powinien
zasign opinii Woch i dopiero potem potrafi co owiadczy.
     Jednake  czy  Rosja  uwaa,  e  ma  szans  w   dostatecznym  stopniu
zagwarantowa  swe  interesy  czarnomorskie  w  razie  rewizji  Konwencji  w
Montreux?  Na to pytanie nie  oczekuje natychmiastowej odpowiedzi,  poniewa
wie, e Mootow musi to omawi najpierw ze Stalinem.
     Moiotow odpowiedzia, e w tej  kwestii Rosja ma tylko  jeden cel. Chce
zabezpieczy  si przed napadem  przez Cieniny  i  uregulowa t kwesti  z
Turcj;  gwarancje  dla  Bugarii  uatwi  sytuacj. Rosja  jako  mocarstwo
czarnomorskie ma  prawo do  takiego bezpieczestwa i  jest pewna, e potrafi
znale u Turcji zrozumienie w tej kwestii.
     Fuhrer  odpowiedzia,  e  to  w przyblieniu  si zbiega z  niemieckim
punktem  widzenia,  zgodnie z  ktarym tylko  rosyjskie okrty wojskowe  bd
mogy swobodnie przepywa  przez Dardanele,  podczas gdy dla reszty okrtaw
wojennych Cies'niny bd zamknite.
     Mototow doda, e  Rosja chce  zabezpieczy  si przed ciosem ze strony
Cienin nie  tylko na  papierze, lecz take w rzeczywistoci, jest pewny, i
[Rosja] potrafi osign  w tej  kwestii porozumienie  z Turcj. W zwizku z
tym ponownie powraci do
     248


     0x08 graphic
     sprawy  gwarancji  rosyjskich  dla  Bugarii  i   powtarzy,  e  reim
wewntrzny kraju  pozostanie  nie naruszony, podczas gdy, z  drugiej strony,
Rosja gotowa  jest zapewni  Bugarii  dostp do Morza Egejskiego. Znowu si
zwraca  do  Fiihrera  jako  czowieka  odpowiedzialnego  za   ca  polityk
niemieck z pytaniem, jak Niemcy si ustosunkuj, do takich gwarancji.
     Fiihrer odpowiedzia kontrpytaniem, czy Bugaria rzeczywicie prosia o
gwarancje; ponownie owiadczy, e bdzie musia pozna zdanie Duce.
     Mootow  wskaza,  e  nie prosi  Fiihrera  o  ostateczn decyzj, lecz
jedynie o jego wasne zdanie.
     Fiihrer  odrzek,  e  nie  moe  zajc  okrelonej pozycji  w  adnych
okolicznociach,  dopaki nie  porozmawia  z Duce,  poniewa  ta  kwestia dla
Niemiec  ma  tylko  drugorzdne  znaczenie.  [Niemcy] jako wielkie mocarstwo
naddunajskie  zainteresowane  s  tylko  Dunajem, a  nie  wyjciem  do Morza
Czarnego.  I  jeli kiedykolwiek  zaczn  szuka powodu do  star  z  Rosj,
Cieniny nie bd im potrzebne do tego.
     Potem rozmowa nawizaa do omawiania wielkich planaw wspapracy  krajaw
zainteresowanych  zbankrutowan  gospodark  Imperium  Brytyjskiego. Fiihrer
zaakcentowa, e nie moe by oczywicie absolutnie pewny co do wykonalnoci
tych  planaw.  W kadym bd razie, jeli s one  nie do wykonania, przeoczy
si  wielk  moliwo historyczn. Po  omawieniu wstpnym  tych spraw przez
kanay  dyplomatyczne bd one widocznie raz  jeszcze  rozpatrzone w Moskwie
przez ministraw  spraw zagranicznych Niemiec, Woch i Japonii  razem z panem
Mootowem.
     W tym miejscu rozmaw Fiihrer zwraci uwag  obecnych na pan godzin i
powiedzia, e z powodu moliwych atakaw powietrznych Anglikaw lepiej bdzie
zakoczy pertraktacje teraz, poniewa  podstawowe sprawy  widocznie zostay
ju dostatecznie omawione.
     Podsumowujc owiadczy, e moliwo zapewnienia interesaw Rosji, jako
mocarstwa czarnomorskiego,  podlega  dalszemu  rozpatrzeniu  i  e  na  oga
dania Rosji co do przyszego jej pooenia w wiecie bd uwzgldnione.
     W sowie kocowym Mototow owiadczy, e Rosja Radziecka sama poruszya
szereg wanych i nowych spraw. Zwizek Radziecki  jako potne mocarstwo nie
moe sta na uboczu wanych spraw europejskich i azjatyckich.
     W kocu  [Mootow]  nadmieni o stosunkach rosyjsko-jpo-skich,  ktare
niedawno si polepszyy. Oczekuje, e polepszenie bdzie kontynuowane w do
szybkim tempie i dzikuje rzdowi Niemiec za jego starania w tym kierunku.
     Zadanie Rosji i Niemiec polega niewtpliwie na powiceniu
     249


     uwagi  uregulowaniu  stosunkaw   chirisko-japoriskich.  Chinom  rawnie
naley zapewni honorowe wyjs'cie, tym bardziej,  e Japonia teraz ma widoki
na Indonezj.


     Berlin, 15 listopada 1940 r.
     Schmidt


     0x08 graphic
     1 Ma si na  wzgldzie otw, Litw i Estoni. --  Przyp. J.
F. 2Ma si na wzgldzie Angli i Francj. --Przyp. 1. F.
     3 Odbywaa si w latach 1853-56. - Przyp. J. F.
     4 Opro'cz samej Turcji. - Przyp. J. F.
     5 Zgodnie  z  Konwencj,  o reimie  Cienin, podpisan,  20
lipca 1936 t. w
     szwajcarskim  miecie   Montreux,   w  czasie  wojennym  zakazane  byo
przejs'cie
     przez Cieniny okrtaw wojennych mocarstw wojujcych. --Przyp. J. F.
     71. ZAPIS ROZMOWY KOCOWEJ RIBBENTROPA Z MOOTOWEM
     13 listopada 1940 r.
     Tajne
     Czas rozmowy: od 21.45 do 24.00
     Miejsce rozmowy: schron przeciwlotniczy w domu Ministra
     spraw zagranicznych Rzeszy
     Z powodu ogoszonego alarmu lotniczego 13 listopada 1940 r.
     0 godz. 21.40, po kolacji w ambasadzie radzieckiej, Minister
     spraw zagranicznych Rzeszy von Ribbentrop i pan Mootow
     zeszli do schronu Ministra spraw zagranicznych Rzeszy celem
     prowadzenia rozmowy kocowej.
     Minister spraw zagranicznych/ Rzeszy  rozpocz rozmow  owiadczeniem,
e chce skorzysta  z okazji i uzupeni, a take dokadniej sformuowa to,
co ju omawiono wczeniej. Pragnie zreferowa panu Mootowowi swaj pogld na
perspektywy  prowadzenia  w  przyszoci  przez  Niemcy i  Zwizek Radziecki
wspalnej polityki wspapracy oraz wymieni te kwestie, ktare warto w zwizku
z tym omawi. Jednak on dobitnie podkrela, e s to jedynie nie ostatecznie
sformuowane  idee,  ktare moliwie  mog  by  zrealizowane  w przyszoci.
Gto'wn spraw jest kwestia wspapracy krajaw Paktu Trzech - Niemiec, Woch
     1 Japonii - oraz Zwizku Radzieckiego. Uwaa, e pocztkowo
     naley znale drog do okrelenia dokadnych granic sfer
     250


     wpywaw tych  czterech  pastw i do  osignicia porozumienia w kwestii
Turcji. Od pocztku rzecz bya jasna, e problem rozgraniczenia sfer wpywaw
dotyczy wszystkich czterech mocarstw, podczas  gdy tylko  Zwizek Radziecki,
Turcja, Wochy  i  Niemcy s zainteresowane w uregulowaniu  kwestii Cienin.
Przypuszcza, e  pan  Mootow  omawi  z  panem Stalinem kwestie  poruszone w
Berlinie.  Nastpnie  w  wyniku  dalszych  rozmaw osignie si  porozumienie
midzy Zwizkiem Radzieckim a Niemcami; paniej Minister spraw zagranicznych
Rzeszy zacznie pertraktacje z Wochami i Japoni,  eby si dowiedzie,  jak
lepiej uwzgldni ich interesy podczas rozgraniczania sfer  wpywaw.  Co si
tyczy Turcji, to ma  ju kontakt  z Wochami.  W przyszoci Wochy, Zwizek
Radziecki i Niemcy w interesie wszystkich  trzech  mocarstw wywrz presj na
Turcj. Jeli mocarstwa  pomylnie  sprowadz  interesy  wszystkich czterech
krajaw  do wspalnego  mianownika - co niewtpliwie jest  realne przy dobrych
chciach  - wyjdzie to wszystkim na  korzy. Nastpnym  etapem bdzie praba
ujcia tego wachlarza zagadnie w postaci dokumentaw poufnych. Jeli Zwizek
Radziecki  ma  ten  sam  punkt widzenia, tzn. gotaw  jest walczy  przeciwko
rozszerzeniu  i  o  jak   najszybsze  zakoczenie   wojny  {Minister   spraw
zagranicznych Rzeszy myli, e pan Mootow ju zamanifestowa sw gotowo w
poprzednich rozmowach), on, Ribbentrop, uwaa, e celem kocowym powinno by
porozumienie  midzy  mocarstwami  Paktu  Trzech  i  Zwizkiem   Radzieckim.
Naszkicowa tre  tego  porozumienia w  postaci konspektu i  dzi  chciaby
poinformowa o nim pana  Mootowa, podkrelajc-jednak, e nie  omawia tych
kwestii ani  z Japoni,  ani  z  Wochami.  Uwaa  za  rzecz  niezbdn,  by
pocztkowo uregulowa t kwesti midzy Niemcami i Zwizkiem Radzieckim. Nie
jest to wcale propozycja niemiecka, lecz - jak ju zaznaczono - jedynie do
ogalne obliczenia, ktare musz by przemylane  przez obie strony i omawione
midzy Mootowem i Stalinem. Celow rzecz byoby dalsze posuwanie sprawy, w
szczegalnoci - w  pertraktacjach dyplomatycznych midzy Wochami i Japoni,
jeeli  tylko kwestia  zostanie  uregulowana  midzy  Niemcami  a  Zwizkiem
Radzieckim.
     Potem  Minister  spraw  zagranicznych  Rzeszy  w  nastpujcych sowach
poinformowa pana Mootowa o tres'ci porozumienia:
     Rzdy  pastw Paktu Trzech -  Niemiec, Woch i Japonii z  jednej strony
oraz  rzd  ZSRR  z  drugiej  strony,  paajc   chci  ustalenia  w  swych
naturalnych  granicach  adu  sucego  dobru  wszystkich  zainteresowanych
narodaw  i  zaoenia  trwaych  podwalin pod  ich wspalne  w  tym  kierunku
starania doszy do nastpujcego porozumienia:
     251


     Artyku 1
     W Pakcie Trzech z dnia  27  wrzenia 1940 r. Niemcy, Wochy  i  Japonia
zgodziy si na stawianie wszelkimi moliwymi rodkami oporu przeksztaceniu
wojny w konflikt wiatowy i wspaln, wspaprac w  sprawie  jak najszybszego
przywracenia  pokoju na  caym wiecie.  Wyraaj gotowos' do  rozszerzenia
swej wspapracy z narodami  innych  czci s'wiata  dcych  do osignicia
tego  celu.  Zwizek  Radziecki  owiadcza, e aprobuje te  cele  i ze swej
strony  decyduje si  wespa z  Trzema  Mocarstwami opracowa wspaln  lini
polityczn.
     Artyku 2
     Niemcy,  Wochy, Japonia i Zwizek  Radziecki zobowizuj si  szanowa
nawzajem  naturalne sfery wpywaw; i o ile te  sfery wpywaw stykaj si  ze
sob, mocarstwa  stale bd si konsultowa midzy sob o krokach czynionych
celem rozstrzygnicia zaistniaych problemaw.
     Artyku 3
     Niemcy, Wochy, Japonia i Zwizek Radziecki zobowizuj si nie nalee
do  blokaw pastw  i nie przytrzymywa si adnych  blokaw midzynarodowych,
skierowanych przeciwko jednemu z Czterech Mocarstw.
     Cztery   Mocarstwa  bd  ze  wszech  miar  pomaga  sobie  nawzajem  w
dziedzinie ekonomiki, a take uzupenia i rozszerza istniejce midzy nimi
porozumienia.
     Minister  spraw zagranicznych Rzeszy doda,  e ukad ten zamierza  si
zawrze na 10 lat, pod warunkiem, e rzdy Czterech Mocarstw po upywie tego
terminu osign porozumienie w sprawie jego przeduenia.
     Ukad  podlega ogoszeniu.  Jako  uzupenienie  tego, powoujc  si na
wyej  wymieniony   ukad,   moe  by  zawarte   konfidencjonalne   (tajne)
porozumienie,  ktarego  posta  naley  jeszcze  ustali.  Ma  ono  okrela
interesy terytorialne Czterech Mocarstw.
     Punkt cikos'ci interesaw  terytorialnych  Niemiec, bez  uwzgldnienia
zmian terytorialnych, ktare zajd w Europie po zawarciu pokoju, znajduje si
w Afryce rodkowej.
     Punkt cikoci interesaw terytorialnych Woch, bez uwzgldnienia zmian
terytorialnych,  ktare  zajd w Europie po zawarciu pokoju,  znajduje  si w
Afryce Panocnej i Panocno-Wschodniej.
     Interesy   Japonii   musz   by   jeszcze   ucilone   przez   kanay
dyplomatyczne. Polegaj one widocznie  na przeprowadzeniu  linii bardziej na
poudnie od Wysp Japoskich i Mandukuo.
     252


     Punkt  cikoci  interesaw  Zwizku Radzieckiego przypuszczalnie  ley
bardziej  na poudnie od terytorium  Zwizku Radzieckiego w kierunku  Oceanu
Indyjskiego.  Takie poufne porozumienie  moe by uzupenione owiadczeniem,
e  Cztery  zainteresowane  Mocarstwa, rozstrzygajc  sporne  kwestie,  bd
szanowa  nawzajem interesy  terytorialne  i  nie  bd  przeszkadza  w ich
realizacji.
     Powysze  porozumienie musi by  uzupenione  drugim tajnym  protokoem
podpisanym midzy Niemcami, Wochami i Zwizkiem Radzieckim. Przypuszczalnie
w drugim tajnym protokole moe by powiedziane, e Niemcy, Wochy  i Zwizek
Radziecki w razie podpisania porozumienia midzy Niemcami, Wochami, Japoni
i  Zwizkiem  Radzieckim  zgodz  si  z tym, e we  wspalnym interesie ley
zwolnienie Turcji od jej poprzednich  zobowiza i stopniowe skonienie  jej
do wspapracy  politycznej z nimi.  Owiadczaj  one, e bd dy  do tego
celu w cisym kontakcie wzajemnym i zgodnie z ustalon procedur.
     Niemcy, Wochy i Zwizek Radziecki wspalnie doo stara, aby anulowa
zawart w Montreux konwencj o Cies'ninach, ktara dziaa obecnie, i zastpi
j inn,  kto'ra  udzieli Zwizkowi Radzieckiemu  nieograniczonego prawa  do
przejs'cia jego marynarki wojennej przez Cieniny w dowolnym czasie, podczas
gdy inne  mocarstwa, opracz mocarstw czarnomorskich, a take Niemcy i Wochy
w  zasadzie  si zrzekn  prawa  do przejcia swych okrtaw wojennych  przez
Cieniny.  Prawo do swobodnego przejcia statkaw handlowych  przez Cieniny,
ma si rozumie, w zasadzie bdzie zachowane.
     W  zwizku  z  tym  Minister spraw zagranicznych  Rzeszy owiadczy  co
nastpuje:
     Rzd niemiecki zaaprobuje gotowo Zwizku Radzieckiego do wspapracy z
Wochami, Japoni i Niemcami. W  najbliszej przyszoci ambasador niemiecki
w Moskwie hrabia von Schulenburg  i ambasador radziecki w  Berlinie wyjani
t  spraw. Jak  wynika  z owiadczenia  zawartego w licie  pana Stalina, w
zasadzie nie wyraa  on sprzeciwu  wobec  wspalnego rozpatrzenia kwestii, co
potwierdzi  pan Mootow  podczas swego pobytu  w  Berlinie;  zatem zwoanie
konferencji ministraw  spraw  zagranicznych  Niemiec, Woch i  Japonii celem
podpisania  podobnego  porozumienia  staje  si  gawnym celem. On, Minister
spraw  zagranicznych  Rzeszy, rozumie  oczywis'cie, e  podobne  zagadnienia
wymagaj uwanego przestudiowania. Dlatego  nie  czeka na  odpowiedz od pana
Mootowa dzi. Cieszy si jednak,  e mia okazj poinformowa pana Mootowa
w nieco bardziej konkretnej postaci o motywach, jakimi ostatnio  kieruj si
Niemcy. Opracz tego, chciaby powiedzie panu Mootowowi co nastpuje:
     253


     Jak panu  Mootowowi  jest  wiadome, on,  Minister spraw  zagranicznych
Rzeszy,  zawsze  wykazywa  szczegalne  zainteresowanie  stosunkami   midzy
Japoni  i  Zwizkiem  Radzieckim.  Bardzo  by  pragn,  eby  pan  Mootow
zakomunikowa mu, w jakim stanie s te stosunki obecnie. O  ile jest wiadome
rzdowi  niemieckiemu, Japonia z  trwog si ustosunkowaa do idei  zawarcia
paktu  o   nieagresji.  Nie  zamierza  wtrca  si  do   spraw,  kto're  go
bezporednio nie dotycz, lecz myli, e byoby  rzecz poyteczn omawi t
kwesti z  Mootowem. Jeli jest  podane porednictwo  ze  strony Niemiec,
chtnie si tego podejmie.  Oczywicie, dobrze pamita replik pana Stalina,
gdy ten ostatni  powiedzia, e zna Azjataw lepiej ni pan  Ribbentrop. Mimo
to chciaby przypomnie, e wie o gotowoci rzdu japoskiego do osignicia
porozumienia ze Zwizkiem Radzieckim. Odnias take wraenie, e na wypadek,
jeli pakt
     0 nieagresji stanie si rzeczywistoci, Japoczycy bd gotowi
     do uregulowania reszty zagadnie po dobremu. Chce dobitnie
     wskaza, e Japonia nie prosia rzd niemiecki o porednictwo.
     Jednak on, Minister spraw zagranicznych Rzeszy, orientuje si,
     jak wygldaj sprawy i wie, e w razie zawarcia paktu o
     nieagresji Japonia zgodzi si uzna Mongoli Wewntrzn i
     Sinciang za rosyjsk sfer wpywu pod warunkiem, e zostanie
     osignite porozumienie z Chinami. Porozumienie o moliwym
     deniu radzieckim w kierunku Indii Brytyjskich moe by
     rawnie zawarte, jeli w tej kwestii zostanie osignite poro
     zumienie midzy Zwizkiem Radzieckim a krajami Paktu
     Trzech. I rzd japoski skonny i na rk radzieckim chciom
     dotyczcym koncesji ropy naftowej i wgla na Sachalinie, ale
     musi pocztkowo przezwyciy opar istniejcy wewntrz
     kraju. Rzdowi japoskiemu byoby atwiej, gdyby uprzednio
     zosta zawarty pakt o nieagresji ze Zwizkiem Radzieckim. Bez
     wtpienia, potem zwiksz si szans rawnie na porozumienie
     w pozostaych sprawach.
     Na  zakoczenie  Minister  spraw  zagranicznych  Rzeszy  poprosi  pana
Mootowa o wyuszczenie swych pogldaw na omawiane sprawy.
     Mawic o Japonii, pan Mototow odpowiedzia, e ma nadziej
     1 przekonanie, i teraz osign wikszy postp na drodze ku
     wzajemnemu zrozumieniu. Stosunki z Japoni zawsze byy
     skomplikowane i sprzeczne. Mimo to teraz s perspektywy
     znalezienia wzajemnego zrozumienia. A propos, Japonia
     jeszcze przed zmian rzdu zaproponowaa zawarcie ze Zwiz
     kiem Radzieckim paktu o nieagresji, w zwizku z czym rzd
     radziecki wysun przed rzdem japoskim szereg pyta.
     Odpowiedzi na nie jeszcze nie otrzymano. Dopiero po ich
     uzyskaniu zaczn si pertraktacje - pertraktacje, ktare nie
     mog nie poruszy caego zestawu kwestii. Zatem, rozstrzyg
     nicie problemu wymaga bdzie pewnego czasu.
     254


     Co si tyczy Turcji, Zwizek  Radziecki proponuje, e przede  wszystkim
naley osign porozumienie  o Cieninach. Niemcy i  Zwizek Radziecki  si
zgodziy, e Konwencja zawarta w Montreux stracia wszelki sens. Dla Zwizku
Radzieckiego, jak  te  innych  wielkich  mocarstw  czarnomorskich  jest  to
kwestia otrzymania realnych gwarancji swego  bezpieczestwa. Na  Rosj,  jak
wiadczy  historia,  czsto  napadano   wanie   przez   Cieniny.  Zwizku
Radzieckiego nie zadowoli, ma si rozumie, umowa papierowa, bdzie dy do
uzyskania realnych gwarancji swego bezpieczestwa. Dlatego t kwesti naley
zbada  i  omawi  szczegaowiej.  Zagadnienia,  ktare  interesuj   Zwizek
Radziecki na  Bliskim  Wschodzie, dotycz nie tylko Turcji, lecz rawnie  na
przykad Bugarii, o  ktarej Mootow  mawi szczegaowo w swych  poprzednich
rozmowach z  Fuhre-rem. Zwizek  Radziecki interesuj  rawnie  losy Rumunii
oraz Wgier i w adnych okolicznociach nie mog  by mu obojtne. Nastpnie
rzd  radziecki  chciaby  wiedzie,  jakie  s zamiary Mocarstw  Osi  wobec
Jugosawii i  Grecji,  a take -  jakie  s  zamiary Niemiec  co  do Polski.
Poruszajc  sprawy  przyszoci  Polski,  przypomnia,  e  podpisany  przez
Zwizek Radziecki  i  Niemcy Protoka bezwzgldnie wymaga wymiany  pogldaw.
Zapyta,  czy Protoka  ma  moc  prawn  z  punktu  widzenia  Niemiec.  Rzd
radziecki  take  jest  zainteresowany  zachowaniem   neutralnoci  Szwecji;
chciaby wiedzie, czy  rzd  niemiecki  nadal  jest  zdania,  e zachowanie
neutralnoci  ley  w interesach Zwizku Radzieckiego  i Niemiec.  Poza tym,
istnieje  kwestia  prawa do  wyjcia z  Morza Batyckiego (Duy i Mary Belt,
Zund,  Kattegat,  Skagerrak). Rzd radziecki ywi  nadziej,  e  kwestia ta
podlega takiemu samemu omawieniu, co obecnie kwestia o Komisjach Dunajskich.
Kwesti fisk wyjaniono  ju podczas jego poprzednich  rozmaw  z Fuhrerem.
Byby wdziczny Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy, gdyby ten skomentowa
wyej  wymienione kwestie, poniewa sprzyjaoby  to  wyjanieniu  wszystkich
spraw poruszonych przedtem przez pana von Ribbentropa.
     W odpowiedzi Minister spraw zagranicznych Rzeszy owiadczy,  e nie ma
adnych  komentarzy  co  do  kwesti  bugarskiej,  pracz tych,  ktarych panu
Mootowowi  udzieli  Fuhrer. Przede wszystkim naley okreli, czy Bugaria
yczy jakichkolwiek gwarancji ze strony Zwizku  Radzieckiego. Poza tym rzd
niemiecki nie  moe  zaj  okrelonej pozycji  w tej  kwestii bez wstpnych
konsultacji z  Wochami.  Co si tyczy reszty kwestii, uwaa, e zostay one
ju  „sprawdzone"  przez  pana  Mototowa.  Niemcy  take  jak  Zwizek
Radziecki s zainteresowane  w zachowaniu neutralnoci Szwecji. Jeli chodzi
o  prawo  do  wyjcia z  Morza Batyckiego,  to Morze Batyckie  jest morzem
wewntrznym i Niemcy s, zainteresowane w zachowaniu tam prawa do swobodnego
poruszania si floty morskiej. Jednak
     255


     poza granicami  Morza  Batyckiego  toczy  si wojna.  I  nie  nadszed
jeszcze  czas omawiania nowego  porzdku rzeczy w Polsce. Kwesti  bakask
poruszano ju  szeroko podczas  rozmaw.  Jestemy  zainteresowani  Bakanami
wycznie z ekonomicznego punktu  widzenia  i nie chcemy, by  Anglia nas tam
niepokoia.   Moskwa   prawdopodobnie  mylnie   zinterpretowaa   udzielenie
gwarancji niemieckich Rumunii. Tote chce jeszcze raz  powtarzy, e w  owej
chwili  starciom  midzy Wgrami  i  Rumuni mona byo  zapobiec  jedynie z
pomoc zdecydowanych dziaa. Gdyby on, Minister spraw zagranicznych Rzeszy,
nie wtrci si, Wgry wystpiyby przeciwko Rumunii. Z  drugiej strony, nie
mona byo zmusi Rumunii do ustpienia tak wielkiego terytorium, gdyby rzd
rumuski   nie   uzyska   gwarancji   integralnoci   terytorialnej   swego
kraju1.   Podczas  podejmowania  tych  wszystkich  decyzji   rzd
niemiecki kierowa si wycznie deniem do zachowania pokoju na Bakanach,
a  take  zapobieenia  umocnieniu  tam  pozycji  Anglii  i  pojawieniu  si
przeszkad w zaopatrywaniu Niemiec. Zatem, nasze dziaania na Bakanach mona
wytumaczy  wycznie okolicznociami wojny z Angli. Gdy tylko Anglia uzna
sw  porak i  poprosi  o  pokaj,  interesy  niemieckie  na  Bakanach bd
ograniczone  wycznie  do  sfery  ekonomicznej. Wojska  niemieckie  zostan
wyprowadzone z  Rumunii.  Niemcy, jak ponownie owiadczy  Fiihrer, nie maj
interesaw  terytorialnych na Bakanach. Moe jedynie powtarzy raz i  drugi,
e gawna kwestia  polega na tym, czy Zwizek Radziecki jest goto'w  i  moe
wspapracowa  z nami w sprawie  likwidacji  Imperium Brytyjskiego. W innych
kwestiach szybko  doszli-bysmy do porozumienia, gdybymy osignli sukcesy w
rozszerzeniu naszych stosunkaw  i rozgraniczeniu sfer wpywaw.  O tym, gdzie
si  znajduj  te  sfery  wpywaw,  mawiono  niejednokrotnie.  Jak  dobitnie
owiadczy Fiihrer,  interesy  Zwizku Radzieckiego i  Niemiec wymagaj,  by
partnerzy nie stali jeden naprzeciwko drugiemu, lecz rami w rami wspierali
si  wzajemnie w swych  deniach.  Bardzo  by  si cieszy,  gdyby  Mootow
skomentowa  wysunity przed  nim  problem. W porawnaniu z  tymi wielkimi  i
gawnymi   kwestiami  pozostae   s   absolutnie   nieznaczne   i   zostan
automatycznie uregulowane natychmiast  po  osigniciu  wspalnej  umowy.  Na
zakoczenie  chciaby przypomnie panu Mootowowi, e ten  ostatni  powinien
odpowiedzie mu na pytanie, czy idea uzyskania dostpu do Oceanu Indyjskiego
w zasadzie nci Zwizek Radziecki.
     Mootow w swej odpowiedzi wskaza, e Niemcy ju uwaaj wojn z Angli
za wygran.  Dlatego, jeeli  byo powiedziane  z innego  powodu, e  Niemcy
tocz wojn przeciwko Anglii  nie na ycie, lecz na mier, nie pozostaje mu
nic  doda,  tylko  przypuszcza,  e Niemcy  tocz  walk „na ycie",
Anglia natomiast - „na mier". W peni aprobuje ide wspapracy, z
     256


     tym zastrzeeniem, e strony  powinny  doj do cakowitego zrozumienia
wzajemnego. Mysl ta bya ju wyraona  w licie Stalina. Rozgraniczenie sfer
wplywow take naley przemyle. Jednake  w tej  kwestii on,  Mototow,  nie
moe obecnie zaj okrelonego stanowiska,  gdy nie wie, jakie  jest zdanie
Stalina i  innych  jego przyjacia  w  Moskwie.  Musi jednak  owiadczy, e
wszystkie te  wielkie sprawy dnia jutrzejszego nie  mog  by  oddzielone od
spraw  dnia  dzisiejszego i od problemu wykonania istniejcych  porozumieli.
Przed przystpieniem do rozwizywania  nowych zada  naley zakoczy to, co
ju byo  zaczte.  Rozmowy, ktare  on,  Mototow, prowadzi  w Berlinie, bez
wtpienia byy bardzo  poyteczne.  I uwaaby  za stosowne,  eby poruszone
kwestie  w  przyszoci  omawiali  ambasadorzy   obu  krajaw   przez  kanay
dyplomatyczne.
     Nastpnie  pan  Mototow  serdecznie  si  poegna  z  Ministrem  spraw
zagranicznych Rzeszy, podkreli",  e  nie auje, i by nalot powietrzny,
albowiem  dziki niemu  przeprowadzi tak wyczerpujc  rozmow z Ministrem
spraw zagranicznych Rzeszy.
     Chilger Moskwa, 18 listopada 1940 r.2
     Dodatek do rozmowy Projekt Porozumienia
     Porozumienie midzy Mocarstwami Paktu Trzech - Niemiec, Woch i Japonii
z jednej strony a Zwizkiem Radzieckim z drugiej strony.
     Rzdy Mocarstw Paktu Trzech - Niemiec, Woch i Japonii z jednej strony
     oraz
     Rzd ZSRR z drugiej strony,
     wiedzione   chci   dla  dobra  wszystkich   zainteresowanych  narodaw
zaprowadzenia nowego  adu w swych naturalnych  sferach  wpywaw w  Europie,
Azji i Afryce i pooenia nadzwyczaj trwaych podwalin pod wspalne wysiki w
tym kierunku, umawiy si:
     Artyku 1
     W Pakcie  Trzech zawartym 27 wrzenia 1940 r. w Berlinie Niemcy, Wochy
i Japonia zgodziy si wszelkimi moliwymi s'rodkami

