---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома? возьмуць старт вялЁзныя зоркалёты Ё
накЁруюцца да далёкЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ?жо ? наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ?жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралётчыка? у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
лёсе Ё знаходках расказваецца ? гэтым зборнЁку фантастычных апавядання?.
На чырванаватую пустыню мора часу клалЁся до?гЁя ценЁ блЁзкЁх гор.
ЗалацЁсты калматы клубок Сонца ?жо вЁсе? над самым гарызонтам. ? без таго
густа-фЁялетавае неба пацямнела зусЁм. Яшчэ некалькЁ хвЁлЁн, Ё марсЁянская
ноч, амаль такая ж рапто?ная, як зямная ? тропЁках, агорне ?сё навокал.
- Дзе мог дзецца Барыс? - уголас падума? Янка, нездаволена пазЁраючы ?
акно.
Янка бы? адзЁн, Ё яму нЁхто не адказа?. Тады ён запалЁ? агнЁ маяка, якЁ
?звыша?ся на добрую сотню метра? над дахам Ёх выпрабавальнай станцыЁ. ?
адразу, быццам у адказ, злева замЁгцелЁ фары ?сюдыхода.
Янка прыгледзе?ся. Барыс марзянкай пыта?ся: "Ты на базе?"
УсмЁхну?шыся, Янка гэтак жа, памЁгваючы святлом маяка, ЁранЁчна
адказа?:
- Рацыя сапсавалася?
У дынамЁку радыёсувязЁ пачу?ся ?здых, сапенне, потым прахрыпела:
- ЗусЁм забы?ся.
Пачу?шы голас Барыса, Янка занепакоЁ?ся:
- Ты чаго?
- Глупства. Прыеду - раскажу.
Янка ?смЁхну?ся, буркну?: "ТаямнЁцы марсЁянскага двара" Ё пайшо? да
канапы крыху расчараваны. НЁчога не здарылася, ды не можа здарыцца ? гэтым
прывычным, як на ЗямлЁ, становЁшчы. Зручная мэбля, утульны пакой. Нават
радыё Ё тое, як звычайна ? гэты час там, дома, перадае апошнЁя паведамленнЁ.
Усё звычайна, усё Ёдзе сваЁм парадкам, быццам ты Ё не пакЁда? ЗямлЁ.
Але вось голас дыктара ста? больш звонкЁ, усхваляваны. Ён загавары? пра
падрыхто?ку галактычнай экспедыцыЁ, Ё Янка раптам успомнЁ?: "Наступныя мы".
? ?жо ЁншымЁ вачыма, з халоднай цЁка?насцю паглядзе? навокал сябе. А ? сэрца
папа?зла нездаволенасць.
Яны з Барысам былЁ асно?нымЁ кандыдатамЁ ? наступную галактычную
экспедыцыю. Гэты Ёх палёт на Марс бы? апошняй трэнЁро?кай. ?м давалЁ
магчымасць пажыць у незямных умовах Ё тым самым пэ?ным чынам падрыхтавацца
да таго нечаканага, што можа сустрэцца на далёкЁх Ё чужых планетах. Задума
была правЁльная, супраць яе Янка не пярэчы?. Але вынЁкЁ... Ён чака?
большага. ХЁба гэта падрыхто?ка, калЁ яны тут акружаны прывычнымЁ рэчамЁ Ё,
нават выходзячы за парог станцыЁ, больш адчуваюць сябе дзе-небудзь у ГобЁ,
чым на Марсе? АдзЁнае, што напамЁнае пра космас, - касцюм, аднак Ё ён такЁ
лёгкЁ, што яго амаль не за?важаеш...
Знадворку пачулася гудзенне, затрымцелЁ сцены. Вярта?ся Барыс. Янка
пайшо? сустракаць таварыша.
- Насланнё нейкае, - сказа? Барыс, вылазячы з кабЁны.
- Што такое?
- Мне здалося, - Барыс крыху суме?ся, але дакончы?, - быццам ты
напа?засыпаны пяском. ТолькЁ шлем тырчыць.
Янка здзЁвЁ?ся, ма?ля?, чаго толькЁ не прыдумае чалавек, потым
нахмуры?ся:
- Трэба было паглядзець.
- Дык ты азва?ся, а тым часам Ё сцямнела.
- Тады за?тра, - вырашы? Янка.
На тым Ё пагадзЁлЁся, а ранЁцай, калЁ прачнулЁся, над пустыняй бушава?
