---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадромаў возьмуць старт вялЁзныя зоркалёты Ё
накЁруюцца да далёкЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ўжо ў наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ўжо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралётчыкаў у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
лёсе Ё знаходках расказваецца ў гэтым зборнЁку фантастычных апавяданняў.
Два днЁ хадзЁў Сашка Шарай насуплены, пахмуры, з намЁ амаль не
размаўляў. І МЁшка Патупчык, Ё я разумелЁ ўсё Ё старалЁся таксама залЁшне не
чапляцца да сябра. Напэўна, на яго месцы мы былЁ б не лепшыя: металЁчная
пласцЁнка, падобная на лЁсцЁк серабрыстай таполЁ, так Ё не ажыла, Ё нават
тая перадача, што ўяўлялася нам ледзь не весткай з глыбЁнь Сусвету,
здавалася зараз мЁражом. Каб я сам на свае вочы не бачыў на экране таго
дзЁўнага чалавека сярод падводнага дворыка, нЁзавошта не паверыў бы, што
гэта праўда. А ўсё Сашка. СобЁла яму сапсаваць усю справу. Што за чалавек?
НЁякай вытрымкЁ!
Занятыя гэтымЁ клопатамЁ, мы неяк забылЁся, што наблЁжаецца канец
навучальнага года. Па ўсЁх асноўных прадметах - матэматыцы, фЁзЁцы, мове,
гЁсторыЁ - залЁкЁ ўжо здалЁ раней, яшчэ напрадвеснЁ. Але заставаўся экзамен
на вольную тэму, вельмЁ сур'ёзны, як Ё мае быць у сёмым класе. Тэму мы не
ведалЁ, яе павЁнен быў даць настаўнЁк. А ён нам не патураў да гэтага часу, Ё
па ўсяму было вЁдаць - не збЁраўся рабЁць скЁдак Ё надалей. З таго часу,
калЁ ён, выслухаўшы наш расказ пра неверагодныя сЁгналы з космасу, загадкава
ўсмЁхнуўся, мы яго чамусьцЁ не сустракалЁ: няйначай распрацоўваў на нашы
галовы нейкую складаную экзаменацыйную тэму.
Сашка, як звычайна, не здолеў доўга насЁць крыўду ў сябе, прыйшоў Ё
сказаў:
- Патрэбен другЁ лЁсцЁк.
Я ледзь не раззлаваўся. ЯкЁ разумнЁк! Трэба было аж два днЁ пазбягаць
нас, каб гэта прыдумаць.
- Давай заўтра сходзЁм, - працягваў Сашка, - пакуль настаўнЁка няма. Я
цЁкавЁўся, ён кудысьцЁ паехаў.
- Куды гэта мы павЁнны з табой ЁсцЁ? - я не мог схаваць ЁронЁЁ.
- На возера, - як быццам я ўжо згадзЁўся, спакойна растлумачыў Сашка. -
Магу адзЁн пайсцЁ, не бойся. Але разам абавязкова нешта знойдзем.
Я ведаў, што ён не баязлЁвец. Я нЁколЁ не забуду, як ён аднойчы залез у
вальер да тыгра Ё анЁ кропелькЁ не спалохаўся. А тут дык Ё зусЁм няма чаго
баяцца. Аднак мне не падабалася Сашкава манера рашаць усё за Ёншых.
- НакЁдалЁ там, - агрызнуўся я, - бяры вялЁкую торбу.
Хлопец, нЁбы не зразумеў, зЁрнуў з дакорам.
- Порхаўка ты, ВЁцька, тое Ё бярэш, што само ў рукЁ лезе.
Гэта было несправядлЁва. Бо калЁ казаць па-шчырасцЁ, дык менавЁта Сашку
нЁколЁ не хапала цярпення. Як вось з маЁм лЁсцЁкам, Ё я крыкнуў:
- Сам ты верхагляд!
Мы паспелЁ ўжо сказаць адзЁн аднаму некалькЁ прыемных слоў, як раптам
адчынЁлЁся дзверы. У калЁдоры стаяў настаўнЁк, з-пад яго рукЁ выглядаў МЁшка
Патупчык, а ззаду вЁднелася яшчэ нечая фЁгура.