     257



     opiera si  przeistoczeniu wojny w konflikt s'wiatowy i razem pracowa
na rzecz jak najszybszego przywracenia  pokoju  na  caym s'wiecie. Wyraaj
gotowo pogbiania swej wspapracy z narodami innych krajaw, ktare d do
osignicia tego  samego celu. Zwizek Radziecki owiadcza, e aprobuje cele
Mocarstw Paktu  Trzech  i ze swej strony zgadza si naladowa t sam lini
polityczn co Mocarstwa Paktu Trzech.
     Artyku 2
     Niemcy, Wochy  i  Japonia oraz Zwizek  Radziecki  zobowizuj si  do
wzajemnego poszanowania naturalnych sfer wpywo'w. Poniewa te sfery wpywaw
stykaj si,  Mocarstwa  b,d  stale  si konsultowa  wzajemnie  o krokach
czynionych w celu rozstrzygania powstajcych problemaw.
     Niemcy,  Wochy  i  Japonia  ze  swej  strony  owiadczaj,  e  uznaj
istniejce granice Zwizku Radzieckiego i bd je szanowa.
     Artyku 3
     Niemcy,  Wochy i  Japonia oraz Zwizek  Radziecki  zobowizuj si nie
nalee do  blokaw  pastw  i  nie popiera adnych  blokaw midzynarodowych
skierowanych przeciwko jednemu z Czterech Mocarstw.
     Cztery  Mocarstwa  ze  wszech   miar  bd  pomaga  sobie  nawzajem  w
dziedzinie  gospodarki,  a take uzupenia  i rozszerza  istniejce midzy
nimi porozumienia.
     Artyku 4
     Porozumienie nabiera  mocy prawnej  od chwili podpisania i zawarte jest
na okres  10  lat.  Rzdy  Czterech Mocarstw zawczasu, przed upywem terminu
porozumienia, bd si konsultowa wzajemnie-w sprawie jego przeduenia.
     Sporzdzono cztery oryginay w  jzyku niemieckim, woskim, japoskim i
rosyjskim.
     Moskwa, 1940 r.3
     Projekt
     Tajny Protoka nr 1
     Rzdy Niemiec, Woch  i Japonii  oraz Zwizku Radzieckiego  w zwizku z
podpisaniem   dzi   zawartego  midzy  nimi  Porozumienia  owiadczaj   co
nastpuje:
     1) Niemcy owiadczaj, e bez uwzgldnienia tych  zmian terytorialnych,
jakie zajd w Europie po zawarciu  pokoju, podstawowe  interesy terytorialne
maj w Afryce rodkowej.
     258


     0x01 graphic

     W   taki   sposab   w   1938   roku    przedstawiano   w   ZSRR    pakt
antyko-minternowski, do ktarego w 1940 roku zdecydowa przyczy
     si Stalin
     259


     Wochy owiadczaj, e bez uwzgldnienia zmian teryto
     rialnych, jakie zajd w Europie po zawarciu pokoju, swe
     podstawowe interesy terytorialne maj w Afryce Panocnej i
     Panocno-Wschodniej.
     Japonia owiadcza, e swe podstawowe interesy teryto
     rialne ma w regionie Azji Wschodniej na poiudnie od esarstw.a
     Japoskiego.
     Zwizek Radziecki owiadcza, e swe podstawowe interesy
     terytorialne ma na poudnie od swego terytorium w kierunku
     Oceanu Indyjskiego.
     Cztery  Mocarstwa oznajmiaj,  e zachowujc swe prawo  do  regulowania
nieistotnych kwestii,  bd szanoway  nawzajem  interesy terytorialne i nie
bd czyniy przeszko'd w ich urzeczywistnieniu.
     Moskwa, 1940 r.
     Projekt
     Tajny Protoka nr 2
     do  porozumienia  zawartego  midzy  Niemcami,  Wochami   i  Zwizkiem
Radzieckim
     Z  okazji  podpisania  dzi  Porozumienia  midzy  Niemcami,  Wochami,
Japoni  i Zwizkiem Radzieckim, przedstawiciele  Niemiec, Woch  i  Zwizku
Radzieckiego owiadczaj co nastpuje:
     Niemcy, Wochy i Zwizek Radziecki s zdania, e w ich
     interesach ley zwolnienie Turcji od powzitych przez ni
     zobowiza midzynarodowych i stopniowe zaangaowanie do
     wspapracy politycznej. Owiadczaj, e bd zmierza ku
     temu celowi za porednictwem s'cisych konsultacji zgodnie z
     ogalnym planem dziaa, ktary zostanie nakrelony w przy
     szoci.
     Niemcy, Wochy i Zwizek Radziecki owiadczaj o swym
     zgodnym zamierzeniu zawarcia z Turcj wielostronnej umowy,
     w ktarej Trzy Mocarstwa uznaj istniejce granice Turcji.
     3) Niemcy, Wochy i Zwizek Radziecki bd wspalnie
     pracowa nad zastpieniem obecnej Konwencji o Cieninach
     zawartej w Montreux now konwencj. Na mocy tej konwencji
     Zwizek Radziecki uzyska nieograniczone prawo do przejs'cia
     w dowolnym czasie swej marynarki wojennej przez Cies'niny,
     podczas gdy wszystkie inne Mocarstwa, z wyjtkiem Mocarstw
     Czarnomorskich, a take Niemiec i Woch, zrzekn si prawa do
     260


     przejcia  przez  Cieniny swych  okrtaw  wojennych. Oczywicie statki
handlowe  zachowaj,  w  zasadzie  prawo   do  swobodnego  przejs'cia  przez
Cies'niny.
     Moskwa, 1940 r.
     0x08 graphic
     1  30  sierpnia  1940   r.  Rbbentrop  i   Minister   spraw
zagranicznych Woch
     Ciano, ktarzy byli „arbitrami" w sporze midzy Rumuni a Wgrami,
przyjli
     uchwa,   w  myl   ktarej  czs'ciowo   zadouczyniono   Yoszczeniom
terytorialnym
     Wgier i Rumunii. „Drugi arbitra wiedeski"  pozwoli  Wgrom na
oderwanie
     od  Rumunii  panocnej  i  panocno-wschodniej czs'ci  Transylwanii  o
ogalnej
     powierzchni 43 tys. kmkw. z 2577 tys. ludnoci. - Przyp. J. F.
     2  Wskazany  jest  czas  i  miejsce ostatecznego wykoczenia
zapisu rozmowy
     przez Chilgera. Gustaw Chilger by radc, przy ambasadzie niemieckiej w
     Moskwie. - Przyp. J. F.
     3  Patrz  take  telegram nr 2362 z dn. 25 listopada 1940 r.
(Schulenburg do
     Ministra spraw zagranicznych Rzeszy). --Przyp. J. F.
     .-rrit.-r komun i kat o n egocjacjach
     li P fl B I\. fl ' W' MOOTOWA
     I,. j. J-?^.fS" z PRZYWaDCAMI RZDU NIEMIECKIEGO
     15 listopada 1940 r.
     Podczas  pobytu z  Berlinie w  dniach 12--13 listopada  biecego  roku
Przewodniczcy  Rady  Komisarzy  Ludowych   ZSRR  i  Komisarz  Ludowy  Spraw
Zagranicznych t. W. Mototow przeprowadzi  rozmow z kanclerzem Rzeszy p. A.
Hitlerem  i  Ministrem  Spraw  Zagranicznych  p.  von  Ribbentropem. Wymiana
pogldaw  odbywaa si  w  atmosferze wzajemnego zaufania  i doprowadzia do
wzajemnego zrozumienia w zakresie wszystkich najwaniejszych  kwestii, kta7e
interesuj ZSRR i Niemcy.
     Tow. W. Mototow przeprowadzi ro'wnie rozmow z marszakiem Rzeszy  p.
Garingiem i zastpc p. Hitlera w partii nacjonal-socjalistow p. Hessem.
     14  listopada  rano  Przewodniczcy  Rady  Komisarzy  Ludowych  ZSRR  i
Komisarz Ludowy Spraw zagranicznych tow. W. Mototow odjecha do Moskwy.
     261


     72. TELEGRAM OKOLNIKOWY SEKRETARZA STANU WEIZSACKERA
     Berljn, 15 listopada 1940 r.
     Do wszystkich misji i sub dyplomatycznych w Paryu oraz Brukseli
     Rozmowy midzy rzdami niemieckim i radzieckim z okazji pobytu Mootowa
w  Berlinie  prowadzono  na  podstawie  umaw  zawartych  w  roku   ubiegym.
Zakoczyy  si  one   ostatecznym  porozumieniem  obu  krajaw   w  zakresie
zdecydowanego kontynuowania w przyszoci polityki zapocztkowanej  przez te
umowy.  Poza tym rozmowy te  stay  si  celem koordynacji polityki  Zwizku
Radzieckiego  i  krajaw  Paktu  Trzech. Jak  ju  zaznaczano  w  komunikacie
kocowym  o wizycie Mootowa,  wymiana pogldaw  odbywaa  si  w atmosferze
wzajemnej  ufnoci i jej wynikiem jest  uzgodnienie poglajdaw obu  stron  na
najwaniejsze kwestie, ktare interesuj Niemcy i Zwizek Radziecki. wiadczy
to dobitnie o tym, e wszystkie przypuszczenia dotyczce urojonego konfliktu
niemiecko-rosyjskiego s tworem fantazji i e wszystkie spekulacje wrogaw  o
pogorszeniu si  poufnych i przyjacielskich stosunkaw  niemieko-rosyj-skich
oparte s na oszukiwaniu samych siebie.
     Przyjacielska   wizyta   Mootowa   w   Berlinie   zademonstrowaa   to
ponownie.1
     Identyczne   teksty   rozesano   do   wszystkich   misji.  Prosimy   o
potwierdzenie odbioru.
     Weizsacker
     0x08 graphic
     1 To zdanie wpisane zostao re,k,Ribbentropa. -^Przyp. red.
wyd. niem.
     73. AMBASADOR SCHULENBURG DO RIBBENTROPA
     Telegram
     Moskwa, 26 listopada 1940 - 5.34 Otrzymany 26 listopada 1940 - 8.50
     Nr 2362 z dn. 25 listopada
     Pilne! cile tajne!
     Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych!
     262


     Mootow zaprosi mi dzi wieczorem do siebie i w  obecnoci Dekanozowa
owiadczy co nastpuje:
     Rzd  radziecki   przestudiowa"  tre  owiadczenia   Ministra  spraw
zagranicznych Rzeszy, ktare on zoy 13 listopada podczas rozmowy kocowej,
i zaj nastpujc pozycj:
     Rzd  radziecki jest  gotaw przyj  projekt Paktu  Czterech Mocarstw o
wspapracy  politycznej  i  gospodarczej,  schematycznie  zreferowany  przez
Ministra spraw zagranicznych Rzeszy podczas rozmowy 13 listopada 1940 r., na
nastpujcych warunkach:
     Przewiduje si, e wojska niemieckie niezwocznie
     opuszcz Finlandi, ktara zgodnie z umow 1939 r. wchodzi do
     radzieckiej strefy wpywo'w. Jednoczenie Zwizek Radziecki
     gwarantuje stosunki pokojowe z Finlandi i obron niemiec
     kich interesaw gospodarczych w Finlandii (eksport drewna i
     niklu).
     Przewiduje si, e w cigu najbliszych miesicy bezpie
     czestwo Zwizku Radzieckiego ze strony Cienin bdzie
     zagwarantowane zawarciem paktu o pomocy wzajemnej midzy,
     Zwizkiem Radzieckim a Bugari, ktdra pod wzgldem
     geograficznym znajduje si wewntrz strefy bezpieczestwa
     granic czarnomorskich Zwizku Radzieckiego, a take budow
     bazy dla si ldowych i morskich ZSRR w rejonie Bosforu i
     Dardanel na warunkach dugoterminowej dzierawy.
     Przewiduje si, e stref na poudnie od Batumi i Baku w
     ogalnym kierunku w stron Zatoki Perskiej uznaje si za
     centrum de terytorialnych Zwizku Radzieckiego.
     Przewiduje si, e Japonia zrzeknie si swych praw do
     koncesji wglowych i naftowych na Sachalinie Panocnym.
     W myl powyej wymienionego projekt  protokou  o  rozgraniczeniu  sfer
wpywaw,  schematycznie przedstawiony  przez  Ministra  spraw  zagranicznych
Rzeszy,  powinien  by  zmieniony  w  taki   sposo'b,   by   centrum   de
terytorialnych   Zwizku  Radzieckiego   zostao  przeniesione  bardziej  na
poudnie od Batumi i Baku w ogalnym kierunku w stron Zatoki Perskiej.
     Projekt  protokou  lub  porozumienia  midzy   Niemcami,  Wochami   i
Zwizkiem  Radzieckim dotyczcy  Turcji  rawnie powinien by  uzupeniony w
taki sposab, by zagwarantowa baz dla pewnej liczby si morskich i ldowych
ZSRR  w  Bosforze  i  Dardanelach na  warunkach  dugoterminowej  dzierawy.
Przewiduje  si, e w razie owiadczenia Turcji o jej  yczeniu przyczenia
si do  Paktu Czterech Mocarstw, trzy  mocarstwa  [Niemcy,  Wochy i Zwizek
Radziecki] gwarantuj niezaleno i integralno terytorialn Turcji.
     W  protokole   naley  wskaza,  e  w   razie,   jeli  Turcja  odmawi
przyczenia si  do  Paktu  Czterech Mocarstw, Wochy  i Zwizek  Radziecki
wspalnie opracuj i zastosuj praktyczne
     263


     sankcje  wojenne  oraz  dyplomatyczne.  W sprawie  tego ma by  zawarte
osobne porozumienie. Opracz tego naley uzgodni:
     trzeci tajny protoka midzy Niemcami i Zwizkiem
     Radzieckim co si tyczy Finlandii (patrz punkt 1);
     czwarty tajny protoka midzy Japoni i Zwizkiem
     Radzieckim o zrzeczeniu si Japonii koncesji naftowych i
     wglowych na Sachalinie Panocnym (w zamian za odpowiedni
     kompensat);
     pity tajny protoka midzy Niemcami, Zwizkiem
     Radzieckim i Wochami, z uznaniem tego faktu, e Bugaria
     pod wzgldem geograficznym ley wewntrz strefy bezpiecze
     stwa granic czarnomorskich ZSRR i e zawarcie umowy
     radziecko-bugarskiej o pomocy wzajemnej, ktdra w adnym
     wypadku nie godzi w reim wewntrzny Bugarii, jej suwe
     renno i niezaleno, jest niezbdny pod wzgldem politycz
     nym.
     Na  zakoczenie Mootow  os'wiadczy,  e propozycja  radziecka planuje
pi  protokoo'w  zamiast   dwo'ch  przewidzianych  przez  Ministra   spraw
zagranicznych  Rzeszy.   On  [Mototow]  bdzie   bardzo   wdziczny  stronie
niemieckiej za owiadczenie z odpowiedzi.
     Schulenburg


     ODWET SI ZBLIA
     74. PLAN BARBAROSSA
     Dyrektywa nr 21 Plan „Barbarossa"
     Fiihrer i  dowo'dca  naczelny  si  zbrojnych  Dowadztwo  naczelne  si
zbrojnych Sztab kierownictwa operatywnego. Wydzia obrony kraju Nr 33408/40
     Kwatera Fiihrera
     18 grudnia 1940 r.
     9 egz.
     Egz. nr 2.
     cile tajne.
     Tylko dla dowadztwa.
     Niemieckie  siy  zbrojne  musz,  si  przygotowa,  by jeszcze  przed
zakoczeniem  wojny  z  Angli, rozgromi  Rosj Radzieck  w  byskawicznej
kampanii. (Wariant „Barbarossa".)
     Siiy ldowe musz wykorzysta  w  tym  celu wszystkie znajdujce si do
ich dyspozycji  zgrupowania, z wyjtkiem tych, ktare s niezbdne  do obrony
okupowanych terenaw od wszelkich niespodzianek.
     Zadaniem sit powietrznych jest wyzwolenie takich si do poparcia  wojsk
ldowych  podczas(  kampanii  wschodniej, by  mona byo liczy  na  szybkie
zakoczenie   operacji  ldowych   i  jednoczenie   ograniczy  do  minimum
zniszczenia wschodnich obwodo'w Niemiec przez wrogie lotnictwo.  Jednake to
skupienie si powietrznych  na Wschodzie musi ogranicza wymaganie, by areny
dziaa wojennych oraz  regiony rozmieszczenia  naszego  przemysu wojennego
byy niezawodnie  zabezpieczone  przed atakami  lotnictwa  nieprzyjaciela  i
dziaania ofensywne przeciwko  Anglii, szczegalnie przeciwko jej komunikacji
morskich wcale nie saby.
     265


     Gawne wysiki  marynarki wojennej  podczas kampanii  wschodniej  take
musz by niewtpliwie skierowane przeciwko Anglii.
     Rozkaz o  strategicznym rozwiniciu si zbrojnych  przeciwko  Zwizkowi
Radzieckiemu  wydam w  razie konieczno/ci za osiem tygodni przed wyznaczonym
terminem pocztku dziaa.
     Przygotowania, ktare wymagaj duszego  czasu, powinny by rozpoczte,
jeeli nie s rozpoczte, natychmiast i zakoczone do 15.5.41 r.
     Szczegalny  nacisk  naley pooy na  utrzymanie  w  tajemnicy naszego
zamiaru uderzenia.
     Przedsiwzicia przygotowawcze  wyszych  instancji  naczelnych  naley
przeprowadzi, wychodzc z nastpujcych zaoe podstawowych.
     I. POMYS OGaLNY
     Znajdujce  si  w  zachodniej czci Rosjj  podstawowe siy rosyjskich
wojsk  ldowych   naley  zniszczy  miaymi  operacjami  wojsk  pancernych
posuwajcych si  gboko  wysunitym, ostrym klinem oraz  nie  dopuci  do
wycofania  sie  zdolnych  do  walki  jednostek  na   rozlege   przestrzenie
terytorium rosyjskie-
     Drog  szybkiego cigania  naley dotrze do  linii, z ktarej  rosyjska
flota powietrzna nie bdzie w stanie dokonywa nalotaw  na terytorium Rzeszy
Niemieckiej.
     Celem kocowym  operacji  jest utworzenie  bariery  zaporowej przeciwko
Rosji azjatyckiej na ogalnej linii Woga-Archan-gielsk. W ten sposab ostatni
okrg  przemysowy  pozostajcy  u  Rosjan na Uralu  mona  bdzie  w  razie
koniecznoci sparaliowa z pomoc lotnictwa.
     W toku tych  operacji rosyjska Flota Batycka szybko utraci swe bazy, a
zatem si okae niezdolna do kontynuowania walki.
     Nasze  potne  uderzenia  ju  na  pocztku  operacji  musz  zapobiec
efektywnym dziaaniom rosyjskiej floty powietrznej.
     II. PRZYPUSZCZALNI SOJUSZNICY I ICH ZADANIA
     1. W wojnie przeciwko Rosji Radzieckiej moemy liczy na aktywny udzia
Rumunii i Finlandii na flankach naszego frontu.
     Dowadztwo naczelne si zbrojnych w odpowiednim czasie uzgodni i ustali,
w jakiej  postaci  siy zbrojne  obu krajaw  bd  podporzdkowane dowadztwu
niemieckiemu podczas ich przystpienia do wojny.
     266


     0x01 graphic



     Zadanie Rumunii bdzie polegao na tym, by doborowe
     wojska popary ofensyw flanku poudniowego wojsk niemie
     ckich, chociaby na pocztku operacji, skrpoway przeciwni
     ka tam, gdzie nie bd dziaay siy niemieckie, i peniy
     sub pomocnicz na zapleczu.
     Finlandia powinna osania skoncentrowanie i rozwini
     cie oddzielnej niemieckiej grupy panocnej wojsk (jednostki 21
     armii), ktara nadchodzi z Norwegii. Armia., fiska bdzie
     prowadzia dziaania bojowe wspalnie z naszymi wojskami.
     Opracz  tego  Finlandia  bdzie odpowiedzialna za  zagarnicie pawyspu
Hanko.
     4. Naley uwzgldnia, e przed pocztkiem operacji
     niemiecka grupa wojsk, kto'ra bdzie dziaaa na Panocy,
     skorzysta z kolei i szos szwedzkich.
     III. PRZEPROWADZENIE OPERACJI
     a)   Siy  ldowe.  (Zgodnie  z  operatywnymi  planami,  o  ktarych  mi
zameldowano.)
     Bagna nad Prypeci dziel aren dziaa zbrojnych na czs'  panocn i
poudniow.  Kierunek go'wnego uderzenia ma  by przygotowany  bardziej  na
panoc od tych bagien. Naley tu zerodkowa dwa ugrupowania armii.
     Poudniowe z tych ugrupowa  stanowice  centrum  caego  frontu ma  za
zadanie naciera szczegalnie silnymi formacjami pancernymi i zmotoryzowanymi
z  rejonu  Warszawy  i  bardziej na  panoc od niej  oraz rozczonkowa siy
przeciwnika na Biaorusi. Zatem, zostan stworzone przesanki do zawro'cenia
potnych  czci  rzutkich  wojsk  na  panoc,  aby  wespa z  ugrupowaniem
panocnym wojsk  nacierajcych z  Prus Wschodnich  w  kierunku na  Leningrad
zniszczy siy nieprzyjaciela dziaajcego w  kraju nadbatyckim. Dopiero po
wykonaniu  tego pilnego zadania,  po  ktarym  powinno  nastpi  zagarnicie
Leningradu i Kronsztadtu, naley rozpocz operacj majc na celu  zdobycie
Moskwy - wanego orodka komunikacji i przemysu wojennego.
     Jedynie  byskawiczne  zamanie   oporu  rosyjskiego  moe  potwierdzi
postawienie i wykonanie tych obu zada jednoczenie.
     Najwaniejszym zadaniem  21 armii  rawnie w  toku kampanii  wschodniej
pozostaje obrona Norwegii.
     Istniejce ponadto siy (korpus garski)  naley wykorzysta na  Panocy
przede  wszystkim  do  obrony  czci okrgu Petsamo i jego kopalni rudy,  a
take trasy Oceanu Lodowatego Panocnego. Nastpnie siy te razem z wojskami
fiskimi  posun  si  ku   kolei  murmaskiej,  by  zako'ci  zaopatrzenie
komunikacj ldow obwodu murmaskiego.
     268


     Od  gotowoci Szwecji do oddania swych kolei do naszej dyspozycji celem
przerzucenia  wojska bdzie zalee urzeczywistnienie operacji  przez wojska
niemieckie (dwie-trzy dywizje) z rejonu Rovaniemi i bardziej poudniowego.
     W  zaleznos'ci  oa posuwania  si  niemieckiego skrzyda  panocnego na
zachad lub  po obu  stronach  adogi  zadaniem gawnych si  armii  fiskiej
bdzie  ograniczenie  swobody   dziaania  jak   najwikszej   liczby  wojsk
rosyjskich, a take zagarnicie pawyspu Hanko.
     Ugrupowanie armii dziaajce na  poudnie  od  bagien  nad  Prypeci  i
dysponujce  podstawowymi  sitami  na  skrzydach  ma zniszczy przy  pomocy
zmasowanych uderze wojska rosyjskie na Ukrainie jeszcze przed wyjciem tych
ostatnich nad Dniepr.
     W tym celu gawne uderzenie naley  zada z okolic Lublina  w  kierunku
Kijowa. Jednoczenie wojska znajdujce  si w Rumunii forsuj Prut w  dolnym
biegu  i  szeroko  otaczaj  przeciwnika.  Armia  rumuska   bdzie  musiaa
skrpowa siy rosyjskie tkwice wewntrz utworzonych kleszczy.
     Po zakoczeniu bitew na poudnie i panoc od bagien nad Prypeci w toku
s'cigania naley zapewni wykonanie nastpujcych zada:
     na poudniu - we waciwym  czasie zaj wane pod wzgldem  wojennym i
gospodarczym Zagbie Donieckie;
     na patnocy - szybko  wyj ku  Moskwie. Zagarnicie tego miasta oznacza
decydujcy sukces zarawno pod wzgldem politycznym jak te gospodarczym, nie
mawic ju o tym, e Rosjanie bd pozbawieni wanego wza kolejowego.
     b) Sity powietrzne. Ich zadanie bdzie polegaro na tym, by -
     o ile bdzie to moliwe - utrudni i zmniejszy skutecznos'
     oporu rosyjskich si powietrznych oraz wesprze wojska ldowe
     w ich operacjach na decydujcych kierunkach.
     Przede wszystkim  bdzie to niezbdne na froncie centralnej grupy armii
i na gawnym kierunku poudniowej grupy wojsk.
     miaymi  dziaaniami powietrznych  wojsk  desantowych naley przecina
lub uszkadza rosyjskie  koleje i szlaki  komunikacyjne w zalenoci  od ich
znaczenia dla akcji poprzez zagarnicie wanych obiektaw (przeprawy rzeczne)
najbliej pooonych od miejsca dziaa bojowych.
     Podczas operacji  nie naley  dokonywa  nalotaw  na obiekty  przemysu
wojennego  w celu skoncentrowania wszystkich si do walki przeciwko wrogiemu
lotnictwu i bezporedniego poparcia wojsk ldowych.  Podobne naloty - przede
wszystkim  przeciwko  Uralowi  - wejd  na  wokand dopiero  po  zakoczeniu
operacji manewrowych.
     c) Marynarka wojenna. W wojnie przeciwko Rosji Radzie
     ckiej bdzie miaa za zadanie przeszkodzi przebiciu si
     marynarki wojennej wroga z Morza Batyckiego i jednoczenie
     269


     zapewni  obron  swych  wybrzey. Uwzgldniajc  to, e po  wyjciu ku
Leningradowi  rosyjska Flota  Batycka straci  swaj  ostatni  punkt oporu  i
znajdzie si w sytuacji bez wyjs'cia, naley unika  do tej chwili  wielkich
operacji na morzu. .
     Po  unieszkodliwieniu marynarki rosyjskiej zadanie bdzie  polegao  na
zapewnieniu  penej  swobody  komunikacji  morskich  na  Morzu Batyckim,  w
szczegalnoci  na  zaopatrzeniu  drog, morsk,  panocnego  skrzyda  wojsk
ldowych (traowanie min).
     IV.
     Wszystkie zarzdzenia, jakie bd wydane  przez dowadcaw naczelnych na/
podstawie tej  dyrektywy, musz wynika w okrelony sposab z tego, e chodzi
o rodki  bezpieczestwa na wypadek,  jeli  Rosja zmieni wzgldem  nas  swe
obecne stanowisko.
     Liczba  oficeraw  angaowanych  do  pocztkowych  przygotowa musi  by
maksymalnie  ograniczona.   Reszt  wspapracownikaw,  ktarych  udzia  jest
konieczny, naley angaowa do pracy  jak najpaniej i zapoznawa jedynie ze
szczegalnymi aspektami przygotowania, niezbdnymi do  wykonywania obowizkaw
subowych kadego z nich z osobna.
     W  przeciwnym  razie  istnieje  niebezpieczestwo  powstania  powanych
komplikacji  politycznych  i  wojennych  w  wyniku wyjs'cia na  jaw  naszych
przygotowa, ktarych terminy jeszcze nie s wyznaczone.
     V.
     Od  panaw dowadcaw  naczelnych  oczekuj ustnych  meldunkaw o  dalszych
zamiarach opartych na tej dyrektywie.
     O nakrelonych  przedsiwziciach przygotowawczych  wszystkich rodzajaw
si  zbrojnych  i  o  przebiegu  ich  wykonania  naley  meldowa  mi  przez
dowo'dztwo naczelne si zbrojnych.
     Adolf Hitler Za zgodno: kapitan (podpis)
     270