ураган. Чырванаватыя смерчы, звЁваючыся на тонкЁх нагах, быццам крывавыя
зданЁ, пятлялЁ вакол станцыЁ.
- Ат, учора мне здалося, нЁчога не было, - махну? рукой Барыс. - Пайду
лепш падрамантую ?сюдыход.
Па закрытым праходзе ён пайшо? у гараж. Пабы?шы там нейкЁ час, Барыс
прыбег да ЯнкЁ ?схваляваны. АдчынЁ?шы дзверы, крыкну?:
- Прапа? ГанЁмед!
- Пра?да?
- Усё абшука?, - ён апусцЁ?ся на падлогу, ашаломлены прапажай.
- Значыць, учора бы? ГанЁмед. Сапсава?ся Ё ?па?.
- Вось як бывае. А куды ты яго пасыла?? - узня? галаву Барыс.
- Учора - нЁкуды. Ён павЁнен быць на месцы, - адказа? Янка.
- Значыць, уцёк.
- Ну, ведаеш! - абуры?ся Янка. - Гэта не во?к.
- Але ты яго не пасыла?, не? ? я таксама. Дык што тады?
- Гм... - Янка адкЁну? гермашлем Ё пачуха? патылЁцу.
У по?дзень пясчаны буран сцЁх. Касмана?ты апранулЁся Ё выйшлЁ з
памяшкання. На па?днёвы ?сход ад станцыЁ, як хапала вока, грэбнямЁ хваль
застылага мора цягнулЁся барханы. Было цЁха-цЁха, Ё ад гэтага пара?нанне з
морам рабЁлася больш перакана?чым. Сонца свяцЁла на ?сю сваю марсЁянскую
сЁлу.
- Дзе табе здалося? - спыта? Янка.
Яны не ?зялЁ ?сюдыход, бо дарога была блЁзкая. А хадзЁць пехатой тут
было нават больш прыемна, чым на роднай планеце, - чалавек на Марсе важыць
амаль у два з паловай разы менш. Пераскакваючы з грэбеня на грэбень,
слЁзгаючыся на сыпучым пяску, касмана?ты ?рэшце дайшлЁ да перадгор'я.
- Недзе тут, - сказа? Барыс. ЗрабЁ?шы яшчэ некалькЁ крока?, упэ?нена
па?тары?: - Тут, - Ё для пэ?насцЁ ачарцЁ? рукой у паветры круг.
Але цЁ ён памылЁ?ся, цЁ ?сё засыпа? няда?нЁ шалёны вецер, бо знайсцЁ
нЁчога не ?далося.
Янка крыкну? у шлемафон:
- ГанЁмед! ГанЁмед!
Ён зрабЁ? гэта хутчэй для ачысткЁ сумлення Ё нават павярну?ся, каб ЁсцЁ
назад. ? раптам у навушнЁках нешта запЁшчала Ё праз трэск разрада? данеслЁся
до?гачаканыя словы:
- Р-10, названы ГанЁмедам, вяртаецца на базу. Р-10, названы
ГанЁмедам...
Пачу?шы робата, людзЁ засмяялЁся. Непакой адразу знЁк, уступЁ?шы месца
весялосцЁ, для якой, дарэчы, былЁ падставы. Нехта з канструктара?, жадаючы
падкрэслЁць дасцЁпнасць свайго тварэння, увё? у яго праграму гэтае "названы
ГанЁмедам", Ё робат толькЁ так за?сёды зая?ля? аб сабе. ? Янка Ё Барыс чулЁ
гэта неаднойчы, але нЁколЁ яшчэ не адчувалЁ такога задавальнення.
Хутка паказа?ся Ё сам ГанЁмед. Ён Ёшо? паважны, падобны на чалавека,
перакананага ? сваёй высокай годнасцЁ, задзЁраючы механЁчныя ногЁ, якЁя
грузлЁ ? пяску Ё пакЁдалЁ на Ём глыбокЁя сляды.
У ЁнфармацыЁ, якую прынёс робат, не было нЁчога Ёстотнага. "Бачы? гару,
заходзЁ? у грот, адчу? электраразрады". Не змог ён растлумачыць Ё таго, па
чыёй камандзе выйша? з базы.
- ВЁдаць, няда?на выбра?ся з пяску. Пакуль ляжа?, нешта ? схеме
разладзЁлася, - вырашы? Барыс.
Гэта было падобна на пра?ду, Ё Янка з Ём згадзЁ?ся.