Мы з Сашкам пераглянулЁся, Ё тут я пазнаў трэцяга. Гэта быў робат
Гермес. Той самы, якога мы бачылЁ на экране праектара, калЁ настаўнЁк
расказваў пра сваё адзЁнае касмЁчнае вандраванне. Я мЁжволЁ параўнаў Ёх -
настаўнЁка Ё Гермеса. Як нЁ дзЁўна, пастарэлЁ абодва - чалавек Ё машына.
Чалавек болей, хаця ў той час, калЁ яны былЁ знятыя на плёнку, чалавек быў
маленькЁм хлопчыкам.
- Сядайце, - сказаў настаўнЁк, - ёсць важная размова.
Мы селЁ. А Гермес толькЁ прыхЁнуўся да вушака, зусЁм як чалавек,
касманаўт у скафандры. Нават галава, круглая, з палоскамЁ на пластыку - для
вачэй, вушэй Ё рота - нагадвала гермашлем.
- Пра лЁсцЁк нЁчога не даведалЁся? - спытаў настаўнЁк.
- Дык Сашка... - пачаў быў МЁшка.
- Не будзем шукаць вЁнаватых, - спынЁў яго настаўнЁк, - зоймемся
экзаменам.
- У-ра-а! - падхапЁўся Сашка.
Усё-такЁ ён вельмЁ нявытрыманы чалавек. Думаю, у касманаўты яго не
возьмуць, там нервовых не любяць.
НастаўнЁк пачакаў, пакуль Шарай супакоЁцца, зЁрнуў на мяне Ё сказаў:
- Тэма экзамену, ВЁця, звязана з тваёй знаходкай на дне возера.
Я таксама зараз мог закрычаць "ура", я меў на гэта большыя падставы,
чым Сашка. Але я прамаўчаў. Астралётчык павЁнен быць стрыманым у сваЁх
пачуццях, а я спадзяваўся, што, нягледзячы нЁ на што, буду Ём. Я толькЁ
зЁрнуў на настаўнЁка.
- Заданне, - растлумачыў ён, - раскрыць таямнЁцу лЁсцЁка. Уводная
наступная: "Вы на невядомай планеце. Планета - гэта возера. ЛЁсцЁк - сляды,
магчыма, разумнай цывЁлЁзацыЁ. Задача - пацвердзЁць гэта цЁ абвергнуць".
ТэрмЁн - тры днЁ. У дапамогу вам прыдадзены кЁбернетычны робат Гермес.
Узрадаваныя, мы нават не здзЁвЁлЁся, чаму наш настаўнЁк нарэшце парушыў
сваё правЁла не гаварыць пра космас. Нам падумалася, што ён паверыў у сЁгнал
з галактыкЁ, якЁ трапЁў на Зямлю праз мой лЁсцЁк серабрыстай таполЁ.
КалЁ, даўшы заданне, настаўнЁк пайшоў, мы яшчэ крыху паспрачалЁся.
МЁшка хацеў адправЁцца на возера няйначай як на сваЁм хЁсткЁм плыце. Маўляў,
павЁнен быць элемент небяспекЁ. Я, Ё тут мяне нечакана падтрымаў Сашка,
лЁчыў, што справу трэба ставЁць на больш салЁдную аснову. Мы - касманаўты Ё
таму павЁнны быць тэхнЁчна ўзброенымЁ, як сапраўдныя пакарыцелЁ прасторы.
Трэба ўзяць кацер з каютай Ё радыёстанцыяй. Магчыма, МЁшка не здаўся б так
хутка. Але зараз нас было чацвёра. Гермес, напэўна, перабраўшы не адзЁн
дзесятак варыянтаў, схЁлЁўся на наш бок. А Гермесу, якЁ памагаў касманаўтам
у сапраўдным палёце, МЁшка пярэчыць не адважыўся.
Следапытам быў я. На тым месцы, дзе я ў мЁнулы раз уваходзЁў у ваду,
спынЁў хлопцаў Ё загадаў усЁм падрыхтаваць аквалангЁ. Сашка зарагатаў.
- І Гермесу?! - аж давЁўся ён, так яму стала смешна.
ТолькЁ я быў адкрыў рот, каб высмеяць яго самога, як падаў голас робат:
- Мой корпус герметычны.
Сашка перастаў смяяцца. А я падумаў, што так яму Ё трэба. Малайчына
Гермес. Гэта ж кожны пачатковец ведае, што касмЁчны робат не баЁцца нЁякага
шкоднага асяроддзя.