     75. RIBBENTROP DO AMBASADORA NIEMIECKIEGO W
     JAPONII
     Telegram
     Berlin, 7 stycznia 1941 r.
     Tokio Nr 19 Tajna notatka dla wyszych urzdnikaw
     Prosz        poinformowa       japoskiego       Ministra       spraw
zagranicznych1 osobis'cie i poufnie o tym, e w chwili obecnej do
Rumunii  przeprawiaj  si  do   liczne  kontyngenty   wojsk  niemieckich.
Przerzucenie  odbywa  si  za   cakowit   zgod  rzdaw   wgierskiego   i
rumuskiego. To  wprowadzenie wojsk  jest  rodkiem  ostronoci na  wypadek
interwencji do Grecji,  co  bdzie niezbdne, jeli angielskie siy  zbrojne
uzyskaj tam baz wypadow i zmusz nas do ingerencji.
     Minister spraw  zagranicznych Rzeszy i  Matsuoka.  -- frzyp.  red. wyd.
niem.
     76. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 8 stycznia 1941 r. - 16.45 Otrzymany 8 stycznia 1941 r. - 16.00
     Nr 46 z dn. 8 stycznia
     Na telegram nr 36 z dn. 7 stycznia
     cile tajne!
     Kr tu ju liczne pogoski odnonie wprowadzenia wojsk niemieckich do
Rumunii;  ich  liczebno okrela  si  w przyblieniu na 200.000  (dwiecie
tysicy) osab. Tutejsze koa  rzdowe, radio i prasa radziecka nie poruszay
jeszcze tej  kwestii.  Rzd radziecki  nic nie  wie o demarche zagranicznych
misji dyplomatycznych.
     Rzd  radziecki  wykazuje  zbytnie zainteresowanie tymi  przerzuceniami
wojsk i pragnie  wiedzie, jakie cele ma ta  koncentracja wojsk, zwaszcza -
jaki to moe mie wpyw na Bugari i Turcj (Cieniny).
     271


     Przylijcie mi prosz odpowiednie instrukcje lub by moe poinformujcie
[ambasadora radzieckiego] pana Dekanozowa w Berlinie.
     Schulenburg
     77. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Dalekopis z Fiischla1 nr 12, 10 stycznia 1941 r. - 23.45.
     Nr 57
     Na telegram nr 50 z dn. 8 stycznia2
     Prosz  na  razie nie omawia z  rzdem  radzieckim  sprawy zwikszania
przerzutu wojsk  niemieckich  do Rumunii. Jeli w  tej  kwestii do  Was  si
zwrdci  pan  Mootow  lub  jaki  inny wpywowy  czonek rzdu radzieckiego,
prosz  owiadczy,  e zgodnie z  informacj, ktar  macie, wysanie  wojsk
niemieckich  jest  wycznie spraw  ostrzegawczych przedsiwzi  wojennych
przeciwko Anglii. Anglicy rawnie maj na ziemi  greckiej kontyngenty wojsk,
oczekuje si, e w najbliszej przyszoci zwiksz te kontyngenty. Niemcy w
adnym wypadku  nie dopuszcz do tego,  by Anglicy  zdobyli baz wypadow na
ziemi greckiej. Prosz nie omawia adnych szczegaaw do otrzymania dalszych
komunikataw.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1  W  Fiischlu,  pod  Salzburgiem  znajdowaa si rezydencja
Ministra spraw
     zagranicznych Rzeszy Ribbentropa. -- Przyp. red. wyd. niem.
     2 Nie zamieszcza si. - Przyp. J. F.
     272


     78. TAJNY PROTOKa
     Moskwa, 10 stycznia 1941 r. Scisle tajne!
     Ambasador niemiecki  von  Schulenburg,  penomocny przedstawiciel Rzdu
Rzeszy  Niemieckiej z jednej strony i Przewodniczcy Rady Komisarzy Ludowych
W.  Mototow, penomocny  przedstawiciel Rzdu ZSRR z drugiej strony zgodzili
si z tym co nastpuje:
     1. Rzd Rzeszy Niemieckiej zrzeka si swych roszcze do
     strefy terytorium litewskiego wymienionej w Tajnym Dodatko
     wym Protokole z dn. 28 wrzes'nia 1939 r. i oznaczonej na mapie
     zaczonej do tego Protokou.
     2. Rzd Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich gotaw
     jest do wyrawnania Rzdowi Rzeszy Niemieckiej terytorium
     wymienionego w artykule 1 danego Protokou przez wypace
     nie Niemcom 7.500.000 dolaraw w zocie lub 31.500.000 marek.
     Rzd ZSRR wypaci sum 31,5 milionaw marek w sposab nastpujcy: jedn,
asma, tzn. 3.937.500 marek w postaci dostaw metali kolorowych w cigu trzech
miesicy  od  chwili  podpisania protokou; pozostae  siedem  asmych, czyli
27.562.500  marek  -   w   zocie,   poprzez   potrcanie  z  wypaty  zota
niemieckiego, ktar Niemcy  musz  uici przed 11 lutego 1941 r. zgodnie  z
listami, jakie wymienili midzy  sob  Przewodniczcy Niemieckiej  Delegacji
Gospodarczej  dr Schnurre  i Komisarz  Ludowy  Handlu  Zagranicznego ZSRR A.
Mikojan  w  zwizku z „Porozumieniem  z  dn.  10  stycznia 1941  r.  o
dostawach wzajemnych  w drugim  umownym  okresie na  podstawie  Porozumienia
Gospodarczego midzy  Rzesz Niemieck a Zwizkiem Socjalistycznych Republik
Radzieckich z dn. 11 lutego 1940 r.".
     3. Dany  protoka  sporzdzony  jest w dwach  oryginaach  -  w  jzyku
niemieckim  i rosyjskim  kady  i  nabiera mocy  prawnej natychmiast po jego
podpisaniu.
     Za Rzd Z upowanienia
     Niemiec Rzdu ZSRR
     Schulenburg W. Mootow
     273


     0x01 graphic

     KOMUNIKAT O ZAWARCIU
     POROZUMIENIA GOSPODARCZEGO
     MIDZY ZSRR A NIEMCAMI


     11 stycznia 1941 r.
     10   stycznia  1941   r.   zakoczyy   si  podpisaniem  uzupefnionego
Porozumienia  Gospodarczego   radziecko-niemieckie   rokowania   gospodarcze
toczce  si w  Moskwie  od  koca  padziernika ubiegego roku.  Ze  strony
radzieckiej umow podpisa Komisarz Ludowy Handlu Zagranicznego ZSRR tow. A.
Mikojan, ze strony niemieckiej -- Pose  Ministerstwa Spraw Zagranicznych dr
K. Schnurre.
     Nowe  porozumienie  opiera  si  na  radziecko-niemieckim  Porozumieniu
Gospodarczym z  dn.  11 lutego  1940  roku i stanowi dalszy etap  realizacji
programu  gospodarczego   nakrelonego   przez  oba   Rzdy  w  1939   roku.
Porozumienie  reguluje obrat towarowy midzy ZSRR  a Niemcami  do 1 sierpnia
1942  r. Suma  przewidzianych dostaw  wzajemnych  znacznie  przekracza  ramy
pierwszego roku umowy.  ZSRR dostarcza Niemcom surowce przemysowe, produkty
naftowe oraz  artykuy  ywnociowe,  szczegalnie zboe;  Niemcy dostarczaj
ZSRR sprzt przemysowy.
     Rokowania odbyway si w atmosferze wzajemnego  zrozumienia i zaufania,
zgodnie  z istniejcymi  midzy  ZSRR  a  Niemcami  przyjaznymi  stosunkami.
Wszystkie  sprawy  gospodarcze, wcznie  z tymi, ktare  powstay  w  wyniku
.przyczenia  do ZSRR nowych terytoriaw,  zostay rozstrzygnite  zgodnie z
interesami obu krajaw.
     OWIADCZENIE TASS
     0x01 graphic

     13 stycznia 1941 r.
     W prasie zagranicznej  z  powofaniem si na pewne koa Bugarii jako na
rado informacji szerzona  jest wiadomo', e do Bugarii  ju przerzucono
pewn cz  wojsk  niemieckich, e przerzucanie tych ostatnich do  Bugarii
trwa za wiedz i zgod ZSRR, e na interpelacj rzdu bugarskiego w sprawie
przepuszczenia wojsk niemieckich do Bufgarii ZSRR wyrazi zgod.
     TASS jest upowaniony do owiadczenia, e:
     1. Jeli wojska niemieckie  rzeczywicie s  w  Bufgarii  i  jeli  ich
dalsze  przerzucanie do Bufgarii istotnie ma  miejsce, wic wszystko  to si
stafo  i dzieje bez  wiedzy i  zgody  ZSRR, gdy  strona niemiecka nigdy nie
wysuwafa  przed ZSRR kwestii  pobytu  lub  przerzucania wojsk niemieckich do
Bufgarii;
     274


     2.  Rzd  bufgarski  midzy  innymi nigdy  sig  nie zwracaf  do  ZSRR z
interpelacj  w sprawie przepuszczenia wojsk niemieckich do  Buf-garii  i --
jak wynika -- nie magf otrzyma od ZSRR jakiejkolwiek odpowiedzi.


     0x01 graphic

     NIEMIECKIE BIURO , INFORMACYJNE O OWIADCZENIU TASS


     14 stycznia 1941 r.
     Berlin,  13  stycznia  (TASS).  Niemieckie  Biuro  Informacyjne  podaje
nastpujcy komunikat:
     „Z  powodu licznych pogfosek, sprzecznych twierdze i kombinacji,
zamieszczonych w ostatnich  dniach przez prasg  s'wiatowa.  oraz zagraniczne
agencje informacyjne dotyczcych rzekomego przerzucenia wojsk niemieckich do
Bufgarii, berliskie  kofa  polityczne  owiadczaj., e  nie ma  w tym  nic
dziwnego,  e  rosyjska  agencja oficjalna  TASS  uwaaa za  swaj obowizek
opublikowanie sprostowania w zwizku z tymi doniesieniami..."
     79. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 17 stycznia 1941 - 20.46 Otrzymany 17 stycznia 1941 - 23.40
     Nr 122 z dn. 17 stycznia 1941 r.
     Pilne! cise tajne!
     Do pana Ministra spraw zagranicznych Rzeszy
     1. Mootow zaprosi mi dzisiaj  w  dzie  do  siebie  i owiadczy: co
nastpuje:
     Nadszed teraz czas powrocie do  spraw wycznie politycznych, poniewa
najwaniejsze  kwestie gospodarcze midzy  Niemcami i  ZSRR zostay niedawno
uregulowane   przez  zawarcie  uraow.  Rzd  radziecki  jest  zdziwiony,  e
dotychczas nie otrzyma od Niemiec adnej odpowiedzi na os'wiadczenie o swej
pozycji z dn. 25 listopada (patrz doniesienie telegraficzne nr 2362 z dn. 25
listopada) dotyczcej spraw poruszanych
     275


     podczas berliskich pertraktacji  i  [Mootow] byby  wdziczny, gdybym
mag zwraci na ten fakt uwag rzdu Rzeszy Niemieckiej.  Zaznaczy, e rzd
radziecki liczy na szybk odpowied strony niemieckiej.
     Odpowiedziaem  panu   Mootowowi,   e  "nie   ma  adnego  powodu  do
jakiegokolwiek zdziwienia, poniewa chodzi o sprawy,  kto're  najpierw musz
byc omawione z Wochami i Japoni. Gdy tylko te omawienia si zakocz, rzd
radziecki otrzyma uwzgldniajc ich  odpowiedzi ma si rozumie' informacj
o naszej pozycji.
     2. Potem Mootow poruszy spraw Bakanaw  i w zwizku z tym owiadczy
co nastpuje:
     Zgodnie z  otrzymanymi komunikatami  ogromna  liczba wojsk  niemieckich
zostaa skoncentrowana w Rumunii. Gotowe s one  wkroczy  do Bugarii celem
okupacji  Bugarii,  Grecji  i  Cies'nin.  Anglia  sprabuje   bez  wtpienia
wyprzedzi  operacje  wojsk  niemieckich, okupowa  Cies'niny,  w  sojuszu z
Turcj rozpocz akcje wojenne przeciwko Bugarii i przeksztaci Bugari w
aren dziaa  wojennych. Rzd radziecki niejednokrotnie zwraca uwag rzdu
Rzeszy Niemieckiej na to, e terytorium Bugarii i Cies'niny rozpatruje jako
stref bezpieczestwa ZSRR  i  dlatego  w obliczu wydarze,  ktare zagraaj
bezpieczestwu intereso'w ZSRR, nie moe pozostawa obojtny. Zgodnie  z tym
rzd radziecki  uwaa  za swaj obowizek  zwraci  uwag na fakt, e  bdzie
uwaa pojawienienie si jakichkolwiek obcych wojsk na  terytorium  Bugarii
lub w Cieninach jako pogwacenie interesaw bezpieczestwa ZSRR.
     Mootow doda,  e da  wskazawk  Dekanozowowi, by  zrobi analogiczne
owiadczenie w Berlinie. W swej odpowiedzi ograniczyem si do owiadczenia,
nakazanego  przez instrukcj telegraficzn nr 36 z dn. 7 stycznia i  nr 57 z
dn. 10 stycznia.1
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     276


     80. SEKRETARZ STANU WEIZSACKER DO RIBBENTROPA
     Memorandum
     Berlin, 17 stycznia 1941 r.
     Sekretarz stanu
     Nr 52
     Telegraficznie, jak najszybciej
     Do Ministra spraw zagranicznych Rzeszy (dalekopisem lub
     telefonicznie)
     Dzi  w  dzie  odwiedzi  mi  radziecki  pose penomocny. Zgodnie  z
tekstem memorandum, kto're mi nastpnie wrczy, owiadczy co nastpuje:
     „Zgodnie  ze wszystkimi  doniesieniami,  duo wojska niemieckiego
znajduje si w  Rumunii i jest przygotowane, by teraz wkroczy do  Bugarii,
majc  na celu zagarnicie Bugarii, Grecji i Cienin. Bez wtpienia, Anglia
sprabuje  wyprzedzi  operacje  wojsk  niemieckich,  okupowa  Cies'niny,  w
sojuszu z Turcj rozpocz akcje wojenne przeciwko  Bugarii i przeksztaci
Bugari  w  aren   dziaa   wojennych.  Rzd  radziecki   niejednokrotnie
owiadcza rzdowi niemieckiemu, e uwaa terytorium Bugarii i Cieniny  za
stref bezpieczestwa ZSRR i  e  nie  moe  obojtnie  si  ustosunkowa do
wydarze, ktare  zagraaj interesom  bezpieczestwa ZSRR.  Wobec  tego rzd
radziecki  uwaa za swaj  obowizek  uprzedzi, e pojawienie  si wszelkich
wojsk zagranicznych na terytorium Bugarii i w Cieninach bdzie rozpatrywa
jako pogwacenie interesaw ZSRR".
     Koniec przemo'wienia posa penomocnego.
     Nie reagujc zbyt powanie na to owiadczenie, powiedziaem w obecnoci
Dekanozowa, e nie chciabym od razu z wasnej inicjatywy odpowiada na nie,
e wolabym z  pocztku  poinformowa  o  tym  owiadczeniu  Ministra  spraw
zagranicznych Rzeszy.
     Dodaem  potem,  e  chciabym  zada  jeszcze   dwa  pytania,  by  jak
najdokadniej zrozumie tres' jego os'wiadczenia, a mianowicie:
     a)  Od  kogo  rzd  radziecki  otrzyma  komunikat  o  tym,  e  wojska
niemieckie  w Rumunii  maj  na celu  okupacj Bugarii, Grecji i  Cies'nin?
Dekanozow powiedzia, e to  ro'do  informacji rzdowej nie jest mu znane.
Powoa  si  na to, e  - jak owiadczono wczeniej  -  mawi si o  tym  we
wszystkich doniesieniach.
     277


     Nie   zamierzajc   omawia   ostatniego   owiadczenia   niemieckiego,
odpowiedziaem na  to, e w adnych okolicznociach nie pozwolimy, by Anglia
zdobyta baz wypadow  w Grecji i e ledzimy za tym uwanie. Ponadto nie ma
w tym nic" nowego dla rzdu radzieckiego, o tym ju" mawiono panu Mootowowi
nieco wczeniej.
     b) Dlaczego rzd radziecki odbiera to jak samo przez si zrozumiae, e
Anglia, wyprzedzajc operacje wojsk niemieckich, sprabuje okupowa Cieniny?
Dekanozow  w  odpowiedzi powoa si jedynie na swe pierwotne  owiadczenie.
Jego rzd nie wie, czy  moe  cos podobnego si zdarzy, jednak nie wtpi co
do odpowiednich krokaw angielskich, jeli Niemcy wkrocz do Bugarii, Grecji
i Cienin.
     Na  zakoczenie  zarezerwowaem sobie  prawo,  by  odpowiedzie  na  to
os'wiadczenie.
     Pose  penomocny wyrazi nadziej na  otrzymanie szybkiej odpowiedzi i
wyszed  po  tym,  gdy  zrobiem  jeszcze  kilka  uwag dotyczcych  sukcesaw
niemieckich  si powietrznych w walce przeciwko flocie brytyjskiej na Morzu
Sro'dziemnym.
     Weizsacker
     81. RIBBENTROP DO SEKRETARZA STANU WEIZSACKERA
     Telegram
     Fuschl, 21 stycznia 1941 - 23.30
     Otrzymany w Berlinie 22 stycznia 1941 - 0.30
     Nr 38 (otwarty)
     1. Zapros'cie do siebie w rod wieczorem  rjosa penomocnego i dajcie
mu ustnie  nastpujc  odpowied na  owiadczenie wrczone Wam 17 stycznia.
Nastpnie tekst odpowiedzi ma by wrczony mu w postaci memorandum.
     Tekst odpowiedzi:
     1. Rzd Rzeszy nie otrzyma adnych komunikataw o tym,
     e Anglia zamierza okupowa Cies'niny. Rzd Rzeszy jest take
     przekonany, e Turcja nie zezwoli angielskim siom zbrojnym
     wkroczy na jej terytorium. Jednake Rzd Rzeszy jest
     poinformowany o tym, e Anglia zamierza otrzyma baz
     wypadow na ziemi greckiej.
     2. Fiihrer niejednokrotnie podkrela panu Mootowowi
     podczas jego wizyty listopadowej w Berlinie, e Niemcy za
     278


     pomoc,   wszelkich   s'rodko'w  wojskowych   wyprzedz  pro'b  Anglii
otrzymania bazy wypadowej na ziemi greckiej.
     Niezmienne zamiary  rzdu  Rzeszy  polegaj  na  tym, by  nie  pozwoli
angielskim  siom zbrojnym  w adnych  okolicznociach osi na  terytorium
greckim,  gdy  to zagraaoby  interesom  yciowym  Niemiec  na  Bakanach.
Dlatego  na Bakanach  odbywa  si pewna  koncentracja  wojsk majca na celu
jedynie  zapobieenie  zdobyciu  przez  Brytani  bazy  wypadowej  na  ziemi
greckiej.
     Niemcy nie zamierzaj okupowa Cies'nin. Bd szanowa
     tereny znajdujce sig pod suwerennoci tureck, jeeli Turcja
     ze swej strony nie dokona jakiego wrogiego aktu przeciwko
     wojskom niemieckim. Jednak z drugiej strony, armia niemiecka
     zamierza przej przez Bugarie w wypadku, jeli przeciwko
     Grecji bd organizowane jakie operacje wojenne. Oczywicie,
     rzd Rzeszy nie zamierza pogwaca interesaw bezpieczestwa
     ZSRR, nie zdarzysi to w adnym wypadku, nawet jeli wojska
     niemieckie przejd przez Bugari.
     Do operacji, ktara moe by powzita przeciwko Anglii w
     Grecji, Niemcy koncentruj wojska na Bakanach w takiej
     skali, by mie moliwo udaremnienia wszelkich prab Anglii
     stworzenia w tych regionach frontu.
     Rzd  Rzeszy  jest  przekonany,  e zachowujc  si w ten sposab  ma na
wzgldzie rawnie interesy  ZSRR,  ktdry by si  sprzeciwia uzyskaniu przez
Angli bazy wypadowej w tych regionach.
     Rzd Rzeszy, jak wskaza z okazji wizyty pana Mootowa
     w Berlinie, rozumie radzieckie zainteresowanie Cieninami i
     gotaw jest w odpowiedniej chwili aprobowa rewizj Konwencji
     w Montreux. Niemcy ze swej strony nie s zainteresowane pod
     wzgldem politycznym Cieninami i wycofaj swe wojska po
     zakoczeniu operacji na Bakanach.
     Co si tyczy stanowiska, o ktare zapytywa pan Mototow,
     w sprawie kontynuowania pertraktacji politycznych, rozpocz
     tych pewien czas temu w Berlinie^ mona owiadczy co
     nastpuje:
     Rzd  Rzeszy  mocno  si  trzyma  swych   pogldaw  zreferowanych  panu
Mootowowi  podczas jego  pobytu  w Berlinie. Rzd radziecki ze  swej strony
wystpi  w koricu  listopada z okrelon kontrpropozycj. W obecnej  chwili
rzd  Rzeszy  utrzymuje  kontakty w  zakresie  tych kwestii z rzdami  swych
sojusznikaw - Woch i Japonii i ma nadziej, e  w  najbliszej przyszoci,
gdy  te  kwestie  bd  bardziej   wyjanione,  potrafi  ponownie  rozpocz
pertraktacje polityczne z rzdem radzieckim.
     Koniec odpowiedzi.
     II.  Ambasadorowi  Schulenburgowi  wysya  si  instrukcj,  by  zoy
analogiczne owiadczenie Mootowowi w s'rod wieczorem lub w czwartek rano.
     279


     III.  Poza  tym  prosz,   bycie  po  rozmowie  z  radzieckim   posem
penomocnym wrczyli ambasadorowi [woskiemu] Alfieriemu odpis owiadczenia,
ktare  wrczy  Warn  pan  Dekanozow  17  stycznia,  a  take  odpis  naszej
odpowiedzi celem poufnego poinformowania rzdu woskiego. Poinformowaem ju
Duce i hrabiego Ciano.
     Ribbentrop
     82. MEMORANDUM WEIZSACKERA
     Berlin, 22 stycznia 1941 r.
     Sekretarz stanu Nr 59
     Przyjem  tego  wieczora  radzieckiego  posa  penomocnego  i  ustnie
zakomunikowaem mu odpowiedz' na  jego  os'wiadczenie  z  dn.  17  stycznia.
Nastpnie wrczyem mu tekst odpowiedzi w postaci memorandum.
     Powiedziaem  take  Dekanozowowi,  e hrabia Schulenburg przekae panu
Mootowowi odpowiedni komunikat albo tego wieczora, albo jutro rano.
     Dekanozow wawczas  zapyta,  jak powiedzia - do prywatnego uytku,  co
si rozumie przez sens niektarych wyfaen odpowiedzi, jak, otrzyma. Chcia
ustali, kiedy mona  oczekiwa  przejs'cia wojsk niemieckich przez Bugari
do  Grecji, o  czym  si mo'wi  w  odpowiedzi, a take  czy ta  decyzja jest
ostateczna,
     W  zwizku z  tym  wskazaem posowi penomocnemu  na paragrafy 1  i  3
tekstu memorandum.
     Nastpnie pose penomocny  powto'rzy ze swego os'wiadczenia z  dn. 17
biecego   miesica,   e   rzd   radziecki  rozpatruje   pojawienie   si
jakichkolwiek obcych wojsk na terytorium Bugarii jako pogwacenie interesaw
bezpieczestwa ZSRR. Nasze  owiadczenie w kocu paragrafu 3 memorandum  nie
odpowiada temu punktowi widzenia.
     Odpowiedziaem, e  nasz punkt widzenia dobitnie jest  przedstawiony  w
paragrafie 3 i paragrafie 4 memorandum. Jestes'my przekonani, e nasze plany
su interesom  ZSRR,  ktary byby przeciwko  uzyskaniu  przez  Angli bazy
wypadowej w tych regionach. Ponadto poprosiem posa penomocnego, by w domu
raz  jeszcze uwanie  przejrza memorandum. Wawczas  oczywicie  dojdzie  do
wniosku, e nasza odpowied rozprasza jego niepokaj.
     280


     Dane   memorandum   przesya   si   telegraficznie   Ministrowi  spraw
zagranicznych Rzeszy.
     Weizsacker
     83. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 23 stycznia 1941-21.21 Otrzymany 24 stycznia 1941 - 0.25
     Nr 161 z dn. 23 stycznia
     Na telegram nr 129 z dn. 22 stycznia1
     Pilne! Tajne!
     Dzi zostay wykonane instrukcje. Mootow owiadczy, e rzd radziecki
przestudiuje  i rozway  nasz komunikat,  po  czym, jeli-zajdzie  potrzeba,
[Mootow] si  wypowie. Komunikat  rzdu Rzeszy Niemieckiej  rozumie tak, ze
kwestia przejcia  wojsk  niemieckich przez  Bugari  jest  sama przez  si
rozstrzygnita ostatecznie,  lecz si urzeczywistni  dopiero  w tym wypadku,
jeli  Anglia rozszerzy swe operacje wojenne na terenach greckich na wiksz
ni dotychczas skal.
     Co do  reszty spraw Mootow przytoczy dobrze znany argument, zgodnie z
ktarym  rzd radziecki  uwaa  Bugari i Cieniny  za stref bezpieczestwa
Zwizku  Radzieckiego  i  e  jest przeciwko  wszelkiemu  rozprzestrzenianiu
wojny,  szczegalnie  na Morzu Czarnym. Jest przekonany, e to cakowicie si
zgadza z pogldem Rzeszy Niemieckiej..
     Schulenburg
     1 Nie zamieszcza si. -- Przyp. J. F.
     281