Надышла ноч. ЦЁхая, марозная. Пакрытая Ёнеем пустыня халодна
паблЁсквала пад зменным святлом Фобаса Ё Дэймаса, якЁя нЁбы наперагонкЁ
спяшалЁся па ярказорным небе.
Заварожаныя незвычайным хараством, касмана?ты не маглЁ адысцЁ ад акна,
хаця стрэлкЁ гадзЁннЁка ?жо да?но прамЁнулЁ лЁчбу дванаццаць. Раптам
ГанЁмед, якЁ знаходзЁ?ся ? гаражы разам з ЁншымЁ робатамЁ, вымавЁ?: "Р-10,
названы ГанЁмедам, бачы? у пустынЁ скафандр чалавека".
Фразу прыняла сЁстэма ?нутранай сувязЁ Ё перадала ? дынамЁк, што бы?
устано?лены ? салоне.
- Ты што-небудзь зразуме?? - павярну?ся Янка да таварыша.
- Н-не, - разгублена адказа? той. - МусЁць, робат зусЁм сапсава?ся.
Гэй, ГанЁмед, зайдзЁ да нас.
Праз хвЁлЁну робат увайшо? у салон.
- Дзе ты бачы? скафандр? - зада? яму Барыс пытанне Ё напружана сачы?,
як у шкляных вачах-лЁнзах успыхваюць рознакаляровыя ЁскаркЁ.
ГанЁмед патупа?, як чымсьцЁ збянтэжаны чалавек, Ё слова ? слова
па?тары? тое, што гавары? раней.
- Трэба праверыць яго. - Барыс накЁрава?ся да робата.
- Пачакай, - спынЁ? яго Янка. - ГанЁмед, дзе ты бачы? скафандр? -
зрабЁ? ён нацЁск на слове "дзе".
ГанЁмед паблЁска? вачыма-лЁнзамЁ Ё сказа? каардынаты:
- Па?днёвы ?сход, трыццаць секунд ад кантрольнага мерыдыяна.
- Там, - шапну? Барыс, адступаючы назад Ё пераводзячы разгублены позЁрк
то на Янку, то на робата.
- Не глядзЁ на мяне так, я Ё сам нЁчога не разумею, - развё? рукамЁ
Янка.
- Р-10 не разумее таксама, - праграма робата, здольная да аналЁзу таго,
што адбываецца навокал, спрацавала. МеханЁчны голас прагуча? прыглушана Ё,
як здалося, больш ра?надушна, чым за?сёды, нЁбы робат нешта веда? Ё не хаце?
сказаць.
Янка падышо? да ГанЁмеда, адключы? яго ад знешняга асяроддзя Ё выклЁка?
робата?-рамонтнЁка?. Яны праверылЁ ?сю схему, але нЁякЁх адхЁлення? ад нормы
не знайшлЁ.
- Вы абодва бачылЁ нешта адно Ё тое, што палЁчылЁ за скафандр. Але
гэта, напэ?на, было нешта Ёншае, - сказа? Янка, выслуха?шы даклад
раманцёра?. - Трэба пашукаць.
- АдзЁн дзень ужо страцЁлЁ.
- ВыкраЁм яшчэ некалькЁ гадзЁн.
- Дык ноч, - не здава?ся Барыс.
- ГанЁмед арыентуецца ? цемры, - рашуча сказа? Янка Ё пача? збЁрацца.
Апрану?шыся цяплей, касмана?ты выйшлЁ са станцыЁ. Мароз нЁбы пабольша?,
высмакта?шы апошнюю вЁльгаць з Ё без таго сухога Ё пустога паветра. ?ней
ляжа? вакол, як снег, ногЁ ко?залЁся. ? толькЁ ГанЁмед Ёшо? быццам па ро?ным
Ё цвёрдым асфальце. ЛюдзЁ ледзь паспявалЁ за Ём.
Нарэшце робат спынЁ?ся, пастая? крыху, да?шы нагрузку свайму
электроннаму мозгу, Ё ? шлемафонах касмана?та? прагучала: "Тут".
Дзве маленькЁя рыдлё?кЁ, якЁя людзЁ спецыяльна захапЁлЁ з сабой,
угрызлЁся ? сыпучы пясок. Пад метровым пластом ляжа?... шлем. Празрысты
наперадзе, металЁчны з патылЁцы Ё цеменЁ. Якраз такЁ, якЁя былЁ зараз на
галовах касмана?та?. Яны нават зЁрнулЁ адзЁн на аднаго, падума?шы, цЁ не
забы?ся сябар апрануць свой шлем. Але ?сё было ? парадку. Янка ?зя? знаходку
? рукЁ, пакруцЁ?, аглядаючы з усЁх бако?. Па ?сЁм вЁдаць, гэта была Ёх рэч,
якую, аднак, яны нЁколЁ не гублялЁ.