Без прыгод наша невялЁкая экспедыцыя дабралася да таго падводнага
паселЁшча, якое я знайшоў у мЁнулы раз. Доўга блукалЁ памЁж разбураных
дворыкаў, заходзЁлЁ ў руЁны, дзе некалЁ было людское жытло. Я ўяўляў сабе
гэтыя дамы - невялЁчкЁя, на тры цЁ два пакойчыкЁ, Ё чамусьцЁ зайздросцЁў Ёх
колЁшнЁм жыхарам. Было ў гэтай старадаўнасцЁ нешта хвалюючае, таямнЁчае.
Я не здзЁвЁўся, калЁ Сашка нЁбы здагадаўся пра мае думкЁ Ё сказаў:
"Антычная эпоха". ТолькЁ зазначыў, што мы раптам пачалЁ думаць аднолькава.
У нас былЁ прыборы для размовы ў вадзе, Ё мы пачалЁ абмяркоўваць
здагадкЁ.
- Цяпер я разумею, - гарачыўся Сашка, - чаму нЁхто не чуў пра чужынцаў,
якЁя прыляталЁ на Зямлю. Гэта было вельмЁ даўно, да нашай эры, калЁ людзЁ не
маглЁ Ёх зразумець. Але яны пакЁнулЁ пра сябе знак для пазнейшых пакаленняў.
І ВЁцька знайшоў гэты знак.
Супраць гэтага мне пярэчыць не хацелася, ды Ё МЁшка, вЁдаць, згаджаўся
з Сашкам. Бо гЁпотэза была надта прываблЁвая. Мы так захапЁлЁся ёю, што
зусЁм забылЁся на Гермеса Ё не сачылЁ за яго паводзЁнамЁ.
А робат не трацЁў часу, нашы здагадкЁ яго не цЁкавЁлЁ, яму патрэбны
былЁ толькЁ факты. Неўзабаве ён папярэдзЁў нас, што зарад балонаў паменшыўся
напалавЁну. Мы адмахнулЁся. Але праз некалькЁ хвЁлЁн ён раптам ашаламЁў нас.
У шлемафонах прагучала: "ЛЁсцЁк серабрыстай таполЁ".
Мы павярнулЁся Ё, здаецца, мЁж тых самых замшэлых аслЁзлых каменняў
убачылЁ, як пад святлом Гермесавага лЁхтара нешта блЁснула. Я пазнаў свой
лЁсцЁк. Вока ў Гермеса было пранЁклЁвае, дакладнае, а памяць яшчэ, вЁдаць,
лепшая: ён не забыў майго расказу.
Вядома, мы больш не маглЁ тут заставацца. Мы павЁнны былЁ Ёмчаць да
свайго тэлепрыёмнЁка з аўтаматычнай настройкай. Гермес нешта бубнеў сабе,
нЁбы хацеў нас затрымаць. Але яго нЁхто не слухаў.
Праз якую гадзЁну Сашка ўжо наладжваў прыёмнЁк, злучаючы антэну з
серабрыстай металЁчнай пласцЁнкай, якая мела форму таполевага лЁсцЁка. Мы з
МЁшкам, вядома, былЁ побач, а Гермес, як надоечы, стаяў, прыхЁнуўшыся да
вушака.
Гэта была хвалюючая хвЁлЁна. Мы дрыжалЁ ад нецярпення, ад боязЁ, што
зноў будзе няўдача.
Нарэшце экран засвяцЁўся, нЁбы вярнуўшы нас на дно ляснога возера.
ПаказалЁся знаёмыя руЁны падводнага паселЁшча. Вось-вось павЁнен быў
з'явЁцца, як тады, чалавек. І раптам экран патух. Гэты лЁсцЁк меў, напэўна,
яшчэ меншы запас ЁнфармацыЁ. Мы прыйшлЁ ў роспач.
- ВазьмЁ! - прагучала ў пакоЁ.
Мы яшчэ не прывыклЁ да голасу свайго кЁбернетычнага памочнЁка Ё
недаўменна круцЁлЁ галовамЁ: хто гэта тут?
- ВазьмЁ! - Гермес адарваўся ад дзвярэй Ё зрабЁў крок да стала,
трымаючы на раскрытай далонЁ яшчэ адзЁн лЁсцЁк.
Сашка схапЁў яго, Ёрвануўся да тэлепрыёмнЁка, але затрымаўся Ё сказаў:
- Ты добры хлопец, Гермес!
Робат нЁчога не адказаў, яго не праграмЁравалЁ, каб рэагаваў на
пахвалу. Але ўсё роўна ён быў малайчына.