     84. MSZ NIEMIEC DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     t
     Berlin, 22 lutego 1941 - 6.25 Moskwa, 22 lutego 1941 - 11.00
     Nr 353 z dn.21 lutego
     Poufne. Szefowi misji dyplomatycznej lub jej przedstawicielowi
     do rk wadnych. Tajemnica pastwowa. Naley rozszyfrowa
     osobicie. cile tajne. Odpowied przez kuriera lub tajnym
     szyfrem.
     Instrukcja telegraficzna nr 36 z dn. 7 stycznia zawieraa wskazawk, e
w cigu pewnego czasu dobrze byoby podtrzymywa niejasno w komunikatach i
liczebnoci wojsk niemieckich i e  w odpowiednim czasie  poinformuje  si o
cafej potdze wojsk. Teraz nadszed ten czas.
     W  Rumunii  znajduje  si   w  gotowoci  bojowej   680.000  (szes'set
osiemdziesit tysicy) wojsk niemieckich. Ws'rad  nich bardzo wysoki procent
stanowi    wojska   techniczne,   szczegalnie   pancerne,    wyposaone   w
najnowoczeniejsz  bro.  Na   zapleczu   tych   wojsk,   w  Niemczech,  s
niewyczerpane  rezerwy, w  tym wojska  regularne  skoncentrowane na  granicy
niemie-cko-jugosowiaskiej.
     Prosz,  by  czonkowie misji dyplomatycznej  i  moliwe  osoby zaufane
zaczli dawa zna w sposab atwy, robicy wraenie o sile wojsk, wskazujc,
e jest ich wicej ni dostatecznie, eby podoa wszelkim  nieprzewidzianym
okolicznociom  na Bakanach. Przy czym czyni  to naley nie tylko w koach
pastwowych, lecz  take  wrad  zainteresowanych  dyplomataw zagranicznych.
Pozostawiam do  Waszego uznania, kiedy nie naley wymienia dokadnej  cyfry
podanej powyej. Odwrotnie, mona take  korzysta z aluzji i odstpstw, jak
na przykad „bodaje 700.000" itp.
     Ritter
     282


     85. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Fiischl, 27 lutego 1941-21.50 Berlin, 27 lutego 1941-22.30
     Nr 114 z dn. 27 lutego
     Do Moskwy
     Do dziau szyfro'w
     Pilne!
     Przekazano telegraficznie, nr 403 z dn. 27 lutego o 22.58
     Ambasadorowi do rk wasnych!
     Prosz w pitek, 28 lutego, pod wieczar zoy wizyt panu Mootowowi i
ustnie przekaza mu co nastpuje:
     Rzd radziecki wie, e od pewnego czasu prowadzone s
     pertraktacje midzy Ministrem Rzeszy i rzdem woskim z
     jednej strony a rzdem bugarskim z drugiej o przyczeniu
     Bugarii do Paktu Trzech. Pertraktacje te teraz si zakoczyy.
     Zadecydowano, e Bugaria si przyczy do Paktu Trzech.
     Protoka o tym przyczeniu si zostanie podpisany 1 marca.
     Rzd Rzeszy pragnie zawczasu poinformowa o tym rzd
     radziecki.
     Prosz 1 marca wieczorem jeszcze raz odwiedzi pana
     Mootowa i zakomunikowa mu co nastpuje:
     Wiadomoci, jakimi dysponujemy,  o zamiarach  brytyjskich  wobec Grecji
zmusiy  rzd Rzeszy do  natychmiastowego poczynienia dalszych  krokaw celem
zapewnienia  bezpieczestwa,  przede  wszystkim  -  do   przerzucenia  wojsk
niemieckich na ziemi bugarsk.  Z  powoaniem si na  owiadczenie zoone
rzdowi radzieckiemu 23 stycznia, prosz doda, e nasze rodki ostrzegawcze
skierowane  s  na  zapobieenie  uzyskaniu  przez  Brytani   trwaej  bazy
wypadowej  w  Grecji.   W  wypadku,  jeli  pan  Mootow   zechce   bardziej
szczegaowych  wyjanie,  musicie  kierowa  si  nastpujco:  te  s'rodki
ostronoci  przedsibierze wycznie celem zapobieenia umocnieniu Brytanii
na  terytorium  greckim; po  drugie, s'rodki te nie s  skierowane przeciwko
Turcji;  bdziemy  szanowa  suwerenno  tureck,  chyba  e  Turcja dokona
przeciwko nam  jakiego'  aktu  wrogiego; po  trzecie, ta koncentracja wojsk
niemieckich  jest przedsiwziciem  wojennym i  usunicie  niebezpieczestwa
brytyjskiego   w  Grecji   automatycznie  doprowadzi  do   wycofania   wojsk
niemieckich.
     Prosz  zawiadomi  mnie  telegraficznie, jak pan Mootow  przyj Wasz
komunikat.
     283


     Do  Waszej osobistej wiadomoci podaje si take to, e pose bugarski
w  Moskwie1  28  lutego i  1  marca w  imieniu  swego rzdu zoy
analogiczne owiadczenia.
     Ribbentrop
     1 I. Stamenow.-- Przyp. red. wyd. niem.
     86. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 1 marca 1941 - 0.25 Otrzymany 1 marca 1941 - 2.10
     Nr 444 z dn. 28 lutego1
     Pilne!
     Na telegramu nr 403 z cl- ' lutego
     Odwiedziem tego  wieczora  pana  Mootowa i  wykonaem  instrukcj  nr
I2.
     Mootow odebra mdj komunikat ze zrozumia  trwog i  owiadczy, e o
punkcie  widzenia   rzdu   radzieckiego   rzd  Rzeszy  Niemieckiej  zosta
poinformowany 25 listopada 1940 r. (patrz doniesienie telegraficzne z dn. 25
listopada  nr  2362).  Ten  komunikat wci jeszcze okrela stanowisko rzdu
radzieckiego  w  tej  kwestii.  Tymczasem przysza  sytuacja  Bugarii  bya
rozpatrywana w ramach okrelonych okolicznoci. W  chwili obecnej wydarzenia
przybray  nowy obro't.  Jednake,  pogld  rzdu radzieckiego,  e Bugaria
wchodzi do strefy bezpieczestwa ZSRR, pozostaje bez zmian.
     Mootow nie zmieni swego zdania  pomimo mego argumentu,  e wstpienie
Bugarii do  Paktu  Trzech w adnym  wypadku nie szkodzi  interesom  Zwizku
Radzieckiego. Owiadczy,  e  . ws-tpienie Bugarii  odbywa si w sytuacji
odmiennej ni ta, ktar przewidywano, i e, niestety, nie jest oczywiste, i
zachodzce wydarzenia mieszcz si w  ramach owiadczenia rzdu radzieckiego
z dn. 25 listopada.
     Schulenburg
     1 Przesiany do specjalnego  pocigu Ribbentropa, nr  744. --
Przyp. red. wyd.
     niem.
     2 Patrz  punkt pierwszy poprzedniego dokumentu. -- Przyp. J.
F.
     284


     87. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC

     Telegram
     Moskwa, 1 marca 1941 - 22.15 Otrzymany 2 marca 1941 - 2.20
     Nr 453 z dn. 1 marca1
     Pilne!
     Na telegram nr 403 z dn. 27 lutego
     Tajne!
     Instrukcja nr 22 zostaa wykonana dzi o szastej trzydzieci
wieczorem czasu moskiewskiego.
     Moiotow, ktary bardzo powanie odebraf maj komunikat, przede  wszystkim
owiadczy, e  wie  o decyzji Niemiec,  poniewa pose bugarski powiadomi
ju dzi' o nim  pana Wyszyskiego. Nastpnie  Mootow wyrazi swe  gbokie
zaniepokojenie tym,  e w kwestii, kto'ra  dla Zwizku Radzieckiego ma takie
[due] znaczenie, rzd niemiecki powzi decyzj  sprzeczn z pogldem rzdu
radzieckiego   o    interesach    bezpieczestwa   ZSRR.    Rzd   radziecki
niejednokrotnie   podkrela   rzdowi   niemieckiemu  -   zarawno   podczas
pertraktacji    berliskich,    jak    te   paniej   -    swe   szczegalne
zaintereso-wanieBugari.   Zatem,  nie   moe  pozostawa  obojtny   wobec
ostatnich przedsiwzi niemieckich i bdzie zmuszony okreli swaj stosunek
do nich. Ma nadziej, e  rzd Rzeszy Niemieckiej nada tej decyzji  doniose
znaczenie. Moiotow  w mojej  obecnoci  wasnorcznie naszkicowa" brudnopis
memorandum,   sformuowa   stanowisko  rzdu  radzieckiego,   zrobi  odpis
memorandum i wrczy mi. Nota zawieraa nastpujcy tekst:
     „1.  Przykro  jest,  e rzd Rzeszy Niemieckiej, nie zwaajc  na
ostrzeenie ze strony  rzdu radzieckiego zawarte w owiadczeniu  z  dn.  25
listopada 1940 r.,  uznaje  za  rzecz moliw  przestrzeganie  kursu,  ktary
szkodzi interesom  bezpieczestwa ZSRR, i zdecydowa urzeczywistni okupacj
Bugarii.
     2.  Poniewa  rzd  radziecki dotychczas zajmuje stanowisko  opisane  w
owiadczeniu z dn.  25 listopada,  rzd  niemiecki powinien rozumie, e nie
moe liczy na poparcie ZSRR swych przedsiwzi w Bugarii."
     W  swej odpowiedzi kierowaem  si  Waszymi  wskazawkami, midzy innymi
podkreliem, e  nie moe by  nawet mowy  o  wyrzdzeniu szkody  interesom
bezpieczestwa ZSRR.
     Schulenburg
     0x08 graphic
     1  Przesiany do specjalnego pocijgu Ribbentropa,  nr  771. -
Przyp. red. wyd.
     niem.
     2  Patrz punkt drugi telegramu  nr 114 z dn.  27 lutego.  --
Przyp. J. F.
     285


     0x01 graphic

     PRZYCZENIE SI BULGAR/II DO PAKTU TRZECH M0CARS1


     2 marca 1941 r.
     Berlin,  1  marca  (TASS).  Agencja  Transocean komunikuje, e  dzi  o
godzinie 19 minut  45 w Wiedniu bufgarski premier Fifow podpisaf protokaf  o
przyuczeniu si Bufgarii do paktu trzech mocarstw.


     0x01 graphic

     WKROCZENIE WOJSK NIEMIECKICH DO BUGAR 11


     3 marca 1941 r.
     Berlin, 2  marca (TASS). Niemieckie Biuro  Informacyjne donosi z Sofii,
e wojska niemieckie za zgodf  rzdu  bufgarskiego  wkroczyfy na  terytorium
Bufgarii.
     88. MEMORANDUM MSZ NIEMIEC
     Berlin, 13 marca 1941 r. Tajemnica pastwowa
     Genera  Warlimont  i  kapitan  marynarki  wojennej  Bikckner  wyrazili
pogld, e z  okrelonych powodaw konieczne jest jak najszybsze zaprzestanie
dziaalnos'ci  licznych  komisji  rosyjskich,  kto're  pracuj  na  terenach
niemieckich  na Wschodzie,  i  niezwoczne  odesanie ich do  domu.  Podobne
komisje  wci  jeszcze  si znajduj  na terytorium niemieckim w zwizku  z
powrotem  emigrantaw  litewskich z  Niemiec do  Litwy.  Funkcjonuje  jeszcze
niemiecko-rosyjska komisja pograniczna, a take kilka podkomisji terenowych.
Jedne z tych komisji s na terytorium rosyjskim, inne  za -  na  terytorium
niemieckim (i  midzy innymi  na poudnie od Suwak?). Podkomisje  te  musz
zakoczy sw prac do 10 marca. Z szeregu przyczyn jeszcze
     286


     nie zaczy  swej pracy. OKW1  da,  by uczyniono  wszystko
celem niedopuszczenia ich do pracy.
     <i)becnosc Rosjan w  tych regionach Niemiec moe by zezyolona tylko
do  25  marca.  Wielkie  kontyngenty  wojsk  niemieckich ju  si  grupuj w
sektorze panocnym. Od 20 marca zacznie si jeszcze wiksze ich skupianie.
     W  zwizku z  tym  powstaje  kwestia,  czy  armia nie zajmie  konsulatu
rosyjskiego w Kralewcu.
     Ritter
     0x08 graphic
     1 Niemieckie Dowadztwo Naczelne. -- Przyp. J. F.
     89. MEMORANDUM MSZ NIEMIEC
     O statusie radzieckich dostaw surowcaw do Niemiec
     Berlin, 5 kwietnia 1941 r.
     Pocztkowo, po zawarciu niemieka-radzieckiego Porozu
     mienia Gospodarczego z dn. 10 stycznia 1941 r., dato si
     zauway znaczn powcigliwo strony radzieckiej w prak
     tycznym realizowaniu dostaw, co prawdopodobnie byo cz
     ciowo zwizane z ozibieniem si stosunkaw politycznych z
     Rzesz. Zawarcie poszczegalnych umaw handlowych napotyka
     o w zasadzie wielkie trudnoci. W wyniku import surowcaw ze
     Zwizku Radzieckiego w styczniu i lutym pozostawa na
     stosunkowo niskim poziomie (17 milionaw marek i II milionaw
     marek wcznie z najwiksz i najwaniejsz czci - 200.000
     ton zboa z Besarabii).
     W marcu zaszy pod tym wzgldem zmiany. Dostawy
     gwatownie wzrosy, szczegalnie zboa, ropy naftowej, rudy
     manganowej, metali kolorowych i szlachetnych. W wyniku
     umowy zboowej uzyskanej po trudnej walce dostawy zboa
     przed wrzes'niem biecego roku sigay 1,4 miliona ton, przy
     stosunkowo pomylnych cenach. Do wykonania tej umowy
     Sowieci maj ju 110.000 ton zboa i solennie obiecali dostar
     czy w kwietniu 170-200.000 ton zboa.
     Sytuacja z kompensat niemieck w tym kwartale jest
     pomylna, gdy zgodnie z umow w tym kwartale musimy
     dostarczy tylko reszt bilansu z pierwszego roku umowy.
     Dalsze przestrzeganie terminaw dostaw niemieckich stanie si
     niemoliwe z powodu braku rk do pracy i priorytetu progra
     maw wojennych.
     287


     4. Tranzyt  przez Syberi  przewanie  odbywa  si  zadowalajco.  Rzd
radziecki  na granicy  mandurskiej  gotaw jest  na  nasz  prob  udzieli
specjalnego  skadu towarowego /dla przewozu  kauczuku.  Obecnie  w  Moskwie
trwaj pertraktacje o zwikszeniu taryf radzieckich.
     Podsumowujc wyniki, mona  powiedzie, e  po  pocztkowym wstrzymaniu
dostaw  rosyjskich w  chwili obecnej sa  one do  znaczne i strona rosyjska
przestrzega Porozumienia Gospodarczego z dn. 10 stycznia biecego roku.
     Schnurre
     90. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 6 kwietnia 1941 - 4.30 Moskwa, 6 kwietnia, 1941 - 9.35
     Nr 703 z dn. 6 kwietnia Pilne!
     Tajemnica  pastwowa. Rozszyfrowa moe  tylko urzdnik  dopuszczony do
dokumentaw zawierajcych  tajemnic pastwow.  Natychmiast dostarczy misji
dyplomatycznej do rk wasnych. Odpowiedz' przez kuriera lub tajnym szyfrem.
     Panu ambasadorowi do rk wasnych
     Prosz odwiedzi pana Mootowa w niedziel wczesnym rankiem, 6 kwietnia
i  zakomunikowa mu,  e  rzd  Rzeszy  by zmuszony  przystpi  do dziaa
wojennych  w Grecji  i  Jugosawii. Rzd Rzeszy musia poczyni ten  krok  z
powodu przybycia na ld grecki duych kontyngentaw brytyjskich si zbrojnych
oraz  wskutek  tego,  e  rzd  jugosowiaski,  kto'ry  doszed  do  wadzy
nielegalnie  w  wyniku przewrotu 27  marca1,  sprzymierzy si, z
Angli i Grecj. Rzd Rzeszy ju kilka  dni dysponowa dokadn informacj o
tym, e jugosowiaski sztab generalny wespa z greckim sztabem generalnym i
dowo'dztwem naczelnym brytyjskiej  armii  ekspedycyjnej, ktdra wyldowaa  w
Grecji, przygotoway si do  wspalnych operacji przeciwko Niemcom i Wochom.
Opracz  tego, stale  wzrastajca liczba  komunikataw  o ekscesach  przeciwko
Niemcom w Jugosawii uniemoliwia rzdowi Rzeszy zajmowanie nadal obojtnej
pozycji w obliczu takich wydarze. Nowy rzd  jugosowiaski  obra ten kurs
na przekar wszystkim ustawom i argumentom, po
     288


     tym, gdy Niemcy w cigu wielu lat prowadziy polityk przyjaz'ni z  tym
krajem  i  kto'ra  osigna  punkt kulminacyjny w chwili  przyczenia  si
Jugosawii do  Paktu  Trzech Mocarstw.2  Poza  tym,  prosibym  w
zwizku z tym powoa si na komunikaty przekazane z licznych powodo'w  panu
Mootowowi o celach i zamiarach  rzdu niemieckiego na Pawyspie Bakaskimi
a  mianowicie, i dziaania niemieckie w tej strefie s skierpwane wycznie
na  zapobieenie  uzyskaniu przez Angli  jeszcze jednej  bazy wypadowej  na
kontynencie,  e  Niemcy   nie  maj  adnych   interesaw  politycznych  lub
terytorialnych w tym regionie, e wojska niemieckie wycofaj si z Bakano'w
po  wykonaniu swego zadania. Prosz to owiadczy  bez  adnych szczegalnych
akcentaw, w obiektywnej i obojtnej formie.
     Prosz    w    tym    wypadku    nie     wspomina    owiadczenia    o
radziecko-jugosowiaskim ukadzie o przyjani, ktare  Warn zoy  Mokotaw.
Natomiast jeli  Mootow sam zacznie  o tym mawi, wawczas prosz ograniczy
si do uwagi, e wysalicie jego owiadczenie do Berlina, lecz  jeszcze nie
otrzymalicie odpowiedzi.
     O wykonaniu tego nadajcie telegraficznie zawiadomienie.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1  W nocy z 26 na  27 marca  1941 r..w Jugosawii  odby si
przewro't parfstwo-
     wy,  rz,d  proniemiecki  D.  Cvetkovida zosta zastpiony przez  rza.d
proangielski
     z generaem D. Simonovidem na czele. -- Przyp. I. F.
     2  Rz,d  proniemiecki  D.  Cvetkovicia  25  marca  1941  r.
przytoczy si do Paktu
     Trzech Mocarstw. -- Przyp. I. F.
     91. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 6 kwietnia 1941 - 19.00 Otrzymany 6 kwietnia 1941 - 22.25
     Pilne!
     Nr 818 z dn. 6 kwietnia
     Na telegram nr 703 z dn. 6 kwietnia
     Panu Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych
     Poniewa Mootow  zawsze  spdza  niedziele  za  miastem,  mogem z nim
porozmawia  dopiero  dzi  po  poudniu o godzinie  4.  Mootow  specjalnie
przyby w tym celu do Moskwy.
     289


     Po tym, gdy zoyem Mootowowi zlecone owiadczenie, ten
     ostatni kilkakrotnie powtarzy, e sprawa jest bardzo smutna,
     albowiem pomimo wszelkich stara rozprzestrzenienie si
     wojny okazao si nieuniknione.
     Mootow nie skorzysta z okazji, by przypomnie o pakcie
     radziecko-jugosowiaskim. Dlatego te zgodnie ze wskazowk,
     nie poruszaem tej kwestii.
     Schulenburg
     92. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 9 kwietnia 1941 - 21.03 Otrzymany 9 kwietnia 1941 - 23.05
     Pilne!
     Uzupenienie mego telegramu nr 832 z dn. 7 kwietnia1
     Tajne!
     Minister  spraw   zagranicznych  Japonii  Matsuoka  dzis  znowu  bdzie
prowadzi  na  Kremlu  pertraktacje z Mootowem. Po obiedzie, kto'ry Mootow
wyznaczy  mu  na dzisiejszy wieczo'r, Matsuoka  odjedzie  do  Leningradu  i
spdzi tam czwartek. Matsuoka odoy swaj odjazd do niedzieli. Miaem kilka
rozmaw z nim, lecz nie otrzymaem od niego konkretnej odpowiedzi na  pytanie
o pertraktacjach z Mootowem i ich realnych wynikach. Moim zdaniem, Matsuoka
na  tych pertraktacjach zbytnio  si wda w szczegay; czy bd porozumienia
na  pis'mie, w istocie zaley teraz od rzdu radzieckiego. Matsuoka obieca,
e poinformuje mnie przed swym odjazdem do Tokio.
     Matsuoka  opowiedzia  rawnie   co   nastpuje.  Podczas  niadania  z
tutejszym ambasadorem amerykaskim Steihardtem, ktarego z  Matsuok przedtem
czyy stosunki osobiste, Steinhardt wci si stara dowiedzie od  niego,
czy  w Berlinie2  powzito decyzj napadu na Japoni  i  Ameryk.
Matsuoka  doda,  e  odnias  wraenie,  i   Steihardt   otrzyma  na   to
bezporedni  wskazawk od Roosevelta. Naturalnie, [Matsuoka] odpowiedzia",
e o tym nie byo nawet mowy.
     Schulenburg
     1 Nie zamieszcza si. - frzyp. 1. F.
     2 Ma  sif na wzgldzie pertraktacje o zawarciu Paktu Trzech,
ktare si
     odbyy w Berlinie. - Przyp. J. F.
     290


     93. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 13 kwietnia 1941 - 21.00
     Nr 884 z dn. 13 kwietnia
     Uzupenienie mego telegramu nr 883 z dn. 13 kwietnia1
     Pilne!
     Tajne!
     Ministrowi spraw zagranicznych Rzeszy do rk wasnych!
     Jak wynika z os'wiadczenia Matsuoki tutejszemu amba
     sadorowi woskiemu2, zapewnienie Matsuoki o tym, e dooy
     wszelkich stara, by zlikwidowa koncesje japoskie na
     Sachalinie Panocnym, zostao potwierdzone pisemnie przez list
     Matsuoki do Mootowa.
     Na pytanie ambasadora woskiego czy podczas rozmo'w
     Matsuoki ze Stalinem poruszano kwesti stosunkdw Zwizku
     Radzieckiego z Osi, Matsuoka odpowiedzia, e Stalin powie
     dzia mu, iz jest przekonanym stronnikiem Osi i przeciwnikiem
     Anglii oraz Ameryki.
     Odjazd Matsuoki opaz'nia si o godzin, a potem odbya
     si niezwyka ceremonia. Zupenie nieoczekiwanie zarawno dla
     Japoczykaw jak te dla Rosjan nagle si zjawili Stalin oraz
     Mootow i w sposab ostentacyjnie przyjacielski egnali Matsuo-
     k oraz Japoczykaw, ktarzy byli tam obecni, yczyli im
     przyjemnej podro'y. Potem Stalin zapyta gos'no o mnie,
     znalaz mi, podszed, obj i powiedzia: „Musimy zosta
     przyjaciami i Pan powinien zrobi wszystko w tym celu!"
     Nastpnie Stalin zwro'ci si do penicego obowizki niemie
     ckiego attache' wojskowego pukownika Krebsa i po uprzednim
     przekonaniu si, e ten jest Niemcem, powiedzia mu: „Pozosta
     jemy z Panem przyjaciami w kadym wypadku". Niewtpliwie,
     Stalin wita pukownika Krebsa i mnie w zamierzony sposo'b,
     przez co wiadomie zwraci uwag licznej publicznoci, ktdra
     bya przy tym obecna.
     Schulenburg
     1 Nie zamieszcza si. - Przyp. J. F.
     2 Augusto Rosso. Przyp. red. wyd. niem.
     291


     ZAWARCIE PAKTl,!
     O NEUTRALNOCI MIDZY
     ZSRR A JAPONI
     14 kwietnia 1941 r.
     W wyniku rozmaw, jakie si odbywafy w ostatnich dniach w Moskwie midzy
Przewodniczcym Rady  Komisarzy  Ludowych ZSRR  i Komisarzem  Ludowym  Spraw
Zagranicznych tow.  W. Mo-fotowem  a Ministrem  spraw zagranicznych  Japonii
panem Josuke Matsuok, 13  kwietnia  podpisano  pakt o  neutralnoci  midzy
Zwizkiem  Radzieckim i Japoni, a take deklaracj o wzajemnym poszanowaniu
nietykalnoci terytorialnej  i nienaruszalnoci granic Mongolskiej Republiki
Ludowej i Mandukuo.
     W  rozmowach  wzili  udziaf  tow. Stalin,  ze strony  zas' Japonii  --
ambasador japoski w Moskwie pan Tatekawa.
     94. CHARGE D'AFFAIRES TIPPELSKIRCH DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 16 kwietnia 1941 - 0.37 Otrzymany 16 kwietnia 1941 - 3.10
     Nr 902 z dn. 15 kwietnia 1941 r.1
     Pilne!
     Uzupenienie telegramu nr 884 z dn. 13 kwietnia
     Tajne!
     Ambasador japoski2, ktarego  dzi'  odwiedziem, powiedzia
mi,  e  po zawarciu  radziecko-japoskiego  paktu o neutralnos'ci w rzdzie
radzieckim  powstaa  bardzo  pomylna  atmosfera,  o  czym  przekonywa  go
Morotow, kto'ry prosi dzi, by przyszed niezwocznie w celu  kontynuowania
rozmaw  o  umowie  handlowej.  Zawarcie  ukfadu  [o   neutralno]  wywoao
rozczarowanie i zaniepokojenie w  Ameryce, gdzie z zainteresowaniem ledzono
wizyt Matsuoki w Berlinie i Rzymie.
     Wspapracownicy tutejszej  ambasady japoskiej  twierdz, e pakt  jest
korzystny nie tylko dla Japonii, lecz take dla Osi, i pomylnie wpynie na
stosunki Zwizku Radzieckiego  z Osi i e  Zwizek Radziecki gotaw  jest do
wspapracy z Osi.
     292


     Tutejszy korpus dyplomatyczny rozpatruje w tyme  duchu zachowanie  si
Stalina wobec  pana ambasadora na dworcu  podczas  odjazdu Matsuoki.  Czsto
wyraa   si  pogld,   e  Stalin  specjalnie   skorzysta  z  okazji,   by
zademonstrowa   swaj   stosunek   do   Niemiec   w  obecnos'ci   dyplomataw
zagranicznych i  przedstawicieli  prasy. Zasuguje to na szczegaln uwag ze
wzgldu  na  stale  krce  pogoski  o nieuniknionym  zderzeniu Niemiec ze
Zwizkiem Radzieckim.  Jednoczes'nie  pozycj  Zwizku  Radzieckiego,  ktara
ulega  zmianie,  czy si  tu z  sukcesami  niemieckich  si  zbrojnych  w
Jugosawii i Grecji.
     Tippelskirch
     0x08 graphic
     1  Depeszowano do  pocigu specjalnego Ribbentrope, telegram
nr 1196. --
     Przyp. red. wyd. niem.
     2 Genera Tatekawa. -- Przyp. I. F.
     95. O PRZESTRZEGANIU POROZUMIENIA GOSPODARCZEGO
     Protoka
     wynikaw spotkania penomocnych przedstawicieli
     Rzdu Rzeszy Niemieckiej i Rzdu Zwizku Socjalistycznych
     Republik Radzieckich w sprawie kontroli za przestrzeganiem
     Porozumienia Gospodarczego midzy Niemcami a Zwizkiem
     Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia
     11 lutego 1940 r.
     Penomocni  przedstawiciele  Rzdu Rzeszy  Niemieckiej i Rzdu  Zwizku
Socjalistycznych  Republik  Radzieckich, dziaajc  zgodnie  z artykuem  10
Porozumienia  Gospodarczego midzy  Niemcami a  Zwizliem  Socjalistycznych
Republik Radzieckich z dnia 11 lutego 1940 r., na podstawie wynikaw kontroli
za przestrzeganiem  przez rzdy  powyszego porozumienia na dzie 11  lutego
1941 r. zgodzili si z tym co nastpuje:
     Dostawy radzieckie - wedug danych radzieckich - na  11 lutego  1941 r.
wynosz 310.3 milionaw marek. Dostawy z Niemiec na t sum bd  dostarczone
nie paz'niej 11 maja 1941 r.
     Protoka  sporzdzono  w  dwo'ch  oryginaach:  w jzyku  niemieckim  i
rosyjskim kady, oba teksty uwaa si za autentyczne.
     293