На базу вярнулЁся мо?чкЁ, думаючы кожны пра знаходку.
Нарэшце Барыс прапанава?:
- ПаведамЁм на Зямлю.
- Пра што?
- Пра шлем.
- Ты ж не ведаеш, чый ён. А што, калЁ Ё там не ведаюць? На Марсе
экспедыцыЁ бываюць рэдка, асаблЁва ? гэтым раёне. Турысты таксама. На?рад цЁ
нам што пэ?нае адкажуць. Давай будзем шукаць гаспадара шлема.
У той жа дзень Барыс на ?сюдыходзе адправЁ?ся на двое сутак да
Па?днёвага полюса. Адкла?шы бягучыя справы, якЁх назбЁралася нямала, Янка
засе? у бЁблЁятэцы. Яна была не такая багатая, як на дальнЁх касмЁчных
караблях, але ?сё-такЁ ? ёй можна было знайсцЁ даволЁ по?ныя звесткЁ пра
планеты Сонечнай сЁстэмы Ё экспедыцыЁ да Ёх. Шлем бы? новай, магчыма,
апошняй мадэлЁ. Таму ? глыбЁню гадо? Янка вырашы? не забЁрацца, а
абмежава?ся апошняй палавЁнай веку.
НЁчога, што хоць якЁм-небудзь чынам намякала б на паходжанне Ёхняй
знаходкЁ, ён, аднак, не знайшо?. У апошнЁя гады Марс наведва?ся вельмЁ мала,
Ё пра згубленыя тут рэчы не магло быць Ё гутаркЁ. Да таго ж за гэты час у
раёне, дзе знаходзЁлЁся касмана?ты, не ступала нага нЁводнага другога
чалавека.
Але шлем Ёснава?. ? калЁ яго не згубЁлЁ людзЁ, то... Янка ?смЁхну?ся.
Так можна дадумацца чорт ведае да чаго. Каб крыху развеяцца, ён вырашы?
прагуляцца Ё захапЁ? з сабой ГанЁмеда. Хоць Ё робат, а ?сё ж спадарожнЁк, з
якЁм можна, занудзЁ?шыся, перакЁнуцца словам.
Мясцовасць паступова павышалася. ? калЁ Янка, адпачываючы, азЁрну?ся,
будынак станцыЁ бы? далёка ?нЁзе. Белы, абнесены лёгкай металЁчнай агарожай,
ён выгляда? як казачны. Як успамЁн аб нязбы?най мары дзяцЁнства. Янку
зрабЁлася нават сумна.
ГанЁмед, якому былЁ недаступныя эмоцыЁ чалавека, заварушы?ся першы.
Янка з цЁкавасцю зЁрну? на свайго механЁчнага памочнЁка. Яго за?сёды
цЁкавЁла рэакцыя дакладнага матэматычнага мозгу на тое, што захапляла
чалавека. Робат не ?бачы? хараства. Ён зрабЁ? крок Ё спакойна сказа?:
- Бачу сляды.
Янка ?здрыгну?, паднёс да вачэй бЁнокль. Справа ад станцыЁ, прыкладна
на па?дарозе да першых адрога?, вЁ?ся ланцужок чорных кропак. Яны ЁшлЁ
аднекуль з-за бархана, апЁсвалЁ пятлю Ё хавалЁся ? скалах. Сляды былЁ
свежыя, бо ?раган бушава? яшчэ за?чора. Робаты Ёх пакЁнуць не маглЁ. Пасля
выпадку з ГанЁмедам гараж замыкалЁ. Аднак Янка запыта? у Барыса па радыё, цЁ
не блука? той сам вакол базы.
- Я не вылазЁ? з машыны, - паведамЁ? Барыс Ё ? сваю чаргу пацЁкавЁ?ся:
- А што?
- Бачу сляды нечых ног, - растлумачы? Янка.
- Мне вяртацца?
- Ага, - сказа? Янка Ё дакрану?ся да ГанЁмеда, як да жывой Ёстоты: -
Хадзем.