Зноў свяцЁўся экран. Зноў на Ём вЁднеўся чалавек, апрануты ў просты Ё
прыгожы касцюм, падобны на сучасны спартыўны, Ё нешта гаварыў.
Хутчэй за ўсё Ёнфармацыйны змест нашага лЁсцЁка быў абмежаваны. Бо
неўзабаве Ё гэта перадача скончылася амаль на тым жа кадры, дзе чалавек
пачынаў гаварыць.
- Але я цябе перахЁтру, - Сашка адшпурнуў лЁсцЁк ад сябе Ё нецярплЁва
крыкнуў робату: - Дай яшчэ адзЁн! - думаў, вЁдаць, што ў таго Ёх невычэрпны
запас.
- Не трэба, - нечакана запярэчыў Гермес. - КрынЁца выпраменьвання на
паўднёвым усходзе, адхЁленне тры градусы ад мерыдыяна, адлегласць пяцьдзесят
кЁламетраў.
- Што ты там пляцеш, - узлаваўся Сашка.
І я гатовы быў далучыцца да яго, падумаўшы, што нездарма робата спЁсалЁ
з касмЁчнага флоту.
АдзЁн МЁшка, здаецца, усё яшчэ верыў Гермесу.
- Дзе, дзе? - перапытаў ён Ё раптам выпалЁў: - АрхеалагЁчная станцыя!
Гермес удакладнЁў:
- Трэба праверыць.
Без натхнення адправЁлЁся мы ў новае падарожжа. Яно не абяцала нЁчога
цЁкавага. МЁшка адразу разбЁў Сашкаву гЁпотэзу аб касмЁчных прышэльцах Ё
сказаў, што археолагЁ, напэўна, памагаюць кЁношнЁкам здымаць фЁльм пра
старажытную Зямлю. Бадай, ён меў рацыю. І я спрабаваў супакоЁць сяброў - мы
ж здадзЁм экзамен, бо заданне настаўнЁка выканалЁ.
Я не памылЁўся наконт экзамену. ТолькЁ дарэмна так песЁмЁстычна
глядзелЁ наперад мае хлопцы. Тое, пра што мы даведалЁся ў археолагаў,
аказалася не менш цЁкава, чым касмЁчныя госцЁ.
Возера сапраўды ўтварылася пяць гадоў таму назад пасля моцнага
землетрасення. Вучоныя зацЁкавЁлЁся рэшткамЁ старажытнай цывЁлЁзацыЁ, якая
пасля працяглага знаходжання ў зямлЁ адкрылася на дне. Але яны зараз зусЁм
не памагалЁ кЁношнЁкам рабЁць гЁстарычны фЁльм. Яны працавалЁ на сябе.
Нядаўна быў вынайдзены спосаб здымаць адбЁткЁ таго, што некалЁ даўно бачылЁ
прадметы мёртвай прыроды. Вось, выкарыстоўваючы гэты спосаб, археолагЁ Ё
прымусЁлЁ загаварыць каменнЁ даўняга паселЁшча. ХвалЁ з адбЁткамЁ Ё прымаў
наш тэлепрыёмнЁк. АрхеолагЁ абяцалЁ паказаць нам пасля канЁкулаў фЁльм.
А лЁсцЁкЁ?.. Яны не мелЁ да гэтага нЁякага дачынення. Хоць у свой час Ё
ўпрыгожвалЁ парталы мясцовых будынкаў. І яны зусЁм не выпраменьвалЁ, як мы
думалЁ. Гермес пра гэта хутка здагадаўся. Але на тое ён Ё меў электронны
мозг, каб улЁчваць усе магчымыя варыянты...
НастаўнЁк паставЁў нам на экзамене станоўчую адзнаку. Аднак не гэта
ўзрадавала нас. ВЁншуючы з пераходам у восьмы клас, ён раптам сказаў:
- Мне дазволЁлЁ з вамЁ экскурсЁю на Месяц.
Гэта было цудоўна Ё нечакана. Але нават Сашка ў той раз не закрычаў
"ура". ТолькЁ сказаў:
- А Гермеса возьмем?
- А што, хЁба ён засумаваў па прасторы? - усмЁхнуўся настаўнЁк.
А мне здаўся нейкЁ прытоены боль у гэтай ягонай усмешцы. ВЁдаць, па
космасу сумуюць не толькЁ робаты.
Популярность: 1, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GmT