     Dokonano w Berlinie, 18 kwietnia 1941 r.
     Za Rzd Z upowanienia
     Rzeszy Niemieckiej Rzdu ZSRR
     K. Schnurre A. Krutikow1
     0x08 graphic
     1 A. Krutikow -- pierwszy zastpca Komisarza ludowego handlu
zagranicznego ZSRR. -- Przyp. red. wy. niem.
     96. CHARGE D'AFFAIRES TIPPELSKIRCH DO MSZ • NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 22 kwietnia 1941 - 0.05 Otrzymany 22 kwietnia 1941 - 3.30
     Nr 957 z dn. 21 kwietnia Pilne!
     Sekretarz  generalny Komisariatu Spraw Zagranicznych1 wezwa
mi dzi do swego gabinetu i wrczy mi not werbaln, ktara zawiera zadanie
niezwocznego   przedsiwzicia  rodkaw  przeciwko  trwajcym   naruszeniom
granicy ZSRR  przez  samoloty niemieckie. Ostatnio  te naruszenia  stay si
znacznie  czstsze.  Od 27 marca  do 18  kwietnia miao miejsce 80 podobnych
wypadkaw.  Nota,  ktara  zawiera  dodatek  ze  szczegaowym  opisem tych  80
narusze, zwraca szczegaln uwag  na  samolot, ktary wyldowa  15 kwietnia
okoo m. Rawne. Znaleziono w nim aparat fotograficzny, kilka  kaset zuytego
filmu  i porwan map  topograficzn  regionaw  ZSRR,  co wiadczy o  celach
zaogi tego samolotu.
     Nota zawiera dosownie co nastpuje:
     „Zgodnie / z tym, Komisariat Ludowy uwaa,  e naley przypomnie
ambasadzie  niemieckiej o os'wiadczeniu  zoonym 28  marca przez  pomocnika
attache' wojskowego poselstwa ZSRR w  Berlinie marszakowi Rzeszy Garingowi,
w ktarym bya mowa o tym,  e Komisarz Ludowy Obrony  ZSRR odstpi od nader
surowych zasad  obrony granicy  radzieckiej  i wyda  rozkaz wojskom ochrony
pogranicza dopaty  nie otwiera ognia do  samolotaw niemieckich zalatajcych
na terytorium radzieckie, dopaki te przeloty nie zaczn si zbyt czsto".
     294


     W zakoczeniu noty Komisarz ludowy  spraw zagranicznych  kadzie nacisk
na  nadziei, e rzd niemiecki  zastosuje  wszystkie niezbdne s'rodki celem
zapobieenia naruszeniu w przyszoci granicy pastwowej ZSRR przez samoloty
niemieckie.
     Sekretarz generalny prosi mi o  przekazanie  tres'ci noty do Berlina,
co obiecaem uczyni.
     Wobec  tego,  e  radziecka  nota  werbalna powouje  si  na  niedawne
memorandum  o analogicznych naruszeniach granicy  przez wojska niemieckie, a
take  przypomina nam o  owiadczeniu pomocnika attache' wojskowego,  naley
oczekiwa prawdopodobnie  powanych  incydentaw,  jeli samoloty  niemieckie
nadal bd narusza granic radzieck.
     Tippelskirch
     0x08 graphic
     1 A. Sobolew. - Przyp. red. wyd. niem.
     97.  ATTACHE,  MARYNARKI WOJENNEJ  W  MOSKWIE  DO  DOWaDZTWA  MARYNARKI
WOJENNEJ NIEMIEC
     Telegram
     24 kwietnia 1941 r.
     Nr 34112/110 z dn. 24 kwietnia Do marynarki wojennej
     Krce tu pogoski mawi o rzekomo istniejcym niebez
     pieczestwie wojny niemiecko-radzieckiej, czemu sprzyjaj
     doniesienia oso'b przejedajcych przez Niemcy.
     Ambasador brytyjski wedug informacji radcy ambasady
     woskiej jako pocztek wojny wymienia dzieri 22 czerwca.
     Inni podaj dat 20 maja.
     Prabuj zapobiega tym wyranie absurdalnym pogoskom.
     Attache marynarki wojennej [Baumbach]
     295


     WYLDOWANIE WOJSK NIEMIECKICH W FINLANDII
     30 kwietnia 1941 r.
     Tallin. (Kor. wfasny). Wedtug uzyskanych  dzi" wiarygodnych doniesie,
26 kwietnia  do  portu fiskiego Abo  (Turku) przybyfy  4 niemieckie  statki
transportowe, z ktarych wyldowaty wojska  niemieckie -- okoto 12 tys. ludzi
z amunicj, czogami,  artyleri itd.  28 kwietnia wojska  te zaczty udawa
si do Tampere.
     98. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Doniesienie
     Moskwa, 2 maja 1941 r.
     Tre: Pogoski o niemiecko-radzieckim zderzeniu wojennym. Tajne!
     Ja  i  wysi urzdnicy  mej ambasady  stale  walczymy  z  pogoskami  o
nieuniknionym   niemiecko-radzieckim  konflikcie  wojennym,   poniewa-rzecz
oczywista-pogoski te przeszkadzaj w trwajcym rozwodu pokojowych stosunkaw
niemiecko-radzieckich. Prosz mie na wzgldzie, e praby zdementowania tych
pogosek tu,  w  Moskwie,  mimo woli s  nieudolne, jeli docieraj, one  tu
stale z Niemiec  i  kady  przybywajcy  do Moskwy  lub przejedajcy przez
Moskw nie  tylko je przywozi, lecz nawet moe potwierdzi, powoujc si na
fakty.
     Schulenburg
     296


     99. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 7 maja 1941 - 14.02 Otrzymany 7 maja 1941 - 15.10
     Pilne!
     Nr 1092 z dn. 7 maja
     Tajne!
     Stalin zamieni Mootowa na stanowisku  Przewodniczcego Rady Komisarzy
Ludowych ZSRR  i  w ten sposab stan na  czele rzdu Zwizku  Radzieckiego.
Mootow   zosta  zastpc   Przewodniczcego  Rady   Komisarzy  Ludowych  i
Komisarzem ludowym spraw zagranicznych. Zmiana ta tumaczy si przecieniem
Mofotowa  praca,  lecz  w  rzeczywistoci  oznacza  upadek  jego autorytetu.
Przyczyny tego naley szuka w przeszych bdach  w  polityce zagranicznej,
ktare      doprowadziy     do      ozibienia     przyjaznych     stosunkaw
niemiecko-radzie-ckich.  O ich nawizanie i zachowanie Stalin stale walczy,
podczas gdy  inicjatywa  osobista Mootowa czsto  bya skierowana na obron
wasnej pozycji.
     Stalin  jako  Przewodniczcy  Rady  Komisarzy  Ludowych,  tzn.  premier
Zwi/ku   Radzieckiego  bierze  na  siebie  odpowiedzialno   za  wszystkie
dziaania rzdu  radzieckiego zarawno  w  sferze  spraw  krajowych  jak  te
zagranicznych. Pooy to kres nienaturalnej sytuacji, gdy wadza uznanego  i
niezaprzeczonego wodza  narodaw Zwizku  Radzieckiego  nie  opieraa si  na
Konstytucji.  Skupienie  caej  wadzy   w  rkach  Stalina  oznacza  wzrost
autorytetu  rzdu   ZSRR   i  nowe  wywyszenie  Stalina,  ktary   widocznie
przypuszcza, e  w  sytuacji,  jak, uwaa za powan,  powinien  osobis'cie
wzi    na    siebie   odpowiedzialno    za   losy
Zwizku'Radzieckiego. Jestem przekonany, e Stalin skorzysta ze swego nowego
stanowiska,  by wzi osobisty udzia w sprawie zachowania i rozwoju dobrych
stosunko'w midzy ZSRR a Niemcami.
     Schulenburg
     297


     100. MEMORANDUM MSZ NIEMIEC
     Dtugie memorandum o niemiecko-iadzieckich stosunkach gospodarczych
     Berlin, 15 maja 1941 r.
     Kilka dni temu zakoczyy si rozmowy z pierwszym
     zastpc. Komisarza ludowego handlu zagranicznego ZSRR
     Krutikowem, ktare ten ostatni przeprowadzi do konstruk
     tywnie. Dlatego mona byo zadowalajco uregulowa takie
     trudne punkty umowy gospodarczej z dn. 10 stycznia 1941 r.,
     jak dostawy nasion rolin oleistych, metali kolorowych, ropy
     naftowej i tranzyt kauczuku z Azji Wschodniej przez teryto
     rium ZSRR. Krutikow mimo swego konstruktywnego podejs'cia
     by stanowczy, gdy broni intereso'w rosyjskich. Nie wykaza
     gotowos'ci do ustpstw, co mogoby by skomentowane jako
     sabo.
     Podobnie jak w przeszos'ci, trudnos'ci powstay w zwizku
     z wykonaniem zobowiza niemieckich co do dostaw dla ZSRR,
     szczegalnie w dziedzinie zbroje. Nadal mnie moemy dotrzy
     ma terminaw dostaw. Jednak niewykonanie przez Niemcy
     zobowiza uwidoczni si dopiero po sierpniu 1941 r., gdy do
     tego czasu Rosja jest zobowizana awansem dostarcza dostawy.
     Komplikacje pojawiy si midzy innymi w zwizku z niewyko
     naniem kontraktaw o dostawach dla si powietrznych, poniewa
     Minister lotnictwa Rzeszy nie dostarczy obiecanych i ju
     sprzedanych samolotaw z pobraniem zaliczki. Krutikow
     poruszy te kwestie, jednak bez zbytniej natarczywoci.
     Budowa krownika „L" w Leningradzie trwa zgodnie z
     planem, dostawy niemieckie przychodz wedug hormonogra-
     mu. Okoo 70' inynieraw i mechanikaw niemieckich pod
     kierownictwem admiraa Feige bierze udzia w budowie
     krownika w Leningradzie.1
     3. Sytuacja z dostawami surowcaw radzieckich dotychczas
     jest zadowalajca. W kwietniu dostarczono nastpujce wane
     rodzaje surowcaw:
     Zboe 208.000 ton.
     Ropa naftowa 90.000 ton.
     Bawena 8.300 ton.
     Metale kolorowe 6.340 ton. miedzi, cyny i niklu.
     Jeli chodzi  o rud manganu  i  fosforany,  dostawy ich  ucierpiay  z
powodu   braku    tonau    i    trudnoci   z    transportem    w   strefie
poudniowo-wschodniej.
     Droga tranzytowa przez Syberi  na razie jest wana. Dostawy surowcaw z
Azji Wschodniej,  zwaszcza kauczuku, ktary si  wiezie do Niemiec t drog,
nadal s istotne (w kwietniu -
     298


     2.000  ton  kauczuku  dostarczono  skadami  specjalnymi  i  2.000  ton
zwykymi pocigami syberyjskimi).
     Ogalne dostawy w roku biecym wynosz:
     Zboe 632.000 ton.
     Ropa naftowa 232.000 ton.
     Bawena 23.500 ton.
     Ruda manganowa 50.000 ton.
     Fosforany 67.000 ton.
     Platyna / 900 kg.
     Wielkie trudnoci s powodowane nie koczcymi si
     pogoskami o nieuniknionym zderzeniu niemiecko-rosyjskim.
     Za trwaos' tych pogosek w duym stopniu ponosz odpowie
     dzialno zrdda oficjalne. Pogoski te powanie niepokoj
     przemys niemiecki, ktdry prabuje zrezygnowa z zawartych z
     Rosj transakcji i w poszczegalnych wypadkach ju odmawia
     wysyania do Moskwy personelu potrzebnego do wykonania
     umaw.
     Odnosz wraenie, e moglibymy Moskwie przedstawi
     dania ekonomiczne wykraczajce nawet poza ramy umowy z
     dn. 10 stycznia 1941 r., dania mogce zapewni zaspokojenie
     zapotrzebowania niemieckiego na produkty i surowce w
     szerszym zakresie ni przewiduje umowa. Obecnie Rosjanie
     dostarczaj na czas przewidziany w umowie zakres surowcaw,
     kosztuje ich to wielkich wysikaw; umowy, szczegalnie doty
     czce zboa, wykonuje si wymienicie. Zatem ogalna ilo
     zboa dostarczanego wedug umowy z dn. 10 kwietnia biece
     go roku cznie z dostawami wedug umowy belgijskiej i
     norweskiej osignie na- dzie I sierpnia 1942 r. ponad trzy
     miliony ton.
     Umowa handlowa z dn. 10 stycznia 1941 r. przewiduje na
     koniec maja - pocztek czerwca przeprowadzenie w Moskwie
     nowych pertraktacji o wyrawnaniu dostaw. Jednak podobne
     pertraktacje bd miay sens tylko w celu wysunicia nowych
     da niemieckich. W przeciwnym wypadku zamierzam
     zwleka z dat pertraktacji.
     Schnurre
     0x08 graphic
     1  Ma  si  na wzgldzie  budow  w  Leningradzie krownika
„Lutcow".  Zakupiono  go  w  Niemczech  w  kocu  1939  roku.  Rozmowy
dotyczce  kupna  na  zlecenie  rzdu radzieckiego  prowadzi  I.  Tewosian.
Waciwie krownika  jako  takiego  nie byo, ZSRR  otrzyma jedynie korpus
okrtu  bez mechanizmaw  i  uzbrojenia.  Wiosn,  1940 r. holownik niemiecki
dostarczy  go  do   Leningradu,  jednake  budowy   krownika  tak  i  nie
dokorlczono do czerwca 1941 r. -- Przyp. J.F.
     299


     101. MSZ NIEMIEC DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 15 maja 1941 - 18.27 Moskwa, 15 maja 1941 - 22.30
     Nr 938 z dn. 14 maja
     Materia poufny. Tajne. Moe byc  rozszyfrowany jedynie przez urzdnika
dopuszczonego do materiaaw poufnych. Odpowied przez kuriera lub szyfrem.
     Na doniesienie telegraficzne nr 957 z  dn. 21 kwietnia i na doniesienie
listowne nr A:1408 z dn. 22 kwietnia 1941 r.1
     Prosz zawiadomi Komisariat do spraw zagranicznych, e Niemcy prowadz
ledztwo dotyczce  71.  wypadku wymienionego  naruszenia  granicy. ledztwo
wymaga  pewnego czasu, poniewa  naley  przesucha  osobicie  pododdziay
lotnicze oraz zaogi samolotaw, kto're miay z tym zwizek.
     Prosz si postara, by rzd radziecki jak najszybciej uwolni samolot,
ktary 15 kwietnia awaryjnie wyldowa koo miejscowoci Rawne.
     Ritter
     0x08 graphic
     1 Nie zamieszcza si. - Przyp. J. F.
     102. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 24 maja 1941 - 15.45 Otrzymany 24 maja 1941 - 18.15
     Nr 1223 z dn. 24 maja
     Pilne!
     Tajne!
     Uzupenienie telegramu nr 1092 z dn. 7 maja
     22 maja  zoyem  Mootowowi  wizyt, eby omawi  z nim  toczce  si
rokowania  dotyczce  spraw  kultury,  zwolnienia aresztowanych itd. Mootow
przyj mi w Kremlu w tyme
     300


     gabinecie, ktdry mia poprzednio, z dobrze znanym umeblowaniem. By jak
zawsze uprzejmy,  pewny siebie  i dobrze poinformowany. Jedyn, zmian  bya
wywieszka u  wejcia z  nowym  napisem:  Mootow - Zastpca Przewodniczcego
Rady Komisarzy  Ludowych. Nic  nie wskazywao na to, e jego stanowisko przy
Stalinie zostao  zachwiane lub e  si zmniejszy jego wpyw jako Komisarza
ludowego spraw zagranicznych.
     Te i inne spostrzeenia  uczynione tu od czasu przejcia wyszej wadzy
pastwowej  przez Stalina  mawi o  tym,  e  dwoje najsilniejszych  ludzi w
Zwizku  Radzieckim  -  Stalin i  Mootow  -  utrzymuje  pozycje,  ktare  s
najwaniejsze dla polityki zagranicznej ZSRR. To, e ta polityka zagraniczna
jest  skierowana  przede  wszystkim na  zapobieenie zderzeniu  z  Niemcami,
s'wiadczy stanowisko zajte  przez rzd  radziecki w ostatnich tygodniach  i
ton  prasy  radzieckiej, kto'ra  rozpatruje wszystkie  wydarzenia  dotyczce
Niemiec  w  formie   nie  budzcej  sprzeciwu,   oraz  przestrzeganie   umaw
gospodarczych zawartych z Niemcami.
     Schulenburg
     103. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 14 czerwca 1941 - 1.30 Otrzymany 14 czerwca 1941 - 8.00
     Nr 1368 z dn. 13 czerwca 1941 r.
     Komisarz  ludowy  Mootow  przed  chwil wrczy mi  nastpujcy  tekst
komunikatu TASS, kto'ry dzi wieczorem bdzie  nadany w radiu i opublikowany
jutro w gazetach:
     „Jeszcze  przed  przyjazdem  ambasadora  angielskiego  w ZSRR  p.
Crippsa do Londynu,  szczegalnie zas po jego przybyciu, w prasie angielskiej
i  w  ogale  zagranicznej  zaczto rozdmuchiwa  pogoski o  „bliskiej
wojnie midzy ZSRR a Niemcami". Wedug tych pogosek:
     Niemcy rzekomo wysuny wobec ZSRR roszczenia natury
     terytorialnej i ekonomicznej i obecnie tocz si rokowania
     midzy Niemcami a ZSRR w sprawie zawarcia nowego cilej
     szego porozumienia midzy nimi;
     ZSRR jakoby odrzuci te roszczenia, w zwizku z tym
     Niemcy zaczy koncentrowa swe wojska przy granicy ZSRR w
     celu napadu;
     301


     3.  Zwizek Radziecki z kolei zacz niby usilnie si przygotowywa  do
wojny z Niemcami i skupia swe wojska przy granicy tych ostatnich.
     Pomimo  oczywistej  bezsensownoci tych  pogosek koa odpowiedzialne w
Moskwie uwaay za konieczne  wobec uporczywego rozdmuchiwania tych pogosek
upowani TASS do  zakomunikowania,  e pogoski  te s  nieudolnie sklecon
propagand  wrogich  si  wobec  ZSRR i  Niemiec  zainteresowanych w dalszym
rozprzestrzenieniu i rozptaniu wojny.
     TASS owiadcza, e:
     1. Niemcy nie wystpiy wobec ZSRR z adnym roszczeniem
     i nie proponuj jakiego nowego, cilejszego porozumienia,
     zatem nie mogo by rozmaw na ten temat;
     2. wedug danych ZSRR Niemcy take konsekwentnie
     przestrzegaj warunkaw paktu radziecko-niemieckiego o
     nieagresji, tak samo jak Zwizek Radziecki; wobec tego -
     zdaniem ka radzieckich - pogoski o zamiarze Niemiec
     zerwania paktu i dokonania napadu na ZSRR pozbaw-ione s
     wszelkich podstaw, odbywajce si zas ostatnio przerzucanie
     wojsk niemieckich, ktdre zwolniy si po operacjach na Baka
     nach, do wschodnich i panocno-wschodnich regionaw Niemiec
     zwizane jest, naley przypuszcza, z innymi motywami, kto're
     nie maj nic wspalnego ze stosunkami radziecko-niemieckimi;
     3. ZSRR - jak wynika to z jego polityki pokojowej - prze
     strzega i zamierza przestrzega warunkaw paktu radzie
     cko-niemieckiego o nieagresji, wobec tego pogoski o tym, e
     ZSRR przygotowuje si do wojny z Niemcami, s kamliwe i
     prowokacyjne;
     4. przeprowadzane obecnie letnie wiczenia rezerwistaw
     Armii Czerwonej i przewidziane manewry maj na celu wycz
     nie szkolenie rezerwistaw oraz sprawdzenie pracy aparatu
     kolejowego, przeprowadzane jak wiadomo co roku, wobec tego
     przedstawianie tych przedsiwzi Armii Czerwonej jako
     wrogich Niemcom jest niedorzecznoci,".
     Schulenburg
     302


     104. RIBBENTROP DO AMBASADORA NIEMIECKIEGO NA WGRZECH
     Telegram
     Wenecja, 15 czerwca 1941 - 21.40 Otrzymany w Berlinie 15 czerwca 1941 -
22.15 Przekazany do Budapesztu 15 czerwca, nr 1021
     Dzia szyfraw Ministerstwa Spraw Zagranicznych
     Budapeszt
     Nr 552 z dn. 15 czerwca
     Tajemnica pastwowa!
     Posowi1 do rk wasnych!
     Prosz  poinformowa  Prezydenta2   wgierskiego  o  tym  co
nastpuje:
     Ze  wzgldu  na  wielk koncentracj wojsk  rosyjskich przy  wschodniej
granicy  niemieckiej Fiihrer  prawdopodobnie bdzie  zmuszony najpaniej  na
pocztku lipca wyjani stosunki niemiecko-rosyjskie i postawi yr zwizku z
tym  okres'lone wymagania.  Poniewa trudno  jest  przewidzie  wyniki  tych
pertraktacji,  rzd  niemiecki  uwaa,  e  Wgry  musz  poczyni  kroki ku
zapewnieniu bezpieczestwa swych granic.
     Polecenie to nosi cise poufny  charakter.  Prosz wskaza na ten fakt
Prezydentowi wgierskiemu.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1  Dr  Otto  von Erdmannsdorff.  -  Przyp.  red. wyd.  niem.
a Laslo von Bardossi. -- Przyp. red. wyd. niem.
     105. RIBBENTROP DO AMBASADORA SCHULENBURGA
     Telegram
     Berlin, 21 czerwca 1941 r.
     Pilne!
     Tajemnica pastwowa!
     Przez radio!
     Ambasadorowi do rk wasnych!
     1. Po otrzymaniu tego telegramu wszystkie zaszyfrowane materiay naley
zniszczy. Radio naley wyczy.
     303


     2. Prosz natychmiast poinformowa pana Mootowa  o tym,  e  macie dla
niego piln wiadomo i e  dlatego chcielibycie go odwiedzie. Potem prosz
zoy panu Mootowowi nastpujce owiadczenie:
     „Radziecki pose penomocny w Berlinie otrzymuje  w tej chwili od
Ministra  spraw  zagranicznych Rzeszy memorandum ze szczegaowym wyliczeniem
faktaw, ktare zwize s zsumowane poniej:
     I. Rzd Rzeszy w 1939 roku po odrzuceniu powanych prze
     szkad, bdcych wynikiem sprzecznoci miedzy socjalizmem
     narodowym a bolszewizmem, prabowa doj do wzajemnego
     porozumienia z Rosj Radzieck. Wedug umaw z dn. 23
     sierpnia i 28 wrzenia 1939 r. rzd Rzeszy zmieni orientacj
     swej polityki wobec ZSRR i odtd zajmowa wzgldem ZSRR
     przyjacielsk pozycj. Ta polityka dobrej woli przyniosa
     Zwizkowi Radzieckiemu ogromne korzyci w dziedzinie
     polityki zagranicznej.
     Dlatego  rzd  Rzeszy  uwaa, e  ma prawo  przypuszcza, i odtd oba
narody  szanujc  nawzajem  systemy  pastwowe  i  nie  ingerujc  w  sprawy
wewntrzne  innej  strony,  bd  miay   dobre,  trwae  stosunki   dobrego
ssiedztwa.  Niestety, wkratce  stao si  rzecz oczywist,  e rzd Rzeszy
zupenie si pomyli w swych przypuszczeniach.
     Wkro'tce po zawarciu ukado'w niemiecko-rosyjskich
     Komintern z udziaem oficjalnych przedstawicieli radzieckich
     popierajcych go wznowi" sw wywrotow dziaalno przeciw
     Niemcom. Na wielk skal uprawiano otwarty sabota, terror i
     zwizane z przygotowaniem wojny szpiegostwo polityczne i
     gospodarcze. We wszystkich krajach graniczcych z Niemcami i
     na terenach okupowanych przez wojska niemieckie popierano
     nastroje antyniemieckie, praby zas Niemiec zaprowadzi stay
     porzdek w Europie wywoyway opo'r. Radziecki naczelnik
     sztabu1 zaproponowa Jugosawii bro przeciwko Niemcom, o
     czym s'wiadcz dokumenty znalezione w Belgradzie. Deklaracje
     zoone przez ZSRR w zwizku z zawarciem ukadaw z Niem
     cami dotyczcych planaw wspapracy okazuj si przemyla
     nym wprowadzeniem w bd i oszustwem, natomiast zawarcie
     ukadaw - manewrem taktycznym w celu zawarcia korzystnych
     dla Rosji porozumie. Zasad przewodni pozostawao przenik
     nicie do krajaw niebolszewickich w celu ich demoralizacji i
     zdruzgotania w odpowiednim czasie.
     W sferze dyplomatycznej i wojennej stao si rzecz
     oczywist, e ZSRR na przekar zoonym deklaracjom w
     zakresie zawarcia umaw o tym, e nie pragnie bolszewizowa i
     anektowa krajaw wchodzcych do jego sfery wpywaw, mia na
     celu rozszerzenie swej potgi wojennej w kierunku zachodnim
     wszdzie, gdzie to wydawao si moliwe, i dokonywa dalszej
     bolszewizacji Europy. Dziaania ZSRR przeciw pastwom
     304


     nadbatyckim,  Finlandii  i  Rumunii,   gdzie   roszczenia   radzieckie
rozszerzyy  si  nawet  na  Bukowin,  zademonstroway  to  dosc  wyranie.
Okupacja  i bolszewizacja  przez Zwizek  Radziecki  udostpnionych mu  sfer
wpywaw jest bezporednim pogwaceniem porozumie moskiewskich, chocia rzd
Rzeszy przez pewien czas patrzy na to przez palce.
     IV. Zwizek Radziecki wyrazi protest i zacz intensywne
     przygotowania wojenne we wszystkich sferach, gdy Niemcy z
     pomoc Arbitrau Wiedeskiego z dn. 30 sierpnia 1940 r.
     ureguloway kryzys w Europie Poudniowo-Wschodniej, ktary
     by skutkiem dziaa ZSRR przeciw Rumunii. Nowe praby
     Niemiec osignicia zrozumienia wzajemnego, ktare znalazy
     odbicie w wymianie listaw midzy Ministrem spraw zagranicz
     nych Rzeszy a panem Stalinem oraz w zaproszeniu pana
     Mootowa do Berlina, doprowadziy jedynie do nowych da
     ze strony Zwizku Radzieckiego, takich jak gwarancje radzie
     ckie Bugarii, ustanowienie w Cieninach baz dla radzieckich
     si ldowych i morskich, cakowite pochonicie Finlandii.
     Niemcy nie mogy do tego dopuci. W przyszoci antyniemie-
     ckie ukierunkowanie polityki ZSRR coraz bardziej si uwypuk
     lao. Ostrzeenie wystosowane do Niemiec w zwizku z oku
     pacj przez nie Bugarii i owiadczenie zoone Bugarii po
     wkroczeniu wojsk niemieckich, wybitnie wrogie z natury, w
     zwizku z tym byy tak samo znaczce jak i obietnice dane
     przez Zwizek Radziecki-Turcji w marcu 1941 r. dotyczce
     obrony zaplecza tureckiego w razie przystpienia Turcji do
     wojny na Bakanach.
     Po zawarciu ukadu radziecko-jugosowiaskiego o
     przyjani z dn. 5/ kwietnia biecego roku, ktary umocni
     zaplecze spiskowcaw belgradzkich, ZSRR przyczy si do
     wspalnego frontu angielsko-jugosowiaskiego skierowanego
     przeciw Niemcom. Jednoczenie ZSRR prabowa zbliy si z
     Rumuni po to, by skoni ten kraj do zerwania z Niemcami.
     Jedynie szybkie zwycistwa niemieckie doprowadziy do
     upadku planaw angielsko-rosyjskich wystpienia przeciw
     wojskom niemieckim w Rumunii i Bugarii.
     Polityce tej towarzyszya stale wzrastajca koncentracja
     wojsk rosyjskich, ktare byy na caym froncie od Morza
     Batyckiego do Czarnego, strona niemiecka dopiero nieco
     paz'niej powzia przeciw temu rodki odwetowe. Od pocztku
     tego roku nasila si groba bezporednio dla terytorium Rzeszy.
     Otrzymane kilka dni temu komunikaty nie budz wtpliwoci
     co do agresywnego charakteru tych koncentracji wojsk rosyj
     skich i uzupeniaj obraz nadzwyczaj napitej sytuacji wojen
     nej. W dodatku z Anglii nadchodz doniesienia, e prowadzi si
     rozmowy z ambasadorem Crippsem o cilejszej wspapracy
     politycznej i wojennej midzy Angli i Zwizkiem Radzieckim.
     Podsumowujc  powysze  wypowiedzi,  rzd  Rzeszy  owiadcza,  e  rzd
radziecki wbrew powzitym zobowizaniom:
     305


     nie tylko kontynuowa, lecz take wzmag swe praby
     nadwerenia Niemiec i Europy;
     w coraz wikszym stopniu prowadzi polityk antyniemie-
     ck;
     skupi na granicy niemieckiej wszystkie swe wojska w
     penym pogotowiu bojowym. Zatem, rzd radziecki pogwaci
     ukady z Niemcami i zamierza atakowa Niemcy od zaplecza,
     podczas gdy one walcz o swe istnienie. Dlatego Fiihref
     rozkaza niemieckim siom zbrojnym przeciwstawi si tej
     grobie wszystkimi rodkami, jakimi dysponuj".
     Koniec deklaracji.
     Prosz   nie   wdawa   si  w   adne   omawienie   tego   komunikatu.
Odpowiedzialno  za bezpieczestwo wspapracownikaw  ambasady [niemieckiej]
spoczywa na rzdzie Rosji Radzieckiej.
     Ribbentrop
     0x08 graphic
     1 Genera G. Zukow. - Przyp. red. wyd. niem.
     106. LIST HITLERA DO MUSSOLINIEGO
     21 czerwca 1941 r.
     Duce!
     Pisze,   do  Was  list  w  chwili,  gdy  trwajce   miesicami  cikie
rozmylania,  a take wieczne nerwowe wyczekiwanie  zakoczyy si podjciem
najtrudniejszej  w  mym yciu  decyzji.  Uwaam,  e nie  mam  prawa  duej
tolerowa sytuacji po zreferowaniu mi ostatniego  pooenia w Rosji, a take
po zapoznaniu si  z wieloma innymi  doniesieniami. Przede wszystkim uwaam,
e  nie  ma  ju  innej  drogi  do  usunicia tego niebezpieczestwa. Dalsze
wyczekiwanie  doprowadzi  do  fatalnych   skutkaw  najpo'z'niej  w  tym  lub
nastpnym roku.
     Sytuacja. Anglia  przegraa  t wojn. Z rozpacz  toncego chwyta  si
brzytwy, ktara vi jej oczach moe suy desk ratunku. Co prawda, niekto're
jej nadzieje i rachuby nie s  pozbawione pewnej logiki.  Anglia  dotychczas
stale  prowadzia swe  wojny z pomoc krajaw kontynentalnych. Po zniszczeniu
Francji    -   w    ogale   po   zlikwidowaniu   wszystkich   ich    pozycji
zachodnioeuropejskich - brytyjscy  podegacze do  wojny  kieruj swaj  wzrok
tdy, kdy prabowali rozpoczs' wojn: na Zwizek Radziecki.
     306