Ля ямак, якЁя аказалЁся слядамЁ робата такога ж класа, што Ё ГанЁмед,
спынЁлЁся.
- Р-10 трэба вярнуць, - зрабЁ? вывад ГанЁмед, нецярплЁва пераступаючы з
нагЁ на нагу.
- Адну хвЁлЁнку, - як чалавеку, сказа? Янка Ё выклЁка? станцыю.
А?таматычнае рэле ?ключыла тэлесувязь. На маленькЁм паходным экране ?знЁк
выгляд гаража знутры. Усе робаты былЁ на месцы. Для пэ?насцЁ ён пералЁчы? Ёх
два разы. ПамылкЁ не было. Янка нахмуры?ся Ё сказа?: - Будзем шукаць.
Чалавек Ё робат пайшлЁ па следзе.
Янка ма?ча?, ашаломлены новай загадкай. Пра?ду кажучы, ён не прыма? яе
?сур'ёз. Здавалася, што ? наступнае Ёмгненне гэтае насланнё знЁкне Ё ?сё
акажацца мЁражом, галюцынацыяй. Але мЁналЁ хвЁлЁны, Ё разам з ЁмЁ цяклЁ
ямкЁ-сляды, пакЁнутыя адным з робата?, якога, аднак, нЁхто не выпуска? на
волю.
ГанЁмед, наадварот, выгляда? надзвычай дзейным, нават заклапочаным. Ён
часта нахЁля?ся долу, маца? глебу Ё каменнЁ, чэрпаючы для сябе Ёнфармацыю, Ё
яго мармытанне ?весь час чулася ? Янкавым шлемафоне.
- Што там у цябе, стары? - нарэшце спыта? Янка.
- Р-10 прайшо? тут тры гадзЁны назад. Хуткасць чатыры кЁламетры ?
гадзЁну.
Янка ?жо да?но пераста? здзЁ?ляцца са здольнасцей ГанЁмеда за?важаць Ё
аналЁзаваць факты. Але зараз скептычна, нават з нейкЁм зларадствам, падума?:
"Хоць раз ты памылЁ?ся, механЁчная душа!"
ГанЁмед не памылЁ?ся. КалЁ Сонца пачало ?жо хавацца за дальнЁмЁ
вяршынямЁ горнага хрыбта, на адной з тэрас на барвовым фоне вячэрняга неба
Янка за?важы? цёмную постаць. Гэта мог быць толькЁ... робат. Янка паморга?
вачыма. ПрывЁд не прапа?. Ён Ёснава? наяве, дакладная копЁя ГанЁмеда.
- Барыс, Барыс! - асЁплым голасам загавары? Янка. - Я, здаецца,
вар'яцею.
- К начы буду, чакай мяне. Магчыма, гэта небяспечна.
- НебяспекЁ не бачу, - умяша?ся ? размову людзей ГанЁмед, - Чуеш? -
нервова засмяя?ся Янка. - Вяртайся. А цяпер бывай, хачу паглядзець, пакуль
не сцямнела.
ЗблЁзку робат бы? падобны на ГанЁмеда яшчэ больш. Янка аж раззлава?ся.
Ён вырашы?, што гэта Ём нехта на?мысля нарыхтава? розных загадак, каб
праверыць, цЁ здольны яны арыентавацца Ё раскрываць таямнЁцы. Ён падышо? да
робата Ё загада?:
- ?дзЁ за мной!
Робат уздрыгва?, у яго тэлевачах успыхвалЁ агеньчыкЁ. Ён бы? дзейны,
Янка гэта бачы?, але заста?ся глухЁ да сЁгналу чалавека. Адно з двух: або
што-небудзь сапсавалася ? Ём, або ён не разуме?.
- Правер, ГанЁмед! - Янка адышо? убок.
ГанЁмед зрабЁ? крок да свайго сабрата. Чужынец, быццам баронячыся,
выставЁ? уперад рукЁ. ГанЁмед, наткну?шыся на перашкоду, спынЁ?ся.
Тым часам усё навокал залЁла ноч, цёмная Ё густая, непадуладная нават
яркЁм зоркам. За тры крокЁ не было нЁчога вЁдаць. А чужы робат па-ранейшаму
не дазваля? падысцЁ да сябе. Янка не веда?, што рабЁць.
- Не пЁльнаваць жа яго да свЁтання, - сказа? Барыс, даведа?шыся аб
гэтым. - Паста?це вешку з пеленгатарам Ё ЁдзЁце дадому.