     Oba  pastwa  -  Rosja Radziecka  i  Anglia -  w  jednakowym stopniu s
zainteresowane  w ulegej rozpadowi,  osabionej drug  wojn  Europie. Poza
tymi  pastwami  w  pozie  podegacza  i  osoby  wyczekujcej  stoi  Zwizek
Panocnoamerykaski.  Po zlikwidowaniu Polski w  Zwizku  Radzieckim ujawnia
si konsekwetny kierunek, ktary  - rozsdnie i ostronie, lecz nieustannie -
wraca  do starej tendencji bolszewickiej rozszerzenia  pastwa radzieckiego.
Przewlekanie wojny niezbdne do urzeczywistnienia tych celo'w przewiduje si
osign  poprzez zwizanie  si  niemieckich  na  Wschodzie,  by  dowadztwo
niemieckie  nie  mogo  si zdecydowa  na  wielk  ofensyw  na  Zachodzie,
szczegalnie w powietrzu.  Mo'wiem ju Warn niedawno, Duce, e eksperyment z
Kret, kto'ry si  uda, udowodni,  i  w  razie  przeprowadzenia  znacznie
wikszej  operacji  przeciw  Anglii  rzecz   niezbdn  jest  wykorzystanie
rzeczywicie wszystkich co do ostatniego samolotaw.  W tej decydujcej walce
moe  si  zdarzy,  e  ostateczne zwycistwo  zostanie  odniesione  dziki
przewadze zaledwie kilku  eskadr.  Ani przez chwil si  nie zawaham  na ten
krok,  jeli - nie  mawic o  innych przesankach - bd zabezpieczony przed
nieoczekiwanym napadem  ze Wschodu lub nawet  przed grob  takiej  agresji.
Rosjanie  dysponuj  ogromnymi  siami  -  kazaem  generaowi  Jodowi,  by
przekaza  Waszemu  attache  u  nas,  generaowi  Marasowi,  ostatni   map
pooenia. Waciwie na  naszych  granicach znajduj  si  wszystkie  obecne
wojska  rosyjskie.  Z  nastaniem  ciepej  pogody  w  wielu  miejscowociach
prowadzi  si  prace  obronne.  Jeli  okolicznoci  zmusz mi do  rzucenia
przeciw Anglii lotnictwa niemieckiego, zaistnieje groba,  e Rosja ze  swej
strony  zacznie wywiera  presj na poudniu  i  panocy,  przed ktar  bd
zmuszony  cofa si  w milczeniu  z  tego powodu,  e  nie  bd  dysponowa
przewag  w  powietrzu. Wawczas  nie  magbym  rozpocz natarcia dywizjami,
ktare si znajduj na Wschodzie,  przeciwko umocnieniom obronnym Rosjan  bez
dostatecznego  poparcia lotnictwa. Jeli nadal znosi to  niebezpieczestwo,
wypadnie chyba stracie cay rok 1941 i sytuacja ogalna  przy tym ani  troch
si  nie zmieni. Odwrotnie,  Anglia jeszcze  bardziej bdzie si sprzeciwia
zawarciu  pokoju, poniewa nadal bdzie  liczy na partnera  rosyjskiego.  W
dodatku  nadzieja ta naturalnie zacznie  wzrasta  w  miar  wzmacniania si
pogotowia bojowego rosyjskich  si  zbrojnych. Za tym wszystkim  jeszcze si
kryj   amerykaskie  dostawy  masowe  materiaaw  wojennych,  ktarych   si
spodziewa od 1942 r.
     Nie mawic ju o  tym,  Duce,  trudno przypuszcza,  by  nam  udzielono
takiego  czasu.  Albowiem przy tak gigantycznym skoncentrowaniu  si  z  obu
stron - bybym ze swej strony zmuszony kierowa na granic  wschodni  coraz
wicej si pancernych i zwraci uwag Finlandii oraz Rumunii na
     307


     niebezpieczestwo - istnieje moliwo, e w pewnej chwili dziaa  same
zaczn, strzela.  Moje cofnicie  si przyniosoby  wielk utrat prestiu.
Byoby to  szczegalnie przykre,  uwzgldniajc  moliwy  wpyw  na  Japoni.
Dlatego  po  dugich  rozwaaniach  doszedem do wniosku, e  lepiej  bdzie
rozerwa  t  ptl,  zanim  sama  si nie zacinie. Uwaam,  Duce,  e  tym
wys'wiadcz  w tym roku bodaje najwiksz usug, jaka w ogale jest moliwa
w sprawie naszego wspalnego prowadzenia wojny.
     Zatem, moja ocena sytuacji ogalnej sprowadza si do:
     1. Francja nadal pozostaje niepewna. Nie ma pewnych
     gwarancji tego, e Afryka Panocna nie okae si wkratce we
     wrogim obozie.
     2. Duce, jeli mie na wzgldzie kolonie w Afryce Panocnej,
     to bodaje do wiosny s one poza wszelkim niebezpiecze
     stwem. Przypuszczam, e Anglicy swym ostatnim natarciem
     chcieli zdeblokowa Tobruk. Nie sdz, by w najbliszym
     czasie byli w stanie to powtarzy.
     3. Hiszpania si waha i - obawiam - dopiero wawczas
     przejdzie na nasz stron, gdy bdzie rozstrzygnity wynik
     caej wojny.
     Opar francuski w Syrii chyba nie potrwa dugo - z nasz
     lub bez naszej pomocy.
     O natarciu na Egipt do jesieni w ogale nie moe by mowy.
     Jednak uwzgldniajc sytuacj ogaln, uwaam za rzecz
     niezbdn, by pomyle o koncentracji w Trypolisie zdolnych
     do walki si, ktare w razie potrzeby, mona bdzie rzuci na
     Zachad. Ma si rozumie, Duce, e o tych rozwaaniach naley
     na razie zachowa milczenie, gdy w przeciwnym wypadku nie
     bdziemy mogli ywi nadziei na to, e Francja zezwoli na
     przewaz broni przez swe porty.
     Nie ma ranicy, czy Ameryka przystpi do wojny czy nie,
     poniewa popiera ju naszych wrogaw ze wszelkich si, ktare
     potrafi zmobilizowa.
     Sytuacja w samej Anglii jest za, stale si pogarsza zaopat
     rzenie w ywno i surowce. Wola do walki krzepi si w istocie
     rzeczy tylko nadziejami, ktare s oparte wycznie na dwo'ch
     czynnikach: Rosji i Ameryce. Nie mamy moliwoci usunicia
     Ameryki, lecz wykluczenie Rosji jest w naszej mocy. Zlikwido
     wanie Rosji bdzie jednoczes'nie oznaczao ogromne ulenie
     sytuacji Japonii w Azji Wschodniej, co umoliwi z pomoc
     ingerencji japoskiej znaczne utrudnienie dziaa Ameryka
     naw.
     Jak  ju wspomniaem, zdecydowaem  si w  tych warunkach  pooy kres
obudnej grze Kremla.  Uwaam,  tzn. jestem  pewien,  e  Finlandia a  take
Rumunia  wezm udzia  w  tej  walce,  kto'ra  w  kocu  wyzwoli  Europ  na
przyszo od  wielkiego niebezpieczestwa. Genera Marat zakomunikowa,  e
Wy,
     308


     Duce,  take  wystawicie co najmniej korpus.  Duce,  jeeli  macie taki
zamiar  -  ma  si  rozumie odbieram go z wdzicznym  sercem -  to na  jego
realizacj bdzie do czasu, gdy na tej ogromnej arenie dziaa  wojennych
nie  mona bdzie  zacz  ofensywy wszdzie  i w  tym  samym czasie.  Duce,
decydujcej pomocy moecie udzieli tym,  e  zwikszycie swe siy w  Afryce
Panocnej  -  jeli to. moliwe  -  z  perspektyw ofensywy od Trypolisu  na
zachad;  e  nastpnie  zaczniecie tworzy  zgrupowania wojsk,  niech  nawet
niewielkie, ktare w razie zerwania przez Francj umowy, natychmiast potrafi
wkroczy do niej razem  z nami i wreszcie wzmoeniem w,ojny powietrznej oraz
w miar moliwoci podwodnej na Morzu radziemnym.
     Co  si tyczy  ochrony terytoriaw na Zachodzie - od Norwegii do Francji
wcznie  - tam, jeli bra pod uwag wojska ldowe, jestemy do silni, by
byskawicznie  zareagowa na kad niespodziank. Odnonie wojny powietrznej
przeciw Anglii -przez pewien czas przytrzymywa7 si  obrony. Nie
oznacza to, e nie jestes'my w stanie odpiera naloty brytyjskie  na Niemcy.
Odwrotnie, mamy moliwo, jeli zajdzie potrzeba  jak  i  wczeniej zadawa
bezlitosne uderzenia bombowe metropolii brytyjskiej. Nasze obronne lotnictwo
myliwskie  rawnie  jest do  silne.  Dysponujemy  najlepszymi  jakie mamy
eskadrami.
     Duce, jeli chodzi o  walk na Wschodzie, to  stanowczo  bdzie trudna.
Jednak  ani na chwil  nie wtpi w jej wielki sukces. Przede wszystkim  mam
nadziej, e w  wyniku uda nam  si  na  duszy czas  zapewni  ogaln baz
ywnos'ciow na Ukrainie. Bdzie ona dostawc tych zasobaw, ktare by / moe
bd potrzebne nam w przyszoci. Omielam si doda, e - jeli mona teraz
sdzi - tegoroczne plony w Niemczech  przewiduje  si  dobre; Zupenie jest
rzecz  dopuszczaln,  e  Rosja  sprabuje  zniszczy rumuskie rada  ropy
naftowej. Stworzylimy obron, ktara  - mam nadziej - zachowa nas od  tego.
Zadanie naszych armii polega na jak najszybszym usuniciu tej groby.
     Duce,  jeli dopiero  teraz skierowuj  ten list, to tylko  dlatego, e
ostateczna decyzja  zostanie podjta  dopiero  dzi  o  godz.  7  wieczorem.
Dlatego prosz serdecznie nikogo  nie  informowa o tym, szczegalnie Waszego
ambasadora w Moskwie,  gdy nie ma absolutnej  pewnoci, e nasze zakodowane
doniesienia  nie  zostan  rozszyfrowane.   Rozkazaem   zakomunikowa  memu
wasnemu ambasadorowi o podjtych decyzjach dopiero w ostatniej chwili.
     Materia, ktary  stopniowo zamierzam opublikowa, jest tak obszerny, e
s'wiat zdziwi si bardziej naszej  wielkiej cierpliwoci ni naszej decyzji,
jeli  nie naley ona do wrogo usposobionej wobec nas czci  spoeczestwa,
dla ktarej argumenty zawczasu nie maj adnego znaczenia.
     Duce,  cokolwiek by si  stao,  krok ten nie pogorszy naszej sytuacji,
moe j tylko poprawi. Gdybym nawet by zmuszony
     309


     przed kocem  tego roku pozostawi w Rosji 60 lub 70 dywizji, bdzie to
jednak  tylko  cz tych si, ktare  teraz  musz  stale trzyma na granicy
wschodniej. Niech  tylko  Anglia  sprabuje  nie  wycign  wnioskaw  z tych
gronych faktaw,  w ktarych  obliczu stanie. Po  (zwolnieniu swego  zaplecza
zdoamy z  potrajn  si uderzy w przeciwnika  celem  jego zniszczenia. Co
zaley  od nas,  Niemcaw,  bdzie  -  omielam  si  Was,  Duce,  zapewni -
zrobione.
     O wszystkich  Waszych  yczeniach,  rozwaaniach i  pomocy,  ktarej Wy,
Duce,  potraficie  mi  udzieli  w  przyszej operacji,  prosz  donie  mi
osobicie  albo  uzgodni  te  kwestie  przez Wasze  organy  wojenne  z moim
dowadztwem naczelnym.
     Na  zakoczenie  pragnbym  Warn  powiedzie jeszcze  jedno. Czuj si
wewntrznie  znowu  wolny, gdy  doszedem  do takiej decyzji. Wspapraca  ze
Zwizkiem  Radzieckim  czsto  mi   ciya  pomimo  szczerego  denia   do
osignicia ostatecznego odprenia. Albowiem wydawao mi si to zerwaniem z
cat   moj   przeszoci,   moim   wiatopogldem   i   mymi  poprze.dnimi
zobowizaniami.   Jestem  szczliwy,   e   pozbyem   si  tego  moralnego
brzemienia.
     cz serdeczne i koleeskie pozdrowienia.
     Do Jego wysokos'ci
     szefa kralewskiego rzdu woskiego
     Benito Mussoliniego, Rzym
     107. MEMORANDUM SEKRETARZA STANU WEIZSACKERA
     Memorandum
     Berlin, 21 czerwca 1941 r.
     Sekretarz stanu
     Wydzia polityczny, nr 411
     Rosyjski pose penomocny, ktary dzi  chcia odwiedzi  Ministra spraw
zagranicznych Rzeszy  i zamiast  tego by odesany do mnie, zoy mi wizyt
dzi  wieczorem  o  21.30 i  wrczy  zaczon  tu  not werbaln. W  nocie
przypomina  si o  skardze  rzdu rosyjskiego  z dn. 21  kwietnia  biecego
roku1 z powodu 80  wypadkaw zalatywania samolotaw niemieckich  na
terytorium radzieckie  wiosn tego roku. W nocie  si mawi,  e byo jeszcze
180 podobnych zalatywa, przeciwko kto'rym
     310


     radziecka  stra   pogranicza   zgaszaa   w  kadym  wypadku  protest
przedstawicielom  niemieckim  na  granicy.  Mimo  to zdarzenia  te przybray
charakter systematyczny i zamierzony.
     Na  zakoczenie w  nocie  werbalnej  wyraa  si  przekonanie,  e rzd
niemiecki poczyni kroki celem pooenia kresu tym naruszeniom granicznym.
     Odpowiedziaem radzieckiemu posowi penomocnemu co nastpuje. Poniewa
nie znam szczegaaw  i midzy innymi nie jestem zorientowany w protestach na
granicy, o ktarych rzekomo powiadomiono wadze  miejscowe,  bd zmuszony do
przekazania  noty werbalnej  kompetentnym  instancjom.  Nie chc  wyprzedza
odpowiedzi rzdu niemieckiego. Pragnbym na razie owiadczy, e  odwrotnie
byem informowany o licznych naruszeniach granicy niemieckiej przez samoloty
radzieckie; dlatego powad do niezadowolenia daje nie  rzd  niemiecki,  lecz
rosyjski.
     Gdy  pan  Dekanozow prabowa kontynuowa rozmow,  powiedziaem  mu, e
poniewa jestem  innego  ni  on zdania i  naley czeka na  odpowied  mego
rzdu,  lepiej  bdzie nie porusza gbiej  tej kwestii. Odpowiedzi udzieli
si paz'niej.
     Pose si zgodzi i odszed.
     Poniewa  w danej  chwili nie  tyo  na miejscu tumacza  niemieckiego,
poprosiem  radc  von  Grundherra,  by  by  obecny  podczas  rozmowy  jako
s'wiadek.
     Niniejsze memorandum przedstawia  si  do rozpatrzenia Ministrowi spraw
zagranicznych Rzeszy.
     von Weizsacker
     0x08 graphic
     1 Patrz dokument nr 96. - Przyp. J. F.
     108. NOTA WERBALNA POSELSTWA ZSRR DO RZDU NIEMIECKIEGO
     Berlin, 21 czerwca 1941 r. Przekad [na jzyk niemiecki]
     Poselstwo  Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich w Niemczech Nr
013166
     Nota werbalna
     Poselstwo Zwizku Socjalistycznych Republik  Radzieckich w Niemczech ma
zaszczyt na zlecenie Rzdu Radzieckiego owiadczy co nastpuje:
     311


     Komisariat Ludowy Spraw Zagranicznych ZSRR zawiadomi  not werbaln, z
dn. 21 kwietnia ambasad niemieck w Moskwie o naruszeniach  granicy Zwizku
Socjalistycznych Republik Radzieckich przez samoloty  niemieckie;  w okresie
od  27  marca  do  18  kwietnia  biecego  roku  byo  80  takich  wypadkaw
zarejestrowanych przez radzieck stra pogranicza.  Dotychczas nie otrzymano
odpowiedzi  rzdu  niemieckiego  na  wyej  wymienion  not.  Ponadto  Rzd
Radziecki musi owiadczy, e samoloty niemieckie nie  tylko nie zaprzestay
narusze granicy radzieckiej w cigu ostatnich dwo'ch miesicy, a mianowicie
od 19 kwietnia  biecego roku do  19 czerwca biecego  roku wcznie, lecz
stay si  one  czstsze i przybray charakter systematyczny.  W  cigu tego
okresu ich liczba  wyniosa sto osiemdziesit,  przy czym  o  kadym z  nich
radziecka  stra   pogranicza   wystosowywaa   protest  do  przedstawicieli
niemieckich  na granicy. Systematyczny charakter tych letaw oraz  fakt, e w
kilku wypadkach samoloty niemieckie wtargay si do granic ZSRR na 100-150 i
wicej   kilometraw,  wykluczaj   moliwo  tego,   e   naruszenia   byy
przypadkowe.
     Rzd Radziecki, zwracajc uwag Rzdu Niemieckiego na podobn sytuacj,
oczekuje od Rzdu Niemieckiego podjcia s'rodkdw celem zaprzestania narusze
granicy radzieckiej przez samoloty niemieckie.
     109. AMBASADOR SCHULENBURG DO MSZ NIEMIEC
     Telegram
     Moskwa, 22 czerwca 1941 - 1.17 Otrzymany 22 czerwca 1941 - 2.30
     Pilne!
     Nr 1424 z dn. 21 czerwca 1941 r.
     Tajne!
     Mootow  wezwa  mi tego  wieczora  do  siebie  o  9.30  Po  tym,  gdy
przypomnia o rzekomo powtarzajcych si naruszeniach granicy przez samoloty
niemieckie  i  zaznaczy, e  Dekanozow otrzyma z tego powodu wskazo'wk  o
odwiedzeniu  Ministra  spraw  zagranicznych  Rzeszy,  Mootow os'wiadczy co
nastpuje:
     Istnieje szereg  wskazawek  dotyczcych tego,  e  rzd niemiecki  jest
niezadowolony  z rzdu  radzieckiego.  Kr nawet  pogoski, e zblia  si
wojna midzy Niemcami a Zwizkiem Radzieckim. Opieraj si one na fakcie, e
dotychcas ze strony
     312


     Niemiec nie byo jeszcze reakcji na komunikat TASS z dn. la czerwca; i
nie  by nawet  opublikowany  w Niemczech. Rzd radziecki  nie jest w stanie
zrozumie przyczyn niezadowolenia Niemiec. Jeli za przyczyn niezadowolenia
posuya kwestia  jugosowiaska, to on  - Mootow - jest  przekonany, e w
swych poprzednich owiadczeniach  ju j wyjani, poza  tym  nie  jest zbyt
aktualna.  [Mootow]  byby  wdziczny,  gdybym  potrafi  mu  wyjani,  co
doprowadzio do obecnego stanu rzeczy w stosunkach niemiecko-radzieckich.
     Odrzekem, e nie  mog  mu da  odpowiedzi  na  to pytanie,  gdy  nie
dysponuj informacj dotyczc tej sprawy; jednak przeka jego komunikat do
Berlina.
     Schulenburg
     110.  ZAPIS  ROZMOWY  MIDZY  RIBBENTROPEM I AMBASADOREM  RADZIECKIM  W
BERLINIE DEKANOZOWEM
     22  czerwca  1941  r.  o  godzinie  4  rano Kancelaria  Ministra  spraw
zagranicznych Rzeszy
     Minister  spraw  zagranicznych  Rzeszy  rozpocz rozmow od  uwagi, e
wrogi stosunek  rzdu radzieckiego wobec  Niemiec i  powana  groba,  ktar
Niemcy  upatruj  w koncentracji wojsk  [rosyjskich]  na  wschodniej granicy
Niemiec, zmusiy Rzesz do powzicia wojennych rodkaw zaradczych. Dekanozow
znajdzie szczegaowe przedstawienie motywaw objaniajcych pozycj niemieck
w memorandum, ktare wrcza mu Minister  spraw zagranicznych Rzeszy. Minister
spraw zagranicznych Rzeszy doda, e bardzo go martwi  taki rozwaj stosunkaw
niemiecko-radzieckich, poniewa w szczegalnoci bardzo si  stara  sprzyja
nawizaniu  lepszych  stosunkaw  midzy dwoma krajami. Jednak  niestety  si
okazao,  e  sprzecznoci  ideologiczne  midzy  dwoma  krajami  stay  si
silniejsze  ni  dyktuje  zdrowy   rozsdek.   Dlatego  on,  Minister  spraw
zagranicznych  porzuci  swe nadzieje. Minister spraw  zagranicznych  Rzeszy
powiedzia na zakoczenie, e nic nie moe doda do swych uwag.
     Dekanozow  odpowiedzia,  e  prosi  o  spotkanie  z  Ministrem  spraw
zagranicznych  Rzeszy,  gdy  chcia mu  zada w imieniu rzdu  radzieckiego
kilka pyta, ktare jego zdaniem wymagaj wyjanienia.
     313


     Minister  spraw zagranicznych Rzeszy odrzek  na to,  e nic wicej nie
moe doda do tego, co ju owiadczyf. Mia nadziej, e oba pastwa  znajd
sposo'b utrzymania wzajemnych  rozsdnych stosunkaw. Dozna rozczarowania do
swej nadziei  z przyczyn  szczegaowo  przedstawionych w memorandum,  kto're
przed chwil wrczy. Wrog polityk rzdu radzieckiego wobec Niemiec, ktara
osigna  punkt  kulminacyjny  po  zawafciu  paktu  z  Jugosawi,  podczas
konfliktu niemiecko-jugosowia-skiego,  mona byo obserwowa w cigu roku.
W chwili, gdy Niemcy s wcignite  do walki  nie na ycie, lecz  na mier,
pozycja  Rosji  Radzieckiej - a  mianowicie: skoncentrowanie  rosyjskich si
zbrojnych  na samej granicy -  stanowi  tak powan  grob dla  Rzeszy, e
Fuhrer  zdecydowa   powzi  wojenne  rodki   zaradcze.  Zatem,   polityka
kompromisaw midzy dwoma krajami okazaa si bezowocna. Nie jest to jednak w
adnej  mierze   wina  rzdu  Rzeszy,  ktary   cile   przestrzega  ukadu
niemiecko-rosyjskiego.   Raczej   czy"  si  to   z  wrog  pozycj  Rosji
Radzieckiej wobec Niemiec. Od dzisiejszego ranka Niemcy pod wpywem powanej
groby  o  charakterze  politycznym  i  wojennym,  ktara pochodzi  od  Rosji
Radzieckiej,  przedsibior odpowiednie  przeciwdziaania  wojenne. Minister
spraw zagranicznych Rzeszy  ubolewa, e  nie  moe nic doda  do swych uwag,
zwaszcza dlatego, e sam doszed do wniosku,  e pomimo powanych  wysikaw
nie osign  sukcesaw w  uksztatowaniu  rozsdnych stosunkaw  midzy dwoma
krajami.
     Dekanozow kratko  odpowiedzia, e  ze swej strony rawnie ubolewa  nad
takim  rozwojem  wydarze  opartym   na   zupenie   mylnej   pozycji  rzdu
niemieckiego;  uwzgldniajc  sytuacj,  nie  moe nic doda, pracz tego, e
status   ambasady   rosyjskiej  naley  uzgodni  z  kompetentnymi  wadzami
niemieckimi.
     Nastpnie opuci Ministra spraw zagranicznych Rzeszy.
     Radca Schmidt
     314


     0x01 graphic

     Fotokopia dokumentu nr 110


     0x01 graphic

     Z WYSTPIENIA W. MOOTOWA W RADIU. 22 CZERWCA 1941 R.


     23 czerwca 1941 r.
     Obywatele i obywatelki Zwizku Radzieckiego!
     Rzd radziecki  i  jego  szef  tow.  Stalin  polecili mi owiadczy  co
nastpuje:
     Dzi  o godzinie 4 nad ranem wojska niemieckie napady na nasz kraj bez
zgaszania jakichkolwiek roszcze  i  wypowiedzenia wojny. Zaatakowaty nasze
granice w wielu miejscowociach  i podday bombardowaniu ze  swych samolotaw
nasze miasta  --  ytomierz, Kijaw, Sewastopol, Kowno  i  wiele innych, przy
czym  zostato  zabitych  i  rannych  ponad dwiecie  osab.  Naloto'w wrogich
samolotaw i obstrzau artyleryjskiego dokonano take z terenaw  rumuskich i
fiskich.
     Ten niesychany napad na nasz kraj jest bezprzykadnym wia-roomstwem w
dziejach cywilizowanych  narodaw. Dokonano napadu na  nasz kraj pomimo tego,
e midzy ZSRR a Niemcami by zawarty ukad  o  nieagresji  i rzd radziecki
sumiennie  wykonywa  wszystkie jego warunki.  Napadu dokonano na nasz  kraj
pomimo tego,  e w cigu caego czasu trwania tego ukadu rzd niemiecki nie
mag zgosi wobec ZSRR  adnej pretensji  dotyczcej przestrzegania ukadu.
Caa  odpowiedzialno  za  ten  zbrodniczy  napad   na  Zwizek   Radziecki
cakowicie spada na niemieckich przywadcaw faszystowskich.
     Ju  po dokonanym napadzie  ambasador niemiecki w Moskwie Schulenburg o
godzinie  5  minut  30  rano zoy  mnie, jako  Komisarzowi ludowemu  spraw
zagranicznych,  owiadczenie w imieniu  swego rzdu o tym, e rzd niemiecki
zdecydowa wyda  wojn ZSRR w  zwizku ze skoncentrowaniem jednostek  Armii
Czerwonej przy wschodniej granicy niemieckiej.
     W  odpowiedzi  owiadczyem  w  imieniu  rzdu  radzieckiego,  e  rzd
niemiecki  do  ostatniej   chwili  nie  zgasza  adnych  roszcze  rzdowi
radzieckiemu, i  Niemcy napady na ZSRR pomimo  pokojowej  pozycji  Zwizku
Radzieckiego i e tym samym Niemcy faszystowskie s stron napadajc.
     Na zlecenie rzdu Zwizku Radzieckiego musz take owiadczy, e nasze
wojska i nasze  lotnictwo w adnym  punkcie  nie naruszyy granic i  dlatego
zoone dzi' rano przez  radio rumuskie owiadczenie,  e jakoby lotnictwo
radzieckie  ostrzelao  lotniska  rumuskie,  jest  kompletnym  kamstwem  i
prowokacj.  Takim  samym kamstwem i prowokacj jest dzisiejsza  deklaracja
Hitlera, kto'ry prabuje wsteczn dat, skleci materia oskarajcy w spra-
     316


     wie     nieprzestrzegania     przez     Zwizek     Radziecki     paktu
radziecko-niemieckiego.
     Teraz,  gdy napad  na Zwizek  Radziecki  jest faktem  dokonanym,  rzd
radziecki wyda naszym wojskom rozkaz -- odeprze zbo'jecki napad i wypdzi
wojska niemieckie z terytorium naszej ojczyzny.
     Wojn  t narzuci)'  nam nie nardd niemiecki, nie  robotnicy, chtopi  i
inteligencja  niemiecka, ktarych  cierpienia  dobrze rozumiemy,  lecz  klika
krwioerczych  przywadcaw  Niemiec,  ktarzy  ujarzmili  Francuzaw,  Czechaw,
Polakaw, Serbaw, Norwegi, Belgi, Dani, Holandi, Grecj i inne narody...
     Obywatele i obywatelki Zwizku Radzieckiego, rzd nawouje do wikszego
zespolenia swych  szeregaw  woka naszej stawnej partii bolszewickiej, woka
rzdu radzieckiego, woka naszego wielkiego wodza tow. Stalina.
     Nasza  sprawa jest  suszna. Wrag zostanie  rozbity. Zwycistwo  bdzie
nasze.


     DODATEK
     Z referatu N. Chruszczowa na zamknitym posiedzeniu
     XX Zjazdu KPZR
     Luty 1956 r.
     STALIN I WOJNA
     Skupienie wadzy w  rkach jednego czowieka -- Stalina -- doprowadzio
do powanych skutkaw podczas Wielkiej Wojny Narodowej.
     GdybysYny  wzili  nasze  liczne  powies'ci,  filmy  oraz   historyczne
„prace naukowe",  to zgodnie z  nimi  rola  Stalina w Wojnie Narodowej
jest  cakiem nieprawdopodobna.  Stalin rzekomo wszystko  przewidzia. Armia
Radziecka na podstawie planu strategicznego, opracowanego  przez  Stalina na
dugo przed tym, zastosowaa  taktyk  tak  zwanej  „obrony aktywnej",
tzn.  taktyk,  kto'ra  pozwolia  Niemcom doj do  Moskwy  i  Stalingradu.
Stosujc  tak, taktyk,  Armia Radziecka jakoby  jedynie  dziki geniuszowi
Stalina przesza do natarcia i zamaa  opo'r  wroga. Zwycistwo histotyczne
odniesione przez  siy  zbrojne  Kraju Rad, przez  nasz  bohaterski narad  w
takich  powieciach,  filmach  i  „pracach  naukowych" cakowicie  si
przypisuje geniuszowi strategicznemu Stalina.
     Powinnis'my  uwanie przeanalizowa  t spraw  dlatego,  e ma ogromne
znaczenie    nie    tylko    z     punktu    historycznego,    lecz    take
polityczno-wychowawczego i praktycznego.
     Jak byo  w  rzeczywistoci? Przed wojn  caa  nasza prasa oraz  praca
polityczno-wychowawcza wyraniay si chepliw tonacj: jeli wrag  wkroczy
na  wit, ziemi  radzieck,  to kady cios odwzajemnimy potrajnym ciosem,
bdziemy bic wroga  na  jego terytorium i wygramy wojn bez wikszych strat.
Jednak  te  deklaratywne  owiadczenia nie byy poparte konkretnymi faktami,
ktare w rzeczywistoci by gwarantoway nietykalno naszych granic.
     Podczas wojny i po  wojnie Stalin  wysun tez, e  ta tragedia, ktar
przey   nasz   narad   w   pierwszym   okresie   wojny,   bya    wynikiem
„nieoczekiwanego"   napadu   Niemiec   na   Zwizek   Radziecki.  Ale,
towarzysze, to nie jest zgodne z prawd. Hitler, gdy tylko doszed do wadzy
w Niemczech,  postawi sobie  za  zadanie  zniszczenie  komunizmu. Faszys'ci
mawili o tym otwarcie, nie uk-
     0x08 graphic
     W  1959 r. referat  zosta wydany w postaci broszury  nakadem 1 milion
egzemplarzy.  Jednake  natychmiast cay  nakad  zostaf zniszczony. Jedynie
niewielka jego czesc sprzedano na Zachodzie.
     318


     rywajc swych planaw. Tworzyli ranorodne pakty  i  bloki,  by osign
ten cel  agresywny. Na przykad  osawion  o Berlin-- Rzym--Tokio.  Liczne
fakty  z okresu  przedwojennego  dobitnie  wskazuj  na  to, e  Hitler  si
szykowa na caego, by rozpocz  wojn przeciwko pastwu radzieckiemu i  e
skupia  przy  granicach  radzieckich  ogromne  formacje  wojskowe,  w   tym
pancerne.
     Obecnie zostay opublikowane  dokumenty,  z  ktarych  wynika, e ju  3
kwietnia  1941 r.  Churchill uprzedza przez  ambasadora angielskiego w ZSRR
Crippsa osobicie Stalina o  tym, e Niemcy rozpoczli przegrupowanie  swych
si zbrojnych celem napadu na Zwizek Radziecki.
     Samo  przez  sig  rozumie,   i  Churchill  zrobi  to  nie  z  pobudek
przyjacielskich   do  narodu   radzieckiego.  Czyni   to  w   swych  celach
imperialistycznych -- doprowadzi Niemcy i ZSRR do krwawej wojny i tym samym
umocni pooenie Imperium Brytyjskiego.
     Jednak  Churchill  w  swych  pamitnikach  przekonuje,  e  si  stara
„ostrzec Stalina  i zwraci jego  uwag na groce niebezpieczestwo".
Churchill uparcie podkrela to w swych  telegramach  z  dn. 18  kwietnia  i
nastpnych dni. Jednake Stalin  nie zwraci adnej uwagi na te ostrzeenia.
Co  wicej,  Stalin  wyda  rozporzdzenie  nie  zwraca  uwagi  na  podobn
informacj, by nie sprowokowa pocztku dziaa wojennych.
     Powinnis'my  owiadczy,  e  informacja  o  przygotowywanym   napadzie
zbrojnym  Niemiec na  Zwizek Radziecki nadchodzia take z naszych wasnych
rade wojskowych  i dyplomatycznych.  Poniewa kierownictwo byo nastawione
przeciwko  podobnej informacji, odsyano j z  uczuciem obawy  i  sytuacj w
niej oceniano do powcigliwie.
     Tak na przykad w doniesieniu, ktare radziecki attache wojskowy kapitan
Woroncow wysa 6 maja 1941 r. z Berlina, owiadczano co nastpuje:
     „Obywatel radziecki Bozer  ... donias zastpcy attache marynarki
wojennej, e zgodnie z informacj otrzyman od pewnego oficera niemieckiego,
ktary  pracuje w  kwaterze osobistej Hitlera, 14 maja Niemcy si  szykuj do
napadu  na Zwizek Radziecki od strony  Finlandii,  krajaw  nadbatyckich  i
otwy. Jednoczenie  si dokona zmasowanych nalotaw powietrznych na Moskw i
Leningrad, a take wysadzi si, desant na miasta graniczne..."
     22 maja 1941 roku zastpca attache wojskowego w Berlinie-- Chopaw -- w
swym   referacie  zakomunikowa,  e  „...natarcie  armii  niemieckiej
wyznaczono na dzie 15 czerwca, jednak jest moliwe, e nastpi w pierwszych
dniach czerwca..."
     W depeszy nadanej  z naszej  ambasady w Londynie z dat 18 czerwca 1941
roku mawio si:
     319


     „Cripps  jest  gboko  przekonany  o  nieuniknionoci  konfliktu
zbrojnego  midzy Niemcami i  ZSRR, ktary si  zacznie  nie  paniej  jak  w
poowie  czerwca. Wedug  Crippsa,  Niemcy ju  skoncentrowali  147  dywizji
(wcznie  z siami  powietrznymi  i jednostkami pomocniczymi) wzdu granic
radzieckich..."
     Pomimo tych wyjtkowo  powanych  ostrzee nie  poczyniono niezbdnych
krokaw  w  celu  odpowiedniego  przygotowania  naszego  kraju  do  obrony  i
zapobieenia niespodziewanemu napadowi.
     Czy mielimy czas na takie przygotowanie  i  moliwos'ci do tego?  Tak,
mielimy.  Nasz  przemys by  dostatecznie  rozwinity, by zaopatrzy armi
radzieck we  wszystkie niezbdne rzeczy.  Dobitnie wiadczy o  tym fakt, e
chocia   w  pierwszych  latach  wojny  stracilimy  prawie  poow  naszego
przemysu,  a take wane  obwody  przemysowe i  rolnicze w wyniku okupacji
Ukrainy,  Kaukazu Panocnego  i  innych zachodnich regionaw  kraju,  pastwo
radzieckie  potrafio  jednak zorganizowa produkcj amunicji  we wschodnich
regionach, ustawiajc  tam wyposaenie  przywiezione  z  zachodnich regionaw
przemysowych,   i  wyposay  nasze   wojsko  we   wszystko  niezbdne   do
rozgromienia wroga.
     Nasze  straty  podczas  wojny  byyby  znacznie  mniejsze,  gdyby  nasz
przemys zosta  w por  i w  odpowiedni sposab  zmobilizowany  do  pracy na
potrzeby armii. Jednak  takiej  mobilizacji  nie rozpoczto na czas. I ju w
pierwszych dniach wojny stao si rzecz, oczywist, e nasza armia bya le
uzbrojona,  e  brakowao nam artylerii, czogaw i  samolotaw,  by  odrzuci
wroga.
     Nauka  i technika radziecka stworzyy  wietne modele czogaw  i  dzia
artyleryjskich jeszcze  przed pocztkiem wojny.  Jednake  produkcja  masowa
tych  rodzajaw broni nie  bya zorganizowana w por i  faktycznie zaczlimy
odnowienie naszego  uzbrojenia dopiero  w przededniu wojny. W  wyniku  przed
napadem  wroga na  ziemi radzieck  nie mielimy  ani  starego  sprztu,  z
ktarego  nie  korzystano  wicej w przemyle  obronnym,  ani  nowego,  ktary
dopiero zamierzalimy zainstalowa w zakadach  wojskowych.  Szczegalnie le
wyglday  sprawy  z  artyleri;  nie  bya  take  zorganizowana  produkcja
amunicji przeciwpancernej. Wyjanio si, e wiele umocnionych regionaw byfo
niezdolnych  do obrony, gdy stare  rodzaje uzbrojenia  wycofano, nowej  za
broni jeszcze nie otrzymano.
     Niestety,  dotyczyo  to nie tylko czogaw, artylerii  i  samolotaw. Na
poczjtku wojny nie mielimy nawet dostatecznej liczby karabinaw, by uzbroi
zmobilizowany narad. Pamitam, jak  w owych dniach zatelefonowaem  z Kijowa
do towarzysza Malenkowa  i  powiedziaem  mu: „Duo  jest  ochotnikaw,
kto'rzy chc wstpi do wojska i daj broni. Powinnicie dac' nam bro".
     Malenkow odpowiedzia mi: „Nie moemy dac wam broni. Wy-
     320


     syiamy  wszystkie  karabiny do Leningradu, musicie uzbraja. si sami".
{Poruszenie na sali)
     Taka bya sytuacja z uzbrojeniem.
     W zwizku z tym  nie mona zapomnie  na przykad  nastpujcego faktu.
Niedugo przed napadem  armii  hitlerowskiej na  Zwizek Radziecki Kirponos,
ktdry  wawczas  by  dowadc,  kijowskiego  specjalnego   okrgu  wojskowego
(paniej zosta  zabity na froncie), pisa do  Stalina, e armie  niemieckie
stoj nad Bugiem i  e prawdopodobnie w najbliszej  przyszoci  przejd do
natarcia.  Zgodnie  z  tym  Kirponos  proponowa  stworzy  potn  obron,
ewakuowa okoo 800.000 osab z regionaw granicznych, a take zbudowa szereg
orodkaw obronnych, w tym rowy przeciwczogowe, okopy itp.
     Moskwa na to odpowiedziaa, e rozpoczcie  takich przedsiwzi byoby
prowokacj, e  nie  naley  zaczyna  jakichkolwiek  przygotowawczych  prac
obronnych  wzdu  granic, by nie  da  Niemcom adnego powodu do  wszczcia
dziaa wojennych. W wyniku  tego  nasze granice okazay si niedostatecznie
przygotowane do odparcia napaci wroga.
     Gdy armie faszystowskie rzeczywicie wtargny na terytorium radzieckie
i  zaczy si dziaania  wojenne,  Moskwa wydaa rozkaz,  by  nie  otwiera
ognia. Dlaczego? Dlatego, i Stalin nie zwaajc na oczywiste  fakty myla,
e   wojna  jeszcze  si  nie  zacza,  e  wszystko  to  byo   dziaaniem
prowokacyjnym   ze  strony   kilku   niezdyscyplinowanych  jednostek   armii
niemieckiej i e dziaania odwetowe  mogyby posuy powodem do rozpoczcia
wojny przez Niemcy.
     Znany  jest rawnie nastpujcy fakt. W  przeddzie  wtargnicia  armii
hitlerowskiej  na  tereny  Zwizku Radzieckiego  pewien  obywatel  niemiecki
przekroczy  granic, i  owiadczy,  e armie  niemieckie otrzymay  rozkaz
rozpoczcia dziaa wojennych  przeciw  Zwizkowi Radzieckiemu w nocy na  21
czerwca, o godzinie 3.
     0 tym natychmiast zakomunikowano Stalinowi, jednake on i
     na to nie zwraci adnej uwagi.
     Jak widzicie, ignorowane byy wszystkie ostrzeenia niektarych dowadcaw
wojskowych, doniesienia zbiegaw z armii nieprzyjaciela
     1 nawet otwarte wrogie dziaania przeciwnika. Czy moe suy to
     przykadem czujnos'ci przywo'dcy partii i gowy pastwa w takim
     szczegalnie wanym momencie historycznym?
     Jakie  wic   byy  skutki  tego  beztroskiego   stosunku,  ignorowania
oczywistych faktaw?  Wynik by taki, e ju w pierwszych godzinach  i dniach
wojny wrag  zniszczy  w  naszych  obwodach  przygranicznych  wiksz  cz
naszych   si   powietrznych  artylerii   i  innego  wyposaenia  wojennego;
zlikwidowa znaczn  liczb naszej  kadry wojskowej i  zdezorganizowa nasze
kierownictwo
     321


     wojskowe. Wskutek tego nie moglimy zapobiec posuwaniu  si przeciwnika
w gb kraju.
     Bardzo bolesne  konsekwencje, szczegalnie na pocztku wojny, przynioso
zlikwidowanie przez  Stalina wielu  osab z korpusu oficerskiego  armii  oraz
pracownikaw politycznych w latach 1937--41. Powodem byy jego  podejrzliwo
i  oszczercze  oskarenia.  W tym  okresie represje  byy  zastosowane wobec
okrelonych  warstw  kadry  wojskowej,  zaczynajc  dosownie  od   dowadcaw
kompanii  oraz  batalionaw  i   koczc  na  przywadcach  wyszych  formacji
wojskowych. W tym czasie  prawie cakowicie zostaa zlikwidowana kierownicza
kadra  wojskowa,  ktara  zdobya  dos'wiadczenie  wojenne w  Hiszpanii  i na
Dalekim Wschodzie.
     Prowadzona  na  szerok   skal  polityka   represji  przeciwko  kadrze
wojskowej  doprowadzia take  do  upadku  karnoci  wojskowej, gdy w cigu
kilku  lat oficerom  ranych  stopni i  nawet  onierzom bdcym  czonkami
organizacji     partyjnej    i    komsomolskiej     wpajano     koniecznos'
„demaskowania" swych naczelnikaw jako skrytych wrogaw.  (Poruszenie na
sali.) Rzecz naturaln jest, e w pierwszym okresie wojny negatywnie to si
odbio na stanie karnos'ci wojskowej.
     Jak wiecie, przed wojn mymy posiadali znakomite kadry wojskowe, ktare
niewtpliwie  byy oddane partii i ojczynie.  Wystarczy powiedzie, e  ci,
ktarym si  udao przey  pomimo okrutnych tortur, jakim  byli  poddawani w
wizieniach, od pierwszych dni  wojny wykazali si jako prawdziwi patrioci i
bohatersko walczyli ku  chwale ojczyzny. Mam na myli takich towarzyszy, jak
Rokossowski (ktary -- jak wiecie -- by aresztowany i siedzia w wizieniu),
Gorbatow,  Mereckow  (ktary  jest  delegatem  na  obecnym zjedzie),  Podias
(wietny dowadca, poleg  na froncie) i  wielu, wielu innych. Jednake wielu
podobnych  dowadcaw zgino w obozach i wizieniach,  wojsko nie ujrzao ich
wicej.
     Wszystko to doprowadzio do sytuacji, jaka istniaa na pocztku wojny i
stanowia ogromne zagroenie dla naszej ojczyzny.
     Byoby   niesusznie   zapomina,   e    po    pierwszych    powanych
niepowodzeniach  i klskach na froncie  Stalin  myla, i nadszed kres.  W
jednym  ze   swych   przemawie  wygoszonych  w  owych  dniach  powiedzia:
„Wszystko, co stworzy Lenin, stracilimy na zawsze".
     Po   tym  w  cigu  dugiego  czasu   Stalin  faktycznie  nie  dowodzi
dziaaniami  wojennymi,  zaprzesta  w  ogale  wszelkiej   dziaalnoci.  Do
aktywnego  kierownictwa  powraci dopiero wtedy,  gdy  kilku  czonkaw Biura
Politycznego  odwiedzio  go  i powiedziao, e naley niezwocznie poczyni
okrelone kroki, by polepszy sytuacj na froncie.
     Dlatego grone niebezpieczestwo,  jakie zawiso  nad nasz  ojczyzn w
pierwszym okresie wojny, w zasadzie naley zaliczy
     322


     na koszt niewaciwych metod kierownictwa Stalina pastwem i parti.
     Mawimy jednak nie tylko o pocztkowym momencie wojny, ktary doprowadzi
do powanej dezorganizacji naszej armii i wyrzdzi ogromne straty. Nawet po
rozpoczciu wojny nerwowo i histeria wykazane przez Stalina oraz wtrcanie
si  do kierownictwa dziaaniami wojennymi  wyrzdziy naszej armii  powane
szkody.
     Stalin  by  daleki  od  zrozumienia  rozwijajcych   si  na   froncie
rzeczywistych dziaa. I to jest  rzecz zrozumia, jeli uwzgldni, ze  w
cigu caej  Wojny Narodowej ani razu nie zwiedzi adnego  odcinka  frontu,
ani  jednego wyzwolonego  miasta,  z  wyjtkiem  kratkiej  przejadki szos
moajsk, gdy na froncie zapanowaa  niezachwiana sytuacja.  Temu  wypadkowi
powicone zostay liczne utwory literackie obfitujce w przerone wymysy i
mnastwo obrazaw.
     Stalin jednoczenie wtrca si do przeprowadzanych operacji wojskowych
i wydawa  rozkazy,  ktare nie uwzgldniay  rzeczywistego stanu  rzeczy  na
danym odcinku  frontu i ktare nie mogy doprowadzi do niczego innego, procz
ogromnych strat w ludziach.
     Przy   tej    okazji    pozwol    sobie    na   przytoczenie   jednego
charakterystycznego  faktu  ukazujcego,  jak  Stalin   dowodzi  operacjami
wojskowymi na  froncie.  Na  tym zjedzie jest  obecny marszaek  Bagramian,
ktary   swego   czasu  kierowa  opracowaniem   operacji  w  sztabie  Frontu
Poudniowo-Zachodniego. Moe potwierdzi to, co powiem.
     Kiedy w  1942  roku  w  okolicach Charkowa  wytworzya  si  nadzwyczaj
powana  sytuacja  dla  naszej   armii,  zdecydowalimy   susznie,  by  nie
przeprowadza   operacji,   ktarej  celem  byo  okrenie   Charkowa,  gdy
rzeczywista  sytuacja w  owym  czasie bya  taka, i kontynuowanie tej akcji
grozioby zgubnymi skutkami dla naszej armii.
     Zawiadomilimy o tym Stalina, przekonujc, e powstaa  sytuacja wymaga
rewizji  planaw  operacyjnych,  by  wrag  nie  mia  moliwoci  zniszczenia
znacznego zgrupowania naszych wojsk.
     Na przekar zdrowemu rozsdkowi Stalin odrzuci nasz propozycj i wyda
rozkaz kontynuowania  okrenia Charkowa pomimo,  e w  tym  czasie  licznym
zgrupowaniom naszych wojsk grozio okrenie i zniszczenie.
     Zatelefonowaem do Wasilewskiego i poprosiem go:
     „Aleksandrze Michajowiczu, we map  (Wasilewski jest tu obecny)
i  poka  towarzyszowi  Stalinowi  sytuacj, jaka  si  wytworzya".  Naley
zaznaczy, e Stalin opracowywa operacje na globusie.  (Oywienie na sali).
Tak,  towarzysze,  zazwyczaj  bra  globus  i  ledzi na nim  lini frontu.
Powiedziaem tow. Wasilewskiemu: „Poka mu sytuacj na mapie; w takich
warunkach nie moemy
     323


     kontynuowa'  zamierzonej operacji.  Naley zmieni  star decyzj  dla
dobra sprawy".
     Wasalewski odrzek mi,  e Stalin zbada ju t spraw  i e on, "7ski,
odmawia powtarnej rozmowy ze Stalinem na ten temat, poniewa ten ostatni nie
yczy sobie adnych sporaw z po-1 tej operacji.
      mojej rozmowie z Wasilewskim zadzwoniem do Stalina "a
     tnisko. Stalin jednak si nie zgosi, do telefonu podszed
     >w. Powiedziaem towarzyszowi Malenkowowi, e dzwo-
     . -• z frontu i pragnbym porozmawia osobicie ze Stalinem.
     , i .'akomunikowa mi przez Malenkowa, e musz rozmawia
     nkowem. Owiadczyem powtarnie, e chc przekaza oso-
     Stalinowi o gronej dla nas sytuacji na froncie. Jednake
     nie wzi suchawki i znowu owiadczy, e powinienem
     lawiac z nim przez Malenkowa, chocia w tym czasie by w
     'oci paru krokaw od telefonu.
     Gdy Stalin  „wysucha" w taki sposad naszej  proby, powiedzia:
„Zostawi wszystko tak, jak jest!"
     I  co  si  wydarzyo w  wyniku tego?  Czegomy  i  oczekiwali.  Niemcy
okryli zgrupowanie naszych wojsk, wskutek czego stracilis'my setki tysicy
naszych onierzy. Oto mamy przykad „geniuszu" wojennego Stalina; oto
ile to  nas  kosztowao! (Poruszenie na  sali.) Pewnego  razu po zakoczeniu
wojny,  podczas spotkania Stalina' ;  czonkami Biura Politycznego,  Anastaz
Mikojan zauway,  i izczow  prawdopodobnie  mia racj, gdy telefonowa  w
spra-peracji charkowskiej, i e daremnie jego propozycja nie przyjta.
     mylibycie, w  jaki sza wpad Stalin!  Jak mona byo  przy-,  e  on,
Stalin, nie mia racji! Przecie jest  „geniuszem", -sas' nie moe si
myli! Kady moe si myli, lecz Stalin ' e nigdy nie popenia bdaw, e
zawsze  mia racj. Nigdy  •i nie przyznawa, e  popeni jaki bd,
wielki lub may, e popeni ich  cay szereg,  zarawno  w kwestiach teore-h
jak  te  w  dziaalnoci  praktycznej.  Po zakoczeniu tego  rrawdopodobnie
bdziemy  inaczej  ocenia  wiele  operacji  mych  oraz  przedstawia  je  w
prawdziwym  wietle.  Taktyka, na ktarej  prowadzeniu  nalega  Stalin,  nie
znajcy podstaw kierownictwa operacjami bojowymi, kosztowaa nas wiele krwi,
dopaki  wreszcie  nie  udao  si  powstrzyma nieprzyjaciela  i i sej  do
ofensywy.
     Woj!  !">wi wiedz, e Stelin ju przed koncern 1941 roku
zamiast przeprowadzenia wielkich manewraw operatywnych, z ktarych pomoc, --
obchodzp przeciwnika od  strony flankaw -- mona byo si przedrze na jego
tyy,  da  stale  atakaw czoowych  i  zdobycia  jednej  miejscowoci  po
drugiej. Taktyka ta  kosztowaa nas wiele strat, zanim naszym  generaom, na
ktarych barkach
     324


     spoczywa   cay  ciar  prowadzenia  wojny,  nie  udao  si  zmieni
sytuacji. Przeszli do bardziej gitkich operacji manewrowych, co natychmiast
doprowadzio do powanych i pozytywnych dla nas zmian na froncie.
     Tym bardziej haniebny  jest ten fakt, e po naszym  wielkim zwycistwie
nad wrogiem,  ktare wymagao  od nas tylu ofiar, Stalin zaczaj ponia wielu
dowadcaw, ktarzy si przyczynili do zwycistwa nad wrogiem. Wyklucza bowiem
wszelk,  moliwo  tego, e  zasugi frontowe mogy  byc przypisane  komu
innemu pracz niego samego.
     Stalin by bardzo  zainteresowany ocen, towarzysza ukowa jako dowadcy
wojskowego. Czsto mi pyta, jakiego jestem zdania o Zukowie.  Powiedziaem
mu wawczas: „Znam ukowa dawno. To dobry genera i dobry dowo'dca".
     Po wojnie Stalin zacz ples'c  rane gupstwa o Zukowie, midzy innymi
powiedzia  co   nastpuje:  „Chwaliliscie  ukowa,   ale  na  to  nie
zasuguje". Mawi, e przed kad, operacj, ukaw bra gar ziemi, wcha"
i mawi: „Moemy zaczyna ofensyw" lub  odwrotnie: „Zaplanowana
operacja  nie  moe  byc   przeprowadzona".   Wawczas   mu   odpowiedziaem:
„Towarzyszu Stalinie, nie wiem, kto to wymyli, ale to nieprawda".
     Moliwe,  e  Stalin  wymyla  takie rzeczy,  by  pomniejszy  rol  i
zdolnoci wojskowe marszaka ukowa.
     Stalin  w zwizku z tym bardzo  energicznie popularyzowa  siebie  jako
wielkiego wodza. Przeronymi sposobami si stara zaszczepi narodowi myl o
tym, e wszystkie zwycistwa, jakie kraj .radziecki odnias podczas Wielkiej
Wojny  Narodowej,  zostay  odniesione   dziki  odwadze,  dzielnos'ci  oraz
genialnos'ci wycznie Stalina. Podobnie, jak Kuzma Kriuczkow przebija pik
siedem osab. (Poruszenie na sali.)
     Wemy na przykad  nasze filmy historyczne  i wojenne, a take niektare
utwory literackie. Mdli od nich. Prawdziwym ich celem jest rozwijanie tematu
wychwalania  Stalina  jako  geniusza  wojskowego.  Przypomnijmy  sobie  film
„Upadek  Berlina". Osob, dziaajc  tam  jest  tylko  Stalin. Wydaje
rozkazy  w  sali,  gdzie  stoi duo  pustych krzese  i tylko jeden czowiek
podchodzi do  niego  i  o  czym melduje  -- to  Poskriobyszew,  jego wierny
giermek. (miech na sali.)
     Gdzie jest  dowadztwo wojskowe? Gdzie Biuro Polityczne? Gdzie rzd?  Co
oni robi,  czym  si  zajmuj?  O tym film nic nie  mawi.  Stalin dziaa za
wszystkich; z nikim si nie liczy, nikogo nie prosi
     0 rad. Narodowi wszystko si przedstawia w faszywym wietle.
     Dlaczego? Dlatego, by otoczy Stalina saw na przekar faktom
     1 prawdzie historycznej.
     Nasuwa  si  pytanie: Gdzie byli wojskowi, na  ktarych barkach spocz-
cay ciar wojny? W filmie ich nie ma. Stalin nie zostawi im miejsca.
     325