- Разыгрываюць нас, - усмЁхну?ся Барыс, калЁ яны сустрэлЁся з Янкам на
станцыЁ.
- ВельмЁ ж ужо недарэчна, - задумлЁва за?важы? Янка.
Пакры?джаныя касмана?ты паслалЁ на Зямлю тэлеграму. Адказ атрымалЁ пад
ранЁцу. Зямля Ёх не разумела Ё пыталася, цЁ здаровыя яны.
- Што скажаш? - узрушаны Янка спынЁ?ся перад Барысам.
- Можа, паслаць гэтага нахабнага робата да яго творца? Ё заняцца
справамЁ? Нам не так многа засталося быць тут.
- Бадай, правЁльна, - згадзЁ?ся Янка, - цЁкава толькЁ, адкуль ён
узя?ся?
- ПрывядзЁ сюды, тады даведаешся, - перасмыкну? плячыма Барыс.
СЁгналы пеленгатара раз-пораз адбЁвалЁ такты ? дынамЁку. Янка
апрану?ся, паклЁка? ГанЁмеда Ё, ужо выходзячы, зЁрну? на стрэлкЁ
каардынатара. Яны паказвалЁ, што вешка знаходзЁцца ?жо ? другЁм месцы.
- З нагамЁ яна, цЁ што? - здзЁвЁ?ся Янка.
На тэрасе не было нЁ робата, нЁ вешкЁ.
- Дзе яны? - Янка бездапаможна агледзе?ся.
- Сляды вядуць у горы, - падказа? ГанЁмед, па нейкЁх аднаму яму вядомых
знаках вызначы?шы напрамак, у якЁм знЁк чужы робат.
- ПайшлЁ на?здагон, - сказа? Янка.
- Я з табой, - паведамЁ? яму па рацыЁ Барыс.
МЁналЁ гадзЁны, ГанЁмед усё вё? Ё вё? людзей. Нарэшце яны трапЁлЁ ?
скалЁсты гушчар, падобны на мЁфЁчны лабЁрынт, з якога чалавеку нЁколЁ не
выбрацца. КалЁ людзЁ стамЁлЁся, ГанЁмед, нЁбы здагада?шыся пра Ёх пакуты,
нырну? пад каменную арку Ё выйша? у вузкую далЁну. Справа яна цягнулася
некуды ?далячынь, прамая, як вектар. А злева выхад з яе закрывала невысокая,
вастраверхая гара. ГанЁмед павярну? улева, зрабЁ? некалькЁ крока? Ё
спынЁ?ся, задра?шы круглую пластыкавую галаву. ЛюдзЁ таксама задралЁ галовы.
Вяршыня гары нагадвала спелую сасновую шышку, з якой вось-вось
пасыплецца янтарнае насенне...
- Барыс! - Янка хапЁ? таварыша за плячо.
Каменныя пялёсткЁ шышкЁ варухнулЁся, Ё з-пад Ёх на самым версе блЁснула
шкло.
- Акуляр фотаапарата?! - Янка мацней сцЁсну? плячо Барыса.
Акуляр з хвЁлЁну паглядзе? на Ёх Ё зно? схава?ся.
- Нас за?важылЁ, - голас Барыса дрыжа? ад хвалявання, - чуеш,
за?важылЁ!
- Хто?
- ? ты яшчэ пытаешся? Тут, напэ?на, хаваюцца прышэльцы з чужога свету.
- Навошта Ём хавацца? - не згаджа?ся Янка з таварышам.
- Гэта ж вельмЁ проста. Яны не ведаюць нашых намера?.
- ?менна проста. Гэта мне Ё не падабаецца. - Янка падума? крыху Ё
пакрочы? па вузкЁм праходзе, якЁ вЁ?ся памЁж базальтавых нагрувашчвання?.
Але не паспе? ён прайсцЁ Ё дзесяцЁ метра?, як пачу?ся гул аднекуль з
глыбЁнЁ планеты. Янка на Ёмгненне замёр, прыслухо?ваючыся, потым упарта
матну? галавой Ё пакрочы? далей. Гул узмацнЁ?ся. Ад яго дрыжалЁ навакольныя
горы.
- ВярнЁся! - крыкну? Барыс.
Янка не паспе? адказаць, як ГанЁмед перагарадзЁ? яму дарогу.
- Чалавеку нельга, - без эмоцый прамовЁ? ён.
Ад нечаканасцЁ Янка адступЁ?. Гул паменша?.
- ГанЁмед, - загада? Барыс, - ЁдзЁ зрабЁ здымкЁ.
Ахо?ныя ?стано?кЁ, якЁя пагрозлЁва рэагазалЁ на з'я?ленне ? полЁ Ёх
дзейнасцЁ чалавека, робата прапусцЁлЁ бесперашкодна.
ГанЁмед вярну?ся праз гадзЁну. Касмана?ты тут жа праявЁлЁ плёнку Ё
сярод скал, у зацененым кутку, пачалЁ праглядаць яе.
ГанЁмед папрацава? добрасумленна, але гэта была добрасумленнасць
машыны, а не чалавека. Ён фатаграфава? усё, што бачы?, Ё таму вылучыць з
важнага неЁстотнае было цяжка. Каменны хаос раптам змянЁ?ся прасторнай
залай. Не паспелЁ людзЁ яе разгледзець, як на экране з'явЁлЁся дзверы. Потым
экран пасвятле?, Ё абрысы ?жо знаёмай залы адлюстравалЁся на ?сю яго шырыню.
На гэты раз ГанЁмед сарыентава?ся добра. Адлюстраванне пачало расцЁ, Ё
касмана?ты ?бачылЁ, што перад ЁмЁ пульт.
- А можа, у яго Ёншае прызначэнне? - засумнява?ся Янка.
- Шкала, цыферблаты, Ёндыкатары. Яны паблЁскваюць агеньчыкамЁ. Ясна -
гэта пульт. Можа, тут сабраны ?се каналы, па якЁх нехта кЁруе дзейнасцю?..
- Чыёй? - спыта? насмешлЁва Янка.
- Хаця б тых, хто цябе спынЁ?, - адпарырава? Барыс. - Аднак кепЁкЁ
?бок. Мы яшчэ не прагледзелЁ ?сё.
Праектар быццам бы толькЁ Ё чака? гэтых сло?. У наступную хвЁлЁну
касмана?ты ?бачылЁ ?жо знаёмага робата, а побач - зусЁм такога ж, толькЁ без
галавы. Вакол яго завЁхалася мноства членЁстых механЁчных рук.
- Майстэрня, - не хава? захаплення Барыс, - вось ён, чужы розум!
Янка не адказа?. Ён стая? задумлЁвы, засяроджаны, быццам хаце? нешта
зрабЁць.
- Я пайду, - нарэшце цЁха сказа? ён. Перш чым Барыс паспе? адказаць,
яго Ё след прасты?.
Раптам магутны гул, усё нарастаючы, вырва?ся з нетра?, скалану? горы.
?мгненныя штуршкЁ, як штормавыя хвалЁ, накочвалЁся адзЁн на другЁ. Спалоханы
Барыс паклЁка?:
- Янка! Янка!
Прайшла хвЁлЁна, якая здалася Барысу вечнасцю. ? калЁ пачалЁ рушыцца
горы, з-за скалы, нешта трымаючы ? руцэ, выбег Янка. СхапЁ?шы сябра, ён
памча?ся прэч ад гэтага страшнага месца. Янка пасгте? яшчэ за?важыць, як
услед Ём зно? прыадкрылася аптычнае вока. А потым у паветра ?знялася шэрая
сцяна кранутых з гнёзда? камення?. Янка Ё Барыс упалЁ. ХвЁлЁны праз дзве ?сё
было скончана. Там, дзе толькЁ што стаяла вежа, ляжала куча абломка?.
- Эх, ты! - толькЁ Ё сказа? Барыс Янку, калЁ яны вярнулЁся дадому.
- Што я?
- З чужой цывЁлЁзацыяй сустрэлЁся, а ты... Цяпер усё загЁнула.
- Тое-сёе захавалася.
- КарысцЁ ад яго. - Барыс не мог супакоЁцца. - Разумееш, якая цЁкавая
цывЁлЁзацыя. Яны прыслалЁ сюды сваЁх робата?, машыны. ? тыя вывучалЁ Марс.
- А чым ты растлумачыш, што Ёх робаты былЁ падобныя на ГанЁмеда?
- ПомнЁш, ГанЁмед знЁка?? Яны яго схапЁлЁ, вывучылЁ будову Ё зрабЁлЁ
некалькЁ такЁх самых робата?.
- Чаму ж ГанЁмед нЁчога не паведамЁ? аб гэтым?
- О, яны асцярожныя. Ведаючы яго будову, разрадзЁлЁ пэ?ны сектар
электроннай памяцЁ. - Барыс крыху супакоЁ?ся, падбадзёраны ?ласнай Ёдэяй. -
Што, скажаш неверагодна?