     INDEKS NAZWISK, WYMIENIONYCH W ZBIORZE
     Astachow G. -- radca posa penomocnego ZSRR w Niemczech.
     Babarin  J.  --  zastpca  radzieckiego  przedstawiciela  handlowego  w
Berlinie.
     Brauchitsch W. -- dowadca naczelny si ldowych Niemiec.
     Chamberlain N. -- premier Wielkiej Brytanii.
     Ciano G. - minister spraw zagranicznych Woch.
     Frick W. -- minister spraw wewntrznych Niemiec.
     Gorkin A. -- sekretarz Prezydium Rady Najwyszej ZSRR.
     Goring  H.  --  dowadca naczelny si powietrznych  i minister lotnictwa
Niemiec; penomocnik do spraw realizacji czteroletniego planu Niemiec.
     Grzybowski W. - ambasador Polski w ZSRR.
     Haus  F. -- pomocnik sekretarza stanu Ministerstwa Spraw  Zagranicznych
Niemiec.
     Henderson N. -- ambasador W. Brytanii w Niemczech.
     Hencke A. -- pomocnik sekretarza stanu Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Niemiec.
     Hewel W. -- stay penomocnik ministra spraw zagranicznych Niemiec przy
kanclerzu Rzeszy Niemieckiej.
     Hilger G. -- radca ambasady niemieckiej w ZSRR.
     Hitler     A.     --     kanclerz     Rzeszy     Niemieckiej;     lider
Narodowo-Socjalistycz-nej Partii Robotniczej Niemiec (NSDAP).
     Hudson R. -- minister handlu zagranicznego (zamorskiego) W. Brytanii.
     Kalinin M. -- przewodniczcy Prezydium Rady Najwyszej ZSRR.
     KordtE. -- radca kancelarii ministra spraw zagranicznych Rzeszy.
     Kastring E. -- attache wojskowy Niemiec w ZSRR.
     Litwinaw M.  -- ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRR do 3 maja 1939
r.
     Mackensen G. -- ambasador Niemiec we Woszech.
     Mieriekatow A. -- pose penomocny ZSRR w Niemczech  od czerwca 1938 do
kwietnia 1939 r.
     Mikojan  A. --  ludowy  komisarz  handlu  zagranicznego  ZSRR; zastpca
przewodniczcego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR.
     Mototow   W.   --   przewodniczcy   Rady   Komisarzy  Ludowych   ZSRR;
rawnoczesYiie od 3 maja 1939 r. -- ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRR.
     Mussolini -- szef rzdu Woch faszystowskich.
     Oszima H. -- ambasador Japonii w Niemczech, genera.
     Potiomkin   W.   --   pierwszy   zastpca   ludowego   komisarza  spraw
zagranicznych.
     Purkajew M. -- attache wojskowy ZSRR w Niemczech.
     Ribbentrop J. von -- minister spraw zagranicznych Rzeszy od lutego 1938
r.
     326


     Rosso A. -- ambasador Woch w ZSRR.
     Schnurre  J.  --  kierownik  referatu  wschodnioeuropejskiego  wydziau
polityczno-ekonomicznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Niemiec.
     Schulenburg F. von -- ambasador Niemiec w ZSRR.
     Stalin J. - Sekretarz Generalny KC WKP(b).
     Strang  W. --  kierownik  wydziau Europy rodkowej  Ministerstwa Spraw
Zagranicznych      W.      Brytanii,      przedstawiciel      Anglii      na
anglo-francusko-radzieckich rozmowach latem 1939r.
     Szkwarcew A. -- pose penomocny ZSRR w Niemczech od wrzes'nia 1939 r.
     Tippelskirch W.  --  charge d'affaires  ad interim  Niemiec  w Moskwie,
radca ambasady niemieckiej w ZSRR.
     Weizsacker  E. von --  sekretarz stanu Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Niemiec od marca 1938 r.
     Wiehl  E.  --  kierownik wydziau polityczno-ekonomicznego Ministerstwa
Spraw Zagranicznych Niemiec.
     Woroszyfow K. -- ludowy komisarz obrony ZSRR.
     TRESC
     J. Stalin: Z referatu sprawozdawczego na XVIII Zjedzie WKP(b) 7
     Memorandum sekretarza stanu MSZ Niemiec. 17 kwiet
     nia 1939 r 10
     Niemiecki charge d'affaires ad interim w Moskwie do MSZ
     Niemiec. 4 maja 1939 r 11
     Memorandum MSZ Niemiec. 5 maja 1939 r 12
     Aide memoire MSZ Niemiec. 17 maja 1939 r 13
     List ambasadora niemieckiego w Moskwie do sekretarza
     stanu MSZ Niemiec. 5 czerwca 1939 r 15
     Memorandum MSZ Niemiec. 29 czerwca 1939 r 18
     Sekretarz stanu MSZ Niemiec do ambasadora niemieckie
     go w Moskwie. 30 czerwca 1939 r 19
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 22 lip
     ca 1939 r s 19
     Memorandum MSZ Niemiec. 27 lipca 1939 r 20
     10. Sekretarz stanu MSZ Niemiec do ambasadora niemieckiego
     w Moskwie. 29 lipca 1939 r 24
     Sekretarz stanu MSZ Niemiec do ambasadora niemieckie
     go w Moskwie. 3 sierpnia 1939 r 25
     Minister spraw zagranicznych Rzeszy do ambasadora nie
     mieckiego w Moskwie. 3 sierpnia 1939 r 26
     MSZ Niemiec do ambasadora niemieckiego w Moskwie.
     14 sierpnia 1939 r 28
     327


     Minister spraw zagranicznych Rzeszy do ambasadora nie
     mieckiego w Moskwie. 14 sierpnia 1939 r 29
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 15 sier
     pnia 1939 r 31
     Memorandum ambasadora niemieckiego 16 sierpnia 1939 r. 32
     Ambasador niemiecki w Moskwie do sekretarza stanu MSZ
     Niemiec. 16 sierpnia 1939 r 36
     Minister spraw zagranicznych Rzeszy do ambasadora nie
     mieckiego w Moskwie. 16 sierpnia 1939 r 37
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 18 sier
     pnia 1939 r 38
     Minister spraw zagranicznych Rzeszy do ambasadora nie
     mieckiego w Moskwie. 18 sierpnia 1939 r 40
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 19 sier
     pnia 1939 r 42
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 19 sier
     pnia 1939 r 43
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 19 sier
     pnia 1939 r 44
     Porozumienie handlowo-kredytowe midzy ZSRR i Niemcami.
     21 sierpnia 1939 r 46
     W zwizku z radziecko-niemieckim porozumieniem handlowo-
     kredytowym. 21 sierpnia 1939 r 46
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do ambasadora
     niemieckiego w Moskwie. 20 sierpnia 1939r 48
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do ambasadora
     niemieckiego w Moskwie. 21 sierpnia 1939 r 50
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 21 sier
     pnia 1939 r 50

     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 21 sier
     pnia 1939 r 51
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 21 sier
     pnia 1939 r 52
     Memorandum sekretarza stanu MSZ Niemiec. 22 sierpnia
     1939 r 52
     O stosunkach radziecko-niemieckich. 22 sierpnia 1939r 54
     Penomocnictwa dla J. von Ribbentropa w sprawie za
     warcia ukadu z ZSRR. 22 sierpnia 1939 r 55
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do MSZ Niemiec.
     23 sierpnia 1939 r 55
     32. Kancelaria ministra -- do Ministra Spraw Zagranicznych
     Rzeszy. 23 sierpnia 1939 r 56
     Zawarcie niemiecko-radzieckiego ukadu o nieagresji. 24 sierpnia
     1939 r 56
     Ukad o nieagresji midzy Niemcami i Zwizkiem Radzieckim.
     24 sierpnia 1939 r 56
     328


     33. Tajny dodatkowy protoka. 23 sierpnia 1939 r 59
     Radziecko-niemiecki ukad o nieagresji. 24 sierpnia 1939 r 60
     Zapis rozmowy Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy ze
     Stalinem i Mootowem. 24 sierpnia 1939r 62
     List Hitlera do Mussoliniego. 25 sierpnia 1939 r 66
     36. List Mussoliniego do Hitlera. 25 sierpnia 1939 r 68
     W. Mootow: O ratyfikacji radziecko-niemieckiego ukadu o
     nieagresji. 31 sierpnia 1939 r 69
     Historyczna sesja Rady Najwyszej ZSRR.  2 wrzenia  1939 r. . . . 73 O
ratyfikacji ukadu o nieagresji midzy ZSRR i Niemcami.
     3 sierpnia 1939 r 73
     Dziaania wojenne midzy Niemcami i Polsk,. 2 wrzenia
     1939 r 74
     Posiedzenie Reichstagu niemieckiego. Wystpienie Hitlera.
     Ratyfikacja radziecko-niemieckiego ukadu o nieagresji.
     2 wrzenia 1939 r 74
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do ambasadora
     niemieckiego w Moskwie. 3 wrzes'nia 1939r 77
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec.
     5 wrzenia 1939 r 78
     39. Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec.
     5 wrzenia 1939 r 78
     Pose penomocny ZSRR w Berlinie u Hitlera. 6 wrzenia 1939 r. 79
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 6 wrze
     nia 1939 r 80
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 9 wrze
     nia 1939 r 81
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do ambasadora nie
     mieckiego w Moskwie. 9wrzes'nia 1939r 81
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 9 wrze
     nia 1939 r 82
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 10 wrze
     nia 1939 r 83
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do ambasadora nie
     mieckiego w Moskwie. 13 wrzenia 1939 r 84
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 14
     wrzes'nia 1939 r 86
     O przyczynach wewntrznych klski militarnej Polski. 14 wrze
     nia 1939 r 86
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do ambasadora nie
     mieckiego w Moskwie. 15wrzes'nia 1939 r 88
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 16
     wrzenia 1939 r 90
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 17
     wrzenia 1939 r 91
     Nota Rzdu ZSRR, wrczona ambasadorowi polskiemu w Mosk
     wie 17 wrzenia 1939 r 92
     329


     Nota Rzdu ZSRR z 17 wrzenia 1939r 93
     Przemawienie radiowe Przewodniczcego Rady Komisarzy Lu
     dowych Mototowa. 17 wrzenia 1939 r 94
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 18
     wrzenia 1939 r , 96
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do ambasadora
     niemieckiego w Moskwie. 19 wrzenia 1939 r 98
     Komunikat niemiecko-radziecki. 18 wrzenia 1939r 98
     Prasa niemiecka o dziaaniach rzdu radzieckiego. 20 wrzenia
     1939 r 99
     Prasa woska o posuwaniu si wojsk radzieckich. 20 wrzenia
     1939 r 99
     52. Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 20
     wrzenia 1939 r 100
     Komunikat niemiecko-radziecki. 22wrzes'nia 1939r 100
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do ambasadora'
     niemieckiego w Moskwie. 23 wrzenia 1939 r m. 101
     Ambasador niemiecki w Moskwie do MSZ Niemiec. 25
     wrzenia 1939 r 102
     Przybycie do Moskwy Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy.
     27 wrzenia 1939 r 102
     Rozmowa W. Mototowa z J. von Ribbentropem. 28 wrzenia
     1939 r 103
     Komunikat operacyjny Sztabu Generalnego Robotniczo-Chops-
     kiej Armii Czerwonej 27 wrzenia 1939 r 103
     W sprawie zawarcia niemiecko-radzieckiego uktadu o przyja
     ni i granicy midzy ZSRR i Niemcami 104
     Niemiecko-radziecki ukad o przyjani i granicy. 29 wrzes'nia
     1939r. 104
     Protoka poufny. 28 wrzenia 1939 r , 105
     Tajny dodatkowy protoka. 28 wrzenia 1939 r 106
     57. Tajny dodatkowy protoko'. 28 wrzenia 1939r 106
     Owiadczenie rzdaw radzieckiego i niemieckiego. 29 wrzenia
     1939 r 108
     Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy do Przewodnicz
     cego RKL ZSRR. 28 wrzenia 1939 r 108
     Rozkad drugiej wizyty Ribbentropa w Moskwie. 29 wrze
     nia 1939 r 109
     Owiadczenie Ministra Spraw Zagranicznych Niemiec. 30 wrze
     nia 1939r 110
     Prasa niemiecka o przyjciu Ribbentropa na Kremlu. 30 wrze
     nia 1939 r 110
     ZACZNIK
     Z referatu W. Mototowa na posiedzeniu Rady Najwyszej ZSRR.
     31 padziernika 1939 r 112
     330


     SOJUSZ STALINA Z HITLEREM
     1. Kancelaria MSZ do ambasady niemieckiej w Moskwie.
     27 wrzenia 1939 r 121
     2. Kancelaria MSZ do ambasady niemieckiej w Moskwie.
     27 wrzenia 1939 r 122
     Ribbentrop do Mootowa. 28 wrzenia 1939 r 122
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 3 padzierni
     ka 1939 r 123
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 4 padzierni
     ka 1939 r 124
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 5 padzierni
     ka 1939 r 125
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 5 padzierni
     ka 1939 r 126
     Z przemawienia Hitlera w Reichstagu. 6 padziernika 1939 r. 128
     Z rozmowy Ribbentropa z korespondentem japoskim. 6 pa
     dziernika 1939 r 129
     Mototow do ambasadora Schulenburga. 8 padziernika
     1939 r 130
     Memorandum dr Schnurre, MSZ Niemiec. Padziernik
     1939 r 130
     Przyjcie przez Mofotowa przedstawicieli gospodarczych Niemiec.
     9 padziernika 1939 r 132
     Memorandum sekretarza stanu Weizsackera. 9 padzier
     nika 1939 r 132
     Ambasador w Finlandii Blucher do MSZ Niemiec. 10 pa
     dziernika 1939 r 133
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 18 padziernika
     1939 r 134
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 19 padzierni
     ka 1939 r .' 136
     Memorandum sekretarza stanu Weizsackera. 1 listopada
     1939 r • .*. . 137
     Z rozkazu Komisarza Ludowego Obrony ZSRR. 7 listopada
     1939 r 137
     Nota rzdu radzieckiego z powodu obstrzau prowokacyjnego
     wojsk radzieckich przez oddziay wojsk fiskich. 26 listo
     pada 1939 r 138
     Nota Rzdu Fiskiego. 29 listopada 1939 r 140
     Z przemawienia w radiu Przewodniczcego Rady Komisarzy
     Ludowych  ZSRR W. Mootowa.  29 listopada 1939  r. 141 N. Chruszczow  o
pocztku  wojny   fiskiej.   Ze  „Wspomnie"  ....  143  O  kamliwym
komunikacie agencji Havas. 30 listopada 1939 r. 145
     Tworzenie Rzdu Ludowego Finlandii. 2 grudnia 1939 r 146
     Nawizanie stosunkaw dyplomatycznych midzy Zwizkiem
     Radzieckim i Demokratyczn Republik Finlandii. 2 grud
     nia 1939 r i46
     331


     15. Sekretarz stanu Weizsacker do niemieckich misji dyploma
     tycznych. 2 grudnia 1939 r 147
     O zawarciu ukadu o pomocy wzajemnej i przyjani midzy
     ZSRR a Demokratyczn Republik Finlandii. 3 grudnia
     1939 r 148
     W. Mototow przyj" posfa szwedzkiego p. Wintera. 5 grudnia
     1939 r 148
     Memorandum sekretarza stanu Weizsackera. 5 grudnia
     1939 r 149
     Memorandum sekretarza stanu Weizsackera. 5 grudnia
     1939 r 149
     Sekretarz stanu Weizsacker do ambasadora Schulenburga.
     6 grudnia 1939 r 150
     Ostatnia decyzja Ligi Narodaw. Komunikat TASS. 16 grudnia
     1939 r 152
     Telegram Hitlera do Stalina. Telegram Ribbentropa do Stalina.'
     23 grudnia 1939 r _. 153
     Telegramy  Stalina  do Hitlera  i Ribbentropa.  25 grudnia 1939  r. 153
Komunikat o zawarciu Porozumienia Gospodarczego midzy
     Niemcami a ZSRR. 13 lutego 1940 r 154
     19. Memorandum dr. Schnurre, MSZ Niemiec. 26 lutego 1940 r. 155
     Polityka zagraniczna ZSRR. Z referatu W. Mototowa wygto- •
     szonego na posiedzeniu Rady Najwyszej ZSRR. 29 marca
     1940 r 158
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 29 marca 1940 r. 161
     Ambasador Schulenburg do Ribbentropa. 30 marca 1940 r. 162
     Kancelaria ministra do ambasadora Schulenburga. 3 kwiet
     nia 1940 r 163
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 7 kwietnia
     1940 r 164
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 9 kwietnia
     1940 r 165
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 11 kwietnia
     1940 r 165
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 7 maja 1940 r. 167
     Ambasador Schulenburg do Ribbentropa. 10 maja 1940 r. 168
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 29 maja 1940 r. 170
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 4 czerwca
     1940 r 171
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 6 czerwca
     1940r 171
     Memorandum MSZ Niemiec. 11 czerwca 1940r. ....... 172
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 16 czerwca
     1940 r 174
     MSZ Niemiec do Ribbentropa. 17 czerwca 1940 r 174
     332


     Sekretarz stanu Weizsacker do wszystkich misji dypi
     tycznych Niemiec. 17 czerwca 1940 r 176
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 17 czerwca
     1940 r 176
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 23 czerwca
     1940r
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 24 czerwca
     1940 r . . . 179
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 24 czerwca
     1940 r 180
     Memorandum Ribbentropa dla Hitlera. 24 czerwca 1940 r. 180
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 25 czerwi
     1940 r 181
     Ambasador Schulenburg do Ribbentropa. 25 czs
     1940r
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 26 czt
     1940 r 183
     Ambasador Schulenburg do Ribbentropa. 26 czeswca
     1940 r 185
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 26 es
     1940 r . 186
     Ribbentrop do radcy Schmidta. 27 czerwca 1940 r 186
     Ambasador Schulenburg do sekretarza stanu Weizsac
     11 lipca 1940 r 187
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 13 lipca 1940 r. 189
     Ambasador Schulemburg do MSZ Niemiec. 13 lipca 1940 f 190
     Ambasador litewski do Ribbentropa. 21 lipca 1940 r. ... 191
     Memorandum MSZ Niemiec. 22 lipca 1940 r 193
     Memorandum MSZ Niemiec. 22 lipca 1940 r . 194
     Pose otewski do Ribbentropa. 22 lipca 1940r 195
     Memorandum MSZ Niemiec. 24 lipca 1940 r 196
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 29 lipca 19
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 2 sie,,
     1940 r 197
     Polityka zagraniczna ZSRR. Z referatu W. Motovowa wygo
     szonego na posiedzeniu Rady Najwyszej ZSRR 1 sierp
     nia 1940 r 198
     56. Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 12 si>
     1940r
     Przybycie delegacji niemieckiej. 29 sierpnia 1940 r 200
     57. MSZ Niemiec do ambasadora Schulenburga. 5 si
     1940 r 201
     Komunikat TASS. 7 wrzenia 1940 r 201
     58. Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 10 wi
     1940 r


     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 16 wrzenia
     1940 r 202
     Ribbentrop do charge' d'affaires Tippelskircha. 25 wrze
     nia 1940 r 203
     Charge d'affaires Tippelskirch do Ribbentropa. 27 wrze
     nia 1940 r 205
     Porozumienie berliskie o Pakcie Trzech. 30 wrzes'nia 1940 r. . . . 207
     Komunikat o podpisaniu Porozumienia o komunikacji kolejo
     wej midzy ZSRR i Niemcami. 5 paz'dziernika 1940 r 207
     Przybycie wojsk niemieckich do Rumunii. 9 padziernika 1940 r. 208
     Zdementowanie niemieckie 10 paz'dziernika 1940 r 208
     PRZYJA NIE MA GRANIC
     Ribbentrop do Stalina. 13 padziernika 1940r 209
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 17 padziernika
     1940 r 216
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 18 padziernika
     1940 r 217
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 19 padziernika
     1940r 217
     Ambasador Schulenburg do Ribbentropa. 21 padziernika
     1940 r 218
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 1 listopada
     1940 r 219
     Odjazd Przewodniczcego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR i
     Komisarza Ludowego Spraw Zagranicznych W. Mofotowa
     do Berlina. 11 listopada 1940 r 220
     68. Zapis rozmowy Ribbentropa i Mofotowa. 12 listopada
     1940 r 220
     Zapis rozmowy Hitlera i Mototowa. 12 listopada 194O.r. . . 230
     Zapis rozmowy Hitlera i Mototowa. 13 listopada 1940 r. . . 238
     Zapis rozmowy kocowej Ribbentropa i Mototowa. 13 lis
     topada 1940 r 250
     Dodatek do rozmowy. Projekt porozumienia 257
     Tajny Protoka" nr 2 do porozumienia zawartego midzy
     Niemcami, Wtochami i Zwizkiem Radzieckim 260
     Komunikat o negocjacjach W. Mo-lotowa z przywadcami rzdu
     niemieckiego. 15 listopada 1940 r 261
     Telegram okalnikowy sekretarza stanu Weizsackera. 15 lis
     topada 1940 r 262
     Ambasador Schulenburg do Ribbentropa. 26 listopada
     1940 r 262
     334


     ODWET SIEZBLIZA
     Plan Barbarossa. Dyrektywa nr 21. 18 grudnia 1940 r 265
     Ribbentrop do ambasadora niemieckiego w Japonii. 7
     stycznia 1941 r 271
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 8 stycznia
     1941 r 271
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 10 stycznia
     1941 r 272
     78. Tajny protoka. 10 stycznia 1941 r 273
     Komunikat o zawarciu Porozumienia Gospodarczego midzy
     ZSRR a Niemcami. 11 stycznia 1941 r 274
     Owiadczenie TASS. 13 stycznia 1941 r 274
     Niemieckie Biuro Informacyjne o os'wiadczeniu TASS. 14 sty
     cznia 1941 r 275
     79. Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 17 stycznia
     1941 r 275
     Sekretarz stanu Weizsacker do Ribbentropa. 17 stycznia
     1941 r. . 277
     Ribbentrop do sekretarza stanu Weizsackera. 21 stycznia
     1941 r 278
     Memorandum Weizsackera.22 stycznia 1941 r 280
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 23 stycznia
     1941 r 281
     MSZ Niemiec do ambasadora Schulenburga. 21 lutego
     1941 r 282
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 27 lutego 1941 r. 283
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 28 lutego
     1941 r 284
     87. Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 1 marca 1941 r. 285
     Przyczenie si Bugarii do paktu trzech mocarstw. 3 marca
     1941 r 286
     Wkroczenie wojsk niemieckich do Bufgarii. 3 marca 1941 r 286
     Memorandum MSZ Niemiec. 13 marca 1941 r 286
     Memorandum MSZ Niemiec. 5 kwietnia 1941 r 287

     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 6 kwietnia
     1941 r 288
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 6 kwietnia
     1941 r 289
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 9 kwietnia
     1941 r 290
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 13 kwietnia
     1941 r 291
     Zawarcie paktu o neutralnos'ci midzy ZSRR a Japoni. 14 kwiet
     nia 1941 r 292
     335


     Charge' cTaffaires Tippelskirch do MSZ Niemiec. 15 kwiet
     nia 1941 r 292
     O przestrzeganiu Porozumienia Gospodarczego. 18 kwiet
     nia 1941 r 293
     Charge d'affaires Tippelskirch do MSZ Niemiec. 21 kwiet
     nia 1941 r 294
     Attache marynarki wojennej w Moskwie do dowadztwa
     marynarki wojennej Niemiec. 24 kwietnia 1941 r 295
     Wyldowanie wojsk niemieckich w Finlandii. 30 kwietnia 1941 r. 296
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 2 maja 1941 r. . 296
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 7 maja 1941 r. . 297

     Memorandum MSZ Niemiec. 15 maja 1941 r 298
     MSZ Niemiec do ambasadora Schulenburga. 14 maja
     1941 r 300
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 24 maja 1941 r. 300
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 13 czerwca
     1941 r 301
     Ribbentrop do ambasadora niemieckiego na Wgrzech'15
     czerwca 1941 r 303
     Ribbentrop do ambasadora Schulenburga. 21 czerwca
     1941 r 303
     List Hitlera do Mussoliniego. 21 czerwca 1941 r 306
     Memorandum sekretarza stanu Weizsackera. 21 czerwca
     1941 r 310
     Nota werbalna poselstwa ZSRR do rzdu niemieckiego.
     21 czerwca 1941 r 311
     Ambasador Schulenburg do MSZ Niemiec. 21 czerwca
     1941 r 312
     Zapis rozmowy midzy Ribbentropem i ambasadorem
     radzieckim w Berlinie Dekanozowem. 22 czerwca 1941 r. 313
     111. Z wystpienia W. Mototowa w radiu. 22 czerwca 1941 r. ...316
     DODATEK
     Z referatu N. Chruszczowa na zamknitym posiedzeniu XX Zjaz
     du KPZR. Luty 1956 r 318
     Indeks nazwisk wymienionych w zbiorze 326
     336

: 4, Last-modified: Mon, 04 Jul 2005 18:44:21 GmT