- Верагодна, Ё нават вельмЁ.
- Тады радыруй на Зямлю. - Убачы?шы, што Янка не варушыцца, ускрыкну?:
- Не марудзь, а то я сам.
- Барыс, пачакай хвЁлЁну, - папрасЁ? Янка Ё паклЁка?: - ГанЁмед! -
Цяжка тупаючы, нЁбы стомлены ад няда?нЁх падзей, ГанЁмед увайшо? у пакой. -
Дай мне тую рэч, што я захапЁ? з сабой.
- КалЁ ласка, - ГанЁмед працягну? руку, на далонЁ якой ляжа? чорны
цылЁндрык.
Янка ?зя? яго, пакруцЁ? перад вачыма Ё, здзЁ?лены, нЁбы ?першыню бачы?,
запыта?:
- Гэта тое?
- Тое, - у тон адказа? робат.
- ЗЁрнЁ, Барыс.
Барыс гляну? на цылЁндрык, потым схапЁ? нож Ё распаро? металЁчную
абгортку. На падлогу пасыпалЁся крышталЁкЁ.
- Трыёды... - сказа? ён.
- Так, трыёды, якЁмЁ карысталЁся людзЁ гадо? сто назад, - пацвердзЁ?
Янка. - НЁчога не разумею.
- Можа, усё-такЁ запросЁм касмЁчны цэнтр? - напомнЁ? Барыс.
- Давай спачатку разбяромся самЁ, - прапанава? Янка. - ГанЁмед, прынясЁ
даныя структурнага аналЁзу пластыка знойдзенага шлема.
- Ты пра нешта здагадваешся? - ажывЁ?ся Барыс.
Янка не адказа?. Ён уважлЁва ?гляда?ся ? лЁчбы, якЁя былЁ напЁсаны на
паперцы, прынесенай робатам.
- НЁчога не разумею, - па?тары? Янка свае няда?нЁя словы, - структура
недасканалая. Мы цяпер робЁм лепшы пластык. Не, тут нешта не тое. Альбо нас
водзяць за нос, альбо... Гэта, напэ?на, зямнога паходжання. Радыруй, Барыс!
Адказ прыйшо? на гэты раз на дзЁва хутка Ё гэткЁ ж на дзЁва невыразны:
Зямля запатрабавала падрабязнасцЁ.
Янка закадзЁрава? тэкст Ё ?ставЁ? паведамленне ? перадатчык. НекалькЁ
хвЁлЁн у пакоЁ было чуваць папЁскванне рацыЁ. КалЁ яно скончылася, Барыс
сказа?:
- ПайшлЁ спаць. Цяпер яны не так хутка разбяруцца.
Заснуць яны не паспелЁ. ХвЁлЁн праз трыццаць прыёмнЁк прыня? сЁгнал, Ё
на стол папа?зла папяровая стужка. Янка ледзь дачака?ся канца перадачы.
СхапЁ?шы стужку, пабег да Барыса.
- Што? - усхапЁ?ся той.
- Ты не памылЁ?ся, - смяя?ся Янка.
- ЦывЁлЁзацыя?
- Так, - Янка крыху памарудзЁ?, любуючыся збянтэжаным тварам таварыша,
Ё нарэшце злЁтава?ся: - Зямная. Сэнс ты ?гада?. Сто трыццаць гадо? таму
назад, калЁ людзЁ яшчэ толькЁ марылЁ пра свае падарожжы да зорак, да Альфы
Цэнта?ра была адпра?лена а?таматычная станцыя. Яна была абсталявана так, што
магла ?ступЁць у кантакт з магчымай цывЁлЁзацыяй на адной з планет гэтай
зоркЁ, сабраць неабходныя звесткЁ Ё вярнуцца на Зямлю. Але сувязь са
станцыяй абарвалася не?забаве пасля яе старту. Прычына была невядомая аж да
гэтага часу. Пакуль мы з табой выпадкова не набрылЁ на яе. ВЁдаць, нешта
пашкодзЁла станцыю, Ё яна замест Цэнта?ра трапЁла на Марс.
- Цьфу ты... - Барыс адчува? сябе пакры?джаным.
- Не бядуй, дружа, - засмяя?ся Янка, - недзе нас з табой яшчэ чакае
незнаёмая цывЁлЁзацыя...
Популярность: 27, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GmT